بررسی صفت قدرت الهی از دیدگاه ابوالحسن اشعری و خواجه نصیرالدین طوسی با تأکید بر تبیین فلسفی ملاصدرا
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه فلسفه و حکمت اسلامیمحمد کاظم رضازاده جودی 1 , فاطمه عاشوری 2 *
1 - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران
کلید واژه: صفات الهی, قدرت الهی, اختیار انسان, ابوالحسن اشعری, نصیرالدین طوسی,
چکیده مقاله :
بحث از صفات واجب تعالی یکی از مسائل مهم مبحث خداشناسی در تاریخ تفکر اسلامی است؛ ازجمله صفت قدرت، تقریرهایی متفاوت را در عرصههای گوناگون معناشناسی و وجودشناسی بخود اختصاص است. پرسشهای مهمی که مبنای اختلافنظر میان متکلمان و فلاسفه بوده، اغلب دربارة حقیقت صفات الهی است. صفت قدرت الهی نیز از آن حیث که هم با صفات علم و اراده الهی و هم با فاعلیت و اراده انسان مرتبط است، مباحثی مختلف میان متکلمان را بدنبال داشته است. این نوشتار، آراء دو متکلم، یعنی ابوالحسن اشعری و خواجه نصیر طوسی، درباب قدرت الهی و مسائل مربوط به آن را در عرصة معناشناسی و وجودشناسی مورد تحلیل و بررسی قرار میدهد؛ در معناشناسی، به «حدوث و قدم عالم»، ذاتی یا فعلی بودن قدرت الهی پرداخته و در حوزة وجودشناسی، عمومیت قدرت الهی و نحوة شمول آن بر افعال انسان و جایگاه اراده و اختیار انسان را بررسی میکند. روش این پژوهش کتابخانهیی و توصیفی‌ـ‌تحلیلی است.
The discussion of the attributes of Almighty Necessary is one of the important issues in the field of theology in the history of Islamic philosophy. Among them, the attribute of power has received different interpretations in various semantic and ontological fields. Some of the important questions that have resulted in disagreements between mutikallimūn and philosophers often concern the reality of divine attributes. The attribute of divine power, since it is related to both the attributes of divine knowledge and will and human agency and will, has created various discussions among mutikallimūn. This paper analytically examines the views of two theologians, Abul al-Ḥasan al-Ashʻarī and Khwājah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī, regarding divine power and the related issues in semantic and ontological realms. In semantics, it addresses “the origination and pre-eternity of the world” and the actuality or essentiality of divine power, and in the ontological domain, it explores the universality of divine power and the quality of its inclusion of human acts and the place of human will and free choice. This study was conducted following library and descriptive-analytical methods.
قرآن کریم.
اشعری، ابوالحسن (1397ق) الابانة عن اصول الدیانة، قاهره: دار الانصار.
اشعری، ابوالحسن (1400ق) مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، آلمان، ویسپادن: فرانس شتایز.
اشعری، ابوالحسن (بی¬تا) اللمع فی رد اهل الزیغ والبدع، قاهره: المکتبة الازهریة للتراث.
اله‌بداشتی، علی (1392) توحید و صفات الهی، قم: دانشگاه قم.
ایجی، میرسیدشریف (1325ق) شرح المواقف، قم: افست.
تفتازانی، سعدالدین (1409ق) شرح المقاصد، ج4، قم: شریف رضی.
جرجانی، ضیاء‌الدین (1375) رسائل فارسی، تهران: میراث مکتوب.
حلی، حسن‌بن علی (1365) الباب الحادی عشر، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
حلی، حسن‌بن علی (1376) شرح تجرید الاعتقاد، ترجمۀ ابوالحسن شعرانی، ج8، تهران: اسلامیه.
حلی، حسن‌بن علی (1382) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قسم الهیات، قم: مؤسسة امام صادق(ع).
حلی، حسن‌بن علی (1413ق) الباب الحادی عشر، كشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
شریف، میر محمد (1362) تاریخ فلسفه در اسلام، ج1، ترجمۀ نصراله پورجوادی، تهران: دانشگاه تهران.
شهرستانی، عبدالکریم (1425ق) نهایة الاقدام فی علم الکلام، بیروت: دار الکتب العلمیه.
طوسی، نصیرالدین (1405ق) افعال العباد بین الجبر والتفویض، بیروت: دار الاضواء.
طوسی، نصیرالدین (1407ق) تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طوسی، نصیرالدین (1411) العقاید الجعفریه، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
فاخوری، حنا؛ الجر، خلیل (1381) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
گیلانی، محمد (1421ق) تکمله شوارق الالهام، ج4، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
لاهیجی، عبدالرزاق (1383) گوهر مراد، ج1، تهران: سایه.
مقداد، فاضل (1422ق) اللوامع الإلهیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ملاصدرا (1381الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحققیق محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) خلق الاعمال، ترجمه و تصحیح مهدی دهباشی، در مجموعه رسائل صدرالمتألهین، ج2، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نافعی فرد، کریم (1381) جبر و اختیار، تهران: مؤسسة تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
ولفسن، هری اوسترین (1368) فلسفه علم کلام، ترجمة احمد آرام، تهران: الهدی.
