ارائه مدل اجرای سیاست‌های برنامه ششم توسعه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به روش شبکه عصبی
محورهای موضوعی : فناوری اطلاعات و ارتباطات
نازیلا محمدی
1
(مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران)
غلامرضا معمارزاده طهران
2
(دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین)
صدیقه طوطیان
3
(دانشگاه ازاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات)
کلید واژه: فناوری اطلاعات و ارتباطات, برنامه ششم توسعه, گیدنز, شبکه عصبی, اجرای سیاست‌ها,
چکیده مقاله :
مدیریت صحیح اجرای سیاست‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیری برنامه‌ریزی‌شده به‌منظور رسیدن به ارتقای جایگاه کشور در زمینه‌های علمی و فناوری، اجتناب‌ناپذیر است. هدف این پژوهش، ارائه مدل عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران به کمک تکنیک شبکه عصبی و بر اساس تئوری ساخت یابی گیدنز می‌باشد. این تحقیق از منظر انجام آن از نوع پیمایشی و بر مبنای هدف، از نوع کاربردی است زیرا سعی بر آن است که از نتایج پژوهش در مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکت مخابرات ایران بهره‌برداری گردد. گردآوری داده‌ها، بر اساس روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. گردآوری اطلاعات، طبق ادبیات پژوهش و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته انجام‌شده است. جامعه آماری تحقیق کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات ستاد شرکت مخابرات ایران (810 نفر) می‌باشند که 260 نفر بر اساس فرمول کوکران به‌صورت تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار متلب استفاده شد. طبق یافته‌ها بهترین ترکیب برای توسعه زمانی است که تمام متغیرهای ورودی هم‌زمان در نظر گرفته شوند و بدترین حالت زمانی است که متغیر توسعه زیرساخت نادیده گرفته شود و همچنین بیشترین اهمیت بر اساس تحلیل حساسیت شبکه، مربوط به توسعه زیرساخت و کمترین مربوط به تأمین محتوا می‌باشد.
It is inevitable to properly manage the implementation of information and communication technology policies in a planned way in order to improve the country's position in the fields of science and technology. The purpose of this research is to provide a model of the effective factors on the implementation of Iran's ICT policies by the neural network technique and based on Giddens' constructive theory. From the point of view of conducting it, this research is of a survey type and based on the purpose, it is of an applied type because it is trying to use the results of the research in the Ministry of Communication and Information Technology and the Iranian Telecommunications Company. Data collection is based on library and field method. The tool for collecting information is researcher-made questionnaire. The statistical population of the research is ICT experts at the headquarters of Iran Telecommunication Company (810 people), of which 260 people were randomly selected as a sample based on Cochran's formula. MATLAB software was used for data analysis. According to the findings, the best combination for development is when all input variables are considered at the same time, and the worst case is when the infrastructure development variable is ignored, and the most important based on network sensitivity analysis is related to infrastructure development and the least important is related to content supply.
[1] خدیور، آمنه و عبدیان، صبا، "مدل‌سازی بلوغ فناوری اطلاعات سبز با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم"، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، شماره 2(8)، صفحه 91- 74، 1397.
[2] S. Dutta, “The Network Readiness Index (stepping into the New Digital Era”, The Portulans Institute, 2022.
[3] CISCO, “Global Digital Readiness Index”, Cisco Press, 2021.
[4] مرکز برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات، "گزارش تحلیلی وضعیت شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات"، سازمان فناوری اطلاعات ایران، 1400.
[5] زارع، ایمان و غلامی جمکرانی، رضا، "تئوری ساخت یابی آنتونی گیدنز و نقش آن در تعیین مدل پاسخ‌گویی سازمانی در نظام حسابداری"، فصلنامه علمی پژوهی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، شماره 30(8)، صفحه 58- 41، 1398.
[6] الوانی، سید مهدی و شلویری، میثاق، "اجرای خط‌مشی عمومی: دیدگاه‌های نظری و راهکارهای عملی"، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1395.
[7] توده رنجبر، محسن، "جامعه‌شناسی پیتر مایکل بلاو"، سیزدهمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، 1397.
[8] سیدنقوی، میرعلی، "رویکرد تکنولوژیک منابع انسانی: الگویی برای مدیریت واحدهای صنعتی"، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت صنعتی، شماره 19(8)، صفحه 71- 53، 1389.
[9] بزرگی نژاد، خدیجه و زارعی، رضا، " مطالعه تطبیقی مدل‌های فرهنگ‌سازمانی دنیسون و کوئین و کامرون"، فصلنامه پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، شماره 10 (36)، صفحه 214- 197، 1398.
[10] United Nations Development Programme, Sustainable Development Goals. Available from . https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/global-digi-cooperation-and-sdgs-en.pdf
[11] اسدی فرد، رؤیا، فانی، علی‌اصغر، آذر، عادل و الوانی، سید مهدی، "مدل تجزیه‌وتحلیل خط‌مشی عمومی در ایران"، نشریه مدیریت دولتی (دانش مدیریت)، شماره 2(8)، صفحه 53- 26، 1395.
[12] امیرمحمدی، ایرج، منظری توکلی، علیرضا، سلاجقه، سنجر و فاتحی راد، نوید، "طراحی مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی"، فصلنامه تحقیقات و نظریه‌های نوین مدیریت دولتی، شماره 1(2)، صفحه 101- 83، 1401.
[13] نرگسیان، عباس، پیران نژاد، علی، حاجی ملامیرزایی، حامد و قربیان، عباس، "ارائه مدل اجرای خط‌مشی‌های فضای مجازی در ایران"، فصلنامه علمی پژوهشی امنیت ملی، شماره 39 (11)، صفحه 198- 161، 1400.
[14] اباذری، زمانه، مزیدی شرف آبادی، علی محمد و هاشمی، شهناز، "ارائه مدل خط‌مشی گذاری مدیریت شبکه‌های اجتماعی با تأکید بر فرهنگ شهروندی"، نشریه خط مشي گذاري عمومي در مديريت، شماره 12 (42)، صفحه 143- 133، 1400.
[15] عباسی، طيبه، قلي پور، رحمت اله و مهدی، هادی، "شناسايي عوامل تسهیل‌کننده شواهد محور کردن فرايند خط‌مشی گذاري در حوزه علوم، تحقيقات و فناوري"، نشریه مطالعات راهبردي سياستگذاري عمومي، شماره 8 (26)، صفحه 84- 65، 1398.
[16] بوستان زر، جمال، رحمان سرشت، حسین، شریف‌زاده، فتاح و تقوی فرد، محمدتقی، "مدل دینامیکی ارزیابی خط‌مشی‌های عمومی (موردمطالعه: برنامه‌های توسعه)"، فصلنامه راهبرد اقتصادی، شماره 25(7)، صفحه 43- 5، 1398.
[17] آل‌عمران، رؤیا و آل‌عمران، سید علی، "تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای عضو گروه D8"، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، شماره 4(33)، صفحه 1576- 1559، 1397.
[18] کریم زادگان، سعیده و سلاطین، پروانه، "تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اقتصاد سلامت"، فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی، شماره 1(11)، صفحه 146- 129، 1396.
[19] خیرگو، منصور و فامیل زارع، سحر، "بررسی عوامل مؤثر بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره 33(1)، صفحه 246- 233، 1395.
[20] مهرگان، نادر، سحابی، بهرام و محمدامینی، مریم، "تأثیر شاخص توسعه فاوا بر فساد اداری در کشورهای با درآمد متوسط"، فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، شماره 2(2)، صفحه 60- 43، 1394.
[21] K. Kantamaturapoj, S. McGreevy and N. Thongplew, “Constructing Practice-Oriented Futures for Sustainable Urban Policy in Bangkok”, FUTURES, vol. 139, pp. 695-701, 2023.
[22] R. Viswanathan, and A. Telukdarie, “A Systems Dynamics Approach to SME Digitalization”, Procedia Computer Science, vol. (1)180, pp. 816- 824, 2021.
[23] M. Skarica, “Implemntation of the Strategy for Public Administration Development in Crotia (2015-2020): A Mid-Term Evaluation”, Croatia: Faculty of Law, University of Zagreb, 2020.
[24] G. Zenezini, and A. De Marco, “City Logistics Policy Evaluation with System Dynamics”, Transportation Research Procedia, vol. (1)46, pp. 253- 270, 2020.
[25] R. R. Kumar, A. Stauvermann, and A. Samitas, “The Effects of ICT on Output per Worker: A Study of the Chinese Economy”, Telecommunications Policy, vol. (2) 40, pp. 102-115, 2016.
[26] J. Kohoutek, “Three Decades of Implementation Research in Higher Education: Limitations and Prospects of Theory Development”, Higher Educ, vol. (3)67, pp. 56–79, 2015.
دوفصلنامه
فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران
سال شانزدهم، شماره های 59 و 60، بهار و تابستان 1403، صفحه 214 الی 227
Presenting the ICT Policies Implementation Model of the 6th Development Using the Neural Network Method
Nazila Mohammadi1, Gholamreza Memarzadeh Tehran21, Sedigheh Tootian Esfehani3
1 Department of Public Administration, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Public Administration, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Department of Public Administration, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Received: 17 March 2023, Revised: 13 April 2023, Accepted: 08 July 2023
Paper type: Research
Abstract
It is inevitable to properly manage the implementation of information and communication technology policies in a planned way in order to improve the country's position in the fields of science and technology. The purpose of this research is to provide a model of the effective factors on the implementation of Iran's ICT policies by the neural network technique and based on Giddens' constructive theory. From the point of view of conducting it, this research is of a survey type and based on the purpose, it is of an applied type because it is trying to use the results of the research in the Ministry of Communication and Information Technology and the Iranian Telecommunications Company. Data collection is based on library and field method. The tool for collecting information is researcher-made questionnaire. The statistical population of the research is ICT experts at the headquarters of Iran Telecommunication Company (810 people), of which 260 people were randomly selected as a sample based on Cochran's formula. MATLAB software was used for data analysis. According to the findings, the best combination for development is when all input variables are considered at the same time, and the worst case is when the infrastructure development variable is ignored, and the most important based on network sensitivity analysis is related to infrastructure development and the least important is related to content supply.
Keywords: Information and Communication Technology, 6th Development Plan, Giddens, Neural Network, Policy Implementation.
ارائه مدل اجرای سیاست‌های برنامه ششم توسعه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به روش شبکه عصبی
نازیلا محمدی1، غلامرضا معمارزاده طهران22، صدیقه طوطیان اصفهانی3
1 دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 دانشیار، دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 26/12/1401 تاریخ بازبینی: 24/01/1402 تاریخ پذیرش: 17/04/1402
نوع مقاله: پژوهشی
چکيده
مدیریت صحیح اجرای سیاست‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیری برنامه‌ریزی‌شده به‌منظور رسیدن به ارتقای جایگاه کشور در زمینه‌های علمی و فناوری، اجتناب‌ناپذیر است. هدف این پژوهش، ارائه مدل عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران به کمک تکنیک شبکه عصبی و بر اساس تئوری ساخت یابی گیدنز می‌باشد. این تحقیق از منظر انجام آن از نوع پیمایشی و بر مبنای هدف، از نوع کاربردی است زیرا سعی بر آن است که از نتایج پژوهش در مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکت مخابرات ایران بهره‌برداری گردد. گردآوری داده‌ها، بر اساس روش کتابخانه‌ای و میدانی صورت گرفته است. گردآوری اطلاعات، طبق ادبیات پژوهش و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته انجام‌شده است. جامعه آماری تحقیق کارشناسان فناوری اطلاعات و ارتباطات ستاد شرکت مخابرات ایران (810 نفر) می‌باشند که 260 نفر بر اساس فرمول کوکران به‌صورت تصادفی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار متلب استفاده شد. طبق یافته‌ها بهترین ترکیب برای توسعه زمانی است که تمام متغیرهای ورودی هم‌زمان در نظر گرفته شوند و بدترین حالت زمانی است که متغیر توسعه زیرساخت نادیده گرفته شود و همچنین بیشترین اهمیت بر اساس تحلیل حساسیت شبکه، مربوط به توسعه زیرساخت و کمترین مربوط به تأمین محتوا می‌باشد.
کلیدواژگان: فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه ششم توسعه، گیدنز، شبکه عصبی، اجرای سیاست‌ها.
[1] * Corresponding Author’s email: gmemar@gmail.com
[2] * رایانامة نويسنده مسؤول: gmemar@gmail.com
1- مقدمه
نبود دسترسی به فناوری اطلاعات و خدمات آنها، زیانهای اجتماعی و اقتصادی در پی دارد. بیشتر اوقات کشورهای درحال‌توسعه‌ای که نمی‌توانند در بازار جهانی جدید رقابت کنند از ایجاد تحول و به‌نوعی انقلاب در بخش ارتباطات استفاده می‌کنند. امروزه هم‌زمان با عصر اطلاعات، دانش و به دنبال آن فناوری اطلاعات به‌عنوان مهم‌ترین عوامل توسعه شناخته‌شده و سطح توسعه کشورها و جوامع با توجه به سطح دسترسی به این فناوری و میزان استفاده و بهره‌مندی از آن سنجیده می‌شود. درواقع کشورهایی در عصر حاضر توانسته‌اند رتبه‌های بالای توسعه اقتصادی و اجتماعی را در سطح جهانی کسب کنند که این دو عامل مهم توسعه را به خدمت گرفته و ضمن تولید سخت‌افزارها و نرم‌افزارها، توانسته‌اند از برترین تولیدکنندگان محتوا در محیط مجازی باشند. اما بسیاری از کشورهای جهان سوم و ازجمله بیشتر کشورهای اسلامی از این نظر در سطح ضعیفی قرار دارند و با مشکل مواجه هستند [1].
شاخص آمادگی شبکه1، میزان آمادگی کشورها برای بهره‌برداری از فرصت‌های ایجادشده از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات را در مقاطع سالیانه ارزیابی می‌نماید. شاخص NRI به دنبال ایجاد درک بهتر از تأثیر فناوری اطلاعات بر رقابت‌پذیری ملل، نه‌تنها به‌عنوان یک صنعت، بلکه به‌عنوان موتور محرکه صنایع و بستر اصلی هر حرکت اقتصادی است. این شاخص در چهار بخش و هر بخش در سه زیربخش2 تعریف‌شده است که متشکل از بخش‌های فناوری (شامل دسترسی، میزان محتوای بومی و فناوری‌های آتی)، استفاده جامعه (شامل افراد، کسب‌وکارها و دولت)، حکمرانی (شامل امنیت شبکه، تنظیم مقررات و فراگیری شبکه‌های ارتباطی) و اثرگذاری3 (شامل اثر فناوری بر اقتصاد، کیفیت زندگی و اهداف توسعه پایدار4) می‌باشد. جدیدترین گزارش مجمع جهانی اقتصاد از رتبه‌بندی کشورهای مختلف در شاخص آمادگی شبکه‌ای سال ۲۰۲2 نشان می‌دهد که ایران با 3 رتبه کاهش و با کسب امتیاز 46.07 در جایگاه 82 از میان ۱۳1 کشور ایستاده است درحالی‌که طی سال‌های 2020 و 2021 جایگاه 79 را داشته است. ضعیف‌ترین عملکرد ایران در این شاخص مربوط به بخش اثرگذاری با رتبه 107 می‌باشد که این بخش تأثیر فناوری بر تسهیل در رسیدن به توسعه را بررسی می‌کند [2].
از طرفی در شاخص آمادگی دیجیتال نیز طبق گزارش 2021 سیسکو5، متأسفانه ایران رتبه 86 در میان 146 کشور را دارد. امتیاز ایران در این گزارش درمجموع 0.25- است که ایران را در میان کشورهای در حال شتاب قرار می‌دهد و در این دسته خاص نیز ایران جزو کشورهای با شتاب پایین و زیر میانگین جهانی می‌باشد. شاخص آمادگی دیجیتال شامل هفت زیر شاخص است که بدترین رتبه ایران مربوط به شاخص سرمایه‌گذاری‌های دولتی و بخش خصوصی است که با امتیاز بسیار ضعیف 1.34- در رتبه 102 قرار دارد [3].
از سوی دیگر بررسی شاخص توسعه فناوری اطلاعات در داخل کشور نشان از وجود شکاف دیجیتالی در استان‌های مختلف دارد. بررسی شاخص توسعه فاوا در استان‌های ایران بر اساس گزارش تحلیلی شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات مرکز برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات در خردادماه سال 1400، نشان می‌دهد استان تهران در پایان سال 99 دارای وضعیت مطلوب‌تری نسبت به سایر استان‌ها در توسعه فناوری اطلاعات است و استان‌های سمنان، یزد، البرز و اصفهان پس از تهران در بالای جدول توسعه یافتگی قرار دارند؛ اما استان‌های سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی از وضعیت خوبی برخوردار نیستند و در قعر این رتبه‌بندی دیده می‌شوند. در مجموع، ایران با امتیاز 6.84 در این شاخص هم عملکرد ضعیفی دارد. شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مطابق آخرین نسخه از گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات در سال 2019 به‌عنوان شاخصی مرکب از سه زیر شاخص دسترسی، مهارت و استفاده و شامل چهارده نشانگر تعریف شده است [4].
سند چشم‌انداز بالاترین سند راهنمای سیاست‌گذاری کشور در افق 1404 می‌باشد که برای دستیابی به این چشم‌انداز سیاست‌های کلی برنامه‌های توسعه ابلاغ و بر اساس آن، برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه تدوین‌شده‌اند. هرگونه تلاش برای تغییر رفتار یک پدیده بر اساس درک علل بروز آن رفتار است و هرقدر علل بروز رفتار پدیده دقیق‌تر و صحیح‌تر شناسایی شود، امکان دستیابی به راه‌حل‌ها و اقدامات لازم برای بهبود رفتار پدیده بیشتر می‌شود. در این میان سیاست‌های عنوان‌شده در قانون برنامه ششم توسعه از اهمیت ویژه برخوردار هستند.
با توجه به سند الزامات شبکه ملی اطلاعات، این شبکه به‌عنوان زيرساخت ارتباطي فضاي مجازي كشور، يكي از مهم‌ترین پروژه‌های ملي در عرصه فضاي مجازي است كه تحقق آن بنا بر رويكردهاي جهاني و ضرورت‌های ملي مانند ارائه خدمات زيرساختي پيشرفته و مطابق نيازهاي كشور، بهره‌مندی از مزاياي اقتصادي صنعت و زیست‌بوم ملي فضاي مجازي، صيانت و رشد فرهنگ اسلامي ـ ايراني در فضاي مجازي و حفاظت از اطلاعات و ارتباطات كاربران ايراني در برابر تهديدات عليه امنيت و حريم خصوصي، در اسناد بالادستي كشور الزام شده است و پيرو آن، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات به‌عنوان مجري شبكه ملي اطلاعات معرفي شد. بر این اساس راه‌اندازی شبکه‌ای متشكل از زیرساخت‌های ارتباطي با مديريت مستقل كاملاً داخلي، حفاظت‌شده نسبت به ديگر شبکه‌ها (ازجمله اينترنت) با امكان تعامل مدیریت‌شده با آنها، عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطي سراسر براي آحاد مردم با تضمين كيفيت و قابليت برقراري ارتباطات امن و پايدار ميان دستگاه‌ها و مراكز حياتي كشور در دستور کار قرارگرفته است.
با توجه به مطالب ذکرشده، باهدف کاهش شکاف دیجیتالی در مناطق مختلف کشور، کمک به بهبود شاخص‌های توسعه و ارتقای جایگاه جهانی ایران در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحلیل عوامل مؤثر در اجرای سیاست‌های توسعه‌ای در این حوزه ضرورتی انکارناپذیر است. قانون برنامه ششم توسعه به‌عنوان یکی از اسناد بالادستی کشور، خط‌مشی‌های کلی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را مشخص کرده و لذا مدیران بخش‌های عمومی نیازمند مدل و الگویی هستند که بر اساس آن در جهت اجرای اثربخش این سیاست‌ها گام بردارند و از شکست‌های احتمالی خط‌مشی در راستای تحقق چشم‌انداز برنامه‌های توسعه کشور اجتناب گردد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران، بخش سیزدهم یعنی ارتباطات و فناوری اطلاعات است که به لحاظ راهبردی جایگاه ویژه‌ای دارد و اجرای خط‌مشی‌های عمومی در این حوزه یکی از پایه‌های اصلی این بخش است. به‌این‌ترتیب، وجود مدلی برای تحلیل و بررسی این سیاست‌ها ضروری است تا به‌عنوان راهنمای عمل مجریان سیاست‌های این حوزه مورد استفاده قرارگیرد. نهایتاً، اثربخشی این تحقیق منوط به توجه به یک چالش اصلی است: شناخت متغیرهای اصلی و احتراز از متغیرهایی که در حل مساله نقش کلیدی ندارند به‌منظور جلوگیری از افزایش غیرضروری پیچیدگی مدل. لذا این پژوهش در راستای مواد 67 و 68 قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دنبال پاسخ به این پرسش است که مدل اجرای سیاست‌های کشور در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با تمرکز بر قانون برنامه ششم توسعه چگونه خواهد بود؟
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1- مدل‌های مرتبط با بستر اجرای سیاست‌ها
· مدل ساخت یابی گیدنز6
در دهه 1970 آنتونی گیدنز نظریه ساخت یابی7 را ارائه کرد. در خصوص این تئوری آنچه در خط‌مشی گذاری به‌وضوح قابل‌تأمل و کاربردی است مفهوم ساختار است. طبق نظر گیدنز، مصداق ساختار، تخصیص منابع و گذاشتن قانون است. طبق مدل گیدنز خط‌مشی گذاری چیزی جز اهداف و ابزار در ساختار و کارکرد آن نیست. انتخاب اهداف، اطمینان از رابطه هدف و ابزار و درنهایت امکان‌سنجی فراهم کردن ابزار سه سؤال اساسی در مطالعات اجرا هستند. نظریه "ساخت یابی" آنتونی گیدنز با نگاهی نو به مفاهیم فوق و ارائه تعاریف جدید از آنها، تحولات اجتماعی را به‌صورت توأمان متأثر از این دو مفهوم دانسته است [5].
· مدل اقتضای محیط اِمِری و تریست8
امري و تريست با انتخاب دو بعد، تغییرپذیری (شدت تغييرات محيطي از ايستا تا پويا) و پيچيدگي (تعداد عناصر خارجي كه می‌توانند عمليات سازمان را تحت تأثیر قرار دهند) محیط‌های چهارگانه‌ای را به شرح زير مشخص ساختند كه هركدام به ترتيب از پيچيدگي بيشتري برخوردارند [6]:
o محيط ثابت با اجزاي غير مرتبط باهم
o محيط ثابت با اجزاي به هم مرتبط
o محيط متغير واكنشي
o محيط با عناصر كاملاً متغير
· مدل اندازه سازمان پیتر بلاو9
پیتر بلاو در نظریه اندازه سازمان خود، معتقد است که اندازه سازمان مهم‌ترین عامل ساختار سازمان‌هاست .درواقع با افزایش اندازه سازمان، تفکیک ساختاری سازمان افزایش می‌یابد اما با نرخی کاهنده (یعنی در ابتدا سرعت آن زیاد می‌شود و بعد به‌تدریج کم می‌شود). بلاو ساختارهای اجتماعی مدنظر خود را همان پدیده‌های اجتماعی واقعی می‌داند و میگوید این ساختارها جنبه‌های مشاهده‌پذیر زندگی اجتماعی می‌باشند. دو عامل مهم در تعریف ساختار اجتماعی ازنظر بلاو جایگاه‌ها و جمعیت است. در بحث تمایز اجتماعی دو نوع عامل ساختاری عمده را تشخیص داد: الف – عوامل اسمی (مانند جنسیت و نژاد)، ب – منزلت اجتماعی (مانند درآمد و ثروت). بلاو بر اساس جایگاه‌های اجتماعی دو نوع تمایز قائل می‌شود: الف – ناهمگونی (توزیع جمعیت در میان گروه‌های گوناگون برحسب عوامل اسمی)، ب– نابرابری (توزیع منزلتی بر اساس درجه‌بندی). بلاو میگوید هر جامعه‌ای می‌تواند نابرابری‌های فراوانی را تحمل کند ولی نمی‌تواند ناهمگونیهای بیش‌ازاندازه را تحمل کند. بلاو به عوامل رفتاری و رویکردهای خرد علاقه‌مند نبود بلکه به ساختارهای کلان علاقه‌مند بود. وی معتقد است که عوامل ساختاری اسمی، درجه یکپارچگی را تعیین می‌کنند. به‌طورکلی یکپارچگی زمانی رخ می‌دهد که بخشی از جامعه بر پایه عواملی چون سن، جنس، نژاد، شغل و همسایگی به درجه بالایی از همانندی دست یافته باشند [7].
· مدل اقتضای تکنولوژی تامسون
تامسون10 تئوری خود از تکنولوژی را حول سه نوع كلی فناوری نام‌گذاری كرد:1- پیوسته-طولانی، 2- واسطه‌ای، 3- متمركز. ایده‌های تامسون در مورد تکنولوژی، ریشه در مدل سیستم‌های باز و فرآیند محور سازمان دارد. برخی تکنولوژی‌ها دارای استانداردسازی بیش‌ازحد در پردازش نهاده به ستاده‌ها بودند، درحالی‌که به نظر می‌رسید برخی دیگر از تکنولوژی‌ها دارای فرآیندهای استانداردشده بسیار كمتری هستند. رویكرد سیستم‌های باز، تامسون را بر آن داشت تا نسبت به مشخصه‌های موادی كه درون یك فرآیند فنی وارد می‌شوند و ستاده‌هایی كه آن سیستم تولید می‌كند، نیز حساس باشد. گونه‌شناسی تامسون می‌تواند در قالب یك ماتریس 2×2 (شکل 1) نشان داده شود. فقدان یك نوع فناوری مناسب با گزینه (؟) احتمالاً ناشی از عدم کارایی‌های متعدد چنین سیستمی است [8].
| فرآیندهای تبدیل | ||
غیراستاندارد | استاندارد | ||
داده‌ها / ستاده‌ها | استاندارد | ؟ | پیوسته ـ طولانی |
غیراستاندارد | متمركز | واسطه‌ای | |
شکل 1. ماتریس تکنولوژی تامسون [8]
· مدل فرهنگ‌سازمانی کامرون و کویین11
مدل شناخت فرهنگ‌سازمانی کامرون و کوئین به‌صورت تکاملی درنتیجه تحقیقات متعدد در سال ۱۹۹۹ ارائه شده است. چارچوب ارزش‌های رقابتی یکی از موفق‌ترین رویکردهای مورداستفاده در ارزش‌آفرینی سازمانی است که اکنون به‌عنوان چارچوب عام و قابل‌استفاده در حوزه‌های مختلف موردتوجه قرارگرفته است. منظور از چارچوب ارزش‌های رقابتی این است که سازمان‌ها هم‌زمان درصدد دستیابی شاخص‌های پارادوکس هستند. ضمن آن‌که می‌خواهند سازمان‌شان منعطف و انطباق پذیر باشند، درعین‌حال خواهان ثبات و قابل‌کنترل بودن هستند. یا ضمن آن‌که بر ارزش منابع انسانی تأکیددارند بر برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری نیز تأکید می‌شود [9].
2-2- جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه ششم توسعه
بر اساس برنامه توسعه ملل متحد12 [10] در سال 2015، اهداف کلی در فناوري اطلاعات و ارتباطات در پنج محور تأمین محتوا و کاربرد، توسعه زیرساخت، توسعه بخش خصوصی و نهادها، توسعه برنامه‌ها، منابع انسانی و آموزش تعریف می‌شوند. بر این اساس اهداف کلی توسعه ICT طی برنامه ششم توسعه را می‌توان در پنج محور یادشده به ترتیب زیر دسته‌بندی نمود و گسترش داد: 1- محور تأمین محتوا و کاربرد: توسعه دولت الکترونیک- تولید محتواي دیجیتال- توسعه محتواي فضاي مجازي-توسعه خدمات نوین پستی- توسعه خدمات پست‌بانک، 2- محور توسعه زیرساخت: توسعه شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی در کشور- گسترش سطح دسترسی و ضریب نفوذ کاربران اینترنت و اینترانت در کشور- ایمن‌سازی فضاي تبادل اطلاعات و امنیت داده در کشور- توسعه زیرساخت‌های تعامل بین سازمانی، 3- محور توسعه بخش خصوصی و نهادها: ارتقاي سطح توانمندي فنی بخش خصوصی- حمایت و ارتقاي توان مالی بخش خصوصی- افزایش و جذب سرمایه در زمینه فاوا- ساماندهی وضعیت صنف فاوا کشور- توسعه اشتغال و کارآفرینی- طرح توسعه صادرات فاوا، 4- محور توسعه برنامه‌ها: افزایش تعداد و سطح عملیاتی طرح‌ها و برنامه‌های مدون فناوري اطلاعات و ارتباطات- سازمان‌دهی نظام راهبري فناوري اطلاعات و ارتباطات کشور، 5- محور توسعه منابع انسانی و آموزش: ارتقای کمی و کیفی سطح آموزش و فرهنگ استفاده از رایانه و خدمات الکترونیکی- تربیت و تأمین نیروي متخصص فاوا در کشور.
2-3- تعریف عملیاتی متغیرها
در این پژوهش بر اساس تحقیق اسدی فرد و همکاران [11] در سال 1395، تحت عنوان مدل تجزیه‌وتحلیل خط‌مشی عمومی در ایران، فرایند اجرای خط‌مشی متشکل از دو مؤلفه اصلیِ الزامات اجرایی (مدیریتی) و مدیریت محیط خط‌مشی در نظر گرفته شده که در جدول 1 این موضوع توضیح داده شده است.
جهت روشن شدن ابعاد موضوع، خلاصه‌ای از پژوهش‌های داخلی و خارجی انجام‌شده در جدول2 ارائه شده است
[1] Network Readiness Index- NRI
[2] Sub-Pillar
[3] Impact Pillar
[4] Sustainable Development Goals- SDG
[5] CISCO 2021 Digital Readiness Index
[6] Anthony Giddens
[7] Structuration Theory
[8] The Emery-Trist Levels of Organizational Environments
[9] Peter M. Blau
[10] Thompson
[11] Kim Cameron and Robert Quinn
[12] United Nations Development Programme (UNDP)
جدول 1. تعریف عملیاتی متغیرها
فرایند اجرا
محورهای فاوا | الزامات اجرایی | مدیریت محیط خط‌مشی |
تأمین محتوا و کاربرد | - توسعه دولت الکترونیک - توسعه محتواي فضاي مجازي - توسعه خدمات نوین پستی - توسعه خدمات پست‌بانک - تولید محتواي دیجیتال | - حمایت از محتوای بومی مبتنی بر فرهنگ ایرانی- اسلامی - حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها در جامعه دیجیتالی - جلوگیری از اشاعه و یا دسترسی به محتوی غیراخلاقی و مغایر با امنیـت ملی |
توسعه زیرساخت | - توسعه زیرساخت‌های تعامل بین سازمانی - گسترش سطح دسترسی و ضریب نفوذ کاربران اینترنت و اینترانت در کشور | - ایمن‌سازی فضاي تبادل اطلاعات و امنیت داده در کشور - توسعه زیرساخت‌های شبکه در مناطق محروم |
توسعه بخش خصوصی و نهادها | - ارتقاي سطح توانمندي فنی بخش خصوصی - حمایت و ارتقاي توان مالی بخش خصوصی - توسعه اشتغال و کارآفرینی - طرح توسعه صادرات فاوا | - افزایش و جذب سرمایه در زمینه فاوا - ساماندهی وضعیت صنف فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور |
توسعه برنامه‌ها | - افزایش تعداد و سطح عملیاتی طرح‌ها و برنامه‌های مدون فناوري اطلاعات و ارتباطات - برنامه‌ریزی نظام‌مند در خصوص چالش‌های مربوط به تحریم‌های بین‌المللی | - رصد و پایش مستمر روندهای بازار و فناوری - الکترونیکی کردن فرایندها و خدمات |
توسعه منابع انسانی و آموزش | - تربیت و تأمین نیروي متخصص فاوا در کشور - ارتقای سطح دانش سازمان در مورد الزامات اجرایی موردنیاز | - ارتقای کمی و کیفی سطح آموزش و فرهنگ استفاده از رایانه و خدمات الکترونیکی - توسعه نظام پایش شاخص‌های توسعه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات |
جدول 2. پیشینه پژوهش
عنوان | مرجع | نتایج | متغیرها |
طراحی مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی | [12] | ایشان در تحقیق خود به ارائه مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی در رابطه با فرهنگ سازمانی با تأکید بر نقش میانجی معنویت در محیط کار پرداختند. این پژوهش به لحاظ روش توصیفی از نوع همبستگی و ازنظر هدف کاربردی است و مدل بر اساس نظر خبرگان و تحلیل عاملی تأییدی طراحی‌شده است. نتایج پژوهش نشان داده که الگوی پیشنهادی از اعتبار لازم برخوردار و بین اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی و فرهنگ سازمانی با میانجی‌گری معنویت در محیط کار رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. | -فرهنگ سازمانی -معنویت در محیط کار |
ارائه مدل اجرای خط‌مشی‌های فضای مجازی در ایران | [13] | با استفاده از روش داده بنیاد کوربین و استراوس، الگوی پارادایمی بر اساس یافته‌های تحقیق برخاسته از مصاحبه نیمه ساختاریافته با 35 نفر از خبرگان ارائه دادند. طبق یافته‌های محققان، اجرای خط‌مشی‌های فضای مجازی در یک محیط ایستا فعالیت نمی‌کند و بایستی به‌صورت پویا و یا سازماندهی‌شده شکل داده شود؛ بنابراین شورای عالی فضای مجازی و دستگاه‌های دولتی ذی‌نفع نیازمند آن هستند که اجرای خط‌مشی‌های فضای مجازی خود را بر اساس ویژگی‌هایشان تنظیم کنند و نظام‌های بازخورد و ارزیابی برای آن تأسیس کنند. در اجرای خط‌مشی‌ها باید چارچوب زمانی و بودجه مناسب در نظر گرفته شود. | - توسعه منابع انسانی - مدیریت دانش - بستر قوانین و مقررات مناسب - وجود ظرفیت آگاهی مردم |
ارائه مدل خط‌مشی گذاری مدیریت شبکه‌های اجتماعی با تأکید بر فرهنگ شهروندی | [14] | محققان معتقدند پارادایم فناوری اطلاعات را می‌توان چشم‌اندازی دانست که در آن فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات و جنبش‌های اجتماعی به‌صورت پیوست‌هایی بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و از یکدیگر نیز تأثیر می‌پذیرند که این موضوع می‌تواند منجر به تغییر فرهنگ شهروندی گردد. بر اساس یافته‌های پژوهش، ویژگی‌های افراد مبتنی بر تجربیات پیشین، سطح تحصیلات و آگاهی، ویژگی‌های شخصیتی و خانوادگی و فرهنگ استفاده از شبکه‌های اجتماعی تأثیر بسزایی بر فرهنگ شهروندی داشته و سایر ابعاد شبکه‌های اجتماعی نیز بر فرهنگ شهروندی تأثیر دارد. | - ویژگی‌های فردی - ویژگی‌های خانوادگی - فرهنگ |
بررسی و شناسایی عوامل تسهیل‌کننده خط‌مشی گذاری در حوزه تحقیقات و فناوری | [15] | محققان به کمک ابزار پرسشنامه به این نتیجه رسیدند که عوامل فردی، شامل ارتقای توان و تخصص خط‌مشی گذاری و بهره‌گیری از ایده‌های نخبگان، عوامل زمینه‌ای شامل ارزشیابی پژوهش‌های خط‌مشی‌های پیشین، رسانه‌های جمعی و ایجاد بستر تعامل خط‌مشی و همچنین عوامل نهادی شامل انجمن‌های حرفه‌ای علمی، ایجاد کانون‌های تفکر و بازنگری در نهادهای تأثیرگذار، سه دسته عوامل تسهیل‌کننده خط‌مشی گذاری در حوزه تحقیقات و فناوری می‌باشند. | - عوامل فردی - عوامل زمینه‌ای - عوامل نهادی |
مدل دینامیکی ارزیابی خط‌مشی‌های عمومی (موردمطالعه: برنامه‌های توسعه) | [16] | پس از شناسایی متغیرهای مدل و روابط آنها، حلقه‌های بازخوردی ترسیم و با برقراری ارتباط بین این حلقه‌ها مدل ارزیابی برنامه‌های توسعه با استفاده از نمودار علی- حلقوی طراحی‌شده است. مدل با ایجاد حلقه‌های بازخوردی مشخص بین مدیریت و رهبری برنامه، منابع، فرایندها و نتایج، به درک صحیح‌تر علل تحقق نیافتن اهداف برنامه و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای اجرای اثربخش فعالیت‌ها پرداخته است. | - توسعه منابع انسانی - بودجه کل کشور - بیکاری - درآمد سرانه |
تأثیر فناوری اطاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای عضو گروه D8 | [17] | طبـق یافته‌های پژوهـش، اثرگذاری ضرایب متغیرها منطبق بـا مبانی نظـری بـوده و ازنظر آماری نیـز معنادار است؛ بدین معنا که فناوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر مثبت و معنادار بـر رشد اقتصادی این کشورها دارد. به‌طورکلی، فناوری اطلاعات و ارتباطات از سه طریق می‌تواند بـر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد: 1. رشد بهره‌وری کلیه عوامل در بخش‌های تولیدکننده فناوری اطلاعات و ارتباطات، 2. تعمیق سرمایه و 3. رشد بهره‌وری کلیـه عوامـل از طریـق سازمان‌دهی مجدد و به‌کارگیری فناوری اطلاعـات و ارتباطات. | - نرخ رشد سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات - نرخ رشد مخارج دولت |
تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اقتصاد سلامت در گروه کشورهای منتخب درآمد متوسط | [18] | نتایج برآورد مدل‌ها با استفاده از روش‌های اثرات ثابت و گشتاورهای تعمیم‌یافته نشان داده که برای رفع استفاده نادرست از فناوری‌های نوین توسط نسل جوان، باید از طریق آموزش فراگیر خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، فرهنگ‌سازی برای استفاده مؤثر صورت پذیرد و همچنین با بهبود فضای کسب‌وکار و کاهش نرخ بیکاری اشتغال‌زایی کرد و به‌تبع آن با افزایش درآمد، برای سلامت هزینه کرد. | - آموزش - اشتغال‌زایی |
شناسايي و بررسي عوامل تأثیرگذار بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در وزارت ورزش و جوانان | [19] | نتایج این پژوهش نشان داد که به‌صورت کلی، عوامل مؤثر بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل چشم‌انداز و راهبردها، منابع مالی، زیرساخت‌های فنی، فرهنگ سازمانی، منابع انسانی و وضعیت موجود فاوا در سازمان می‌باشند. نتایج حاصل از بررسی هم‌زمان این متغیرها نشان داده که عوامل مؤثر بر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر شاخص توسعه فاوا اثر معناداری دارد. | - چشم‌انداز و راهبردها - منابع مالی و زیرساخت‌های فنی - فرهنگ سازمانی - منابع انسانی |
تأثیر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات بر فساد اداری کشورها با درآمد متوسط | [20] | با افزایش شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و دو مؤلفه آن (دسترسی و استفاده) فساد اداری کاهش می‌یابد. ازاین‌رو الکترونیکی کردن خدمات دولتی و توسعه دولت الکترونیک، تدوین دوره‌های آموزشی برای کارکنان در جهت استفاده مناسب ICT ، اعلام نتایج و اطلاعیه‌های مربوط به مناقصات دولتی در فضای مجازی، انتشار چارچوب‌های راهبرد هزینه عمومی در حکومت‌ها از طریق شبکه اینترنت و نیز توسعه زیرساخت‌های ICT در جهت مبارزه با فساد اقتصادی و اداری می‌تواند بخشی از راه‌حل‌های پیشنهادی باشد. | - فساد اداری - الکترونیکی کردن خدمات دولتی - آموزش کارکنان |
ساخت آینده‌ای عمل محور در راستای خط‌مشی‌های پایدار حوزه شهری در بانکوک | [21] | به بررسی رویکردهای مبتنی بر عمل به‌عنوان جایگزین رویکردهای مبتنی بر تغییر رفتارهای فردی و راه‌حل‌های فنی پرداخته‌اند و در نتایج تحقیق خود مدلی فرایندی شامل چشم‌انداز، ارزیابی و جایگزینی بازیگران بخش سیاست‌گذاری سیستم شهری را ارائه دادند و معتقدند توسعه خط‌مشی‌های آینده‌نگر مبتنی بر عمل مسیر را برای به رسمیت شناختن ایده خط‌مشی گذاری یکپارچه در حکمرانی هموار می‌سازد. | - بازیگران خط‌مشی گذاری - چشم‌انداز - ارزیابی خط‌مشی‌ها |
بررسی رویکرد پویایی سیستم به پدیده الکترونیکی شدن کسب‌وکارها | [22] | دنیای دیجیتال و به‌کارگیری فناوری اطلاعات در این دوران می‌تواند بهره‌وری کسب‌وکارها را افزایش داده و درنتیجه سبب رشد تولید ناخالص داخلی کشورها شود. موردمطالعه کشور افریقای جنوبی می‌باشد و محققان با بررسی موانع پشتیبانی و توانمندسازهای فرایند تجارت کسب‌وکارها و استخراج متغیرها از ادبیات و پیشینه پژوهش، مدل دینامیکی جریان پایداری عملکرد اقتصادی را ارائه دادند و معتقدند زیرساخت قوی ICT برای توسعه پایدار و حفظ رشد اقتصادی به‌خصوص در شرایط بحران جهانی کرونا، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. | - بهره‌وری نیروی کار - منابع مالی - نوآوری |
فرایند اجرای خط‌مشی‌های توســعه مدیریت دولتی در کشــور کرواســی در سال‌های 2015 تا 2020 | [23] | محقق در پژوهش خود فرایند اجرای خط‌مشی‌های توسعه مدیریت دولتی را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده اسـت و طی آن، ضـمن پرداختن به چالش‌های اصـلی مدیریت دولتی و اجرای خط‌مشی‌ها، کاستی‌ها و مشـکلاتی که اجرای صـحیح خط‌مشی را به‌شدت به خطر می‌اندازد، شـناسـایی نموده و پیشنهادهای لازم برای مدرن سـازی مدیریت دولتی کشـور کرواسی، را ارائه داده اسـت. | - نبود آینده‌نگری در مدیریت - ساختار غیرمنعطف مدیریت در سازمان‌های حاکمیتی |
ارزیابی خط‌مشی‌های لجستیک شهری به کمک شبکه‌های عصبی | [24] | محققان در قالب یک الگوی جامع، تأثیرات خط‌مشی‌های عمومی ابلاغی بر سیستم لجستیک شهری با تمرکز بر ترویج حمل‌ونقل سبز را با به‌کارگیری رویکرد شبکه‌های عصبی نشان داده‌اند و به این نتیجه رسیدند که دولت‌های محلی با خط‌مشی گذاری هوشمندانه و افزایش ظرفیت شبکه‌های جاده‌ای سبز می‌توانند به بهبود اثربخشی اجرای خط‌مشی‌های حمل‌ونقل و لجستیک شهری کمک شایانی کنند. روش یادشده به دلیل وجود بازیگران متعدد در سیستم‌های لجستیک شهری و پیچیدگی خط‌مشی‌های حوزه حمل‌ونقل و تدارکات با وجود متغیرهای غیرخطی و ناهمگن به کار گرفته شده است. | - هزینه بازار حمل‌ونقل سنتی1 - هزینه بازار حمل‌ونقل سبز2 - فراوانی حمل‌ونقل‌ها3 |
تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اقتصاد کشور چین | [25] | نتایج پژوهش بـا استفاده از روش "خود توضیح بـا وقفه‌های گسترده" حاکی از آن بود که فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد شاخص‌های اقتصادی در کشور چین با داده‌های مربوط به فاصله زمانی سال‌های1980 تا 2014 تأثیر مثبت و معناداری دارد. | -درآمد سرانه - تعداد کاربران اینترنت و تعداد کاربران تلفن ثابت |
بررسی سه دهه مطالعات اجرای خط‌مشی‌های عمومی در زمینه توسعه آموزش عالی | [26] | محققان با تجمیع و تحلیل مطالعات انجام‌شده در زمینه توسعه حوزه آموزش عالی به این نتیجه رسیدند که اهداف مشخص و روشن، روابط علی و معلولی و داشتن مبنای نظری، رهبری با مهارت سیاسی و مدیریتی، حمایت خط‌مشی از سوی خط قانون‌گذاران و مقامات، مراجع قضایی و گروه‌های هدف، توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی بر اجرای کارا و اثربخش این خط‌مشی‌ها تأثیرگذار است. | - ارتباط بین سازمان‌ها در سطوح مختلف - سیستم کنترل و نظارت |
[1] Market Cost of Traditional Vehicles
[2] Market Cost of Green Vehicles
[3] Monthly Deliveries
بر اساس مدل ساخت یابی آنتونی گیدنز (لازمه توسعه، تطابق ساختار و کارکرد است) و همچنین بر اساس برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (2015) که اهداف کلی در فناوري اطلاعات و ارتباطات را در پنج محور تأمین محتوا و کاربرد، توسعه زیرساخت، توسعه بخش خصوصی و نهادها، توسعه برنامه‌ها، منابع انسانی و آموزش طبقه‌بندی نموده است، مدل مفهومی پژوهش به‌صورت شکل 2 ارائه می‌گردد که شامل دو بخش اصلی ساختار و کارکرد است. این پژوهش در بخش شناسایی عوامل، دو پرسشنامه دارد. ساختار (بستر) پنج بعد دارد که علاوه بر خط‌مشی که در اینجا منظور سیاست‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند، به ترتیب طبق مدل‌های اقتضای محیط امِری و تریست، سازمان پیتر بلاو، فرهنگ سازمانی کامرون و کویین و درنهایت مدل اقتضای تکنولوژی تامسون شامل محیط، اندازه سازمان، فرهنگ و تکنولوژی می‌باشند. کارکرد نیز طبق برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (2015) پنج بعد دارد.
شکل 2. مدل مفهومی پژوهش
3- روش‌شناسی پژوهش
این تحقیق بر مبنای هدف، کاربردی و نوع پژوهش، کمی- اکتشافی و روش تحقیق، توصیفی- پیمایشی است. گردآوری اطلاعات، به‌صورت میدانی و کتابخانه‌ای و با ابزار پرسشنامه محقق ساخته می‌باشد. به‌منظور شناسایی عوامل، شاخص‌های اجرای سیاست‌ها از ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش با تمرکز بر قانون برنامه ششم توسعه، استخراج گردید. مؤلفه‌های ساختار و کارکرد در قالب دو پرسشنامه محقق ساخته در اختیار پنل خبرگان قرارداده شد. در بخش شناسایی عوامل 15 نفر از مدیران شرکت مخابرات ایران بر اساس اشباع نظری به‌عنوان پنل انتخاب شدند. اعضای پنل درمجموع 34 عامل را موردبررسی قرار داده و 29 عامل را به‌عنوان عوامل اصلی تشخیص دادند که در قالب مدل تحلیلی همراه با اولویت‌بندی مؤلفه‌ها بر اساس تحلیل نظرات ایشان، ارائه شده است. جامعه آماری در بخش آزمون مدل شامل کلیه کارشناسان رسمی و قراردادی ستاد شرکت مخابرات ایران و منطقه تهران (حدوداً 810 نفر) می‌باشد و برای تعیین تعداد نمونه موردنیاز از اینجامعه آماری بر اساس فرمول مورگان، حجم نمونه 260 نفر به دست آمد و توزیع پرسشنامه و سپس تحلیل بر روی این تعداد پرسشنامه انجام شد. در این پژوهش مدل‌سازی شبکه عصبی مصنوعی به کمک نرم‌افزار متلب، با توجه به مدل تحلیلی پژوهش با 5 متغیر ورودی در بخش کارکرد و یک‌لایه پنهان و یک‌لایه خروجی (هدف) که همان توسعه است، در نظر گرفته شده است.
4- یافته‌های پژوهش
در این پژوهش تلاش شد تا ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر در اجرای خط‌مشی‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد شناسایی قرار گیرد. اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌های فناوری اطلاعات در دو بخش ساختار و کارکرد طبق نظرات پنل خبرگان، به شرح جداول 3 و 4 می‌باشد و مدل تحلیلی نیز طبق شکل 3 می‌باشد. در ادامه بخش کارکرد مدل، مورد آزمون و مدل‌سازی شبکه عصبی قرارگرفته شد:
جدول 3. اولویت‌بندی مؤلفه‌های ساختاری اجرا
مؤلفه‌های مربوط به ساختار | رتبه |
شفافیت خط‌مشی‌های ابلاغی | 1 |
تعهد مجریان خط‌مشی | 2 |
الکترونیکی کردن فرایندها و خدمات | 3 |
ساختارهای بوروکراتیک و متمرکز | 4 |
توسعه نظام پایش شاخص‌های توسعه کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات | 5 |
توسعه زیرساخت‌های شبکه در مناطق محروم | 6 |
ارتقای کمی و کیفی سطح آموزش و فرهنگ استفاده از رایانه و خدمات الکترونیکی | 7 |
حمایت از محتوای بومی مبتنی بر فرهنگ ایرانی- اسلامی | 8 |
بستر مناسب قوانین و مقررات رسمی | 9 |
افزایش و جذب سرمایه در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات | 10 |
پراکندگی جغرافیایی سازمان | 11 |
حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها در جامعه دیجیتالی | 12 |
ایمن‌سازی فضاي تبادل اطلاعات و امنیت داده در کشور | 13 |
رصد و پایش مستمر روندهای بازار و فناوری | 14 |
جدول 4. اولویت‌بندی مؤلفه‌های کارکردی اجرا
مؤلفه‌های مربوط به کارکرد | رتبه |
برنامه‌ریزی نظام‌مند در خصوص چالش‌های مربوط به تحریم‌های بین‌المللی | 1 |
ارتقاي سطح توانمندي فنی بخش خصوصی | 2 |
حمایت و ارتقاي توان مالی بخش خصوصی | 3 |
ارتقای سطح دانش سازمان در مورد الزامات اجرایی موردنیاز | 4 |
گسترش سطح دسترسی و ضریب نفوذ کاربران اینترنت و اینترانت در کشور | 5 |
توسعه دولت الکترونیک | 6 |
تربیت و تأمین نیروي متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور | 7 |
دانش و مهارت تدوین‌کنندگان خط‌مشی | 8 |
توسعه زیرساخت‌های تعامل بین سازمانی | 9 |
توسعه محتوای فضای مجازی | 10 |
افزایش تعداد و سطح عملیاتی طرح‌ها و برنامه‌های مدون فناوري اطلاعات و ارتباطات | 11 |
ساماندهی وضعیت صنف فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور | 12 |
طرح توسعه صادرات فناوری اطلاعات و ارتباطات | 13 |
توسعه اشتغال و کارآفرینی | 14 |
توسعه خدمات نوین پستی | 15 |
شکل 3. مدل تحلیلی اجرای سیاست‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات
در جدول 5 اطلاعات کلی شبکه عصبی مصنوعی پژوهش، نمایش داده شده است. نوع ترکیب داده از نوع تصادفی و الگوریتم آموزشی از نوع Levenberg-Marquart و تشخیص عملکرد شبکه بر اساس معیار میانگین مربعات خطا است. الگوریتم لونبرگ-مارکوارت یکی از قدرتمندترین روش‌ها و الگوریتم‌ها برای آموزش شبکه‌های عصبی مصنوعی چندلایه است و به همین دلیل است که بسیاری از دستورات و امکانات نرم‌افزار متلب در ارتباط با شبکه‌های عصبی به‌طور پیش‌فرض از این روش برای آموزش شبکه‌های عصبی از نوعMLP استفاده می‌کنند. در جدول 6 نتایج خروجی آموزش شبکه عصبی مصنوعی مدل نشان داده شده که بر اساس نتایج آموزش شبکه عصبی با 9 تکرار متوالی از 1000 تکرار با عملکرد 0.0781 پایان‌یافته است و با استناد به داده‌های اعتبار مشخص است که میانگین مربعات خطا 10 درصد و مقدار همبستگی 0.66 است.
جدول 5. اطلاعات شبکه با 5 ورودی
ورودی | لایه پنهان | لایه خروجی | نوع ترکیب | الگوریتم آموزش | تشخیص عملکرد |
5 ورودی (توسعه منابع انسانی، توسعه زیرساخت، توسعه برنامه، تأمین محتوا، توسعه بخش خصوصی) | 1 لایه با 10 نرون | توسعه | رندوم | Levenberg-Marquart | بر اساس میانگین مربعات خطا |
جدول 6. خروجی آموزش شبکه عصبی مدل
انتخاب ترکیب | MSE | R | جریان پیشرفت | |
داده‌های آموزش | 70 درصد (185 نمونه) | 1.34588e-1 | 6.6698 |
|
داده‌های اعتبار | 15 درصد (39 نمونه) | 1.04940e-1 | 6.8695 | |
داده‌های تست | 15 درصد (39 نمونه) | 1.61789e-1 | 4.3739 | |
در جدول 7 عملکرد شبکه عصبی و همبستگی بین خروجی و هدف نشان داده شده که سمت راست مربوط به عملکرد شبکه عصبی است. داده‌های اعتبار که با خط سبزرنگ نشان داده شده‌اند، پس از تکرار سوم هیچ‌گونه بهبودی در شبکه ایجاد نکرده‌اند و بعد از شش گام متوالی فرایند آموزش شبکه به اتمام رسید. در شکل سمت چپ نیز مشخص است که میزان همبستگی بین داده‌های اعتبار با خط فرضی ترسیم شده به وسیله سیستم 0.68 است. درصورتی‌که داده‌های اعتبار به‌صورت کامل بر روی خط فرضی منطبق می‌شد حاکی از کارایی 100 درصد شبکه بود که در اینجا با خطای میانگین مربعات خطای 10 درصد همراه است. درمجموع با توجه به مقادیر کم میانگین مربعات خطای به‌دست‌آمده و ضریب همبستگی مناسب بین خروجی مدل و خروجی هدف، می‌توان نتیجه گرفت که شبکه طراحی‌شده به‌طور مطلوبی قادر به مدل‌سازی داده‌های پژوهش هستند. در جدول 8 نتایج حاصل از ترکیب‌های مختلف متغیرهای مستقل پژوهش (شش ترکیب شامل همه متغیرها به‌عنوان ورودی و حذف جداگانه هر یک از متغیرها از ورودی شبکه) نشان داده شده است.
جدول 7. عملکرد شبکه و رگرسیون خروجی و اهداف
عملکرد شبکه عصبی | رگرسیون |
|
|
جدول 8. مقایسه نتایج حاصل از ترکیب‌های متفاوت ورودی‌ها
ترکیب‌های متفاوت ورودی‌ها | خروجی | MSE | r | رتبه |
توسعه منابع انسانی، توسعه زیرساخت، توسعه برنامه، تأمین محتوا و کاربرد، توسعه بخش خصوصی و نهادها | توسعه | 1.04940e-1 | 6.8695 | 1 |
توسعه زیرساخت، توسعه برنامه، تأمین محتوا و کاربرد، توسعه بخش خصوصی و نهادها (بدون متغیر توسعه منابع انسانی) | توسعه | 1.26858e-1 | 5.9766 | 4 |
توسعه منابع انسانی، توسعه برنامه، تأمین محتوا و کاربرد، توسعه بخش خصوصی و نهادها (بدون متغیر توسعه زیرساخت) | توسعه | 1.53567e-1 | 6.6187 | 6 |
توسعه منابع انسانی، توسعه زیرساخت، تأمین محتوا و کاربرد، توسعه بخش خصوصی و نهادها (بدون متغیر توسعه برنامه) | توسعه | 1.09935e-1 | 4.9913 | 3 |
توسعه منابع انسانی، توسعه زیرساخت، توسعه برنامه، توسعه بخش خصوصی و نهادها (بدون متغیر تأمین محتوا و کاربرد) | توسعه | 1.07955e-1 | 3.1018 | 2 |
توسعه منابع انسانی، توسعه زیرساخت، توسعه برنامه، تأمین محتوا و کاربرد ( بدون متغیر توسعه بخش خصوصی و نهادها) | توسعه | 1.16052e-1 | 5.8287 | 5 |
بهترین ترکیب برای توسعه زمانی حاصل می‌شود که تمام متغیرهای ورودی هم‌زمان در شبکه عصبی در نظر گرفته شوند. در این حالت میانگین مربعات خطا در کمترین حالت است و همچنین ضریب همبستگی بین خروجی و هدف نیز بیشترین حالت را دارد. بدترین حالت نیز مربوط به زمانی است که متغیر توسعه زیرساخت به‌عنوان ورودی در شبکه نادیده گرفته شود. جدول 9 نتایج تحلیل حساسیت را نشان می‌دهد که این خروجی‌ها با خروجی آموزش شبکه همخوانی دارد.
جدول 9. رتبه و حساسیت متغیرهای ورودی شبکه
رتبه | ابعاد | حساسیت |
3 | توسعه منابع انسانی | 0.255 |
1 | توسعه زیرساخت | 0.389 |
4 | توسعه برنامه | 0.170 |
5 | تأمین محتوا و کاربرد | 0.141 |
2 | توسعه بخش خصوصی و نهادها | 0.371 |
5- نتیجه‌گیری و پیشنهادها
در این مقاله سعی شد به کمک ادبیات و پیشینه پژوهش مدل تحلیلی اجرای سیاست‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات در دو بخش ساختار و کارکرد ارائه و سپس به کمک نرم‌افزار متلب و تحلیل شبکه عصبی نظرات کارشناسان در بخش کارکرد آزمون و آنالیز شود. یافته‌های این تحقیق با یافته‌های خیرگو و فامیل زارع [19] در سال 1395، ویسواناتان و تلاکدری [22] در سال 2021 و سکاریکا [23] در سال 2020 همخوانی دارد. در واقع دنیای دیجیتال و به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در این دوران می‌تواند بهره‌وری کسب‌وکارها را افزایش داده و درنتیجه سبب رشد تولید ناخالص داخلی کشورها شود. زیرساخت قوی فاوا برای توسعه پایدار و حفظ رشد اقتصادی به‌خصوص در شرایط تحریم‌های اقتصادی، ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
عوامل بخش ساختار در واقع بستر و زیرساخت توسعه را فراهم می‌کنند و عوامل کارکرد از عوامل سطح ساختار اثرپذیری دارند و تحقق آنها به عوامل ساختاری وابسته است و این سطح زیربنایی شامل محیط، خط‌مشی، فرهنگ، اندازه سازمان و تکنولوژی بسیار مهم به شمار می‌روند که با یافته‌های کومار و همکاران [25] در سال 2016 نیز همخوانی دارد. یافته‌های این تحقیق با یافته‌های نرگسیان و همکاران [13] در سال 1400، عباسی و همکاران [15] در سال 1398 و بوستان زر و همکاران [16] در سال 1398همخوانی دارد. اجرای موفق سیاست‌های فاوا به بهبود عملکرد مدیریت زیرساخت ارتباطات کمک خواهد کرد. شناسایی عوامل مؤثر بر اجرای سیاست‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، برخی مؤلفه‌ها و عوامل را که از دید مدیران پنهان بوده یا کمتر موردتوجه قرارگرفته را آشکار کرده و مدیران با دقت نظر و نگرش بهتری در اجرای سیاست‌ها از مؤلفه‌ها و عوامل شناسایی‌شده بهره خواهند برد، اما به‌کارگیری و توجه و تمرکز بر همه عوامل به‌طور هم‌زمان دشوار است و چه‌بسا اجرای هم‌زمان همه عوامل نیز ضروری نباشد زیرا در وهله اول باید بر عواملی که از قدرت اثرگذاری بالاتری برخوردارند تمرکز شود.
در خصوص عوامل ساختاری نظیر ایمن‌سازی فضای تبادل اطلاعات و امنیت داده در کشور، تعهد مجریان، شفافیت خط‌مشی‌های ابلاغی، بستر مناسب قوانین و مقررات، حمایت از محتوای بومی مبتنی بر فرهنگ ایرانی- اسلامی، ارتقای کمی و کیفی سطح آموزش و فرهنگ استفاده از رایانه و خدمات الکترونیکی، توسعه نظام پایش شاخص‌های توسعه فاوا و افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت فاوا با توجه به این‌که در بسترسازی اجرای موفق سیاست‌ها نقش بسزایی دارند، به‌عنوان پیشران و نیروی محرکه در اجرا قلمداد می‌شوند. یافته‌های این تحقیق با یافته‌های امیرمحمدی و همکاران [12] در سال 1401، کانتامانوراپو و همکاران [21] در سال 2023 و کاهوتک [26] در سال 2015 همخوانی دارد زیرا فرهنگ سازمانی به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در بخش ساختار (بستر) مورد تائید قرار گرفت.
تأمین امنیت فضای مجازی و ایجاد فضایی امن برای کسب‌وکارهای مجازی امری ضروری است. پیشنهاد می‌شود متولیان این موضوع نظیر مرکز ملی فضای مجازی و دستگاه‌های اجرایی در راستای تحقق این امر و هم‌راستا با مصوبات شورای عالی فضای مجازی، تلاش و تمرکز بیشتر پیرامون پیاده‌سازی برنامه‌های بهبود سیستم مدیریت امنیت اطلاعات، اجرای تست نفوذ و مانور، ایجاد سازوکار ثبت وقایع و رویدادهای سایبری و تهیه دستورالعمل‌ها و آگاهی‌رسانی‌های امنیتی آموزشی در سطح ملی، داشته باشند.
توجه به لزوم توسعه ضریب نفوذ اینترنت و افزایش تعداد کاربران اینترنت، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. در راستای تحقق این امر، به‌کارگیری راهکارهایی مانند توسعه سیستم‌هاى نوین تجارى و توسعه کسب‌وکارها بسیار مفید خواهد بود. با توجه به مزایای بسیار توسعه کسب‌وکارهای نوین و دیجیتال در کشور، فراهم کردن عوامل زیرساختی در گسترش تجارت الکترونیک، لازم است. برخی از عوامل موردنیاز این موضوع عبارت‌اند از: ایجاد بسترهای مناسب ارتباطات، افزایش ضریب نفوذ اینترنت و ارتقا دانش و فرهنگ افراد در زمینه تجارت الکترونیک. افزایش ضریب نفوذ اینترنت می‌تواند منجر به افزایش سطح دانش، فرهنگ، اقتصاد و سلامت جامعه شود. بنابراین سرمایه‌گذاری و توسعه این بخش، می‌تواند منجر به ارتقای رفاه عمومی جامعه گردد.
در راستای توسعه کسب‌وکارهای نوین، سازمان فضایی ایران نیز حمایت از بخش خصوصی و شرکت‌های دانش‌بنیان را در دستور کار 10 سال آینده کشور در حوزه فضایی قرار داده است لذا این موضوع در جلسات متعدد کارشناسی موردبحث و بررسی قرارگرفته و این رویکرد، در قالب‌بندهای متعددی در برنامه 10 ساله فضایی نگاشته شده است. با توجه به فعال بودن و جدیت دبیرخانه شورای عالی فضایی برای پیگیری و پایش تحقق مصوبات این شورا، عزم جدی برای اجرای مصوبات شورای عالی فضایی در جهت حمایت تمام بازیگران حوزه فضایی از شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب برنامه 10 ساله فضایی و تلاش در راستای تحقق این برنامه می‌تواند کمک شایانی به بهبود توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات نماید. حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و بخش خصوصی فعال در حوزه فضایی که شمار آنها در حال حاضر به چند ده شرکت می‌رسد، به همراه توسعه تجاری و رشد ضریب نفوذ خدمات فضاپایه، آینده روشنی را در مورد توسعه این کسب‌وکارها، ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان حوزه هوافضا، دستیابی به دانش‌های روز دنیا، طراحی و تولید محصولات پیشرفته در حوزه فضایی، تحقیق و پژوهش در حوزه‌های نو و جدید هوافضا را به همراه خواهد داشت.
با توجه به اهمیت شاخص‌های توسعه بخش خصوصی، پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزی لازم و تخصیص بودجه و منابع مالی برای ارتقاي سطح توانمندي فنی بخش خصوصی و حمایت و ارتقاي توان مالی بخش خصوصی انجام شود و با هماهنگی و یکپارچگی بستر ارتباطی بنگاه‌های خصوصی و سازمان‌های دولتی، امکان توسعه بخش خصوصی و توسعه اشتغال و کارآفرینی در این بخش بیشتر فراهم گردد. در این رابطه پیشنهاد می‌شود با سرمایه‌گذاری و تخصیص منابع مالی در بخش بخصوصی، به رشد انواع خدمات به‌صورت بومی و داخلی در بستر فضای مجازی با به‌کارگیری ظرفیت‌های بخش دولتی و خصوصی و توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان واقعی، کمک شود تا فضای کسب‌وکار جذاب برای مشارکت در تولید محتوای مناسب و موردنیاز مبتنی بر پیوست‌های فرهنگی و مذهبی کشور فراهم گردد. همچنین پیشنهاد می‌شود اقدامات لازم در راستای فراهم‌سازی زیرساخت‌های تبادل مالی بین‌المللی (مستر کارت و ویزا کارت) و به‌کارگیری استانداردهای بین‌المللی امنیت داده‌ها صورت پذیرد تا امکان اجرای طرح توسعه صادرات فناوری اطلاعات و ارتباطات فراهم گردد و هم‌زمان قوانین و دستورالعمل‌هایی نیز برای تسهیل صادرات نرم‌افزارها و محصولات الکترونیکی وضع شود.
عدم شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ در حوزه فاوا نیز یکی از چالش‌های اصلی توسعه فناوری اطلاعات در کشور است. حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور بیشتر دولتی بوده و جنبه حاکمیتی دارد. البته در سال‌های گذشته، با حرکت کشور به‌سوی اقتصاد دانش‌بنیان و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، نهادهای حمایتی همچون صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری زیرمجموعه آن، با منابع مالی و همچنین برنامه‌های حمایتی متعدد، شکل گرفتند. بااین‌حال، بخش مهمی از چرخه اقتصادی، یعنی شرکت‌های بزرگ نظیر مخابرات ایران و ارتباطات زیرساخت، هنوز استقبال قابل‌توجهی از موضوع دانش‌بنیانی نکرده‌اند. غافل از این‌که می‌توانند با همکاری فناورانه با شرکت‌های فناور محور و استفاده از ظرفیت‌های آنها، نه‌تنها سبد محصولات خود را توسعه دهند، بلکه باعث رشد فعال و بزرگ شدن این شرکت‌ها و توسعه بازار فناوری کشور شوند.
ایجاد پایگاه داده جامع و به‌روز یکی دیگر از نیازهای تقویت اجرای سطح عملیاتی طرح‌ها و برنامه‌های مدون در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌طور خاص است تا بدین طریق تمامی مصوبات رگولاتوری و نهادهای مختلف از سطح خرد تا کلان به لحاظ تناسب و هم‌راستایی اهداف، رصد شوند. این پایگاه داده و نهادی که به‌روز بودن و صحت اطلاعات آن را مدیریت می‌کند، می‌تواند به‌عنوان اتاق فکری برای تمامی نهادهای مجری در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات باشد و به ارتقای کیفیت اجرای سیاست‌های تدوین‌شده در این حوزه کمک کند. برای بهره‌مندی از نظرات فنی و کارشناسی متخصصین به‌منظور رسیدن به اهداف در شرایط تحریم و پشت سر گذاشتن محدودیت‌های ناشی از تحریم از منظر تکنولوژیک و روابط با سازمان‌های فناوری محور خارجی، ایجاد واحدی تخصصی و کاملاً مستقل، به‌عنوان اندیشکده فناوری متشکل از کارشناسان و صاحب‌نظران در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، با هدف ارائه مدل‌های توسعه بومی‌شده و راهکارهای قابل‌اجرا نقش کلیدی ایفا کند. به عبارتی باید سازوکاری اندیشیده شود که سیاست‌گذاران را ملزم به بهره‌گیری از توصیه‌های آن واحد تخصصی نماید. بدین ترتیب پیشنهاد می‌شود مسئولین عالی‌رتبه کشور در قواي سه‌گانه از اجراي سیاست‌های حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات حمایت کنند تا از یکسو با تأمین منابع موردنیاز براي اجرا، امور مربوطه تسهیل گردد و این سیاست‌ها ضمانت اجرایی داشته باشند و از سوي دیگر، گروه‌های فشار به‌راحتی نتوانند نظرات خود را بر سیاست‌گذاران و مجریان تحمیل کنند.
یکی از مسائل اساسی که در حال حاضر شرکت‌های فناوری با آن مواجه هستند، مهاجرت نیروهای انسانی است. به‌خصوص در این ایام اخیر و با توجه به شرایط اقتصادی که رخ داده، مهاجرت سرمایه‌های انسانی حوزه فناوری اطلاعات بیشتر شده است. ایجاد امکانات رفاهی و استانداردهای بین‌المللی برای کار کردن در شرکت‌های فناوری و ایجاد جذابیت با افزایش زمینه شکوفایی و خلاقیت در این صنعت می‌تواند حتی به بازگشت نیروهای متخصص کمک شایانی کند.
با توجه به میزان اهمیت توسعه دولت الکترونیک و تأکید بر آن در برنامه ششم توسعه، پیشنهاد می‌شود مجریان و مدیران ارشد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان‌های تابعه در راستای ایجاد فضای تعاملات الکترونیکی امن و کارا گام بردارند تا ارائه خدمات در جامعه به‌سوی الکترونیکی شدن حرکت نماید. پشتیبانی و حمایت کردن از جریان امن و سیال اطلاعات در راستای توسعه محتوای فضای مجازی، نکته‌ای اساسی است. اگر سیاست‌گذاران، منابع لازم را در اختیار مجریان خود قرار دهند، مجریان مهارت‌های خود را افزایش داده، اعتمادبه‌نفس بالاتر رفته و حس مالکیت خواهند داشت و درنهایت اجرای سیاست‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات با موفقیت عملیاتی می‌شود.
حمایت پست‌بانک از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه فاوا و ارائه خدمات به این شرکت‌ها به‌عنوان بانک تخصصی این حوزه و همکاری با آنها می‌تواند در زمینه کمک به بهبود شاخص‌های کارکردی نظیر حمایت و ارتقای مالی بخش خصوصی، ساماندهی وضعیت صنف فاوا و توسعه اشتغال و کارآفرینی بسیار اثرگذار باشد. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به‌عنوان نهاد حاکمیتی رگولاتور و قانون‌گذار با ابلاغ مصوبات و تعرفه گذاری‌های نوآورانه، نقش مهمی در کمک به توسعه فضای فعالیت شرکت‌ها و انحصار زدایی از این صنعت و شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ دارد و پیشنهاد می‌شود مدیریت رگولاتوری با تلاش در تسهیل قوانین مربوط به ارائه خدمات فناوری گام مؤثری در خلق ارزش از طریق کمک به توسعه محصولات جدید مبتنی بر نیاز مشتری بردارد.
امکان ایجاد خدمات ارزش‌افزوده و ارتباط گسترده‌تر نهادهای خدماتی شهری با توجه به زیرساخت شبکه باندپهن فعلی وجود دارد. توسعه خدمات الکترونیک و خلق ارزش و ثروت از زیرساخت موجود به توسعه فناوری اطلاعات و نفوذ آن در جامعه می‌انجامد. کاربرد بیشتر فناوری اطلاعات در راستای تحقق سیاست‌های برنامه ششم توسعه و افزایش خدمات الکترونیک در امر آموزش نیز می‌تواند گسترش آموزش از راه دور، دانشگاه‌های مجازی، مدارس مجازی و مدارس هوشمند را به همراه داشته باشد.
مراجع
[1] خدیور، آمنه و عبدیان، صبا، "مدل‌سازی بلوغ فناوری اطلاعات سبز با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم"، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، شماره 2(8)، صفحه 91- 74، 1397.
[2] S. Dutta, “The Network Readiness Index (stepping into the New Digital Era”, The Portulans Institute, 2022.
[3] CISCO, “Global Digital Readiness Index”, Cisco Press, 2021.
[4] مرکز برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات، "گزارش تحلیلی وضعیت شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات"، سازمان فناوری اطلاعات ایران، 1400.
[5] زارع، ایمان و غلامی جمکرانی، رضا، "تئوری ساخت یابی آنتونی گیدنز و نقش آن در تعیین مدل پاسخ‌گویی سازمانی در نظام حسابداری"، فصلنامه علمی پژوهی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، شماره 30(8)، صفحه 58- 41، 1398.
[6] الوانی، سید مهدی و شلویری، میثاق، "اجرای خط‌مشی عمومی: دیدگاه‌های نظری و راهکارهای عملی"، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1395.
[7] توده رنجبر، محسن، "جامعه‌شناسی پیتر مایکل بلاو"، سیزدهمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، 1397.
[8] سیدنقوی، میرعلی، "رویکرد تکنولوژیک منابع انسانی: الگویی برای مدیریت واحدهای صنعتی"، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت صنعتی، شماره 19(8)، صفحه 71- 53، 1389.
[9] بزرگی نژاد، خدیجه و زارعی، رضا، " مطالعه تطبیقی مدل‌های فرهنگ‌سازمانی دنیسون و کوئین و کامرون"، فصلنامه پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، شماره 10 (36)، صفحه 214- 197، 1398.
[10] United Nations Development Programme, Sustainable Development Goals. Available from . https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/global-digi-cooperation-and-sdgs-en.pdf
[11] اسدی فرد، رؤیا، فانی، علی‌اصغر، آذر، عادل و الوانی، سید مهدی، "مدل تجزیه‌وتحلیل خط‌مشی عمومی در ایران"، نشریه مدیریت دولتی (دانش مدیریت)، شماره 2(8)، صفحه 53- 26، 1395.
[12] امیرمحمدی، ایرج، منظری توکلی، علیرضا، سلاجقه، سنجر و فاتحی راد، نوید، "طراحی مدل اجرای خط‌مشی‌های فرهنگی"، فصلنامه تحقیقات و نظریه‌های نوین مدیریت دولتی، شماره 1(2)، صفحه 101- 83، 1401.
[13] نرگسیان، عباس، پیران نژاد، علی، حاجی ملامیرزایی، حامد و قربیان، عباس، "ارائه مدل اجرای خط‌مشی‌های فضای مجازی در ایران"، فصلنامه علمی پژوهشی امنیت ملی، شماره 39 (11)، صفحه 198- 161، 1400.
[14] اباذری، زمانه، مزیدی شرف آبادی، علی محمد و هاشمی، شهناز، "ارائه مدل خط‌مشی گذاری مدیریت شبکه‌های اجتماعی با تأکید بر فرهنگ شهروندی"، نشریه خط مشي گذاري عمومي در مديريت، شماره 12 (42)، صفحه 143- 133، 1400.
[15] عباسی، طيبه، قلي پور، رحمت اله و مهدی، هادی، "شناسايي عوامل تسهیل‌کننده شواهد محور کردن فرايند خط‌مشی گذاري در حوزه علوم، تحقيقات و فناوري"، نشریه مطالعات راهبردي سياستگذاري عمومي، شماره 8 (26)، صفحه 84- 65، 1398.
[16] بوستان زر، جمال، رحمان سرشت، حسین، شریف‌زاده، فتاح و تقوی فرد، محمدتقی، "مدل دینامیکی ارزیابی خط‌مشی‌های عمومی (موردمطالعه: برنامه‌های توسعه)"، فصلنامه راهبرد اقتصادی، شماره 25(7)، صفحه 43- 5، 1398.
[17] آل‌عمران، رؤیا و آل‌عمران، سید علی، "تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای عضو گروه D8"، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، شماره 4(33)، صفحه 1576- 1559، 1397.
[18] کریم زادگان، سعیده و سلاطین، پروانه، "تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اقتصاد سلامت"، فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی، شماره 1(11)، صفحه 146- 129، 1396.
[19] خیرگو، منصور و فامیل زارع، سحر، "بررسی عوامل مؤثر بر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در وزارت ورزش و جوانان جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره 33(1)، صفحه 246- 233، 1395.
[20] مهرگان، نادر، سحابی، بهرام و محمدامینی، مریم، "تأثیر شاخص توسعه فاوا بر فساد اداری در کشورهای با درآمد متوسط"، فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، شماره 2(2)، صفحه 60- 43، 1394.
[21] K. Kantamaturapoj, S. McGreevy and N. Thongplew, “Constructing Practice-Oriented Futures for Sustainable Urban Policy in Bangkok”, FUTURES, vol. 139, pp. 695-701, 2023.
[22] R. Viswanathan, and A. Telukdarie, “A Systems Dynamics Approach to SME Digitalization”, Procedia Computer Science, vol. (1)180, pp. 816- 824, 2021.
[23] M. Skarica, “Implemntation of the Strategy for Public Administration Development in Crotia (2015-2020): A Mid-Term Evaluation”, Croatia: Faculty of Law, University of Zagreb, 2020.
[24] G. Zenezini, and A. De Marco, “City Logistics Policy Evaluation with System Dynamics”, Transportation Research Procedia, vol. (1)46, pp. 253- 270, 2020.
[25] R. R. Kumar, A. Stauvermann, and A. Samitas, “The Effects of ICT on Output per Worker: A Study of the Chinese Economy”, Telecommunications Policy, vol. (2) 40, pp. 102-115, 2016.
[26] J. Kohoutek, “Three Decades of Implementation Research in Higher Education: Limitations and Prospects of Theory Development”, Higher Educ, vol. (3)67, pp. 56–79, 2015.
