کاربست نظریۀ «وحدت شخصی وجود» در فهم متون دینی بر پایه مبانی روششناسی صدرالمتألهین
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
عبدالله محمدی
1
,
مرضیه هاتف
2
*
1 - استادیار مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران
2 - دانش¬پژوه سطح 4 رشته حکمت متعالیه، جامعة الزهراء (سلام الله علیها)، قم، ایران
کلید واژه: وحدت شخصی وجود, نظریۀ خزائن, ارواح معانی, تشبیه, تنزیه, صفات خبریه, توحید افعالی,
چکیده مقاله :
مقالة پیشرو درصدد است نشان دهد که تفسیر ملاصدرا از «وحدت شخصی وجود»، ظرفیت آن را دارد که با تحفظ حداکثری بر ظاهر آیات و روایات، معنای دقیق آنها را نیز بیان نماید. برای رسیدن به این هدف، ابتدا مبانی این نظریه تبیین میگردد و سپس روشن میشود که بسیاری از آیات مرتبط با بحث توحید ذاتی، صفات خبریه و توحید افعالی، با استناد به نظریة وحدت شخصی وجود، بهمراه مبانی روششناسی صدرالمتألهین، تفسیری عمیقتر مییابند، بدون آنکه مفسر در دام ظاهرگرایی و تشبیه یا تأویل غیرموجه گرفتار شود. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی سامان یافته و مدعای خویش را بر تفسیر نمونههایی از آیات توحیدی تطبیق میدهد و بیان میدارد که در صفات خبریه، هر آنچه مخلوقات دارند، خداوند نیز حقیقتاً داراست، اما نه مصداق مادی آنها را، بلکه مطابق نظریة ارواح معانی، پس از پیراستن نقایص از مصادیق مادی، ضروری است روح معنای آنها را دریافت کرده و سپس به خداوند متعال اسناد دهیم و اینچنین بین تشبیه و تنزیه، حق جمع نماییم. همچنین بر اساس فهم صحیح نظریة وحدت شخصی وجود و توحید افعالی، تمام افعال اختیاری انسان، همانگونه که حقیقتاً به انسان نسبت داده میشوند، به خداوند متعال نیز منسوبند و خداوند فاعل قریب و حقیقی آنهاست.
The present paper aims to demonstrate that Mullā Ṣadrā’s interpretation of “personal unity of existence” has the capacity to express the precise meaning of Qur’anic verses and narrations while maximally preserving their surface meaning. To achieve this goal, the foundations of this theory are first explained and, then, it is clarified that many of the verses related to the discussion of essential monotheism, attributive qualities, and active monotheism can be interpreted more profoundly by relying on the theory of personal unity of existence and Mullā Ṣadrā’s methodological principles. This is realized without the interpreter falling into the trap of literalism and anthropomorphism or unjustified interpretation or t’awīl. Following a descriptive-analytical method, this paper bases its claim on the interpretation of certain monotheistic verses, stating that God also possesses whatever attributive qualities that the created possess, except for their material applications. Rather, according to the theory of spirits of meanings, after purifying material applications from their defects, it is necessary to grasp the spirit of their meanings and then attribute them to God Almighty. In this way, we can reconcile anthropomorphism and transcendence. Moreover, based on a correct understanding of the theory of personal unity of existence and active monotheism, all voluntary human actions, just as they are truly attributed to humans, are also attributed to God Almighty, and He is their proximate and true agent.
قرآن کریم.
نهج¬البلاغه.
جوادی آملی، عبدالله (1386الف) سرچشمه انديشه، تحقیق عباس رحیمیان، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1386ب) شرح حکمت متعالیه (رحیق مختوم)، تحقیق حمیدرضا پارسانیا، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387) عین نضاخ (تحرير تمهيد القواعد)، تحقیق حمید پارسانیا، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1388) تفسیر تسنیم، تحقیق علی اسلامی، قم: اسراء.
حسن زاده آملی، حسن (1382) دو رساله مثل و مثال، تهران: طوبی.
خمینی، روح‌الله (1379) الطلب و الاراده، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خمینی، روح‌الله (1390) آداب الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
سبحانی، جعفر (بی¬تا) الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، ج3، بی¬جا: بی¬نا.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417) المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1410ق) توحيد علمی و عينی در مكاتیب بين مرحوم آقا سيداحمد كربلايی و مرحوم كمپانی، بضمیمه محاکمات و تذییلات علامه طباطبائی و سیدمحمدحسین تهرانی، تهران: حکمت.
عبداللهی، مهدی (1391) «تفسیر صدرایی از وحدت شخصی وجود و شواهد دینی آن»، اندیشه نوین دینی، شمارۀ 31، ص146ـ127.
عبودیت، عبدالرسول (1392) درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
قمی (قاضی سعید)، محمد‌بن محمد (1373) شرح توحید الصدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج2و7، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1: تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الشواهد الربوبیه، ترجمه جواد مصلح، تهران: سروش.
ملاصدرا (1385) شرح الاصول الکافی، ج3و4، تصحیح و تحقیق محمود فاضل، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1387) مفاتیح الغیب، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1389الف) أسرار الایات و انوار البینات، تصحیح و تحقیق محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ب) رسالۀ فی خلق الأعمال، تصحيح و تحقیق مهدی دهباشی، در مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، ج2، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ج) تفسير القرآن الکریم، ج1و5، تصحیح و تحقیق محمد خواجوی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389د) تفسير القرآن الکریم، ج2، 3 و 4، تصحیح و تحقیق محسن بیدارفر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389هـ) تفسير القرآن الکریم، ج6، تصحیح و تحقیق محسن پیشوایی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389و) تفسير القرآن الکریم، ج7، تصحیح و تحقیق صدرالدین طاهری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391الف) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391ب) الحکمة العرشية، تصحیح و تحقیق اصغر دادبه، در مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، ج4، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391ج) المشاعر، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، در مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، ج4، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391د) المظاهر الالهیة فی اسرار علوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق محمد خامنه¬ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نجمی¬نژاد، نعمیه؛ محمدی، عبدالله (1401) «روششناسی حکمت صدرایی در تحلیل اوصاف خبری در تشبیه و تنزیه حق»، اندیشه نوین دینی، شمارۀ 68، ص26ـ7.
یزدان‌پناه، سیدیدالله (1393) مبانی و اصول حکمت صدرایی، قم: موسسۀ امام خمینی(ره).
