تبیین شاخص‌های پایداری محیطی بناهای زیارتی در ایران با تأکید بر سامانه‌های ارزیابی ساختمان‌های پایدار
محورهای موضوعی : معماری اسلامیزهرا عرفانی زاده 1 , شاهین حیدری 2 , پیروز حناچی 3
1 - دانشجوی دکتری فناوری معماری، دانشگاه تهران، تهران
2 - استاد گروه معماری، دانشگاه تهران
3 - استاد گروه معماری، دانشگاه تهران
کلید واژه: سامانه‌های ارزیابی ساختمان, ابنیه زیارتی, معماری پایدار, شاخص‌های پایداری,
چکیده مقاله :
برای ایجاد ساختمان¬هایی پایدار، سامانه¬هایی جهت ارزیابی عملکرد ساختمان¬ها، به تفکیکِ کاربری، تدوین شده‌اند. به دلیل رواج اسلام و مذهب شیعه در ایران، یکی از پر استفاده‌ترین بناها، بناهای مذهبی-زیارتی‌اند که تعداد آنها قابل توجه و تأثیرگذار در مقوله پایداری است. با این وجود، تا کنون، این ساختمان¬ها از منظر دستیابی به اهداف توسعه پایدار بررسی نشده¬اند و معیارهایی هم برای این بررسی، تعریف نشده است. لذا ارائه معیارهایی ویژه برای ارزیابی یک ساختمان زیارتی پایدار و سپس ارتقاء و اصلاح این اماکن متبرک بر مبنای این معیارها، ضرورت دارد. هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، طراحی مدلی برای ارزیابی ساختمان¬های زیارتی در دستیابی آنها به اهداف توسعه پایدار در بخش ساختمان، در ایران است. روش پژوهش: پژوهش در گام گردآوری اطلاعات به روش پیمایشی است. جهت افزایش روایی پرسشنامه، پرسشنامه¬های اولیه با مطالعه پرسشنامه¬های مشابه در پژوهش¬ها و مشورت اساتید و تعدادی از اعضای هیئت نخبگانی طراحی شد و مورد تأیید قرار گرفت. سپس تعدادی پرسشنامه میان هر بخش از جامعه آماری، توزیع و همه ابهام¬های مشخص شده، رفع و پرسشنامه نهایی توزیع گردید. نرخ سازگاری کمتر از 0.1 پرسشنامه¬ها نیز مؤیّد پایایی پرسشنامه¬ها بود. در گام تحلیل داده¬ها از روش دلفی و روش تحلیل سلسله¬مراتبی استفاده شد. نتیجه و پیشنهاد پژوهش: بنا بر نتایج تحلیل دلفی، مدلی متشکل از 10 سرفصل و 94 معیار معرفی شده است. بنا بر نتایج روش تحلیل سلسله¬مراتبی، از میان معیارهای معرفی شده، سه اولویت نخست برای تحقق ساختمان زیارتی پایدار در ایران، به ترتیب عبارتند از: «مدیریت و فرآیندهای پایدار»، «کیفیت فنی و عملکردی» و «آب». بنابر این نتایج، سامانه ارزیابی و سامانه وزندهی ویژه ساختمان زیارتی پایدار در ایران ارائه شده است. پیشنهادات پژوهش، تهیه پیوست¬های ویژه مدیریتی، طراحی خودکفای زیرساخت¬های انرژی و آب و فاضلاب و پیگیری جدی¬تری بهینه¬¬سازی مصرف آب است.
Problem and necessity: In order to create sustainable buildings, systems have been developed to evaluate the performance of buildings, separated by use. Due to the prevalence of Islam and Shia religion in Iran, one of the most used buildings are religious-pilgrimage buildings, the number of which is significant and influential in terms of sustainability. However, until now, these buildings have not been reviewed from the point of view of achieving sustainable development goals, and criteria for this review have not been defined. Therefore, it is absolutely necessary to provide special criteria for evaluating a sustainable pilgrimage building and then upgrade and improve these holy places based on these criteria. The purpose of the research: The aim of the current research is to design a model to evaluate pilgrimage buildings in achieving the goals of sustainable development in the building sector in Iran. research method: The research is in the stage of collecting information by survey method. In order to increase the validity of the questionnaire, the initial questionnaires were designed and approved by studying similar questionnaires in researches and consulting professors and a number of elite board membersof Delphi method. Then, a number of questionnaires were distributed among each part of the statistical population and all identified ambiguities were resolved and the final questionnaire was distributed. The consistency rate of less than 0.1 of the questionnaires confirmed the reliability of the questionnaires. In the step of data analysis, Delphi method and Analytic Hierarchy Process (AHP) were used. Research result and suggestion: The results of Delphi analysis were the introduction of a model consisting of 10 headings and 94 criteria. According to the results of the AHP method, among the criteria introduced to achieve a sustainable pilgrimage building in Iran, the first three priorities are: "sustainable management and processes", "technical and functional quality" and "water". Based on these results, an evaluation system and a special weighting system for sustainable pilgrimage buildings in Iran were proposed. The suggestions of the research are preparation of special management annexes, self-sufficient design of energy and water and sewage infrastructures and more serious pursuit of water consumption optimization.
آقابیگی، مسعود (1394) یکی از اصلی¬ترین مفاهیم در تعریف شهر اسلامی توجه به ویژگی¬های زیست¬محیطی است، گزارش چهارمین نشست گفتمان شهر: فضاهای چندسطحی در بافت¬های زیارتی- تاریخی (مشهد)، صص 39- 42.
ابوتراب، طالبی و الهه براق علی¬پور (1394) گونه شناسی زیارت و دینداری زائران معنا کاوی کنش زیارت زائران امام رضا (ع)، فصلنامه علوم اجتماعي، 69، صص 75- 106.
الیاده، میرچا (1372) مکان مقدس، ترجمه ب. د، نامه فرهنگ، 1، صص 88- 97.
بری، تامس (1384) هنر و معماری، خیال، ترجمه مهرداد قیومی، فصلنامه فرهنگستان هنر، 13، صص 36-69.
پوراصغر سنگاچین، فرزام و رمضان اسمعیل اسدی (1396) اصول، مبانی، اهداف و شاخص‌های توسعه پایدار (SDG) سازمان برنامه و بودجه کشور، معاونت امور اقتصادی و هماهنگی برنامه و بودجه، امور برنامه¬ریزی، آمایش سرزمین و محیط زیست.
پی.
بررتون، جوئل (1987) فضای مقدس، ترجمه مجید محمدی (1377) نامه فرهنگ، 29، صص 128- 145.
چیت‌سازیان، زهرا (1397) تن شهر و جان زیارت: بازخوانی شهر کاشان از منظر آیین زیارت، تهران، طبع و نشر.
رحمانی، عبدالله و رضا وزیري نژاد و حسن احمدي نیا و محسن رضائیان (1399) مبانی روش شناختی و کاربردهاي روش دلفی:یک مرور روایی، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 19، صص 515-538.
رنجبر کرمانی، علی¬محمد و امیر ملکی (1396) بازخوانی الگوی فضای میانی در معماری ایران زمین، مجله مطالعات معماری ایران، دو فصلنامه علمی پژوهشی دانشکده معماری و هنر، 11، صص 23- 42.
زرگر، اکبر (1386) راهنمای معماری مسجد، به سفارش وزارت مسکن و شهرسازی، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری، تهران، دید.
سروش، علی (1389) تدوين یک سامانه ارزيابي ساختمان پايدار برای کشور ايران (سازما) پایان¬نامه کارشناسی ارشد رشته انرژی معماری به راهنمايي دکتر شاهین حیدری، دانشکده معماری، دانشگاه تهران.
سقايی، مهدی و فرامرز نودهی و زهره جوانبخت قهفرخی و سيد محمدباقر طباطبايی (1391) متن فضايی زيارت امام رضا (ع) مجله مطالعات اجتماعی ايران، 3و4، صص 87-108.
شورای معماری- مدیریت فنی و مهندسی مرکز رسیدگی به امور مساجد (۱۳۹۵) معیارهای طراحی مساجد، تهران، همگامان چاپ.
صدری کیا، سمیه (1394) اصول توسعه کالبدی حرم مطهر رضوی با تأکید بر تحولات تاریخی قرن نهم هجری قمری، خراسان بزرگ، 18، صص 47-60.
طباطبایی، محمدباقر (۱۳۹۵) نقد ساختاری طرح نوسازی و بهسازی بافت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی، وبسایت معماری، اخبار و گزارش‌های معماری نهادها، ۱۳ آذر ۱۳۹۵، در http://memari. online.
عظيمي هاشمي، مژگان و سعيد شريعتي مزيناني و فائزه اعظم كاري (1391) مؤلفه¬هاي اجتماعي - فرهنگي شهر زيارتي پايدار مورد مطالعه: شهر مشهد، مجلة مطالعات اجتماعي ايران، 3و4، صص 131-156.
عظیمی هاشمی، مژگان و فائزه اعظم کاری و جعفر خیرخواهان و مژگان ثابت تیموری و سعید شریعتی (1392) واکاوی مؤلّفه¬های شهر زیارتی مطلوب )مورد مطالعه شهر مشهد)، فصلنامه علمي- پژوهشي مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 12، صص 59- 70.
فرزین، احمدعلی و فرخ محمدزاده مهر و مهدی ریاحی و محمدحسن محب¬علی (1389) صحن حرم تا کجا می¬رود؟، ماهنامه منظر، 9، صص 72- 73.
فلاحی، علیرضا و عاطفه سادات هاشمیان (1394) مدیریت سوانح غیر مترقبه در فضای زیرگذر حرم رضوی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیريت بحران، 3، صص 237- 253.
قودجانی، ابوالفضل (1394) روش‌های پیشرفته آماری و کاربردهای آن، تهران، جامعه‌نگر.
کمالی، مهدی (1391) بررسی وضعیت موجود تولید و دفع پساب‌های خاکستری در اماکن مذهبی و امکان‌سنجی بازیابی و استفاده‌ی مجدد از آن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مهندسی عمران، دانشگاه صنعت آب و برق (شهید عباسپور)، دانشکده عمران و محیط زیست.
گرجی مهلبانی، يوسف (1389) معماری پايدار و نقد آن در حوزه محيط زيست، نشريه علمی- پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ايران، ۱، صص 91- 100.
مجابي، سيدمهدي (1384) مفاهيم بنياني معماري زيارتي ايران در دوران اسلامي، نشريه بين¬المللي مهندسي صنايع و مديريت توليد، 1، صص 111 – 122.
محمودکلایه، سعید (1395) ارزیابی جدایی فضاهای مذهبی از بافت پیرامون با رویکرد فضایی- اجتماعی نمونه موردی: طرح¬های توسعه حرم امام رضا (ع) و بین¬الحرمین شیراز، وزارت راه و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری.
مسعودی اصل، بهزاد و احمدعلی فرزین و شهره جوادی و ناصر براتی (1397) مبانی معماری مقابر امامزادگان در ایران، ماهنامه باغ نظر، 15 (64)، صص 5- 14.
ملازاده یزدانی، مریم (1396) پیشنهاد معیارهای اعتباری کلیدی ارزیابی پایداری، برای به روزرسانی و توسعه سامانه¬های بین¬المللی رتبه¬بندی ساختمان سبز، مجله صفه، 78، صص 25- 44.
مهندسان مشاور باوند (1389) طرح توسعه و احیای مجموعه شاهچراغ، شناسایی، مسئله¬یابی، توان¬سنجی و سازمان فضایی پیشنهادی.
گزارش بخش¬های اول و دوم طرح، سازمان عمران و مسکن¬سازان فارس.
مهندسان مشاور پیرراز (1386) طرح توسعه قسمت جنوبی حرم حضرت معصومه (س)، مطالعات و تدوین مبانی نظری و تنظیم برنامه عملکردی و معیارهای طراحی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان قم، قم.
مهندسین مشاور فجر توسعه (1394) طرح جامع حرم مطهر حضرت معصومه (س) بخش سوم: برنامه¬ریزی و تبیین چارچوب راهبردی، معاونت اجرایی آستان مقدس قم.
مهندسین مشاور فجر توسعه (1392) طرح جامع حرم مطهر حضرت معصومه (س) بخش دوم: سنجش وضعیت حوزه راهبردی و نیازسنجی (ویرایش دوم) معاونت توسعه و سرمایه¬گذاری آستان مقدس قم.
مهندسين مشاور مهرازان (1395) برنامه راهبردي بهسازي و هدايت موزون توسعه محدوده پيرامون حرم مطهر حضرت رضا (ع) قسمت سوم- تدوين اهداف و راهبردهای بازنگری در طرح و برنامه اقدامات آینده، جلد1:برنامه و طرح راهبردی پیشنهادی، وزارت راه و شهرسازی.
مهربان، آیدا و سیدمجید مفیدی شمیرانی و منصوره طاهباز (1398) چارچوب مقایسه معیارهای ارزیابی در سامانه‌های رتبه‌بندی محیطی و پایداری ساختمان؛ نمونه‌موردی: سامانه‌های BREEAM، LEED، CASBEE، DGNB و HQE، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست, 2 (21)، صص 298- 333.
نعمتی، محمدعلی و محمدرضا بمانیان و مجتبی انصاری (۱۳۹۷) شناسایی عوامل مؤثر بر ارزیابی محیط زیستی ساختمان در مجموعه مسکونی با بهره¬گیری از ابزارهای موجود ارزیابی عملكرد بنا، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، ۲۳ (۱)، صص 19-۳۰.
نقره¬کار، عبدالحمید و مهدی حمزه¬نژاد و صدیقه معین¬مهر (1393) شناخت و تحلیل مسائلِ طراحی محیط معماری و شهرسازی از منظر اسلامی، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13، صص 119- 135.
نیک صفت، احسان و کتایون تقی‌زاده (۱۳۹۶) انتخاب معیارهای مناسب برای ارزیابی پایداری ساختمان¬های مسکونی کشور و توسعه سامانه رتبه¬بندی ساختمان پایدار در ایران (ISBRS) چهارمین کنفرانس بین¬المللی برنامه¬ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران.
واعظ جوادی، مرتضی (1388) فلسفه زیارت و آیین آن، قم، اسراء.
A.Koshak, Nabeel; Fouda, Abdullah (2008) Analyzing Pedestrian Movement in Mataf Using GPS and GIS to Support Space Redesign, Ninth International Conference on Design and Decision Support Systems (DDSS) in Architecture and Urban Planning. 7- 10 July 2008 , The Netherlands. in: www.sciencedirect.com.
Al- Lami, F; Al- Fatlawi, A; Bloland, P; et al (2013) Pattern of morbidity and mortality in Karbala hospitals during Ashura mass gathering at Karbala, Eastern Mediterranean Health Journal , 19, 13- 18.
Algahtani, H (2016) Strategic vision of planning the central area of Makkah Cit. WIT Transactions on The Built Environment, 159, 107 – 120.
Ali, Hikmat H;Al Nsairat, Saba F (2009) Developing a green building assessment tool for developing countries – Case of Jordan, Building and Environment, 44, 1053- 1064.
Alyami, S. H; Rezgui, Y; Kwan, A (2015) The development of sustainable assessment method for Saudi Arabia built environment: weighting system, Sustainability Science, 1, 1- 12.
Banani, Raji; M.Vahdati, Maria; Shahrestani, Mehdi; Clements- Croome, Derek (2016) The development of building assessment criteria framework for sustainable non- residential buildings in Saudi Arabia, Sustainable Cities and Society 26, 289–305.
BCA Green Mark (Singapur) (2023) Green Mark Homepage: https://www.bca.gov.sg.
BEAM Plus New Buildings Version 2.0 )2019 (, BEAM Society.in: https://www.hkgbc.org.hk.
BRE Global (2017) BREEAM International Non- Domestic Refurbishment 2015 scheme. Technical Manual: Version: SD225, Issue: 1.4 , 27/04/2017, Retrieved from: https://www.breeam.com.
Chandan, Shradha; Kumar, Ashwani (2019) Challenges for urban conservation of core area in pilgrim cities of India, Journal of Urban Management , 8 ( 3), 472- 484.
Chang, C. Y; Lin, H. T; Ho, M. C (2012) Sustainability assessment tool of green building renovation in Taiwan: an introduction to EEWH- RN, International Journal of Sustainable Construction, 1 (1), 25- 31.
CIDB (Construction Industry Development Board) Malaysia (2016) MyCREST (Malaysian Carbon Reduction and Environmental Sustainability Tool, design & construction &, operation and maintenance stage certification. Version 1.0, In: www.cidb.gov.my, Retrieved at 20/5/2021.
Crawley, Drury ;Aho, Ilari (2010) Building environmental assessment methods: applications and development trends, Building Research & Information , 27 (4- 5), 300- 308.
Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen (2023) DGNB Homepage: https://www.dgnb.de. Retrieved at 20/5/2021.
DING, GKC (2008) Sustainable construction The role of environmental assessment tools, Journal of Environmental Management, 86, 451- 464.
El Hanandeh, Ali (2013) Quantifying the carbon footprint of religious tourism: the case of Hajj, Journal of Cleaner Production, 52, 53- 60.
GBI (2020) GBI home page: www.greenbuildingindex.org, Retrieved at 20/5/2021.
Gou , Zhonghua; Siu- Yu Lau, Stephen (2014) Contextualizing green building rating systems: Case study of Hong Kong, Elsevier Public Health Emergency Collection, 44, 282–289.
Green Building lable (2020) GBL Homepage: http://www.twgbqanda.com, Retrieved at 20/5/2022.
Green Star (2019) Design & As Built Scorecard, Version 1.3, in: www.gbca.org.au, Retrieved at 20/10/2021.
GSAS (2019) DESIGN & BUILD: Assessment manual for building typologies, 4th Edition, Gulf Organisation for Research & Development. In: https://gsas.gord.qa/, Retrieved at 5/10/2020.
HQE (2016) Assessment scheme for the environmental performance of non- residential building under construction, Cerway Version, In:http://www.behqe.com/cerway/essentials, Retrieved at 5/10/2020.
Housing and Building National Research Center (HBRC) (2017) The Green Pyramid Rating System , 2th Version. Ad Doqi, Giza. In: http://www.hbrc.edu.eg, Retrieved at 5/10/2020.
Japan Sustainable Building Consortium (JSBC) and Institute for Building Environment and Energy Conservation (IBEC) (2010) CASBEE for new construction (CASBEE NCe- 2010 (v.1.0)), in: http://www.ibec.or.jp, Retrieved at 5/10/2020.
Karampourian, Arezou; Ghomian, Zohreh; Khorasani- Zavareh, Davoud (2019)Qualitative study of health system preparedness for traumatic incidents in a religious mass gathering, Injury, 50 (5), 1097–1104.
Larsson, Nils (2015) SBTool for 2015; International Initiative for a Sustainable Built Environment. in: http://www.iisbe.org, Retrieved at 5/10/2020.
Lee, w. l;Chau, c. k;Yik, f. w. h;Burnett, j;Tse, m. s (2002)On the study of the credit- weighting scale in a building environmental assessment scheme, Building and Environment, 37, 1385- 1396.
LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) (2020) LEED home page:https://www.usgbc.org/projects, Retrieved at 1/10/2020.
Li, Y; Chen, X; Wang, X; Xu, Y; Chen, P.H (2017) A review of studies on green building assessment methods by comparative analysis, Energy and Buildings, 146, 152- 159.
Díaz- López, Carmen ;Carpio, anuel; Martín- Morales, M; Zamorano, Montserrat (2019) A coparative analysis of sustainable building assessment methods, Sustainable Cities and Society, 49, 101611.
Memish, Ziad A; Zumla, Alimuddin; Alhakeem, Rafat F & others (2014) Hajj: infectious disease surveillance and control. Lancet mass gatherings medicine 1.383, 2073–82.
Nizam Kamaruzzaman, Syahrul; Weng Lou, Eric Choen; Wong, Phui Fung; Edwards, Rodger; Hamzah, Noraini; Ghani, Mohd Khairolden (2018) Development of a non- domestic building refurbishment scheme for Malaysia: A Delphi Approach, Energy, 167, 804- 818.
Saaty, T. L (2003) Decision- making with the AHP: Why is the principal eigenvector necessary, European Journal of Operational Research, 145 (1), 85–91.
Soomaroo, Lee; Murray, Virginia (2012) Disasters at Mass Gatherings: Lessons from History, PLoS Currents, 2, in: https://doi.org/10.1371/currents.RRN1301, Retrieved at 1/10/2020.
Tewarm Shruti; Khan, Sammyh; Hopkins, Nick; Srinivasan, Narayanan; Reicher, Stephen (2012) , Participation in Mass Gatherings Can Benefit Well- Being: Longitudinal and Control Data from a North Indian Hindu Pilgrimage Event, PLoS ONE, 7 (10), e47291.
Tunasar, Cenk (2013, winter) Analytics driven master planning for Mecca: Increasing the capacity while maintaining the spiritual context of HAJJ pilgrimage, Winter Simulation Conference, 241- 251.IN: https://www.researchgate.net.
UPC (2010) Pearl Building Rating System (PRS): Design & Construction, Version 1.0, April 2010. In: www.upc.gov.ae.
Verma, Ashish; Verma, Meghna; Rahul, T.M; Khurana, Sagar; Rai, Ankit (2018) Acceptable trip distance for walking in mass religious gatherings, A case study of world’s largest human gathering Kumbh Mela in Ujjain, India. Sustainable Cities and Society, 41, 505- 512.
Williamson, Terry;Radford, Antony;Bennetts, Helen (2003) Understanding Sustainable Architecture, London & New York: Spon Press.
Wong, P F (2019) A framework of sustainability refurbishment assessment for heritage buildings in Malaysia. IOP Conf. Ser: Earth Environ. Sci. 268 012011, in:https://iopscience.iop.org.
Zarghami, Esmaeil; Azematia, Hamidreza; Fatourehchia, Dorsa; Karamloob, Mohammad (2018) Customizing well- known sustainability assessment tools for Iranian residential buildings using Fuzzy Analytic Hierarchy Process, Building and Environment, 128, 107–128.
