تأملی در وجه تأویلی آیات متشابه در متون تفسیری شیعه
محورهای موضوعی : کلام اسلامی
محدثه تقوای نخجیری
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
سید تقی کبیری
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
فاطمه خلیلی
3
(دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
کلید واژه: آیات متشابه, آیات محکم, تاویل, تفاسیر شیعی.,
چکیده مقاله :
تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، تمهید شارع مقدس در آیۀ مبارکۀ هفتم از سوره آل عمران بوده است. اما این تفکیک در بدایت امر، زمینه ساز آرا و نظرات مختلفی دربارۀ وجه تأویلی و تفسیری آیات متشابه را رقم زد. محکمات به دلیل اشارۀ مستقیم، مؤکد و صریح مشمول چنین حساسیتی نیستند. اما با توجه به ویژگی¬های اعتقادی، عبادی، معرفتی و علمی مستتر در آیات متشابه پژوهش در باب این آیات همواره ضروری و مهم می¬نماید. با درک اهمیت این موضوع، جستار حاضر با روش کیفی و مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی به بخی ملاحظات در باب تأویل آیات متشابه در متون تفسیری شیعی پرداخته است. نتایج بحث نشان دهندۀ آن است که اولاً اکثر مفسّرین قرآن تلاش می¬کنند تأویل متشابهات را بر اساس آنچه در آیات صریح و محکم مقیّد گردیده استوار سازند. همچنین برخی از این تفاسیر با توجه به ذهئقه عرفانی، فلسفی یا معرفت-شناسی دینی که به آن گرایش دارند تلاش می¬کنند صورت¬های استعاری و مجازی که در بطن این آیات مستتر شده را با چنین گرایش¬هایی آشکار سازند. تأمل در نوع تشابه که در این آیات وجود دارد از ویژگی مشترک همه متون تفسری است یعنی به علت تشابه بر اساس موؤّل بودن، مجمل بودن یا مشکل بودن توجه ویژه دارند.
Dividing the verses of the Qur'an into strong and similar has been the preparation of the holy law in the seventh blessed verse of Surah Al-Imran. But this separation in the beginning set the stage for different opinions and opinions about the interpretation and interpretation of similar verses. Courts are not subject to such sensitivity due to the direct, emphatic and explicit reference. But considering the hidden religious, religious, epistemological and scientific characteristics in similar verses, research on these verses is always necessary and important. Understanding the importance of this issue, the present research, using a qualitative method and based on descriptive-analytical approach, has discussed some considerations about the interpretation of similar verses in Shiite exegetical texts. The results of the discussion show that, first of all, most commentators of the Qur'an try to base the interpretation of the parallels on the basis of what is clearly and strictly defined in the verses. Also, some of these interpretations, according to the mystical, philosophical or religious epistemology they are inclined towards, try to reveal the metaphorical and figurative forms that are hidden in the heart of these verses with such tendencies. Reflecting on the type of similarity that exists in these verses is a common feature of all exegetical texts, that is, they pay special attention to the reason for the similarity based on whether it is appropriate, complete, or difficult.
قرآن کریم: نشر دارالفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1418). لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابن‌زهره، حمزه،۱۴۱۷ق. غنیةالنزوع، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، جامعه الفقاهه.
ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، (1420). غوالی اللئالی العزیزیهٔ فی الاحادیث الدینیه، ج4، بیروت: دارالفکر.
بیات مختاری، ماشاءالله (1381) تأویل و آیات محکم و متشابه نقدی بر «تفسیر احسن الحدیث» و «قاموس قرآن»، پژوهش¬های قرآنی، شماره 31.
حویزی، علی بن جمعه (1389). نورالثقلین، ج 1، مشهد: جامعه الرضویه.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1390). التوحید، مصحح حسینی، هاشم، قم: جامعه مدرسین.
ضمیری، محمدرضا (1384)، جستاری در اندیشه فقهی مذاهب، قم، گلستان معرفت.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.
طریحی، فخرالدّین،(1375). مجمع البحرین. تحقیق سیّد احمد حسینی. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی مرتضوی
قرطبی، محمّد بن احمد، (1364). الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
مشکور، محمدجواد، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران، ۱۳۵۷ش.
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، ۱۳۶۰ش.
مجلسی، محمد بن باقر ، (1393). بحارالانوار،تهران: انتشارات کتابچی ،چاپ هشتم.
معرفت، محمدهادی (1426) التفسیر والمفسرون، مشهد، الجامعة الرضویة.
محدث بحرانی، هاشم بن سلیمان (1419). البرهان فی التفسیر القرآن، مشهد، الجامعة الرضویة.
مکارم شیرازى، ناصر، (1371). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
موسوی زاده، سید محمد (1389). تأمّلى دوباره در راز وجود آيات متشابه و مجمل در قرآن كريم، معرفت، سال 19، شماره 152.
میر، مستنصر، (1387). ادبیات قرآن، ترجمۀ محمدحسین محمدی مظفر، قم: نشر ادیان.
نجفی، محمد حسن بن باقر(1414) جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام ، بیروت : دارالاحیاء التراث العربی ، ج41.
صفحات 84 ـ 61
تأملی در وجه تأویلی آیات متشابه در متون تفسیری شیعه
محدثه تقوای نخجیری 1
سید تقی کبیری 2
فاطمه خلیلی 3
چکیده
تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، تمهید شارع مقدس در آیۀ مبارکۀ هفتم از سوره آل عمران بوده است. اما این تفکیک در بدایت امر، زمینه ساز آرا و نظرات مختلفی دربارۀ وجه تأویلی و تفسیری آیات متشابه را رقم زد. محکمات به دلیل اشارۀ مستقیم، مؤکد و صریح مشمول چنین حساسیتی نیستند. اما با توجه به ویژگیهای اعتقادی، عبادی، معرفتی و علمی مستتر در آیات متشابه پژوهش در باب این آیات همواره ضروری و مهم مینماید. با درک اهمیت این موضوع، جستار حاضر با روش کیفی و مبتنی بر رویکرد توصیفی-تحلیلی به بخی ملاحظات در باب تأویل آیات متشابه در متون تفسیری شیعی پرداخته است. نتایج بحث نشان دهندۀ آن است که اولاً اکثر مفسّرین قرآن تلاش میکنند تأویل متشابهات را بر اساس آنچه در آیات صریح و محکم مقیّد گردیده استوار سازند. همچنین برخی از این تفاسیر با توجه به ذهئقه عرفانی، فلسفی یا معرفتشناسی دینی که به آن گرایش دارند تلاش میکنند صورتهای استعاری و مجازی که در بطن این آیات مستتر شده را با چنین گرایشهایی آشکار سازند. تأمل در نوع تشابه که در این آیات وجود دارد از ویژگی مشترک همه متون تفسری است یعنی به علت تشابه بر اساس موؤّل بودن، مجمل بودن یا مشکل بودن توجه ویژه دارند.
واژگان کلیدی
آیات متشابه، آیات محکم، تاویل، تفاسیر شیعی.
[1] . دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: mo.nakh1402@gmail.com
[2] . استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Email: kabiri.stk@gmail.com
[3] . استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی ، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: khalili57@yahoo.com
تاریخ دریافت: 1/3/1402 پذیرش نهایی: 25/5/1402
