بررسی رابطۀ کثرت ماهوی با تشکیک عَرْضی وجود
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
1 - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد؛ طلبه سطح 4 حوزه علمیه مشهد، مشهد، ایران
کلید واژه: تشکیک, تشکیک طولی, تشکیک عرْضی, کثرت وجودی, کثرت ماهوی, کثرت عَرَضی,
چکیده مقاله :
تشکیک وجود بعنوان یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین مبانی حکمت متعالیه، همواره مورد بحث اندیشمندان بوده است. با تمام اختلافاتی که در تعریف تشکیک، وجود دارد، مسلم است که اولاً، در تشکیک باید وحدت و کثرت حضور داشته باشد؛ ثانیاً، کثرت آن به وحدت بازگردد. کثرت از یک حیث، به کثرت وجودی و کثرت ماهوی تقسیم میشود. کثرت وجودی ناظر به کثرت و اختلاف برخاسته از وجود، و کثرت ماهوی ناظر به کثرت و اختلاف برخاسته از ماهیت است. نوشتار پیشرو درصدد است به این پرسش پاسخ دهد که آیا کثرت ماهوی به وحدت بازمیگردد، تا در آن تشکیک جریان یابد؟ برخی از عبارات و گفته‌های حکما این گمان را ایجاد میکند که آنان کثرت ماهوی را به وحدت ارجاع داده و آن را با تشکیک عرْضی برابر میدانند. اما بباور نویسنده، کثرت ماهوی نه تشکیک عرْضی وجود، بلکه کثرت عَرَضی آن را ببار می‌آورد. اتحاد ماهیت با وجود سبب میشود کثرت ماهوی به وجود سرایت کند و وجود ثانیاً و بالعرض، به کثرت ماهوی متصف شود، اما این بمعنای آن نیست که تشکیک عرْضیِ وجود برخاسته از ماهیت باشد. این نوشتار با تبیین حقیقت تشکیک و اقسام آن، به تبیین مدعای مذکور و اقامة دلیل بر آن میپردازد.
The gradation of being, as one of the most important and influential foundations of Transcendent Philosophy, has always been a subject of discussion among thinkers. Despite all the differences in the definition of gradation, it is certain that, firstly, unity and plurality must be present in gradation; secondly, its plurality must return to unity. On the one hand, plurality is divided into ontological plurality and quiddative plurality. Ontological plurality refers to the plurality and difference originated in existence, and quiddative plurality refers to the plurality and difference arising from quiddity. The present paper seeks to answer the question of whether quiddative plurality returns to unity, so that gradation would apply to it. Some statements of philosophers create the impression that they refer quiddative plurality to unity and equate it with accidental gradation. However, the author believes that quiddative plurality results in accidental plurality rather than accidental gradation. The union of quiddity with existence causes the spread of quiddative plurality to existence and its attaining quiddative plurality in a secondary and accidental manner. Nevertheless, this does not mean that the accidental gradation of being originates in quiddity. This paper, by explaining the reality of gradation and its types, elucidates the aforementioned claim and provides some arguments for it.
ابن‌سینا (1404ق) التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
انصاری شیرازی، یحیی (1387) دروس شرح منظومه حکیم متأله حاج ملاهادی سبزواری، قم: بوستان کتاب.
جوادی آملی، عبدالله (1382) رحیق مختوم، جلد اول، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1387) فلسفه صدرا، تلخیص رحیق مختوم، قم: اسراء.
رحمانی، محمدهادی (1397) «تشکیک عرضی»، نسیم خرد، شمارۀ 7، ص112ـ99؛ DOI: 20.1001.1.24764302.1397.4.2.6.3.
سبزواری، ملاهادی (1369) شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن¬زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سبزواری، ملاهادی (1383) «تعلیقات اسفار»، در ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
سبزواری، ملاهادی (1400) «حواشی»، در ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مقدمه و تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
سوزنچی، حسین (1384) «تاریخچۀ نظریۀ تشکیک وجود»، رهنمون، شمارۀ 11و12، ص118ـ93.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1372) مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1398) «تعلیقات بر اسفار اربعه»، در مجموعه تعلیقات اسفار از حکیم نوری، حکیم اصفهانی و علامه طباطبایی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1416ق) نهایة الحکمة، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
عبودیت، عبدالرسول (1383) نظام حکمت صدرایی؛ تشکیک در وجود، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
عبودیت، عبدالرسول (1400) درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران: سمت.
علم‌الهدی، سیدعلی (1391) «نظریۀ تشکیکی بودن وجود و کثرات عرضی»، حکمت صدرایی، شمارۀ 1، ص84ـ73؛ DOI: 20.1001.1.23221992.1391.1.1.7.9.
علوی، سیدمحمدکاظم (1383) «خاستگاه مسئله تشکیک وجود»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، شمارۀ 39، ص130ـ117.
فیاضی، غلامرضا (1386) تعلیقات بر نهایة الحکمة، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
مدرس زنوزی، آقاعلی (1378) مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، تصحیح محسن کدیور، تهران: اطلاعات.
مدرس زنوزی، آقاعلی (1397) مجموعه آثار آقاعلی مدرس؛ ج5: رسائل و تعلیقات، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) آموزش فلسفه، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1393) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسه امام خمینی (ره).
مطهری، مرتضی (1376) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
