ثمرات تلازم علمی علت و معلول بر اساس اصول حکمت متعالیه
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
سید عباس حکیم‌زاده خرد
1
,
علیرضا حسن پور
2
*
,
سید محمد موسوی بایگی
3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
3 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران
کلید واژه: برهان لمّ, برهان إنّ, حمل حقیقت و رقیقت, امکان فقری, ملاصدرا, رابطه علت و معلول,
چکیده مقاله :
بیتردید انسان در سیر استکمالی خود در این عالم، با ماده و لوازم آن درآمیخته است و همواره مجهولات بسیار و معلوماتی اندک دارد. یکی از مسائل مهم در معرفت‌شناسی که در طول تاریخ حکمت اسلامی نظر فیلسوفان را بخود جلب کرده، طریقة یافتن پاسخ مناسب برای مجهولات، اعم از تصوری و تصدیقی است. دربارة مجهولات تصوری کار چندان سخت نیست، زیرا از راه تعریف مفهوم اشیاء میتوان مجهولات تصوری را معلوم کرد، اما راه یافتن پاسخ مناسب برای مجهولات تصدیقی چندان هموار نیست. حکما با ارائۀ برهان إنّ و لمّ سعی کردهاند طریقی صحیح برای کشف مجهولات تصدیقی معرفی کنند و این بدانمعناست که هر مجهول تصدیقی را یا از راه علت میتوان شناسایی کرد یا از راه معلول. آنچه در نوشتار پیشرو مورد بررسی قرار گرفته است، بررسی میزان معلوم شدن مجهولات از راه علت در برهان لم و نیز از راه معلول در برهان إنّ است. برای رسیدن به این هدف، ابتدا نظریات حکما نقل شده، سپس مبنای ملاصدرا در بحث رابطة خاص علت و معلول مطرح گردیده است. حاصل بحث اینست که سیر علمی از علت به معلول، با توجه به مبنای خاص ملاصدرا، در عین فقیر بودن معلول نسبت به علت و حمل حقیقت و رقیقت میان این‌دو یقین‌آور است، اما سیر علمی از معلول به علت یقین‌آور نیست. روش پژوهش توصیفی‌ـ‌تحلیلی است.
Undoubtedly, in their perfectional journey in this world, Man has intertwined with matter and its concomitants while possessing little knowledge and several unknowns before themselves. One of the important issues in epistemology that has attracted the attention of philosophers throughout the history of Islamic wisdom is providing appropriate responses to unknowns, whether notional or affirmational. Regarding notional unknowns, the task is not very difficult because they can be clarified through defining the concept of things. However, finding an appropriate answer for affirmational unknowns is not so straightforward. Philosophers have tried to introduce a correct method for discovering affirmational unknowns by presenting the posteriori and priori arguments, which means that every affirmational unknown can be identified either through its cause or its effect. The present paper examines the extent to which unknowns can be unraveled through their cause in the posteriori argument and through their effect in the priori argument. To achieve this goal, the authors have firstly quoted the theories of some philosophers and, then, propounded Mullā Ṣadrā's principles regarding the discussion of the particular relationship between cause and effect. Following a descriptive-analytic method, they conclude that the scientific progression from cause to effect, based on Mullā Ṣadrā's specific principles, is certain despite the poverty of the effect relative to the cause and the predication of truth and bondage between the two. Nevertheless, the scientific progression from effect to cause is not certain.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380) قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌سینا (1373) الشفا: المنطق، تهران: فکر روز.
ابن‌سینا (1379) النجا ة، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم، قم: اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1387) شرح فارسی اسفار اربعه، قم: بوستان کتاب.
سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومه، قم: بیدار.
سبزواری، ملاهادی (1394) شرح اسماء الحسنی، تهران: بیدار.
سجادی، جعفر (1375) فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران: امیرکبیر.
شیروانی، علی(1377) شرح مصطلحات بدایة الحکمة و نهایة الحکمة ، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386) نهایة الحکمة، قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول (1391) درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، قم: مؤسسۀ امام خمینی (ره).
عشاقی اصفهانی، حسین (1393) برهانهای صدیقین، تهران: مؤسسة حکمت و فلسفه ایران.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) شرح برهان شفا، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی(1376) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1366) المنطق، قم: اسماعیلیان.
ملاصدرا (1340) رساله سه اصل، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: دانشگاه تهران.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
