بررسی فقهی نظریه عرفانی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب عرفا و متصوفه
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمریم سیاحی 1 , هرمز اسدی کوه باد 2 , مسعود پاکدل 3
1 - گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
2 - آزاد اسلامی رامهرمز
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامھرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامھرمز، ایران
کلید واژه: شریعت, طریقت, حقیقت, سماع. ,
چکیده مقاله :
در این پژوهش به بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب متصوفه از منظر فقهای امامیه پرداخته است. در واقع این پژوهش در باب یکی از مسائل اساسی عرفان و تصوف اسلامی یعنی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع است. شریعت را اوامر و نواهی فرستاده¬شده از سوی پروردگار برای راهنمایی بندگان می¬دانند. طریقت را هم راه و روش مخصوص سالکان که مشتمل بر احوال و مقامات است تعریف کرده¬اند و حقیقت را عرفا آخرین منزل سلوک می¬دانند که به سختی قابل توصیف است. اکثر عرفا این مرحله را توأم با حیرت می¬دانند. ما در این پژوهش در پی فهم ماهیت و ارتباط بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه هستیم. واژه های شریعت، طریقت و حقیقت و سماع در عرفان و تصوف اسلامی یک سابقه طولانی دارد. اما نکته مهم اینجاست که عرفای مکاتب گوناگون نظرات متفاوتی در این خصوص مطرح کردند. برخی از آنها شریعت را فقط در مراحل ابتدایی سلوک لازم می دانند و عارفی که به حقیقت واصل شود را بی نیاز از رعایت مناسک شریعت میدانند، اما برخی معتقدند انجام امور ظاهری شریعت هیچگاه از گردن انسان ساقط نمی شود حتی اگر عارف به مرحله حقیقت رسیده باشد.
In this research, he investigated the jurisprudence of Shariat, Tariqat, Truth and Sama in the Sufi school from the perspective of Imamiyya jurists. In fact, this research is about one of the basic issues of Islamic mysticism and Sufism, that is, Sharia, Tariqat, Truth and Sama. Sharia is considered to be orders and commands sent by the Lord to guide the servants. Tariqat has also been defined by the special way and method of the seekers, which includes conditions and officials, and the mystics consider the truth to be the last abode of guidance, which is difficult to describe. Most of the mystics consider this stage with astonishment. In this research, we seek to understand the nature and relevance of the jurisprudential examination of Sharia, Tariqat, Truth and Sama in the school of mystics and Sufis from the perspective of Imamiyya jurists. The words Shariat, Tariqat, Truth and Sama have a long history in Islamic mysticism and Sufism. But the important point here is that the mystics of different schools expressed different opinions in this regard. Some of them consider the sharia necessary only in the initial stages of conduct and consider a mystic who reaches the truth as not needing to follow the rites of the sharia, but some believe that performing the outward affairs of the sharia is never a burden on a person, even if the mystic reaches the stage of truth. has arrived.
ابراهيمى¬دينانى، غلا¬محسين، قواعد كلى در فلسفه اسلامى، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1380ش.
ابن منظور، لسان العرب،ج 9، بیروت، دار إحیاء التراث العربی،1419ق.
ابن¬سینا، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه¬نصیرالدین طوسی و شرح قطب¬الدین رازی، قم، نشر البلاغه، 1375ش.
ابن¬سينا، حسين ابن عبدالّله، احوال النفس، به اهتمام: احمد فؤاد الاهوانى، قاهره، دار¬احياء الكتب العربيه، 1952م.
ابن¬سينا، حسين¬ابن¬عبدالّله، المباحثات، تحقيق و تعليق: محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371ش.
ابنسينا، حسينابنعبدالّله، النجاه من الغرق فى بحر الضلالات، ويرايش و ديباچه : محمدتقى دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1364ش.
ابن¬سينا، حسين¬بن-عبدالله، الشفاء (النفس)، محقق ابراهيم مدكور، مصر، الهيئة المصرية، 1975م.
ابن¬سينا، حسين¬بن¬عبدالله، رسالة نفس، تصحيح موسي عميد، تهران، انجمن آثار ملي، 1331ق.
ابن¬سینا، رسائل، قم، انتشارات: بیدار، 1400ق.
ابن¬فارس، زکریا بن الحسن، معجم مقاییس اللغۀ، بیروت، دارالکتب العلمیۀ، 1421ق.
اکبریان، رضا، رادفر، نجمه سادات، معاني عقل در فلسفه فارابي، نشریه: شناخت(پژوهشنامه علوم انسانی)، 1388ش.
امیری، نفیسه، خسروپناه، عبدالحسین، عقل و عقل¬گرایی در فلسفه و قرآن، فصلنامه تخصصی پژوهش‌هاي میان رشته¬¬اي قرآنی، 1388ش.
بداشتی، علی¬اله، انسان¬شناسی شناخت عقل در پرتو عقل و نقل، 1389ش.
الجوهري أبی نصر اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغه و صحاح العربیه)، بیروت، دارالفکر، 1419 ق.
حسین¬زاده،محمد، عقل از منظر معرفت‌شناسي، 1386ش.
دیباجی، سیدمحمدعلی، جان¬محمدی، محمدتقی، عقل فعال ابن¬سینا در نظر توماس آکویناس، فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه¬ی معرفت دانشگاه شهید بهشتی، 1387ش.
زبیدي، مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعۀ والنشر، 1414ق.
سجادی، سیدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ج ١، ص ٣، 1373ش.
سعادت مصطفوی، حسن، شرح اشارات و تنبیهات(نمط سوم) در باب نفس، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1387ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة سید¬جلال¬الدین آشتیانی(ویراستار)، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی، 1363ش.
شیرازی، صدرالدین محمد، مفاتیح¬الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران،مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی، 1363ش.
طباطبایی، محمدحسین، نهایه¬الحکمه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1362ش.
کدیور ، محسن، شکوری، نرگس، جایگاه وجودشناختی و معرفت‌شناختی عقل فعال در فلسفه مشاء، انتشارات: نامه مفید، شماره41، 1382ش.
کدیور، محسن، سالم، مریم، بررسی نقش عقل فعال در حکمت متعالیه، مقالات و بررسی¬ها، دفتر78، 1384ش.
مسعودی، جهانگیر، پیش بین، اعظم سادات، نظریه نهایی ملاصدرا در باب ادراک کلیات (عقل فعال، عقول عرضیه یا خدا)، فلسفه و کلام، 1394ش.
مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش¬هاي اسلامی آستان قدس رضوي، 1375ش.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 222ـ 199
بررسی فقهی نظریه عرفانی شریعت، طریقت، حقیقت
و سماع در مکتب عرفا و متصوفه
مریم سیاحی 1
هرمز اسدی کوه باد 2
مسعود پاکدل 3
چکيده
در این پژوهش به بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب متصوفه از منظر فقهای امامیه پرداخته است. در واقع این پژوهش در باب یکی از مسائل اساسی عرفان و تصوف اسلامی یعنی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع است. شریعت را اوامر و نواهی فرستادهشده از سوی پروردگار برای راهنمایی بندگان میدانند. طریقت را هم راه و روش مخصوص سالکان که مشتمل بر احوال و مقامات است تعریف کردهاند و حقیقت را عرفا آخرین منزل سلوک میدانند که به سختی قابل توصیف است. اکثر عرفا این مرحله را توأم با حیرت میدانند. ما در این پژوهش در پی فهم ماهیت و ارتباط بررسی فقهی شریعت، طریقت، حقیقت و سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه هستیم. واژه های شریعت، طریقت و حقیقت و سماع در عرفان و تصوف اسلامی یک سابقه طولانی دارد. اما نکته مهم اینجاست که عرفای مکاتب گوناگون نظرات متفاوتی در این خصوص مطرح کردند. برخی از آنها شریعت را فقط در مراحل ابتدایی سلوک لازم می دانند و عارفی که به حقیقت واصل شود را بی نیاز از رعایت مناسک شریعت میدانند، اما برخی معتقدند انجام امور ظاهری شریعت هیچگاه از گردن انسان ساقط نمی شود حتی اگر عارف به مرحله حقیقت رسیده باشد.
واژگان کلیدی
[1] . دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
Email: m.sayahi100@gmail.com
[2] . استادیار،گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران. (نویسنده‌مسئول)
Email: asadi.koohbad@gmail.com
[3] . استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.
Email: Masoudpakdel@yahoo.com
تاریخ دریافت: 2/3/1401 پذیرش نهایی: 30/5/1401
