شناسایی عوامل مؤثر بر مدرک گرایی در نظام آموزش عالی ایران
محورهای موضوعی : عمومى
نسرین کریمی اصل
1
,
حمیدرضا آراسته
2
,
کامران محمدخانی
3
,
مصطفی اجتهادی
4
1 - * دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی ،گروه مدیریت آموزش عالی،دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
3 - *** دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم وتحقیقات، تهران، ایران
4 - دانشیار، گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
کلید واژه: مدرک گرایی, مدرک محوری, تحلیل محتوا, دانشگاه ها, نظام آموزش عالی,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر مدرک گرایی در نظام آموزش عالی کشور است. روش پژوهش مورد استفاده روش تحلیل محتوای کیفی از نوع تحلیل محتوای مقوله ای و از نظر هدف در حیطه پژوهش های کاربردی طبقه بندی می شود. جامعه آماری پژوهش شامل مقالات پژوهشی مرتبط با مدرک گرایی در حوزه آموزش عالی کشور است. تعداد 15 مقاله داخلی در دوره زمانی 20ساله مربوط به سالهای 1380 تا 1400، با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. پس از انتخاب مقالات پژوهشی به منظور تحلیل داده های حاصل از تحلیل اسناد پژوهشی از کد گذاری باز، کد گذاری محوری و کدگذاری انتخابی استفاده شد، در مرحله اول (کد گذاری باز) تعداد 330 مفهوم شناسایی شد. در مرحله دوم تمام مفاهیم شناسایی شده در 24 مؤلفه کلی تر طبقه بندی شدند و در نهایت در 3 مقوله اصلی شامل شرایط سیاسی و ساختاری (6 مؤلفه)، محیط علمی و آموزشی کشور (10 مؤلفه) و شرایط اجتماعی و فرهنگی (8 مؤلفه) طبقه بندی شدند. نتایج نشان داد که پدیده مدرکگرایی محصول عوامل فراوانی است که در بروز و ظهور آن دخالت دارند. بخشی از آن عوامل ریشه در نظام آموزشی و محیط علمی کشور و همچنین ساختار و کارکرد دانشگاه و شیوه هاي مدیریت دانشگاه دارد. بخشی در نظام ساختاری و سیاسی ریشه دارد و ناشی از کژ کارکردی نهادهای متولی و دولتی است. بخشی دیگر، ریشه در نظام اجتماعی و فرهنگی دارد. ارزشهای اجتماعی و باورهای جامعه و همچنین فرهنگ‌های موجود در کشور سبب میشود تا افراد پیش‌زمینه‌های ذهنی خاصی در زمینۀ ادامه تحصیل داشته باشند و به مدرک گرایی گرایش پیدا کنند
The purpose of this research was to identify the factors influencing degree orientation in the country's higher education. The research method is the qualitative content analysis method of the document analysis type, and it is classified in the field of applied research. The statistical population of the research included research articles related to degree orientation in the country's higher education. The number of 15 articles in the 20-year period from 1380 to 1400 was selected using the purposeful sampling method. After selecting the research articles, in order to analyze the qualitative data obtained from the analysis of the research documents, open coding and axial coding and selective encoding were used. In the first stage 330 concepts were identified. In the second stage, all the identified concepts were classified into 24 more general components and finally the factors affecting degree orientation in the higher education system can be divided into 3 main categories of political and structural conditions (6 components), the country's scientific and educational environment (10 components) and social and cultural conditions (8 components) were classified. Some of those factors are rooted in the educational system and the scientific environment of the country, as well as the structure and function of the university and the management methods of the university. One part is rooted in the structural and political system and is caused by the functional bias of the trustee and government institutions, and the other part is rooted in the social and cultural system.
1. آقا علیزاده کلخوران، زینت؛ساروخانی، باقر. (1398) .بررسي عوامل جامعه شناختي مدرك گرايي.فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی،بهار 1398،دوره جدید، شماره15.
2. باشگاه اندیشه. (1396). رآمدی بر رواج پدیده ای به نام مدرک گرایی در جامعه.
3. پارسا معین، کوروش. (1396 زمستان) . عوامل اجتماعی موثر بر شکل گیری کژکاریهای آموزش عالی (با تأکید بر مدرک گرایی). فصلنامة پژوهش اجتماعی. سال دهم ، شماره سی و هفت.
4. توکل، محمد، شیری، اختر، و سمنانیان، سعید. (1401). مسائل نیروی انسانی متخصص؛ چالش های تحصیلی, کار و اشتغال به روایت دانش آموختگان دکتری. پژوهش مسائل اجتماعی ایران، 1(3 )، 1-40.
5. زارع شاه آبادي، اكبر. (1381). بررسي عوامل اقتصادي - اجتماعي موثر بر گرايش به آموزش عالي در ايران. فصلنامه علوم اجتماعی.دوره: 9، شماره: 18،.
6. سرومحمد، سهیل؛ هزارجریبی ، جعفر؛ کرمی قهی، محمدتقی؛ انتظاري، اردشیر. (1398). نسبت سیاست‌های توسعه آموزش عالی و تقاضای اجتماعی. برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی.دوره 11، شماره 41.
7. سفیری، خدیجه. (بهار و تابستان )1386.زنان و تحصيلات دانشگاهي. محله دانشکده ادبیات و علوم انسانی؛.س 15، شماره56-57.
8. سلیمی، جمال، محمدیان شریف، کویستان، عزیزی، نعمت اله، و محمدی، شیرکوه. (1400). بررسی ابعاد فساد آکادمیک در نظام آموزش عالی: یک پژوهش آمیخته. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 12(2 (پیاپی 48) )، 181-205.
9. سیدعلوی، سیدمحمد. (1396). تبیین مدرک گرایی در آموزش عالی ایران. خبرگزاری فارس.
10. شاکری، سید محمد تقی. (1397). مدرک گـرایی: زمینـه ها، عوامـل و پیامـدها. اولین همایش ملی آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی-اسلامی.
11. صبوحی، فرناز. (21 و 22 خرداد 1381). بررسی و تحلیل بیکاری دانش آموختگان (دیدگاههای مدیران بنگاهها ، دانشگاهها و دانش آموختگان). سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، سمینار ارائه نتایج طرح نیازسنجی نیروی انسانی متخصص.
12. ظهيري نيا، مصطفی؛ بهروزيان، بهروز.(1391). مقايسه عوامل مؤثر در ورود زنان ومردان به دانشگاه.فصلنامه علمي – پژوهشي زن و جامعه. سال سوم، شماره چهارم.
13. غلامی, کورش؛ محمدی‌روزبهانی, کیانوش. (1401). بررسی رابطة تقاضای آموزش عالی با شاخصهای اشتغال در ایران در دهة هشتاد. مطالعات اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی, 12(39), 155-180
14. فاتحي، ابوالقاسم؛ اديبي، مهدي؛ يزدخواستي، بهجت؛ سعيدي، حسن. (1388). چرایی افزايش نسبي ورود دختران به دانشگاه (مطالعه موردی دانشگاه اهواز). فصلنامه مطالعات راهبردي زنان (كتاب زنان). دوره 11 ، شماره 44 (مسايل دختران) ؛ صفحه 173 تا صفحه 204 .
15. قانعي راد، محمدامين. (1383). توسعه ناموزون آموزش عالي: بيكاري دانش آموختگان و مهاجرت نخبگان. رفاه اجتماعي, دوره 4 , شماره 15 ; از صفحه 169 تا صفحه 208 .
16. کارنامه حقیقی، حسن؛ اکبری، نعمت الله . (1384). بررسی مشارکت زنان در تقاضای اجتماعی برای آموزش عالی در ایران. پژوهش زنان،دوره 3، شماره1 .
17. کرمی, محمدرضا؛ پورکریمی, جواد؛ حاج خزیمه, مجتبی؛ بابایی, محمدمهدی. (1397). شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تقاضای اجتماعی آموزش عالی (مورد مطالعه: دانشجویان تحصیلات تکمیلی پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران). نامه آموزش عالی, 11(41), 35-58.
18. محمدي روزبهاني، كيانوش؛طارمي، ابوالفضل. (1384). عوامل انگيزشي داوطلبان براي ورود به دانشگاه. فصلنامه پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي.شماره 37 و 38 .
19. محمديان، معصومه؛رضايي، فاطمه. (1395). توده ای شدن آموزش عالی: قوت، ضعف، فرصت، تهدید.كنگره ملي آموزش عالي ايران. دوره1.
20. مقدس پور، سعید؛دانایی فرد، حسن؛ فانی، علی اصغر؛خائف الهی، احمدعلی. (1399). پیش آیندها و پس آیندهاي خطمشی بازاري در آموزش عالی ایران. سياست علم و فناوري. دوره 12، شماره 1 .
21. مقدس جعفري، محمد حسن؛ درستي، اميرعلي؛يوسف جمال، زهرا.(1389). بررسي علل گرايش دختران به تحصيلات عالي. فصلنامه تخصصي علوم اجتماعي دانشگاه آزاد اسلامي - واحد شوشتر. سال چهارم، شماره دهم.
22 مقدس فریمانی، شهرام. (1396). انگیزههای دانشجویان برای ورود به دوره‌های آموزش کاردانی علمی کاربردی کشاورزی. پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی. شماره 42.
23. ملکی نیا، عماد.(1395). بررسی نقش و جایگاه نظام آموزش عالی در توسعه اقتصادی. کنگره ملی آموزش عالی ایران. دوره1.
24. مومنی، حسن.(1395). تبیین نظری پدیده بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان. فصلنامه نوآوری آموزشی.
25. مهدي زاده، منصوره و محمد، توکل. (1398). «عوامل و پیامدهاي جامعه شناختی تقاضاي اجتماعی براي تحصیل در دوره دکتري در دهه اخیر در ایران». فصلنامه پـژوهش در نظـام هـاي آموزشـی، دوره سیزدهم، شماره ،45 تابستان، صص 7-25.
26. ودادهیر،ابوعلی. (1381). زنان و آموزش عالی. مطالعات راهبردی زنان. شماره 51 .
27. همتی، رضا. (1392). توده ای شدن آموزش عالی و زندگی دانشگاهی در ایران : تأملی در تجربیات زیستی دانشگاهیان. مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال دوم، شماره 1.
28. Adams, john E. )1997(. A Study to Determine the impact of a percal- lege internvention on early adolescent asparition& motivation for College West Virjnia. Black Sburg, virjinia.
29. Albert, Cecilia . (2000) . "Higher education demand in Spain: The influence of labour market signals and family background". Higher education. Vol. ۴٠.No ,٢. 162-197.
30. Altbach, P.G. )1999(. The logic of mass higher education. Tertiary education and management. 5. 107–124.
31. Colbeck, C.)2005(. Creating an Academic Identity, Pensilvania. Pensilvaniya University Press.
32. Collinson, Patrick. )2016(.More than a third of UK graduates regret attending university .https://www.theguardian.com.
33. Contreras, Alan. Gollin, George.)2009(. The Real and the Fake: Degree and Diploma Mills. Change. 41.2. pp. 36-43.
34. Elliot , Larry (2016). Huge increase in number of graduates 'bad for UK economy'. CIPD.
35. Enders, J. (٢٠٠٤). Higher education, internationalization, and the nation-state: Recent developments and challenges to governance theory. Higher Education, ٤٧, ٣٦١-٣٨٢.
36. GÖLPEK, F. & Çiftçioglu, N. (2014). Socio-Economic Factors in Demand for Higher Education: Sample of Gaziantep Province. International Journal of Business and Social Science.5(1). 121-134.
37. Gould, Julie.)2015(. How to build a better PhD. NATURE، VOL 528. 22-25.
38. Green, Francis. Henseke, Golo. )2017(.Cross-National Deployment of “Graduate Jobs”: Analysis Using a New Indicator Based on High Skills Use.," Research in Labor Economics, in: Solomon W. Polachek & Konstantinos Pouliakas & Giovanni Russo & Konstantinos Tatsiramos (ed.), Skill Mismatch in Labor Markets, volume 45, pages 41-79,
39. Grolleau, Gilles. Lakhal, Tarik. MzoughiAn, Naoufel. )2008(.An Introduction to the Economics of Fake Degrees. Journal of Economic Issues. 42. 3. 673-693.
40. Habibi, Nader (2015). “Iran’s Crisis of Overeducation: Causes and Ramifications”, Middle East policy Brief Series, Crown Center for Middle East Studies, February 2015, No. 89.
41. Habibi, Nader.)2017(. Higher Education Policies and Overeducation in Turkey. European Journal of Higher Education.7.4. 440-449.
42. Healy, Joshua. (2015). Graduating into a weak job market: why so many grads can’t find work. www.shutterstock.com.au.
43. Henkel, Mary. (2005). "Academic identity and autonomy in a changing policy environment." Higher education . 49.1-2: p159.
44. Henkel, Mary. (2007). "Can academic autonomy survive in the knowledge society? A perspective from Britain." Higher Education Research & Development. 26.1: p89.
45. https://www.aviva.com
46. Humphreys, Debra. (2010). Should All Students Go to College? The Media Obsession with the Wrong Question.
47. Hyman, M.R & Hu, J.)2005(.Assessing factulty beliefs about the importance of various marketing job skills. Journal of Education for Business. Vol 81. 3-18.
48. Imka, Megan (2009). Explaining Credentialism in Higher Education Using Robert Park and Karl Marx. Institution: Ohio Northern University.
49. Institute for Research and Planning in Higher Education. )2011(. Statistics of Education Report, various years (persion).
50. Jaeger, Mads Meier & Anders Holm. (٢٠٠٣-2005).Which Background Factors Matter more in Intergenerational Educational Attainment: Social Class, Cultural Capital of Cognitive Ability? A Random Effects Approach. CAM (Centre for Applied Microeconometrics), Institute of Economics, University of Copenhagen.
51. Kraak, A. (2000). Changing Modes New Knowledge Production and its Implications for Higher Education in South Africa. Human Sciences Research Council (HSRC).
52. Lea, S. (2009), “Factors That Influence Students' Desiers to Attend Higher Education”, Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Tthe Degree Doctor of Education Seton Hall University.
53. Lee,Yen Nee.(2017).Rethinking Singapore's education: from emphasis on grades to constant retraining of workers.https://www.cnbc.com.
54. Liaghati, H., Yazdi, M. and Mobarghaee Dinan, N. (2017). Analytical Investigation of Environmental Higher Education Status in Iran, Environmental Education and Sustainable Development Journal. 5(4), 63- 75.
55. Lotka، A.j.(1996). "The frequency distribution of scientific productivity", Journal of the Washington academy of scinces, Vol.16,No,12.318.
56. Mayhew, Ken. Deer, Cécile. Dua, Mehak. (2004). The Move to Mass Higher Education in the UK: Many Questions and Some Answers. Oxford Review of Education.Vol. 30. No. 1. Special Issue: Business, Education and Vocationalism (Mar., 2004). pp 65-82."
57. Mohamedbhai, G. (2008). The Effects of Massification on Higher Education in Africa. Association of African Universities. Available at: http://www.aau.org/sites/default/files/announce /docs /massification.pdf
58. Shin, J.C. & G. Harman .(2009). New Challenges for Higher Education: Global and Asia-Pacific Perspectives. Asia Pacific Education Review.10. 1- 13.
59. UNESCO (2014). Global flow of tertiary level students. Retrieved from http:// www.uis.unesco .org/Education/Pages/international-student flowviz.aspx.
The Identification of The Factors Affecting Credentialism in the Higher Education System of Iran
*Nasrin KarimiAsl **Hamidreza Arasteh ***Kamran Mohammadkhani
**** Mostafa Edjtehadi
* phhd candidate in the field of higher education management ،Department of Higher Education Management, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. nasrin.karimiasl@gmail.com
** Professor, Department of Educational Management, Faculty of Management, Kharazmi University, Tehran, Iran. arasteh@khu.ac.ir
*** Associate Professor, Department of Higher Education Management, Faculty of Management and Economics, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. k.kamran@srbiau.ac.ir
**** Associate Professor, Department of Sociology, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. m-edjtehadi@sbu.ac.ir
Received: 26.09.2023 Accepted: 07.01.2024
P.25-46
Abstract
The purpose of this research was to identify the factors influencing degree orientation in the country's higher education. The research method is the qualitative content analysis method of the document analysis type, and it is classified in the field of applied research. The statistical population of the research included research articles related to degree orientation in the country's higher education. The number of 15 articles in the 20-year period from 1380 to 1400 was selected using the purposeful sampling method. After selecting the research articles, in order to analyze the qualitative data obtained from the analysis of the research documents, open coding and axial coding and selective encoding were used. In the first stage 330 concepts were identified. In the second stage, all the identified concepts were classified into 24 more general components and finally the factors affecting degree orientation in the higher education system can be divided into 3 main categories of political and structural conditions (6 components), the country's scientific and educational environment (10 components) and social and cultural conditions (8 components) were classified. Some of those factors are rooted in the educational system and the scientific environment of the country, as well as the structure and function of the university and the management methods of the university. One part is rooted in the structural and political system and is caused by the functional bias of the trustee and government institutions, and the other part is rooted in the social and cultural system.
Keywords: Degree orientation, Central degree, Content analysis, Universities, Higher education system.
Corresponding Autho : Hamidreza Arasteh - Arasteh@khu.ac.ir
|
/ Hamidreza Arasteh Asl and colleagues The Identification of The Factors Affecting 26 |
According to experts, certification has become the norm in the country, and continuing to move in this direction will plunge higher education into a fatal quality crisis. On the other hand, the review of the conducted studies shows that the components of reducing degree orientation in the country's higher education system have not been comprehensively identified so far; Because the previous researches, each from a specific dimension, have dealt with degree orientation in the university, and the role of each of these researches in identifying the factors affecting degree orientation and its consequences is important in its own place, but reducing degree orientation requires identifying all the influencing factors. It is comprehensive.
Methodology
The purpose of this research was to examine the methodology of previous researches and to identify the factors influencing degree orientation in the country's higher education system using the content analysis method. The research method used in this research is the qualitative content analysis method of the document analysis type, and in terms of the nature of the descriptive-analytical research, and in terms of the purpose, it is classified in the field of applied research. The statistical population of the research included research articles related to degree orientation in in the country's higher education. The number of 15 articles in the 20-year period from 1380 to 1400 was selected using the purposeful sampling method.
Findings
The results showed that the phenomenon of document orientation is the product of many factors and variables that are involved in its appearance. Some of those factors are rooted in the educational system and the scientific environment of the country, as well as the structure and function of the university and the management methods of the university. One part is rooted in the structural and political system and is caused by the functional bias of the trustee and government institutions, and the other part is rooted in the social and cultural system. The social values and beliefs of the society as well as the existing cultures in the country cause people to have certain mental backgrounds in the field of further education and tend towards degree orientation.
Curriculum inefficiency, weak management and quality of universities have the most frequency among the scientific and educational environment factors affecting students' degree orientation. It can be said that the degree orientation of students will be realized when the structure and management methods of universities change, and therefore it depends on the change of curricula and emphasis on skill training, management methods of universities and related results. Political and structural factors refer to the political structures of the country and the existing policies in the country, which should be moved in a direction to reform the economic structure of the country and its administrative structure in order to reduce credentialism in the society. So that the chain of growth and development of the country changes and grows. Also, a kind of mutual relationship between degree on one hand and social prestige and prestige on the other hand, economic and social rights and cultural status, etc., plays an effective role in intensifying this trend, because with a wrong view in the unconscious society, just having a degree is a symbol of success, ability and it is considered culture. In this regard, there is a need to make fundamental changes in the social system, the attitude of the society and people in the field of university and education in the society, and the system and its parameters should move towards a specialized, high-quality and result-oriented system.
Conclusions
The Identification of The Factors Affecting / Hamidreza Arasteh and colleagues 27 |
Also, the findings show that the lack of economic, political and investment security in the country, the lack of the economy's need for higher education, and macro components of the country such as sanctions, the dependence of the economy on oil in the country are among the factors that affect the degree orientation in the country's higher education system. For this purpose, by amending employment laws and revising jobs and creating job descriptions and conditions for job certification, the role of components other than degrees can be increased in the country, and on the other hand, attention should be paid to people's capabilities, including experience, skills, and expertise. Also, by updating the qualifications of people and changing the criteria of qualifications in the society, they should determine their growth and progress. With the elimination of government monopoly, increase of recruitments outside the government, increasing the power of the country's administrative system and employees' knowledge, and preventing extensive corruption in the country's administrative system, creating efficient and effective jobs in the country, and eliminating parallel work in the country, it is possible to reform the administrative structure in the country. The country had hope and by reforming the administrative structure, we can hope to reform the process of document orientation in the society.
With cultural reform, it is also possible to create a platform for the right cultures such as contentment, value of work and activity and effort in the society; Not imitating others and not wanting to be the same color as the crowd, we will have independent, opinionated and mentally controlled people in the society. By creating employment and facilitating marriage, other components such as the only solution, temporary solution, escape from family blame, and freedom from family and home and education as entertainment will also be corrected and the society will return to the right track.
References
1. Adams, john E. )1997(. A Study to Determine the impact of a percal- lege internvention on early adolescent asparition& motivation for College West Virjnia. Black Sburg, virjinia.
2. Albert, Cecilia . (2000) . "Higher education demand in Spain: The influence of labour market signals and family background". Higher education. Vol. ۴٠.No ,٢. 162-197.
3. Altbach, P.G. )1999(. The logic of mass higher education. Tertiary education and management.5. 107–124.
4. Colbeck, C.)2005(. Creating an Academic Identity, Pensilvania. Pensilvaniya University Press.
5. Collinson, Patrick. )2016(.More than a third of UK graduates regret attending university .https://www.theguardian.com.
6. Contreras, Alan. Gollin, George.)2009(. The Real and the Fake: Degree and Diploma Mills. Change. 41.2. pp. 36-43.
7. Elliot , Larry (2016). Huge increase in number of graduates 'bad for UK economy'. CIPD.
8. Enders, J. (٢٠٠٤). Higher education, internationalization, and the nation-state: Recent developments and challenges to governance theory. Higher Education, ٤٧, ٣٦١-٣٨٢.
9. GÖLPEK, F. & Çiftçioglu, N. (2014). Socio-Economic Factors in Demand for Higher Education: Sample of Gaziantep Province. International Journal of Business and Social Science.5(1). 121-134.
10. Gould, Julie.)2015(. How to build a better PhD. NATURE، VOL 528. 22-25.
11. Green, Francis. Henseke, Golo. )2017(.Cross-National Deployment of “Graduate Jobs”: Analysis
Hamidreza Arasteh and colleagues The Identification of The Factors Affecting 28 |
12. Grolleau, Gilles. Lakhal, Tarik. MzoughiAn, Naoufel. )2008(.An Introduction to the Economics of Fake Degrees. Journal of Economic Issues. 42. 3. 673-693.
13. Habibi, Nader (2015). “Iran’s Crisis of Overeducation: Causes and Ramifications”, Middle East policy Brief Series, Crown Center for Middle East Studies, February 2015, No. 89.
14. Habibi, Nader.)2017(. Higher Education Policies and Overeducation in Turkey. European Journal of Higher Education.7.4. 440-449.
15. Healy, Joshua. (2015). Graduating into a weak job market: why so many grads can’t find work. www.shutterstock.com.au.
16. Henkel, Mary. (2005). "Academic identity and autonomy in a changing policy environment." Higher education . 49.1-2: p159.
17. Henkel, Mary. (2007). "Can academic autonomy survive in the knowledge society? A perspective from Britain." Higher Education Research & Development. 26.1: p89.
18. https://www.aviva.com
19. Humphreys, Debra. (2010). Should All Students Go to College? The Media Obsession with the Wrong Question.
20. Hyman, M.R & Hu, J.)2005(.Assessing factulty beliefs about the importance of various marketing job skills. Journal of Education for Business. Vol 81. 3-18.
21. Imka, Megan (2009). Explaining Credentialism in Higher Education Using Robert Park and Karl Marx. Institution: Ohio Northern University.
22. Institute for Research and Planning in Higher Education. )2011(. Statistics of Education Report, various years (persion).
23. Jaeger, Mads Meier & Anders Holm. (٢٠٠٣-2005).Which Background Factors Matter more in Intergenerational Educational Attainment: Social Class, Cultural Capital of Cognitive Ability? A Random Effects Approach. CAM (Centre for Applied Microeconometrics), Institute of Economics, University of Copenhagen.
24. Kraak, A. (2000). Changing Modes New Knowledge Production and its Implications for Higher Education in South Africa. Human Sciences Research Council (HSRC).
25. Lea, S. (2009), “Factors That Influence Students' Desiers to Attend Higher Education”, Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Tthe Degree Doctor of Education Seton Hall University.
26. Lee,Yen Nee.(2017).Rethinking Singapore's education: from emphasis on grades to constant retraining of workers.https://www.cnbc.com.
27. Liaghati, H., Yazdi, M. and Mobarghaee Dinan, N. (2017). Analytical Investigation of Environmental Higher Education Status in Iran, Environmental Education and Sustainable Development Journal. 5(4), 63- 75.
28. Lotka، A.j.(1996). "The frequency distribution of scientific productivity", Journal of the Washington academy of scinces, Vol.16,No,12.318.
29. Mayhew, Ken. Deer, Cécile. Dua, Mehak. (2004). The Move to Mass Higher Education in the UK: Many Questions and Some Answers. Oxford Review of Education.Vol. 30. No. 1. Special Issue: Business, Education and Vocationalism (Mar., 2004). pp 65-82."
30. Mohamedbhai, G. (2008). The Effects of Massification on Higher Education in Africa. Association of African Universities. Available at: http://www.aau.org/sites/default/files/announce /docs /massification.pdf
31. Shin, J.C. & G. Harman .(2009). New Challenges for Higher Education: Global and Asia-Pacific Perspectives. Asia Pacific Education Review.10. 1- 13.
32.UNESCO (2014). Global flow of tertiary level students. Retrieved from http:// www.uis.unesco .org/Education/Pages/international-student flowviz.aspx
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش عالی ایران
* نسرین کریمیاصل ** حمیدرضا آراسته *** کامران محمدخانی **** مصطفی اجتهادی
* دانشجوی دکتری مدیریت آموزش عالی ،گروه مدیریت آموزش عالی،دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران nasrin.karimiasl@gmail.com
** استاد، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران arasteh@khu.ac.ir
*** دانشیار، گروه مدیریت آموزشی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم وتحقیقات، تهران، ایران k.kamran@srbiau.ac.ir
**** دانشیار، گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران m-edjtehadi@sbu.ac.ir
تاریخ دریافت: 10/03/1402 تاریخ پذیرش: 20/04/1402
صص: 25- 46
چکیده
هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش عالی کشور است. روش پژوهش مورداستفاده روش تحلیل محتوای کیفی از نوع تحلیل محتوای مقولهای و از نظر هدف در حیطه پژوهشهای کاربردی طبقهبندی میشود. جامعه آماری پژوهش شامل مقالات پژوهشی مرتبط با مدرکگرایی در حوزه آموزش عالی کشور است. تعداد 15 مقاله داخلی در دوره زمانی 20ساله مربوط به سالهای 1380 تا 1400، با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. پس از انتخاب مقالات پژوهشی به منظور تحلیل داده های حاصل از تحلیل اسناد پژوهشی از کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی استفاده شد، در مرحله اول (کدگذاری باز) تعداد 330 مفهوم شناسایی شد. در مرحله دوم تمام مفاهیم شناساییشده در 24 مؤلفه کلیتر طبقهبندی شدند و در نهایت در 3 مقوله اصلی شامل شرایط سیاسی و ساختاری (6 مؤلفه)، محیط علمی و آموزشی کشور (10 مؤلفه) و شرایط اجتماعی و فرهنگی (8 مؤلفه) طبقهبندی شدند.
نتایج نشان داد که پدیده مدرکگرایی محصول عوامل فراوانی است که در بروز و ظهور آن دخالت دارند. بخشی از آن عوامل ریشه در نظام آموزشی و محیط علمی کشور و همچنین ساختار و کارکرد دانشگاه و شیوههاي مدیریت دانشگاه دارد. بخشی در نظام ساختاری و سیاسی ریشه دارد و ناشی از کژکارکردی نهادهای متولی و دولتی است. بخشی دیگر، ریشه در نظام اجتماعی و فرهنگی دارد. ارزشهای اجتماعی و باورهای جامعه و همچنین فرهنگ‌های موجود در کشور سبب میشود تا افراد پیش‌زمینه‌های ذهنی خاصی در زمینۀ ادامه تحصیل داشته باشند و به مدرکگرایی گرایش پیدا کنند
واژههای کلیدی: مدرکگرایی، مدرک محوری، تحلیل محتوا، دانشگاهها، نظام آموزش عالی.
نویسنده عهدهدار مکاتبات: حمیدرضا آراسته Arasteh@khu.ac.ir |
فکری و فرهنگی جامعه برای برخورداری از روشها و فنّاوریهای نو نیز فراهم شده است. از این نظر، آموزش عالی را میتوان موثرترین روش سرمایهگذاری در منابع انسانی، اجتماعی و اقتصادی لازم برای توسعه ملی نگرش و مهارتها و زمینههای فرهنگی دانست که با آموزش، دانشافزایی و ارتقاء فراهم میسازد. نقش آموزش عالی چه |
1- مقدمه پیدایش دانشگاهها با هدف کسب دانش و دستیابی به حقایق هستی، منشاء بروز تحولات بسیاری در جوامع انسانی بوده است. آموزش عالی با تخصصیشدن و تربیت نخبگان جامعه در شاخههای مختلف دانش بشری همراه بوده است. با گسترش دانشگاهها نه تنها نیروی انسانی مـورد نیاز جامعه تربیـت شــدهاند، بلکه زیر سـاختهای
|
در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای تازه صنعتیشده و در حال توسعه، چشمگیر و بیبدیل ارزیابی میشود [19].
در محیط اقتصاد جهانی به شدت متغیر، اهمیت اجتماعی و اقتصادي به یکی از ملاحظات اصلی آموزش عالی در بسیاري از کشورهاي جهان تبدیل شده است. دانشجویان تمایل زیادي به کسب آن دسته از تجارب آموزشی دارند که ارتباط مستقیمی با علایق و اهداف فردي یا حرفهاي، به خصوص در امکان اشتغالشان داشته باشد. در عین حال، تقاضاهاي جدید از آموزش عالی در بسیاري از کشورها توجیه اهمیت اجتماعی و اقتصادي این بخش در خدمت به جامعه را بیش از پیش با اهمیت کرده است. در این راستا، بسیاري از دانشگاهها به سمت ارائۀ انواع برنامههاي دانشگاهی کاربردي و حرفهاي رفتهاندکه متقاضیان زیادي داشته و با رشد اقتصادي نیز ارتباط دارد [25]1 و [28]2.
آموزش عالی هرگز براي آینده جهان در حال پیشرفت به اندازه امروز مهم نبوده است. گرچه آموزش عالی نمیتواند توسعه سریع اقتصادي را تضمین کند، اما واقعیت این است که نگهداري و بقاي پیشرفت بدون آموزش عالی نیز ناممکن است؛ چرا که آموزش عالی به جامعه کمک میکند تا به روشی پایدار، توسعه پیدا کند. به عبارتی دیگر، نقش آموزش عالی، تربیت نیروي انسانی متخصص مورد نیاز جامعه، ترویج و ارتقاي دانش و فراهم نمودن زمینه مساعد براي توسعه کشور است [49]3. تخصصی شدن در رشته های علوم مختلف امروزه یک ضرورت و پاسخگوی نیازهای زمان است، پس اصل مدرک، یک موضوع عقلایی است و اشکالی ندارد. بالطبع وقتی رشته ها تخصصی میشود، گواهینامه ها هم متعدد می شود که درواقع اصل وجود این مدرک و گواهینامه؛ امر معقولی است.
در جوامع توسعهيافته، تأكيد بر تخصصگرايي،
تضمينكنندهي حسن انجام كار در زير شاخههاي مختلف علوم است كه از منظر كاركردگرايي امري پسنديده و مطلوب به شمار ميرود. اما همزمان با تأكيد جوامع توسعهيافته بر تخصصگرايي، در پاره اي از جوامع در حال توسعه از جمله ايران نيز تغيير شكل در معرفتشناسي علمي، خود را در قالب «مدركگرايي» نشان داد [1].
در غرب ابتدا علم جدید ایجاد شد و به دنبال آن فناوری به وجود آمد و پس از آن صنایع رشد كرد و صنایع نیز نیازمند متخصص صنعتی بود و به همین جهت آموزش عالی در این حوزه ایجاد شد. بنابراین دانشگاهها بر اساس نیازهای كشورهای غربی بهوجود آمد و افراد میدانستند برای چه چیزی تحصیل میکنند. اما در ایران وضعیت متفاوت بود زیرا وقتی دانشگاه در ایران دایر شد، فلسفه آن خیلی مشخص نبود كه برای كدام هدف قرار است در این رشته ها نیرو تربیت شود و تنها در پزشكی نیاز آن احساس میشد. لذا مدركگرایی در جامعه اهمیت زیادی پیدا كرد و عناوین دانشگاهی تبدیل به ارزش شدند و در نتیجه خود آموزش عالی تبدیل به كالا شد و در چنین شرایطی، دانشجویان حاضر بودند پول تحصیل در دانشگاه را پرداخت كنند.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 31 |
زمانی كه جامعه بر کسب مدرک و مدرکگرایی تأکید میکند و یا زمانی كه داشتن مدرک به عنوان یک ارزش غالب در
میآید و افراد مطابق ارزشهای جامعه در صدد گرفتن مدرک برمی‌آیند، در چنین شرایطی افراد از هر راه ممکن در پی مدرک، چه از راه مشروع و چه نامشروع مبادرت می‌ورزند. مثلاً ممکن است درصدد گرفتن مدرک تحصیلی غیر از مدرسه در آموزشگاه غیر مجاز و یا خریدن و جعل مدرک
برآیند [20].
طبق آخرین گزارش‌ها، ایران 5 برابر کشورهای پیشرفته دنیا دانشگاه دارد. در واقع در ایران 2 هزار و 640 دانشگاه وجود دارد در حالی که دو کشور پرجمعیت آسیایی یعنی چین و هند در رده‌های پایین‌تری قرار دارند. بر این اساس چین تنها 2 هزار و 481 و هند هزار و 620 دانشگاه دایر کرده است. گزارش مؤسسه اسپانیایی «CISC» نشان میدهد تعداد دانشگاهها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ۵۰۰ دانشگاه است؛ به طوری که آلمان 412، انگلیس 291، کانادا 329، ایتالیا 236 و هلند 423 دانشگاه دارد. این تعداد دانشگاه در ایران حدود 5 هزار میلیارد تومان از بودجه کل کشور را می‌بلعد و نزدیک به 50 درصد از جمعیت بیکار کشور را تولید میکند. علاوه بر این بر اساس اعلام سازمان سنجش آموزش کشور در سال 80، حدود دو میلیون و 200 هزار نفر در کنکور شرکت کردهاند که این جمعیت به 800 هزار نفر در سال 95 کاهش یافته است؛ این در حالی است که برخی کشورهای اروپایی نظیر نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و... کمتر از صد دانشگاه باکیفیت تأسیس کردهاند. در همین راستا اگر حوزه‌های علمیه را هم به لیست دانشگاه‌های ایران اضافه کنیم میتوان گفت ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده مدرک تحصیلی است.
موضوع مدرکگرایی در سیستم‌های آموزش عالی، یکی از معضلات و دغدغه‌های مدیران دانشگاه‌هاست و این پدیده سالهای زیادی است که گریبانگیر نظام آموزشی و بخصوص آموزش عالی کشور شده که در مراحل بعدی، تبعات آن بر سیستم‌های اقتصادی، اجتماعی به وضوح قابل مشاهده است. با اینکه تاکنون در هیچ یک از ادوار گذشته از مدرکگرایی دفاع نشده و همیشه به‌عنوان یک پدیده نکوهید بوده، ولی اینکه چرا تاکنون این موضوع ادامه داشته و هر روز هم نسبت به گذشته وضعیت بدتری پیدا میکند به‌عنوان یک پدیده قابل بررسی است، چرا که این پدیده یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش اعتبار مدارک تحصیلی و کاهش کیفیت آموزش است [7].
در اين ساختار جديد، اخذ مدرك بدون توجه به تجربه و تخصص فرد، ملاك اصلي ورود به حرفه و ارتقاء شغلي در نظر گرفته شده كه نه تنها به تخصصي شدن امور منجر نمي شود، بلكه سيستم اجتماعي را با انبوهي از فارغ التحصيلان بيكار سرخورده و ناكام و مصرف كنندهي صرف مواجه كرده است [1].
بنا به اظهار صاحبنظران، متأسفانه مدرکگرایی در کشور به امر عادی تبدیل شدهاست و ادامهی حرکت در این مسیر، آموزش عالی را در یک بحران کیفیتی مهلک غوطه ور خواهد ساخت. از طرف دیگر، بررسی مطالعات انجامیافته نشان میدهد که تاکنون مؤلفههاي کاهش مدرکگرایی در نظام آموزش عالی کشور، به طور جامع شناسایی نشده است؛ چرا که پژوهشهاي قبلی، هرکدام از بعدي خاص به مدرکگرایی در دانشگاه پرداختهاند که نقش هریک از این پژوهشها در شناسایی عوامل موثر بر مدرکگرایی و پیامدهای آن، در جـاي خـود اهمیت دارد؛ اما کاهش مدرکگرایی نیازمند شناسایی همه عوامل تأثیرگذار به صورت جامع اسـت.
2-
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 32 |
مدارک علمی و تحصیلی برای اولین بار در قرن نوزدهم به منظور نکوداشت شایستگیهای حرفهای، طبقهبندی و قشربندی افراد بهویژه در گزینش افراد برای استخدام مدرک مورد استفاده قرار گرفت (بون4،1997) و به تدریج
مدرکگرایی بحرانی را در جهان ایجاد کرد و جوامعی با این ویژگیها را «جامعۀ مدرکگرا» و وضعیت و الگوی حاکم بر چنین جوامعی را مدرکگرایی یا مدرکمداری نامیده
میشود. اگر چه اصل وجود مدرک امری ضروری و عقلایی است اما وقتی به صورت منزلت، پرستیژ اجتماعی، حقوق اقتصادی درآید و با وضعیت امرار معاش و شغل آحاد جامعه گره بخورد به شکل تب مدرکگرایی در جامعه نمایان خواهد شد.
برخي مدرک گرایی را اصطلاحی میدانند که رشد نسبت دارندگان مدارک تحصیلی خصوصاً مدارک تحصیلی عالی را توصیف میکند. در این دیدگاه مدرکگرایی نه به عنوان یک بحران و مسأله اجتماعی، بلکه به عنوان یک واقعیت طبیعی و پدیده اجتماعی تلقی میشود. طرفداران این برداشت، مدارک تحصیلی و دارندگان مدارک تحصیلی را به عنوان سرمایه اجتماعی تلقی کرده و به نوعی از مدارک تحصیلی و دارندگان آنها به عنوان ابزارهای توسعه یاد میکنند. برخی دیگر مدرکگرایی را در ارتباط با عواملی مثل بازار کار، موقعیت و موفقیت شغلی، اقتصادی و نظایر آن مورد بررسی قرار میدهند. در این دیدگاه مدرکگرایی وضعیتی را توصیف میکند که در آن، مدارک تحصیلی برای غربال کردن و گزینش داوطلبان هر شغل مورد استفاده قرار میگیرد. «کالینز5» نیز مدرکگرایی را باوری میداند که در آن درجات و مدارک تحصیلی معیار و مقیاس ارزیابی افراد قرار میگیرد. بر این اساس، چنین به نظر میرسد که پیوستگی مدارک تحصیلی با عملکردهای اقتصادی و پیامدهای اجتماعی از مفروضات اساسی برداشت دوم از مدرکگرایی است. با این اوصاف، به نظر میرسد جامعه ایران در نوعی وضعیت دوگانه یا بحران مدرک قرار گرفته که برداشتهای متفاوت از پدیده مدرکگرایی را شامل میشود [2].
با اشاره به اینکه گرفتن مدرک ممکن است به دو صورت مدرکگیری یا مدرکگرایی باشد، فرقهای این دو باب باید مشخص شود که ارزشی یا ضدارزشی بودن آنها ثابت شود. در مدرک گیری مکشوف اصل است و کاشف فرع، خود حقیقت علم و کمال انسانی اصل و کاشف از آن و آن سندی که از آن ارائه میشود فرع است یا به تعبیری دیگر تابع است اما در مدرکگرایی حقیقت کاملا برعکس است، کاشف اصل و مکشوف فرع است یعنی جایگاه ارزشی آنها برعکس میشود. مدرک گیری در راستای علم زایی است یعنی در راستای زایش و تولید علم است. در مدرکگرایی فرایند عکس مدرکگیری است، اولاً مکشوف فرع و کاشف اصل است و ثانیاً در جهت علم زدایی است نه علم زایی، علم زدایی یعنی تبدیل علم به اطلاعات پراکنده، کسی که هم و غم او گرفتن مدرک و سند است به صورت طبیعی علم او تبدیل به اطلاعات پراکنده خواهد شد که هم از عمقش کاسته خواهد شد و هم نظم و انسجامش را از دست خواهد داد و تبدیل به اطلاعات عمومی خواهد شد.
در ارتباط با مدرکگرایی در محافل علمی دنیا دو نظر وجود دارد: بعضی مدرکگرایی را مثبت تلقی میکنند و معتقدند تولید مدارک بالا و تخصصی در سطح کلان
میتواند به پیشرفت و توسعة اقتصادی کمک کند. نتیجة این امر، ارتقای رفاه فردی، موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد و جامعه است. برخی دیگر مدرکگرایی را منفی ارزیابی میکنند و بر این باورند که اگر تنها معیار پاداشدهی مدرک قرار داده شود، از دیگر پتانسیلهای افراد در نظام پاداشدهی چشمپوشی شده است.
لذا، در رابطه با مفهوم مدرکگرایی دو دیدگاه وجود دارد:
1. برداشت مثبت از مفهوم مدرکگرایی: در این برداشت مدرکگرایی، رشد دارندگان مدرک تحصیلی، خصوصاً مدارک در سطح آموزش عالی را توصیف میکند. در این مفهوم مدرکگرایی به عنوان نوعی سرمایه اجتماعی و انسانی تلقی میشود [28].
2. برداشت منفی از مفهوم مدرکگرایی: طبق این برداشت، مدرکگرایی وضعیتی را توصیف میکند که مدرک تحصیلی در طبقهبندی و گزینش داوطلبان هر شغل مورد استفاده قرار میگیرد .بر اساس این برداشت مدرکگرایی به عنوان عنصری غیرتولیدی قلمداد شده که کارکرد اصلی آن غربالکردن افراد میباشد. طبق این برداشت شرایط کار خاص و گزینش نیز خاص میشود ولی شرایط حرفهای و علمی آن تغییر نمییابد. این تعریف از مدرکگرایی در ارتباط با شرایط اقتصادی، بازار کار و پیامدهای اجتماعی میباشد [28].
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 33 |
این دیدگاه سیاسی و فرهنگی در جامعه می‌گوید: که با گرفتن مدرک تحصیلی و یا تحصیل در یک دانشگاه معتبر کم شدن فاصله‌های طبقاتی و شایسته سالاری اصیل محقق میشود. یک راه ساده که کشورها ، به نظر خود یک فضای کاملاً برابر را برای همگان، چه فقیر و چه غنی و با هر نژاد و مذهبی آماده کردهاند که در این بستر به ظاهر عدالت محور همه فقط با تکیه بر تلاش خود این مسیر را طی کنند و به موفقیت برسند. در تحقیقاتی که در انگلیس، هلند، بلژیک، آمریکا و خیلی از کشورهای دیگر انجام شده، دریافتند افرادی که دارای تحصیلات پایین هستند از بقیه قشرها مانند: مسلمانان اقلیت‌ها، سیاه پوستان، افراد فقیر، چاق، نابینا و … بیشتر مورد تنفر هستند [27].
در برررسی پیشینۀ پژوهش مرتبط با موضوع مورد تحقیق با دو گروه پژوهش سروکار داریم. بخش عمده تحقیقات انجام شده در این خصوص به بررسی پدیده و بحران مدرکگرایی می پردازند. در این حوزه میتوان به نتایج تحقیقات آقا علیزاده کلخوران و ساروخانی (1398) اشاره کرد که مهمترین عوامل اجتماعی مؤثر بر مدرکگرایی را به ترتیب قوانین استخدامی کشور، نظام آموزشی، تمایل به کسب منزلت و سرمایه اجتماعی، یافتن هویت متمایز، فشارهای محیطی، رسانه های جمعی، چشم و همچشمی و مد گرایی، تظاهر و خودنمایی، جذابیتهای محیطی بیان میکنند و همچنین ضرورت تغییرات زیرساختی قوانین و ساختار آموزشی به منظور گسترش تخصصگرایی و شایسته سالاری و کاهش مدرکگرایی در کشور را متذکر شدند.
از سوي دیگر هنکه7 (2009) معتقد است تغییرات اقتصادي، سیاسی و جمعیتی اوایل قرن بیستم باعث شد که هویت دانشگاهی و رابطه آن با دولت نیاز به بازبینی مجدد داشته باشد و آموزش عالی خود یک ابزار مهم سیاستهاي ملی اقتصادي باشد و دانشگاه در عین حفظ استقلال بایستی نقش و عملکرد خود را در بازار تعیین میکرد.
يافتههاي مؤسسه بيمهاي آويوا8 (2016) گزارشی با عنوان «پشيماني نسل» نشان ميدهد كه بیش از یک سوم فارغ التحصیلان دانشگاههاي انگليس از رفتن به دانشگاه پشیمان شده اند و نیمی از آنها معتقدند که شغل فعلی خود را بدون نیاز به مدرک، ميتوانستند كسب كنند.
[8] علل مختلف و عوامل متعدد پیدایش پدیده مدرکگرایی را قوانین اداری و استخدامی، رشد ناموزون آموزش عالی، گرایش مدیران به اخذ مدرک، ضعف نهاد آموزش، عوامل فرهنگی، ناکارآمدی برنامه درسی، فشارهای خانوادگی و اجتماعی، تبلیغات رسانهای، کسب جایگاه اجتماعی، رقابت گروههای پایگاهی میداند.
[3] در بررسی عوامل مؤثر بر شکلگیری کژکاریهای آموزش عالی با تأکید بر مدرکگرایی، نشان داد که عوامل متعددی در شکلگیری کژکاریهای آموزش عالی نقش دارد از جمله: کمیگرایی، مدرکگرایی، ضعف ساختار مدیریتی. یافتههای وی نشان داد که کمیگرایی به محتوای درسی در آموزش عالی با ضریب همبستگی 94 درصد، مدرکگرایی با ضریب همبستگی 88 درصد و ضعف ساختاری با 30 درصد از عوامل مؤثر بر کژکاریهای آموزش عالی میباشد.
[17] معتقدند که افزايش مشاركت زنان در آموزش عالي به مثابه نوعي جبر اجتماعي است، زيرا مدركگرايي و جامعه مدركگرا با مقوله افزايش مشاركت زنان در آموزش عالي بيارتباط نيست و معيار ارزيابي شايستگي افراد، مدارك تحصيلي آنها است.
[21] افزايش قبولي دختران در كنكور را از تبعات يك جامعه مدركگرا ميداند و مطرح ميكند راهيابي به دانشگاه براي زنان، ابزاري براي كسب منزلت و شأن اجتماعي و نيز دستيابي به موقعيتهاي جديد گشته است. وي گسترش زنان در آموزش عالي را از تبعات توسعه جامعه و استحاله ارزشها ميداند.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 34 |
نگیزههای ورود زنان به دانشگاه، آگاهي نسبت به حقوق خود، ارتقاء منزلت اجتماعي، جلب مشاركت اجتماعي، افزايش سطح توقع زنان، جاذبه دانشگاه، مقوله
مدركگرايي و گستره دامنهاي انتخاب همسر را نام
ميبرد.
[18] انگیزههای دانشجویان برای ورود به دورهی آموزش کاردانی علمی-کاربردی را در شش عامل شغلی و فردی، آموزشی - مؤسسه ای، فشار اجتماعی و تبلیغات رسانهای، اصرار و توصیه دوستان و والدین، ورود به دانشگاه و کسب مدرک تحصیلی و محدودیت اقتصادی و شهریه مناسب تحصیلی را دستهبندی کردهاست و نتایج حاکی از این است که عامل شغلی و فردی مهمترین عامل مؤثر در ورود دانشجویان میباشد. همچنین وی توجه به ارتقای دانش و مهارتهای شغلی و رفع نیازهای فردی دانشجویان در اصلاح و بازبینی برنامه درسی این دوره را پیشنهاد داده است.
نتايج بدستآمده از تحقیقات ظهيرينيا و بهروزيان (1391) نشان ميدهند که انگيزههاي اقتصادي - سياسي (عاملي مهم براي پسران) و پايگاه اقتصادي و اجتماعي، ازدواج و جاذبه محيط دانشگاه در بين دختران به نسبت پسران عوامل مهمتري براي ادامه تحصيل (ورود به دانشگاه) میباشد.
سفيري (1385) دلايل روي آوردن زنان به تحصيلات دانشگاهي را انگيزه اشتغال و كسب درآمد و سپس انگيزههاي ديگری مانند منزلت اجتماعي و ازدواج مطرح کرد. همچنین وی نشان داد اثرات تحصیلات عالی زنان در حوزه های فردی_خانوادگی مشهود، ولی در سطح اجتماعی نامشهود است و با ورود دختران به دانشگاه تمايل به جنس مخالف افزايش مييابد و ميزان آزادي زنان براي انتخاب همسر افزايش مييابد در كل ورود زنان به دانشگاه مانند هر پديده اجتماعي ديگر، يك پديده دو لبه است كه هم مي تواند فرصت قلمداد شود و هم در برخي جنبهها تهديد به شمار آيد و موجب رواج
مدرکگرایی درجامعه گردد.
کارنامه حقیقی و اکبری (1384) در بررسی مشارکت زنان در تقاضای اجتماعی برای آموزش عالی بیان میکند که استانهای مختلف، از لحاظ تقاضای اجتماعی زنان برای آموزش عالی به صورت همگرا حرکت کردهاند. و سرعت همگرایی تقاضای اجتماعی زنان برای آموزش عالی بیش از مردان بوده و این به معنی متفاوت بودن همگرایی در تقاضای اجتماعی برای آموزش عالی بین مردان و زنان است.
محمدی روزبهانی و طارمی (1384) انگيزههاي داوطلبان براي ورود به دانشگاه را به ترتيب اولويت: منزلت اجتماعي، محيط اجتماعي دانشگاه، انگيزه شغلي، علاقه تحصيلي و علمي و راهحل موقت را از انگيزههاي اصلي داوطلبان براي ورود به دانشگاه بيان كردهاند. همچنین، براساس تحقیق انجامشده براي داوطلبان زن، منزلت اجتماعي، محيط اجتماعي دانشگاه و انگيزه شغلي بيشتر از مردان مطرح بودهاست و انگيزه علاقه به تحصيل براي مردان مهمتر است.
نتایج تحقیق زارع شاهآبادی (1381) نشان میدهد که گرایش به آموزش عالی پس از قبولی در دانشگاه کاهش مییابد، اما این کاهش در مورد هر دو جنس یکسان نیست و گرایش پسران به آموزش عالی نسبت به دختران بیشتر کاهش مییابد و انگیزههای مهم دانشجویان درگرایش ورود به دانشگاهها عبارتند: از کسب منزلت اجتماعی، کسب معلومات بالاتر، و تقویت قوه تفکر و درک خود، کسب شغل بالاتر و کسب درآمد بالاتر. رابطه بین درآمد ماهیانه خانواده و انگیزه منزلت اجتماعی و کسب معلومات بالاتر مثبت است و رابطه بین درآمد ماهیانه خانواده و انگیزههای کسب شغل بالاتر و درآمد بالاتر منفی است.
محمدیان و رضایی (1395) معتقدند تودهای شدن آموزش عالی فرصتهای زیادی را ایجاد کرده ودر مقابل آن نیز گسترش کمی دارای ضعفها و تهدیدات بسیاری بودهاست که نقاط مثبت آن را تحتالشعاع خود قرار میدهد پس باید برنامهریزی و سیاستگذاری مناسبتری از طرف برنامهریزان و دلتمردان طراحی و اجرا شود تا نقاط مثبت غالب بر نقاط منفی این پدیده گردد.
در این راستا همتی(1392) بیان کرد اساتید دانشگاهی با وجود موافقت با گسترش کمّی، نگرانیهای عمیقی از دلالتهای این فرآیند برای نظام دانشگاهی، فرهنگ و ارزشهای آن و همچنین نظام اجتماعی دارند.
اولویتدادن به کیفیت آموزش و پژوهش ضمن دسترسی فزاینده به آموزش عالی، ارائه آموزش و پژوهش متناسب با نیازها و تقاضاهای جامعه، تغییر شیوههای مدیریت دانشگاه به منظور تربیت نیروی انسانی کارآفرین، خلاق و مبتکر موجب افزایش تولید علم، نظریهپردازی و
رقابتپذیری در سطح منطقهای و جهانی خواهد شد.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 35 |
پسآیندهای شکلگیری و تداوم خطمشی توسعه بازاری آموزش عالی کشور هفت پیشآیند خاستگاهها، عوامل ساختاری-خط مشیای، عوامل زمینهای-فرهنگی، عوامل حرفهای-تخصصی، عوامل فلسفی-وجودی، عوامل اقتصادی بازاری و عوامل مالی-بودجهای و همچنین چهار پسآیند کم جانی دانشگاه، مشکلات اجتماعی، مشکلات کارکردی و آثار و تبعات مثبته، استخراج کردند.
از محدودیت‌های پیشروی مطالعه حاضر، نبودن ادبیات قوی و جامع و نبودن مطالعهای در زمینۀ تجربیات سایر کشورها که بتواند دانش و اطلاعات علمی پژوهشگر را در این حیطه افزایش دهد در دسترس نبود و این‌یکی از محدودیت‌های اصلی مطالعه بود که مطالعات تطبیقی را با مشکل مواجه نمود. این محدودیت باعث شد تا پژوهشگر از استفاده از ادبیات بین‌المللی در این زمینه در راستای تقویت اجرای پژوهش محروم بماند.
3- روششناسی :
[1] .Altbach
[2] . Gibbons
[3] . Liaghati
[4] . Buon
[5] . collins
[6] . Michael J. Sandel
[7] . Henkel
[8] . Aviva
تجزیه و تحلیل محتوا، یک شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی، منظم و کمی محتوای آشکار پیام‌های ارتباطی بکار می‌رود .ردهبندى و كدگذارى دو اقدام لازم و ملزوم در تحليل محتوا مىباشند. بعد از رده بندى، براى هر يك از مقولهها يك كد و رمز در نظر گرفته میشود. رمزگذارى فرآيندى است كه به وسيله آن دادههاى خام به
صورت منظم در واحدهايى كه امكان توصيف دقيق محتوا
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 36 |
جدول1 . عناوین مقالات منتخب علمی و پژوهشی |
|
از انتخاب مقالات پژوهشی، فرآیند تحلیل داده کیفی آغاز شد به منظور تحلیل دادههای کیفی حاصل از تحلیل اسناد پژوهشی از کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی استفاده شد در مرحله اول (کدگذاری باز) از طریق مرور دادههای کیفی حاصل از تحلیل اسناد پژوهشی و تحلیل جزء به جزء این اطلاعات، مفاهیم (کدهای اولیه) شناسایی شد و تمام جملات و عبارات معنادار اسناد استخراج شد در گام بعدی(کدگذاری محوری) به هر کدام از جملهها و دادههای معنایی یک کد اختصاص داده شد. در مرحله کدگذاری انتخابی، یافتههای مراحل کدگذاری قبلی را گرفته و به شکلی نظام‌مند آن را به دیگر مقولهها ربط داده شد و مقولههایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، تکمیل شد.
در رابطه با روایی بخشی به کدگذاریها دستور العمل
کدگذاری تدوین شده در اختیار پنج نفر از خبرگان و متخصصان قرار گرفت که ملاک انتخاب آنان معیارهایی مانند داشتن مدرک دکتری رشته مدیریت و تجربه مفید آموزشی، پژوهشی و چاپ حداقل یک مقاله علمی پژوهشی در یک سال گذشته بود. بعد از دریافت نظرات آنها اصلاحات لازم انجام شد. جهت اطمینان از پایایی پژوهش، از دو نفر به عنوان کدگذار استفاده شد. سپس ضریب پایایی با استفاده ار فرمول ویلیام اسکات1 91% محاسبه شد. با توجه به اینکه ضریب مقدار پایایی بدست آمده بیشتر از 75 است میتوان ادعا نمود که پایایی پژوهش حاضر در سطح بسیار خوب و قابل قبول است.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 37 |
|
شکل 1. مراحل کدگذاری و مقوله بندی دادهها |
پژوهش حاضر با استفاده از روش پژوهش تحلیل محتوای اسناد به دنبال پاسخگویی به این پرسش بود که دسته بندی مؤلفه ها و شاخص های مؤثر بر مدرک گرایی بر اساس اسناد پژوهشی موجود چگونه است؟
4- یافتههای پژوهش:
براساس تحلیل نتایج کدگذاری باز پژوهش، سه دسته کد محوری بسیار کلی و اصلی تحت عنوان مقولههای مربوط به شرایط سیاسی و ساختاری ، مقوله یا عوامل مربوط به محیط علمی و آموزشی کشور و عوامل مربوط به شرایط اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مدرکگرایی شناسایی و مشخص گردیدند. عوامل اصلی و کلی شناساییشده به شرح جدول 2 میباشند.
[1] . William scott
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 38 |
جدول 2 . عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش عالیکد محوری | کد باز | منابع |
|---|---|---|
شرایط سیاسی و ساختاری
| قوانین و معیارها | [6]، [8]، [3]، [16]، [18]، [1]، [21]. |
ارتقاء شغل و درآمد | [8]، [6]، [18]، [4]، [3]، [16]، [1]، [21]. | |
ضعف زیرساختها وفضای نامناسب اشتغال | [14]، [17]، [16]، [1]. | |
ضعف برنامهریزی و سیاست گذاری | [15]، [13]، [8]، [16]. | |
ضعف آموزش همگانی و تودهای کردن | [16]، [13]، [22]، [21]. | |
امکان اسـتخدام دولتی | [18]، [1]، [8]. | |
محیط علمی و آموزشی کشور | ناکارآمدی برنامه درسی | [14]، [8]، [17]، [3]، [22]، [1]. |
ضعف مدیریت دانشگاهها | [15]، [14]، [16]، [22]، [3]، [18]، [8] | |
ضعف امکانات و زیرساخت های لازم | [15]، [22]، [3]، [13]، [8]، [17]. | |
ضعف کیفیت دانشگاهها | [15]، [14]، [8]، [16]، [22]، [21]. | |
ضعف تعاملاتی | [15]، [16]، [22]. | |
محیط علمی و آموزشی کشور | عدم توازن جذب دانشجو | [15]، [10]، [22]، [16]. |
رشد کمی دانشگاهها | [13]، [22]، [8]، [16]، [21]. | |
ضعف استاد | [15]، [3]، [8]. | |
ضعف صلاحیت پذیرفتهشدگان | [8]، [18]، [13]. | |
فقدان پژوهش کاربردی | [22]، [3]. | |
شرایط اجتماعی و فرهنگی
| فرهنگ و نقش نمادین مدرک | [10]، [16]، [3]، [8]، [1]، [18]، [6]، [4]، [13]، [17]. |
منزلت اجتماعی | [10]، [6]، [18]، [17]، [1]، [3]، [8]، [22]، [16]، [4]، [21]. | |
نقش خانواده و جامعه | [10]، [8]، [18]، [3]، [13]، [8]، [1]، [6]، [21]. | |
شرایط اجتماعی و فرهنگی
| توسعه فردی و وهویت یابی | [8]، [6]، [22]، [1]، [17]، [18]، [8]، [21]. |
انگیزه ازدواج | [6]، [13]، [17]، [1]، [8]، [21]. | |
جاذبه محیطی دانشگاه | [10]، [14]، [17]، [6]، [1]، [18]. | |
نقش زنان | [10]، [14]، [6]، [13]، [21]. | |
راه حل موقت | [14]، [18]، [8]، [1]. |
در مرحله اول کدگذاری باز از طریق تحلیل محتوای اسناد پژوهشی کدهای مرتبط با شاخصهای ارزیابی
مدرکگرایی به تعداد 330 مفهوم (شاخص) شناسایی شد. در مرحله دوم کدگذاری باز، مفاهیم و مقولههای مشابه و مشترک از طریق تحلیل مقایسهای در یکدیگر ادغام شدند، بر این اساس مفاهیم در 129 شاخص مورد بازبینی و شناسایی قرار گرفت؛ تمام مفاهیم شناساییشده در 24 مؤلفه کلیتر طبقهبندی شدند که در جدولهای 3 ،4 و5 بر اساس فراوانی نشان دادهشدهاست.
در مرحله کدگذاری انتخابی برای تعیین مقولههای کلیتر؛ بار دیگر تحلیل مقایسهای دادهها انجام گرفت. بدینصورت دادههای کدگذاریشدۀ فرعی در مرحله قبل با یکدیگر مقایسه شدند و مقولههایی که باهم تناسب داشتند در یک مقوله کلیتر طبقهبندی شدند. مقولههای کلی در 3 دسته 1- شرایط سیاسی و ساختاری 2- محیط علمی و آموزشی و 3- شرایط اجتماعی و فرهنگی طبقهبندی و نامگذاری شدند. مقولههای فرعی بهدستآمده از تحقیق حاضر در جدولهای 3 و4 و 5 با قید فراوانی و اولویت ذکر شده است.
جدول 3 عوامل شرایط سیاسی و ساختاری مؤثر بر مدرکگرایی را بر اساس اولویت و تعداد تکرار (درصد فراوانی) نشان میدهد که شامل ارتقاء شغل و درآمد، قوانین و معیارها، ضعف آموزش همگانی و تودهایکردن، ضعف برنامهریزی و سیاستگذاری ، ضعف زیرساختها و فضای نامناسب اشتغال و امکان اسـتخدام دولتی میباشد.
جدول 3. عوامل شرایط سیاسی و ساختاری مؤثر بر مدرکگرایی
مقوله فرعی | فراوانی | درصد | اولویت |
ارتقاء شغل و درآمد | 8 | 3/53 | 1 |
قوانین و معیارها | 7 | 7/46 | 2 |
ضعف آموزش همگانی و | 4 | 7/26 | 3 |
ضعف برنامهریزی و سیاستگذاری | 4 | 7/26 | 4 |
ضعف زیرساختها و فضای نامناسب اشتغال | 4 | 7/26 | 5 |
امکان اسـتخدام دولتی | 3 | 20 | 6 |
شرایط سیاسی و ساختاری اشاره به ساختارهای سیاسی کشور و سیاست‌های موجود در کشور دارد که باید به سمتی سوق داده شود تا ساختار اقتصادی کشور و ساختار اداری آن اصلاح شود تا مدرکگرایی (اخذ مدرک صرف بدون علم) در جامعه کاسته شود. تا زنجیره رشد و پیشرفت کشور دچار تغییر و رشد شود.
جدول 4 عوامل محیط علمی و آموزشی مؤثر بر
مدرکگرایی را بر اساس اولویت و تعداد تکرار (درصد فراوانی) نشان میدهد؛ که این عوامل شامل ناکارآمدی برنامه درسی، ضعف مدیریت و کیفیت دانشگاهها 7/46درصد؛ ضعف امکانات و زیرساختهای لازم 40 درصد؛ رشد کمی دانشگاهها 3/33 درصد؛ عدم توازن جذب دانشجو7/26درصد؛ ضعف تعاملاتی، ضعف استاد و ضعف صلاحیت پذیرفته شدگان با 20 درصد و فقدان پژوهش کاربردی با 3/13درصد هستند
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 39 |
مقوله فرعی | فراوانی | درصد | اولویت |
ناکارآمدی برنامه درسی | 7 | 7/46 | 1 |
ضعف مدیریت دانشگاهها | 7 | 7/46 | 2 |
7 | 7/46 | 3 | |
ضعف امکانات و زیرساختهای لازم | 6 | 40 | 4 |
رشد کمی دانشگاهها | 5 | 3/33 | 5 |
4 | 7/26 | 6 | |
ضعف تعاملاتی | 3 | 20 | 7 |
ضعف استاد | 3 | 20 | 8 |
ضعف صلاحیت پذیرفتهشدگان | 3 | 20 | 9 |
فقدان پژوهش کاربردی | 2 | 3/13 | 10 |
جدول 5. عوامل شرایط اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مدرک گرایی
مقوله فرعی | فراوانی | درصد | اولویت |
منزلت اجتماعی | 12 | 80 | 1 |
فرهنگ و نقش نمادین مدرک | 11 | 3/73 | 2 |
نقش خانواده و جامعه | 9 | 60 | 3 |
توسعه فردی و وهویت یابی | 8 | 3/53 | 4 |
انگیزه ازدواج | 7 | 7/46 | 5 |
جاذبه محیط دانشگاهی | 6 | 40 | 6 |
زنان | 6 | 40 | 7 |
راه حل موقت | 4 | 7/26 | 8 |
جدول فوق نتایج کدگذاری و تحلیل محتوا، عوامل شرایط اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر کاهش مدرک گرایی را نشان میدهد این عوامل شامل منزلت اجتماعی80 درصد، فرهنگ و نقش نمادین مدرک 3/73درصد، نقش خانواده و جامعه 60 درصد ، توسعه فردی و هویتیابی 3/53 درصد، انگیزه ازدواج 7/46 درصد، جاذبههای محیط دانشگاهی 40درصد، نقش زنان 40 درصد و راه حل موقت 7/26 درصد می باشد. در بین این عوامل، منزلت اجتماعی با داشتن بیشترین فراوانی اهمیت زیادی را در رواج مدرک گرایی دارد که پژوهشگران این مؤلفه را مورد توجه خود قرار دادهاند و سایر عوامل با فراوانی کمتر در اولویتهای بعدی قرار گرفتهاند.
در واقع، فرد به منظور کسب منفعت‌های اجتماعی نظیر بهدستآوردن مقام بالاتر در گروههای اجتماعی، بالاتررفتن شأن و منزلت اجتماعی خود و یا عضویت در گروههای اجتماعی خاص، فرار از سربازی و دیگر مؤلفه‌ها به سمت ادامه تحصیل سوق داده میشود. نوعی رابطه متقابل میان مدرک از یک‌سو و از سوی دیگر منزلت و پرستیژ اجتماعی، حقوق اقتصادی و اجتماعی و ... موجب میشود که مدرک، عاملی مهم و حیاتی در زندگی اجتماعی چنین جامعه‌ای باشد، در نتیجه جامعه در شدت بخشیدن به این گرایش نقش مؤثری ایفا میکند زیرا با دیدی اشتباه در جامعه ناخودآگاه صرف داشتن مدرک نماد موفقیت، توانایی و فرهنگ محسوب میشود. در این راستا نیاز است تا تغییرات بنیادین در نظام اجتماعی، نگرش جامعه و افراد در زمینه دانشگاه و تحصیلات در جامعه شکل بگیرد و سیستم و پارامترهای آن به سمت سیستم تخصصگرا، باکیفیت و نتیجه‌گرا سوق پیدا کند.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 40 |
با بررسیهاي صورت گرفته و بر اساس نتایج حاصل از یافتههای تحقیق؛ عوامل مؤثر بر مدرکگرایی را در 3 بُعد اصلی؛ بعد شرایط ساختاری و سیاسی با 6 مؤلفه ، بعد محیط علمی و آموزشی با 10 مؤلفه و بعد شرایط اجتماعی و فرهنگی با 8 مؤلفه؛ نامگذاری و طبقه بندی شد و براساس نتایج حاصل از این پژوهش مدل مفهومی (عوامل کاهش مدرکگرایی) به صورت زیر حاصل شد.
شکل 2. مدل مفهومی پژوهش « عوامل مؤثر در مدرک گرایی دانشجویان ایرانی»
الف) شرایط ساختاری و سیاسی
شرایط سیاسی و ساختار اقتصادی کشور با توجه به مشکلات عدیده کشور، نظیر تحریم‌های گسترده، ناکارآمدی اقتصاد و وجود اقتصاد کاذب، کوچک بودن بخش مولد و بخش خصوصی جامعه و بسته بودن بسترهای کارآفرینی در کشور[9]، قوانین و مقررات سختگیرانه و محیط غیرمنعطف بازار کار [1]، قوانین اداری و استخدامی کشور [8] و نبود همخوانی و تناسب لازم میان سطح دستمزد و بهرهوری [6]، نبود بازار کار درست، شغل‌های کاذب و همچنین از بین رفتن فرصت استخدام با مدارک پایین‌تر سبب شدهاست تا جوانان به امید کسب فردایی بهتر و کسب درآمد بیشتر [18] به سمت ادامه تحصیل روی بیاورند. با ایجاد تغییرات ساختاری در امر اشتغال و ایجاد ظرفیت‌های لازم برای اشتغال میتوان از جمعیت و پتانسیل آن برای رشد و رونق اقتصادی در کشور استفاده کرد و بازار کار کشور و معضلات آن را نیز مدیریت نمود. که برای این منظور، با اصلاح قوانین استخدامی، بازبینی مشاغل، ایجاد شرح شغل و شرایط احراز شغل میتوان نقش مؤلفه‌هایی جز مدرک را در کشور رشد داد و از طرف دیگر به توانمندی‌های افراد شامل تجربه، مهارت و تخصص توجه شود. همچنین با به‌روزرسانی شایستگیهای افراد و تغییر ملاک‌های شایستگی در جامعه رشد و پیشرفت آنان را رقم بزنند. از طرف دیگر باید قوانین و ساختار استخدامی و منابع انسانی در سازمان‌ها اصلاح شود، شایسته‌سالاری ایجاد شود و از زدوبند در سازمان‌ها جلوگیری شود.
از طرف دیگر[21] و [22]، بر این باورند تودهاي شدن آموزش عالی در کشور، بدون توجه به نیازهاي بازار کار و بخشهاي مختلف صنعتی انجام شدهاست. از جمله مؤلفه هاي بارز توده اي شدن، میتوان به زوال کیفیت در برابر کمیت، کاهش مرجعیت و مشروعیت علم و علمورزي، مدركگرایی، بیانگیزگی دانشجویان، بیکاري دانشآموختگان، ازبینرفتن بشاشیت و سرزندگی حیات دانشگاهی، اتلاف سرمایهگذاري صورت گرفته، فشار روانی و کاري بیشتر بر اساتید و... اشاره کرد. از جمله دلایل اقامهشده براي بروز مسائل مذکور در جریان تودهايشدن، میتوان به عدم سیاستگذاري مناسب، بیتوجهی به فرهنگهاي رشتهاي و افزایش کمی در همۀ رشتهها، آماده نبودن بسترهاي سختافزاري و نرمافزاري، عدم تغییر رشتههاي دانشگاهی متناسب با نیازهاي جامعه،
بیتوجهی به تقاضاهاي موجود در جامعه براي نیروي متخصص و غلبۀ رویکرد عرضهمحوري بر تقاضامحوري اشاره کرد [22] و [21].
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 41 |
ب) محیط علمی و آموزشی
از جمله مهمترین عناصرآموزش عالی برنامه درسی است که باید از تناسب و کیفیت لازم برای تحقق اهداف و تحولات مربوط برخوردار باشد تا بتواند نقش مؤثری داشته باشد. در دانشگاه و در سطوح تحصیلات تکمیلی همچنان بر دروس نظری تأکید میشود [22] بین دروس نظری متداول و واقعیت آموزشی کشور فاصلة زیادی است و در عمل این دروس نظری در خیلی از حوزهها کاربردی ندارد. [8] این ضعف و ناکارآمدی دانشگاهها با ورود به محیط کار بیشتر آشکار میشود. بنابراین، برنامه درسی دانشگاهی باید به گونهای تدوین شود که توانایی، صلاحیت یا شایستگی لازم را در دانشجو و دانشآموخته برای مواجهه با حیطههای تخصصی بهوجودآورد و از تناسب و کیفیت لازم برخوردار باشد.
عملکرد ضعیف آموزشی دانشگاهها از یک سو و سوء مدیریت مدیران دانشگاه و ضعف مدیریتی در دانشگاهها [3] و عدم توجه به و نوآوری در رشتههای مختلف، عدم تغییر رشتههاي دانشگاهی متناسب با نیازهاي جامعه [22]، تغییر پی در پی مدیران با دیدگاهها و عملکردهاي متعارض [16]، عدماستفاده از معیار گزینش ورودی خوب، آسانی پذیرش [18] و فاقد صلاحیت علمی و پژوهشی پذیرفتهشدگان [8]، رشدهای بی‌ضابطه و بدون قانون دانشگاه و دیگر مؤلفه‌هایی که سبب بروز مشکلات فراوان در ساختار نظام آموزش عالی و دانشگاه شده است، همگی سبب شد تا دانشگاه با مشکل مواجه شود بر این اساس پیشنهاد میشود تا مدیریت دانشگاه با تغییر در ساختارها و فرآیندهای آموزشی در دانشگاه و تغییر سیاست‌های دانشگاه به سمت کیفیت‌گرایی سبب ایجاد دانشگاهی پویا، محرک و مولد برای جامعه شود.
یکی دیگر از مقولهها، نقش اعضای هیئت علمی در مدرکگرایی است. شاید سیاست کمیتگرایی و توسعه کمی بدون توجه به کیفیت [9] در دانشگاه و نظام آموزش عالی سبب ایجاد مشکل در نسبت استاد به دانشجو [8] و [3] و ایجاد درگیری‌های متفاوت برای اساتید شدهاست. از طرف دیگر مدرکگرایی در نظام آموزش عالی که خود سبب گرایش‌های اساتید به مدرکگرایی شد و این یعنی ضعف اساتید جذب شده در سیستم و تدریس سنتی آنان و بهروزنشدن این اساتید که خود موجبات بدتر شدن سیستم میشود از این رو لازم است تا معیارهای جذب اساتید و دانشجوها به سمت معیارهای کیفی سوق پیدا کند. ارزیابی عملکرد و همچنین ارتقای اعضای هیئت علمی به‌گونه‌ای باشد که به معیارهای مهم و متفاوتی وابسته باشد که این معیارها جدا از مدرک باشند و به پشتکار، دانش، نوآوری و دیگر ملاک‌ها وابسته باشد.
[22] و [16]، معتقدند به منظور تأمین انتظارات جامعه و نیازهای بخش کسبوکار، استفاده از شیوههای جدید از سوی تصمیمگیرندگان آموزش عالی نظیر استفاده از نظامهای کیفیت در زمینه آموزش عالی، که تأثیر عمیقی در زمینههای اجرایی، تدریس، آموزش و تحقیقات دارد؛ الزامی است. در همین خصوص نیز، علت اساسی شکافها و ناکارآمدی نظام آموزش عالی ایران را نبود الگوی کارآمد همراه با فقدان ساختار و نهاد ملی واجد شرایط جهت مدیریت و بهینهسازی آموزش عالی کشور میدانند.
همچنین، تأسیس بی رویه مراکز آموزشی، بیکاري زیاد فارغ التحصیلان دانشگاهی و درنتیجه شکلگیري سیاستهاي انفعالی در حوزه آموزش عالی [5] گردیده و آموزش از کیفیت دور شده است. باید آشتی بین دانشگاه و صنعت و همچنین دانشگاه و جامعه و دیگر بخش‌های آن ایجاد شود تا هم دانشگاه از نیازهای روز صنعت و جامعه آگاه باشد و هم جامعه و صنعت برای رفع مشکلات خود به سمت دانشگاه بروند و این یعنی نیازسنجی درست آموزشی که سبب ایجاد دوره‌های مهارتآموزی و
مهارتمحوری در جامعه خواهد شد. لذا اولویت دادن به کیفیت، ضمن دسترسی فزاینده به آموزش عالی، قطعاً موجب افزایش تولید علم می شود. لذا به منظور تربیت نیروي انسانی کارآفرین، خلاق و مبتکر، باید ساختار و کارکرد دانشگاه و همچنین مدیریت دانشگاه و شیوههاي مدیریت دانشگاه تغییر کند. اگر دانشگاهها میخواهند در جهان دانش فردا نقش اساسی ایفا کنند، باید ساختار خود را چنان تغییر دهند که بتوانند با امکانات کمتر، بازدهی بیشتري داشته باشند.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 42 |
[14] و [18] و [1]، معتقدند یکی از مهمترین عواملی که در زمینه مدرکگرایی تأثیر چشمگیری دارد فشارهای خانوادگی برای اخذ مدرک است. واقعیت این است که فرهنگ غلط حاکم بر جامعه و رقابت بین خانوادهها به فشار بر روی فرزندان و سایر رقابتها میان خانوادهها به وفور یافت میشود و موجب گرایش فرزندان به سوی مدرکگرایی میگردد.
ارزشهای اجتماعی جامعه و باورهای جامعه و همچنین فرهنگ‌های موجود در کشور سبب میشود تا افراد پیش‌زمینه‌های ذهنی خاصی در زمینه ادامه تحصیل داشته باشند. فرهنگ‌هایی نظیر رقابت با دیگران و چشم و همچشمی[8]، مدگرایی [1]، فضای غیراخلاقی در جامعه علمی، فخرفروشی [16] و فرهنگ سهم‌خواهی و زیاده‌خواهی [9] و تفکرات و انتظارات مردم از دانشجویان و دانش‌آموزان باید اصلاح شود. با اصلاح فرهنگی میتوان در زمینه ایجاد بستر برای فرهنگ‌های درست نظیر قناعت، ارزشمندی کار و فعالیت و تلاش در جامعه؛ عدم تقلید از دیگران و عدم تمایل به همرنگی با جمع، داشتن افرادی مستقل، صاحب‌نظر و دارای کنترل روحی و روانی در جامعه خواهیم بود.
انگیزه ازدواج یکی دیگر از مواردی بود که در مقالات مختلف اشاره شده است. افراد در جامعه ایران به منظور تغییر در نحوه همسرگزینی و همچنین پیداکردن فرصتهای بهتر و یا نداشتن فرصت ازدواج در سنین پایین و تأخیر در شکل گیری خانواده [8]، علاقه به ازدواج دانشجويي [10]، آزادی بيشتر براي انتخاب همسر [21]، وجود گزينههاي بيشتر براي انتخاب همسر (کارنامهحقیقی و اکبری،1384)، بالارفتن آگاهي براي انتخاب همسر [10]، به سمت تحصیل می‌روند. [17] بر این باورند که دختران براي افزايش فرصتهاي ازدواج به دانشگاه ميآيند. چـرا كـه دانشـگاه باعث بالارفتن آگاهي فرد از زندگي زناشويي و نيز آشنا شدن فرد با افراد جديد و نيـز كسـب مدارج علمي است كه خود باعث بالا رفتن منزلت اجتماعي فرد و نيز جبران كمبودهـاي ديگـر و بالطبع بالارفتن فرصتهاي ازدواج فرد مي شود.
فرد به منظور حفظ جایگاه اجتماعی بالاتر [18] و کسب عناوین و القاب [1] و دیگر مزایا نظیر حضور در محیط دانشگاه [14]، عضویت در گروه اجتماعی خاص [10] و کسب فرصت اجتماعی بالاتر [6] به سمت مدرکگرایی سوق داده میشود. باید ساختارهای اجتماعی را تغییر داد و معیارهای اجتماعی برای جایگاه افراد را شخصیت درست و سالم، زندگی به شیوه اجتماعی و مردمدارانه، کسب درآمد حلال و ارزشنهادن به کار را به عنوان معیارهای دارای ارزش در جامعه مطرح نمود، تا بر این اساس نقش مدرک کم رنگ تر شود و افراد برای حفظ جایگاه بالاتر به سمت ارزشهای واقعی اجتماعی سوق یابند.
با حضور زنان در جامعه و تغییر ساختارهای اجتماعی، تقاضا برای تمامی حوزهها مخصوصاً تقاضای نظام آموزشی افزایش پیدا کرد. اگر مسیرهای جایگزین تحصیل مانند مهارتآموزی، اشتغال و ایجاد شغل و ثروت به جای تحصیل در جامعه ایجاد شود سبب خواهد شد تا زنان نیازهای اجتماعی و نیاز به حضور در جامعه را با فعالیت‌های مؤثرتر و نقشی پویاتر انجام دهند.
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 43 |
لذا پدیده مدرکگرایی محصول عوامل و متغیرهای فراوانی است که در بروز و ظهور آن دخالت دارند. بخشی از آن عوامل در نظام آموزشی و محیط علمی کشور، بخشی در نظام ساختاری و سیاسی و بخشی دیگر در نظام اجتماعی و فرهنگی ریشه دارد. ارزشهای اجتماعی و باورهای جامعه و همچنین فرهنگ‌های غلط موجود در فرهنگ کشور سبب میشود تا افراد پیش‌زمینه‌های ذهنی خاصی درزمینۀ ادامه تحصیل داشته باشند. با اصلاح فرهنگی میتوان در زمینۀ ایجاد بستر برای فرهنگ‌های درست نظیر قناعت، ارزشمندی کار و فعالیت و تلاش در جامعه؛ عدم تقلید از دیگران و عدم تمایل به همرنگی با جمع، داشتن افرادی مستقل، صاحب‌نظر و دارای کنترل روحی و روانی در جامعه شاهد خواهیم بود.
5. سرومحمد، سهیل دیگران. "نسبت سیاست‌های توسعه آموزش عالی و تقاضای اجتماعی. برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی". 11، (1398). 41. 6. سفیری، خدیجه ".زنان و تحصيلات دانشگاهي". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. 15، (1386) 56-57. 7. سیدعلوی، سیدمحمد. "تبیین مدرک گرایی در آموزش عالی ایران". خبرگزاری فارس. (1396). 8. شاکری، سید محمد تقی. "مدرک گـرایی: زمینـهها، عوامـل و پیامـدها". اولین همایش ملی آسیب‌شناسی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی-اسلامی. (1397). 9. صبوحی، فرناز. "بررسی و تحلیل بیکاری |
منابع 1. آقا علیزاده کلخوران و زینت. باقر ساروخانی. "بررسي عوامل جامعه شناختي مدرك گرايي". فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی،. بهار 1398. دوره جدید، 15. 2. باشگاه اندیشه. درآمدی بر رواج پدیده ای به نام مدرک گرایی در جامعه. (1396). 3. پارسا معین، کوروش. "عوامل اجتماعی موثر بر شکل گیری کژکاریهای آموزش عالی (با تأکید بر مدرک گرایی)". فصلنامة پژوهش اجتماعی. سال دهم. شماره سی و هفت. (1396 زمستان). 4. زارع شاه آبادي، اكبر. "بررسي عوامل اقتصادي - اجتماعي موثر بر گرايش به آموزش عالي در ايران". فصلنامه علوم اجتماعی. دوره: 9. 18. (1381). |
و دانشآموختگان)". سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، سمینار ارائه نتایج طرح نیازسنجی نیروی انسانی متخصص. (1381).
10. ظهيري نيا، مصطفی، و بهروز بهروزيان. "مقايسه عوامل مؤثر در ورود زنان ومردان به دانشگاه". فصلنامه علمي – پژوهشي زن و جامعه. 3.4. (1391).
11. فاتحي، ابوالقاسم، دیگران. "چرایی افزايش نسبي ورود دختران به دانشگاه (مطالعه موردی دانشگاه اهواز)". فصلنامه مطالعات راهبردي زنان (كتاب زنان). 11، 44 (مسايل دختران) ؛ . (1388). 173 -204 .
12. قانعي راد، محمدامين. "توسعه ناموزون آموزش عالي: بيكاري دانشآموختگان و مهاجرت نخبگان. رفاه اجتماعي". 4 , 15 ; (1383). 169 - 208 .
13. کارنامه حقیقی، حسن، و نعمتالله اکبری. "بررسی مشارکت زنان در تقاضای اجتماعی برای آموزش عالی در ایران". پژوهش زنان، 3.1 . (1384).
14. محمدي روزبهاني، كيانوش، و ابوالفضل طارمي. "عوامل انگيزشي داوطلبان براي ورود به دانشگاه". فصلنامه پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي. 37 و 38. (1384).
15. محمديان، معصومه،و فاطمه رضايي. "توده ای شدن آموزش عالی: قوت، ضعف، فرصت، تهدید".كنگره ملي آموزش عالي ايران. 1. (1395).
16. مقدس پور، سعید، دیگران. "پیش آیندها و پس آیندهاي خطمشی بازاري در آموزش عالی ایران". سياست علم و فناوري. 12، 1 . (1399).
17. مقدس جعفري، محمد حسن، اميرعلي درستي، و زهرا یوسفجمال. " بررسي علل گرايش دختران به تحصيلات عالي". فصلنامه تخصصي علوم اجتماعي دانشگاه آزاد اسلامي - واحد شوشتر. 4. 10. (1389).
18. مقدس فریمانی، شهرام. "انگیزههای دانشجویان برای ورود به دوره‌های آموزش کاردانی علمی کاربردی کشاورزی". پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی. 42. (1396).
19. ملکی نیا، عماد. "بررسی نقش و جایگاه نظام آموزش عالی در توسعه اقتصادی". کنگره ملی آموزش عالی ایران. 1 .(1395).
20. مومنی، حسن. "تبیین نظری پدیده بی انگیزگی تحصیلی دانش آموزان". فصلنامه نوآوری آموزشی. (1395).
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش .../ حمیدرضا آراسته و همکاران 44 |
22. همتی، رضا. "تودهای شدن آموزش عالی و زندگی دانشگاهی در ایران : تأملی در تجربیات زیستی دانشگاهیان". مدیریت در دانشگاه اسلامی. 2. 1. (1392).
23. Adams, john E. "A Study to Determine the impact of a percal- lege internvention on early adolescent asparition& motivation for College West Virjnia". Black Sburg, virjinia. )1997(.
24.Albert, Cecilia. "Higher education demand in Spain: The influence of labour market signals and family background". Higher education. 40. 2. 2000. 162-197.
25. Altbach, P.G. "The logic of mass higher education". Tertiary education and management. 5. )1999(. 107–124.
26.Colbeck, C. "Creating an Academic Identity, Pensilvania. Pensilvaniya University Press".)2005(.
27. Collinson, Patrick. "More than a third of UK graduates regret attending university". )2016). https://www.theguardian.com.
28.Contreras, Alan, and George Gollin. "The Real and the Fake: Degree and Diploma Mills". Change. 41.2. )2009(. 36-43.
29.Elliot , Larry. "Huge increase in number of graduates 'bad for UK economy". CIPD. (2016).
30. Enders, J. "Higher education, internationalization, and the nation-state: Recent developments and challenges to governance theory". Higher Education, 47. (2004). 361-382.
31. GÖLPEK, F. & Çiftçioglu, N. "Socio-Economic Factors in Demand for Higher Education: Sample of Gaziantep Province". International Journal of Business and Social Science.5. 1. (2014). 121-134.
32. Gould, Julie. "How to build a better PhD. NATURE." 528 .)2015(. 22-25.
33.Green, Francis. Henseke, Golo. "Cross-National Deployment of “Graduate Jobs”: Analysis Using a New Indicator Based on High Skills Use.," Research in Labor Economics, in: Solomon W. Polachek & Konstantinos Pouliakas & Giovanni Russo & Konstantinos Tatsiramos (ed.), "Skill Mismatch in Labor Markets". 45. 41-79.
34. Grolleau, Gilles. Lakhal, Tarik. MzoughiAn, Naoufel. "An Introduction to the Economics of Fake Degrees". Journal of Economic Issues. 42. 3. )2008(. 673-693.
35. Habibi, Nader. "Iran’s Crisis of Overeducation: Causes and Ramifications". Middle East policy Brief Series, Crown Center for Middle East Studies. February 2015, (2015). 89.
36.Habibi, Nader. "Higher Education Policies and Overeducation in Turkey. " European Journal of Higher Education.7.4. (2017(. 440-449.
37.Healy, Joshua. "Graduating into a weak job market: why so many grads can’t find work". www.shutterstock.com.au. (2015).
38. Henkel, Mary. "Academic identity and autonomy in a changing policy environment." Higher education . 49.1-2. (2005). 159.
39. Henkel, Mary. "Can academic autonomy survive in the knowledge society? A perspective from Britain." Higher Education Research & Development. 26.1.(2007). 89.
40. https://www.aviva.com
41. Humphreys, Debra. "Should All Students Go to College? The Media Obsession with the Wrong Question." (2010).
42.Hyman, M.R and Hu, J. "Assessing factulty beliefs about the importance of various marketing job skills". Journal of Education for Business. 8 .)2005(. 3-18.
43.Imka, Megan "Explaining Credentialism in Higher Education Using Robert Park and Karl Marx". Institution: Ohio Northern University. (2009).
44. Institute for Research and Planning in Higher Education. "Statistics of Education Report, various years (persion) ". )2011(.
45.Jaeger, Mads Meier and Anders Holm. "Which Background Factors Matter more in Intergenerational Educational Attainment: Social Class, Cultural Capital of Cognitive Ability? A Random Effects Approach". CAM (Centre for Applied Microeconometrics), Institute of Economics, University of Copenhagen. (2003-2005).
شناسایی عوامل مؤثر بر مدرکگرایی در نظام آموزش ... / حمیدرضا آراسته و همکاران 45 |
47.Lea, S. "Factors That Influence Students' Desiers to Attend Higher Education". Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Tthe Degree Doctor of Education Seton Hall University. (2009).
48.Lee,Yen Nee. "Rethinking Singapore's education: from emphasis on grades to constant retraining of workers. " (2017). https://www.cnbc.com.
49.Liaghati, H., Yazdi, M. and Mobarghaee Dinan, N. "Analytical Investigation of Environmental Higher Education Status in Iran". Environmental Education and Sustainable Development Journal. 5.4. (2017). 63- 75.
50.Lotka، A.j.(1996). "The frequency distribution of scientific productivity", Journal of the Washington academy of scinces, Vol.16,No,12.318.
51.Mayhew, Ken. Deer, Cécile. Dua, Mehak. "The Move to Mass Higher Education in the UK: Many Questions and Some Answers". Oxford Review of Education. 30. 1. Special Issue: Business, Education and Vocationalism. (2004). 65-82.
52.Mohamedbhai, G. "The Effects of Massification on Higher Education in Africa". Association of African Universities. Available at: http://www.aau.org/sites/default/files/announce /docs /massification.pdf. (2008).
53.Shin, J.C. & G. Harman. "New Challenges for Higher Education: Global and Asia-Pacific Perspectives". Asia Pacific Education Review.10. .(2009). 1- 13.
54.UNESCO. "Global flow of tertiary level students. Retrieved from http:// www.uis.unesco .org/Education/Pages/international-student flowviz.aspx. (2014).
