زمینه‌ها و مؤلفه‌های تحول‌خواهی در آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده
محورهای موضوعی : عمومى
علی صادقی دهخوارقانی
1
,
فیروز راد
2
,
حسین آقاجانی مرساء
3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی رشته جامعه شناسی فرهنگی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران
2 - استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: فتحعلی آخوندزاده, سنت, تحول خواهی, رویکرد بازتاب, تحلیل محتوای کیفی,
چکیده مقاله :
در این مقاله موضوع تحول‌خواهی در آثار و افکار میرزا فتحعلی آخوندزاده با تأکید بر نمایش‌نامه‌هایش بررسی و تحلیل شده است. تحول‌خواهی در اینجا به معنی عبور از وضعیت موجود سنتی و تحقق تجدد بکار رفته است. در این مقاله‌ی توصیفی و تحلیلیِ مبتنی بر رویکرد بازتاب، با استفاده از روشهای کتابخانه‌ای و تحلیل محتوای کیفی، زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ظهور و بروز این گرایش و نیز مؤلفه‌های آن در افکار و آثار نمایشی و غیر نمایشی وی توصیف و تحلیل شد. «رویکرد بازتاب» در کنار رویکردهای «شکل‌دهی» و «اثر به مثابه نهاد اجتماعی» یکی از سه رویکرد اصلی سنت جامعه‌شناسی ادبیات است. در این رویکرد اثر ادبی همچون آیینه‌ای فرض می‌شود که واقعیات اجتماعی در آن انعکاس دارد و بسته به اینکه تمرکزش روی فرم و یا محتوای اثر ادبی باشد از چندین نظریه‌ی شناخته‌شده همچون نظریه‌ی ساختارگرایی تکوینی لوسین گلدمن تشکیل شده است. در پژوهش حاضر برای مطالعه زمینه‌ها و شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ظهور گفتمان تحول‌خواهی از روش کتابخانه‌ای و برای تعیین مؤلفه‌ها و ابعاد گفتمان تحول‌خواهی در آثار آخوندزاده از روش تحلیل محتوای کیفی استفاه شد. نتایج بدست آمده نشان داد که وضعیت و تغییرات سریع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد اشاره در دوره‌ی مورد بحث به شکل مثبت و منفی در شکل‌گیری و نیز محتوای آثار آخوندزاده بازتاب واضحی دارد و تقابل شیوه‌های سنتی زیست اجتماعی با پدیده‌ها و شیوه‌های برخاسته از تجدد ، محور اصلی آثار وی را تشکیل داده است.
This paper delves into the theme of transformative inclination within the works and philosophies of Mirza Fath-Ali Akhundzadeh, with a specific focus on his theatrical productions. Modernization, in this context, denotes transcending the traditional status quo and embracing renewal. Employing a descriptive and analytical approach rooted in reflection, and utilizing library methodologies alongside qualitative content analysis, the socio-political, economic, and cultural contexts of the emergence and evolution of this trend are explored. Additionally, its manifestations within Akhundzadeh's theatrical and non-theatrical oeuvre are examined and dissected. The "reflection approach," alongside methodologies such as "shaping" and "works as social institutions," constitutes one of the three primary approaches within the literary sociology tradition. In this framework, literary works serve as mirrors reflecting social realities. Depending on whether emphasis is placed on the form or content of the literary work, it draws upon various established theories, such as Lucien Goldmann's theory. In this study, a combination of library research and qualitative content analysis was employed to investigate the social, political, economic, and cultural contexts underpinning the emergence of the discourse on modernization. The findings reveal that the rapid social, political, economic, and cultural transformations of the period under consideration have exerted both positive and negative influences on the formation and content of Akhundzadeh's works. Consequently, the juxtaposition of traditional social paradigms with those stemming from the ethos of renewal emerges as a central theme within his body of work
اتابکی، تورج. تجد‌ّد آمرانه. ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه. تهران: انتشارات ققنوس. چاپ ششم، 1398
احمدی، بابک. مدرنیته و اندیشه انتقادی. تهران: نشر مرکز، چاپ چهاردهم، 1400
احمدی، بابک. معمای مدرنیته. تهران: نشر مرکز، چاپ دوازدهم، 1400
ارشاد، فرهنگ. کندوکاوی در جامعه‌شناسی ادبیات. تهران: نشر آگه، 1398
اروجی، فاطمه. «زن در اندیشه‌ی میرزا فتحعلی آخوندزاده». ایران‌نامه، دوره جدید، سال 1 (شماره 1)، بهار 1395، ص 326-302
اسکارپیت، روبر. جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه: دکتر مرتضی کتبی. تهران: سمت، 1392
اشرف، احمد. هویت ایرانی. ترجمه‌ی حمید احمدی. تهران: نشر نی. چاپ هشتم. 1398
اوث ویت، ویلیام و تام باتامور. فرهنگ‌نامه اندیشه اجتماعی مدرن. ترجمه‌ی اکبر معصوم بیگی. تهران: موسسه انتشارات نگاه، 1396
ایمانی، محمد تقی و محمدرضا نوشادی. «تحلیل محتوای کیفی». پژوهش. سال سوم ( شماره دوم)، پاییز و زمستان 1390
آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمه‌ی احمد گل‌محمدی و محمد ابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.چاپ پانزدهم، 1388
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. مقالات فلسفی، ویراسته‌ی ح‌ـ‌صدیق.تبریز: کتاب ساوالان، 2537
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. مقالات، گردآورنده باقر مؤمنی. تهران: انتشارات آوا، 1351
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. مکتوبات ، گردآورنده باقر مؤمنی. تبریز: نشر احیاء، 1357
آخوندزاده، میرزا فتحعلی. مکتوبات کمال‌الدوله، به اهتمام علی اصغر حقدار. باشگاه ادبیات، 1395
آخوندزاده،میرزا فتحعلی. تمثیلات. ترجمه‌ی جعفر قرا‌جه داغی. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ سوم، 1356
آدمیت، فریدون. اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: شرکت سهامی انتشارات خاورزمی، 1349
باربیه، موریس. مدرنیته سیاسی. ترجمه‌ی عبدالدهاب احمدی. تهران: نشر آگه، چاپ هشتم، 1400
برنجیان، سکینه. ادبیات آذری و فارسی در آذربایجان ایران در سده‌ی بیستم. ترجمه ی دکتر اسماعیل فقیه. تهران: نشر مرکز، 1385
پورزکی، گیتی. «مدرنیته و میرزا فتحعلی آخوندزاده». فصلنامه نامه پژوهش، (18 و 19)، پاییز و زمستان 79، ص 71-49
پوینده، محمد جعفر. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. تهران: نقش جهان مهر،1390
پین، مایکل. فرهنگ اندیشه‌ی انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته. ترجمه‌ی پیان یزدانجو.تهران: نشر مرکز، چاپ سوم، 1383
تایرل، ملیحه س. ابعاد پنهان ادبیات آذربایجانی در دوره‌ی شوروی. ترجمه‌ی دکتر اسماعیل فقیه. تهران: نشر مرکز، ۱۳۹۱
تبریزی، منصوره. «تحلیل محتواب کیفی از منظر رویکردهای قیاسی و استقرایی». فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 64. بهار 1393
ترابی، علی اکبر. جامعه‌شناسی ادبیات فارسی. تبریز: فروغ آزادی، 1376
توکل، محمد. جامعه‌شناسی معرفت و علم. تهران: سمت، 1388
توکل، محمد. جامعه‌شناسی معرفت. تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه،1388
جعفروف. م. ج. آخوندوف و صابر. ترجمه احمد شفائی. انتشارات حقیقت
رامین، علی. مبانی جامعه‌شناسی هنر. تهران: نشر نی، 1391
راودراد، اعظم. جامعه‌شناسی سینما و سینمای ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1392
راودراد، اعظم. نظریه‌های جامعه‌شناسی هنر و ابیات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1390
ریتزر، جرج. دانشنامه‌ی جهانی شدن. سرپرست ترجمه‌ی فارسی نورالله مرادی و محبوبه مهاجر. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1395
ساروخانی، باقر. روشهای تحقیق در علوم اجتماعی. جلد دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1389
سوانه، پیر. مبانی زیبا‌شناسی. ترجمه: محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی، 1391
سویتوخوفسکی، تادیوش. آذربایجان و روسیه. ترجمه‌ی کاظم فیروزمند. تهران: نشر شایگان، ۱۳۹۶
شوالیه، ژان – گربران، آلن فرهنگ نماد‌ها. تهران: انتشارات جیحون، 1388
عباس‌زاده، محمد. «تاملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی». جامعه‌شناسی کاربردی. سال بیست و سوم. شماره پیاپی (45). شماره اول. بهار 1391
عضدانلو، حمید. آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی. تهران: نشر نی، 1384
فراستخواه، مقصود. (1388). سرآغاز نواندیشی معاصر. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم
فرکلاف، نورمن. تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمه‌ی روح‌الله قاسمی. تهران: اندیشه احسان، چاپ دوّم، 1399
فلیک، اووه. درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه‌ی هادی جلیلی. تهران: نشر نی، چاپ نهم،1396
کاتوزیان، محمدعلی همایون. دولت و جامعه در ایران- انقراض قاجار و استقرار پهلوی. ترجمه‌ی حسن افشار. تهران: نشر مرکز، چاپ دوازدهم، 1400
کالکر، رابرت. فیلم، فرم و فرهنگ. ترجمه: بابک تبرایی.تهران: فارابی، 1384
کولاکوفسکی، لشک جریان‌های اصلی در مارکسیسم. جلد سوم. ترجمه: عباس میلانی. تهران: نشر اختران، 1387
گازرانی، سعید و رضا امینی. «تعارض دین و مدرنیته در اندیشه روشنفکران غیر دینی عصر مشروطه: مقایسه آخوندزاده و ملکم خان». فصلنامه مطالعات سیاسی.سال دوم (شماره 8)، تابستان 1389، ص 173-147
گلدمن، لوسین. جامعه‌شناسی ادبیات (دفاع از جامعه‌شناسی رمان). ترجمه‌ی محمد جعفر پوینده. نشر هوش و ابتکار، 1371
لارنسون، دایان تی و آلن سوئینگ‌وود جامعه‌شناسی ادبیات.ترجمه: دکتر شاپور بهیان. تهران: سمت، 1399
لوکاچ، جورج. جامعه‌شناسی رمان. ترجمه‌ی محمد جعفر پوینده. تهران: نشر ماهی، چاپ چهارم، 1400
مومنی راد، اکبر. خدیجه علی آبادی. هاشم فردانش. ناصر مزینی. «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج». فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی. سال چهارم. شماره 14. زمستان92
نئوندورف، کیمبرلی ای. راهنمای تحلیل محتوا. ترجمه‌ی حامد بخشی و وجیهه جلائیان بخشنده. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 1395
یعقوب‌زاده فرد، جلیل. سیاست و برنامه‌ریزی زبان در جمهوری آذربایجان. تهران: ساوالان ایگیدلری. 1397
آخوندف، ناظم. آذربایجان طنز روزنامه‌لری. کؤچورن: غ. ر. سپهری. تهران: انتشارات فرزانه. 1358
کؤچرلی، فریدون بی. آذربایجان ادبیات تاریخی ماتریاللاری(بیرنجی جیلد ایکینجی حیصه). باکو: آذرنشر. 1925
یعقوب زاده فرد، جلیل. مدرن‌لشمه و مدرن‌لیک شبسترلی میرزا علی معجزون مفکوره سینده. تبریز: قالان یورد. 1401
axundzadə, mirzə fətəlı. əsarlər. bakı: şərq-qərb. 2005
ələkbərli, faiq. azərbaycan türk fəlsəfi və ictimai fikir tarixi (XİX-XX əsrlər) i hissə. Bakı: elm və təhsil. 2018
fəlsəfə mühazırələr toplusu. Bakı: azərbaycan respublikası daxili işlər nazirliyi polis akademiyası. 2014
mir cəlal. azərbaycan ədəbi məktəblar(1905 – 1917). Baki. 2004
