• صفحه اصلی
  • تکامل ساختاری ناحیه جنوب نطنز و نقش آن در توزیع و تمرکز کانه زایی سرب-روی

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : بازدید : 4823 صفحه: -

نوع مقاله: پژوهشی

تکامل ساختاری ناحیه جنوب نطنز و نقش آن در توزیع و تمرکز کانه زایی سرب-روی

محورهای موضوعی :

فیروزه شواخی 1 , سعید معدنی پور 2 , میثم تدین 3 , ابراهیم راستاد 4 , محمدجعفر کوپایی 5

1 - دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانشگاه تربیت مدرس
3 - دانشگاه تربیت مدرس
4 - دانشگاه تربیت مدرس
5 - دانشگاه تربیت مدرس

تاریخ پذیرش : 1401/12/11 تاریخ انتشار : 1401/12/11

کلید واژه:

چکیده مقاله :

ناحیه مورد مطالعه از لحاظ ساختاری در حاشیه غربی پهنه ساختاری ایران مرکزی در پایانه جنوب غربی سامانه گسلی قم- زفره واقع شده است. تحلیل ساختاری ناحیه جنوب نطنز، نشان‌دهندة آن است، گسل‌های راندگی اولیه با روند عمومی شرقی– غربی تا شمال غربی– جنوب شرقی همچون گسل فسخود واقع در حاشیه غربی ایران مرکزی، به‌طور عمده مجموعه واحدهای رسوبی قدیمی پرمین –تریاس (سازندهای جمال و شتری) را برروی واحدهای جوان‌تر (کرتاسه بالائی) است و در ادامه بیشتر توسط گسل‌های امتدادلغز با روندهای شمالی-جنوبی و شمال شرقی– جنوب غربی قطع و جابجا شده‌اند. برمبنای مشاهدات صحرایی و پژوهش‌های زمین‌شناسی اقتصادی، ذخایر سرب- روی و باریت در ناحیه جنوب نطنز به دو صورت کانی زائی های در واحدهای کربناته پرمین و تریاس (کانسار چنگرزه )، که در راستای گسل های راندگی و گسل‌های امتدادلغز با مولفة نرمال متأخر قطع کننده گسل های راندگی تمرکز یافته-اند. همچنین کانی زائی های هم‌زمان با رسوب‌گذاری سنگ میزبان در اثر فعالیت گسل های هم‌زمان با رسوب‌گذاری بیشتر دارای مؤلفه کششی، در کانسار یزدان و پیناوند صورت گرفت و در ادامه توسط گسل های امتدادلغز با مولفه نرمال جوان جابه جا شده اند. کانه زايي در واحدهاي پرمين – ترياس در بازه زماني پس از کرتاسه پاياني و به‌طور عمده سنوزوييک پاياني و در طي زمین‌ساخت ترافشارشي راست‌گرد حاکم بر ناحیه می باشد، درحالی‌که کانه زايي هم‌زمان با رسوب‌گذاری در بازه زماني کرتاسه زيرين- مياني هم‌زمان با رژيم زمين ساختي کششي حاکم بر ناحیه شکل می‌گیرد.

چکیده انگلیسی:

The studied area is structurally located in the western part of the Central Iranian structural zone atthe southwestern termination of the Qom-Zefreh Fault. Our structural data represent the older generation of E-W to NW-SE trending thrust faults that juxtapose Permian- Triassic (Nayband and Shotori Formations) over younger rock units. Most of the thrust faults have been crossed cut with the younger generation of the strike-slip fault system. Major thrust faulting of the area occurred during post Late Cretaceous time. The final post Oligocene strike slip faulting related to the activation of the Qom- Zefreh fault overprinted and crossed cut older structural features. Our economic geological studies in the south Natanz area represent syngeneic strati bond or Sedex-Like type Pb-Zn epigenetic occurrence of these deposits in Permian-Triassic carbonates and barite developed in the Lower Cretaceous carbonate and clastics. The ore deposit development in Permian-Triassic Carbonates have occurred along thrust faults and then redistributed along strike slip faults with normal component. Therefore, genetically, stratiform deposits developed in the Lower Cretaceous carbonates and clastics (Yazdan and Pinavand Ore deposit) occurred in a regional early Cretaceous extensional regime. However, epigenetic deposits developed in Permian-Triassic carbonates (Changarzeh deposit) were generated during the regional post Late Cretaceous compressional regime and redistributed during post Oligocene strike slip deformation.

منابع و مأخذ:
متن کامل:


تکامل ساختاری ناحیه جنوب نطنز و نقش آن در توزیع و تمرکز کانه زایی سرب-روی

 

فیروزه شواخی 1 ، سعید معدنی پور (2و1)، میثم تدین4 ، ابراهیم راستاد3 و محمدجعفر کوپایی1

1 .کارشناسی ارشد،گروه زمین‌شناسی،دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ايران

2 . استادیار،گروه زمین‌شناسی،دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ايران

3. استاد،گروه زمین‌شناسی،دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ايران

4. استادیار،گروه زمین‌شناسی،دانشکده علوم پایه، دانشگاه اصفهان، اصفهان ، ايران.

 

چکیده

ناحیه مورد مطالعه از لحاظ ساختاری در حاشیه غربی پهنه ساختاری ایران مرکزی در پایانه جنوب غربی سامانه گسلی قم- زفره واقع شده است. تحلیل ساختاری ناحیه جنوب نطنز، نشان‌دهندة آن است، گسل‌های راندگی اولیه با روند عمومی شرقی– غربی تا شمال غربی– جنوب شرقی همچون گسل فسخود واقع در حاشیه غربی ایران مرکزی، به‌طور عمده مجموعه واحدهای رسوبی قدیمی پرمین –تریاس (سازندهای جمال و شتری) را برروی واحدهای جوان‌تر (کرتاسه بالائی) است و در ادامه بیشتر توسط گسل‌های امتدادلغز با روندهای شمالی-جنوبی و شمال شرقی– جنوب غربی قطع و جابجا شده‌اند. برمبنای مشاهدات صحرایی و پژوهش‌های زمین‌شناسی اقتصادی، ذخایر سرب- روی و باریت در ناحیه جنوب نطنز به دو صورت کانی­زائی­های در واحدهای کربناته پرمین و تریاس (کانسار چنگرزه )، که در راستای گسل­های راندگی و گسل‌های امتدادلغز با مولفة نرمال متأخر قطع­کننده گسل­های راندگی تمرکز یافته­اند. همچنین کانی­زائی­های هم‌زمان با رسوب‌گذاری سنگ میزبان در اثر فعالیت­ گسل­های هم‌زمان با رسوب‌گذاری بیشتر  دارای مؤلفه کششی، در کانسار یزدان و پیناوند صورت گرفت و در ادامه توسط گسل­های امتدادلغز با مولفه نرمال جوان جابه­جا شده­اند. کانه زايي در واحدهاي پرمين – ترياس در بازه زماني پس از کرتاسه پاياني و به‌طور عمده سنوزوييک پاياني و در طي زمین‌ساخت ترافشارشي راست‌گرد حاکم بر ناحیه می­باشد، درحالی‌که کانه زايي هم‌زمان با رسوب‌گذاری در بازه زماني کرتاسه زيرين- مياني هم‌زمان با رژيم زمين ساختي کششي حاکم بر ناحیه شکل می‌گیرد.

واژه‌های کلیدی: ایران مرکزی، کانه زایی سرب و روی، گسل فسخود،  گسل قم -زفره، همزاد و غيرهمزاد.

 

Structural evolution of the southern Natanz region and its role in the distribution and concentration of Pb-Zn mineralization

Shavvakhi, F.1, Madanipour, S.², Tadayon, M.4, Rastad, E.³ and Kupaei, M.¹

1. Ms.c. Department of Geology, Faculty of Earth Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran Iran

2. Assistant Professor, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences,  Tarbiat Modares University, Tehran Iran

3. Professor, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran Iran

4. Assistant Professor, Department of Geology, Faculty of Earth Sciences,Department of Geology, Isfahan University, Isfahan Iran

 

Abstract

The studied area is structurally located in the western part of the Central Iranian structural zone atthe  southwestern termination of the Qom-Zefreh Fault. Our structural data represents the older generation of E-W to NW-SE trending thrust faults that juxtapose Permian- Triassic (Nayband and Shotori Formations) over younger rock units. Most of the thrust faults have been crossed cut with the younger generation of the strike-slip fault system. Major thrust faulting of the area has occurred during post Late Cretaceous time. The final post Oligocene strike slip faulting related to the activation of the Qom- Zefreh fault has overprinted and crossed cut older structural features. Our economic geology studies in the south Natanz Area represent syngeneic strati bond or Sedex-Like type Pb-Zn epigenetic occurrence of these deposits in Permian-Triassic carbonates and Barite developed in the Lower Cretaceous carbonate and clastics. The ore deposit development in Permian-Triassic Carbonates have occurred along thrust faults and then redistributed along strike slip faults with normal component. Therefore, genetically, stratiform deposits developed in the Lower Cretaceous carbonates and clastics (Yazdan and Pinavand Ore deposit) occurred in a regional early Cretaceous extensional regime. However, epigenetic deposits developed in Permian-Triassic carbonates (Changarzeh Deposit) have generated during the regional post Late Cretaceous compressional regime and redistributed during post Oligocene strike slip deformation.

Keywords: Central Iran, Pb-Zn Mineralization, Fasakhod Fault, Qom- Zefreh Fault, Syngenetic and Epigenetic.

 

مقدمه

تاکنون بیش از 300 کانسار روی-سرب با میزبان رسوبی در ایران گزارش شده است. از این میان در حدود 285 مورد در سنگ­های کربناته و مابقی در سنگ­های تخریبی، در دوره­های مختلفی از زمان زمین­شناسی تشکیل شده­اند(Rajabi et al., 2012a) .  ذخایر سرب-روی با میزبان کربناتی از دیدگاه ساختاری بیشتر در پهنه­های سنندج- سیرجان (Momenzadeh, 1976 Rastad, 1981;)، ایران­ مرکزی (Rajabi et al, 2012a) و البرز (Bazargani-Guilani et al, 2010 and 2011) قرار دارند. رده­بندی­های مختلفی برای کانسارهای سرب- روی با میزبان رسوبی ارائه شده است؛ ولی جدیدترین رده­بندی برای این کانسار توسط Leach et al., (2010)  و Wilkinson   (2014) ارائه ­شده است. Wilkerson (2014) کانسار سرب-روی را بر پایه ویژگی­های شاخص کانساری و ژنتیکی به دو گروه کلی تقسیم کرده است: 1) کانسارهای نوع بروندمی-رسوبی یا نوع سدکس؛ 2) کانسارهای MVT2. در این رده­بندی کانسارهای نوع Irish3   به­عنوان کانسارهای نوع جانشینی زیرسطحی 4 معرفی شده و در ردة کانسارهای سدکس قرار می­گیرند.

پهنه ساختاری ایران مرکزی بزرگترین و پیچیده‌ترین واحد زمین‌شناسی ایران است که حد شمالی آن توسط ارتفاعات البرز، حد غربی آن توسط پهنه دگرگونی سنندج– سیرجان محدود شده و حد شرقی آن با بلوک لوت چندان مشخص نیست (Stocklin, 1974). این پهنه همراه با پهنه آتشفشانی ارومیه- دختر با روند شمال غربی- جنوب شرقی، توسط گسل‌هایی با روند شمال-  شمال غربی مانند سیستم‌های گسلی دهشیر، قم- زفره، بیدهند و جنوب ساوه با سازوکار امتدادلغز راست­بر بريده و جابه‌جاشده است (Alavi, 1991) (شکل-1). گسل قم –زفره با مؤلفه غالب راستالغز راست­بر به‌عنوان یکی مهم‌ترین ساختارهای پهنه ایران مرکزی دارای تاریخچه پیچیده‌ای از فعالیت‌های جنبشی می‌باشد (Beygi et al, 2016; Tabaei et al, 2016; Jamali et al ,2008; Safaei et al, 2008). اين گسل با جابجايی‌های خود در دگرشکلی نهشته‌های پهنه آتشفشانی ارومیه-دختر و نهشته­های سنوزوئیک نقش اساسی داشته و با ادامه فعالیت خود آنها را بريده و به میزان زيادی جابجا کرده است. اين گسل از چندين پاره گسلی تشکیل شده است و به­صورت پله‌ای نسبت به­هم واقع شده‌اند  (Mohajjel and Porouhan, 2003)..  پژوهش‌های ساختاری انجام شده در ناحیه جنوب نطنز نشان‌دهنده الگوی گسترش سامانه گسلی است و در آن گسل‌های راندگی قدیمی توسط مجموعه‌های امتدادلغز با مولفه های نرمال و راندگی جوان‌تر قطع شده است. این مجموعه‌های امتدادی جوان بیشتر رده‌های جوان‌تر از سامانه گسلی قم زفره می‌باشند (شواخي و همکاران، 1399). توزیع کانسارهای سرب و روی در این ناحیه به نظر بیشتر در ارتباط با ساختارهای گسلی اصلی است و توزیع آنها توسط گسل‌ها کنترل شده است. با پژوهش‌های ساختاری دقیق انجام شده و تحلیل هندسی و جنبشی ساختارهای موجود در پایانه جنوب غربی سامانه گسلی قم-زفره به بررسی روابط ساختاری پرداخته و با توجه به ویژگی‌های کانسارهای سرب و روی با میزبان کربناته و ارتباط نزدیک آن‌ها با ساختارها، به شناسایی این سامانه­های گسلی و ارتباط آنها با سامانه گسلی قم- زفره و همچنین نقش آنها در توزیع کانسار­های فسخود، چنگرزه، پیناوند و یزدان توجه شده است. همچنین از نظر الگوی زمانی نیز با توجه به نقش ساختارها در توزیع کانه زایی و همچنین شناسایی توالی زمانی تکامل ساختاری ناحیه، الگوی توزیع کانه زایی نیز نتیجه‌گیری شده است.

موقعیت زمین­شناسی ناحیه جنوب ­نطنز

این ناحیه در گوشه جنوب شرقی نقشه 250000/1کاشان (زاهدی و عمیدی، 1370)، در بخش­های از نقشه‌های زمین‌شناسی 100000/1 طرق (زاهدی و رحمتی،1381) و 100000/1 اردستان (رادفر، 1378) و در گوشه شمال شرقی نقشه 250000/1 اصفهان (زاهدی و همکاران، 1987) واقع است. به‌منظور بررسی‌های دقیق ساختاری، نقشه زمین شناسی–ساختاری ناحیه تهیه و در آن اطلاعات جزئی‌تر ساختاری ناحیه ارائه شده است (شکل 2).

img0 

 شکل 1. الف) پهنه‌های ساختاری گستره برخوردی عربی- اوراسیا (محجل و سهند، ‌1378)، ب) تصویر ماهواره لندست از موقعیت ناحیه و موقعیت خطواره‌های گسلی و توزیع ذخایر معدنی در ناحیه جنوب نطنز. 

واحدهای سنگی رخنمون یافته در ناحیه از قديم به جديد عبارت از واحدهاي سنگي پرمین (سازند جمال) که شامل آهک – دولومیت های زرد و خاکستری است. واحدهاي سنگي ترياس که از دولومیت‌های ستبر لایه سازند شتری و توالی‌های آواری سازند نايبند تشکیل یافته است. برروی آنها واحدهاي سنگي ژوراسیک (لیاس) منتسب به سازند شمشک که حاوی شیل‌های زيتونی خاکستری تیره با بین لايه‌های ماسه‌سنگی‌ می‌باشد، قرار دارد. همچنین واحدهاي سنگي کرتاسه زیرین از سه بخش لايه‌های ضخیم کنگلومرایی و ماسه‌سنگی قرمز رنگ که با توالی‌های آهکی اربیتولین‌دار و دولومیتی دنبال می‌شود تشکیل می­یابد و واحدهای کرتاسه بالايی که شامل آهک‌های مارنی پلاژيک، مارن‌های آهکی با بین‌لايه هائی از آهک و آهک ماسه‌ای است بر روی واحدهاي سنگي کرتاسه زیرین قرار می­گیرند.

واحدهاي سنگي پالئوسن در اين ناحیه وجود ندارد و واحدهاي سنگي ائوسن به‌صورت دگرشیب برروی واحد­های تریاس قرار دارد. این الگو نشان­دهندة آن است­ که در بازة­ زمانی کرتاسه تا ائوسن ­زیرین این ناحیه به‌صورت مرتفع است و رسوب‌گذاری در آن صورت نگرفت. اين دگرشیبی نشانگر حرکات شديد فاز کوهزايی دیگری در ناحیه  می­باشد که هم‌زمان در بیشتر نقاط ايران نیز مؤثر  می‌باشد (رادفر، 1378). این ناپیوستگی نشان­دهندة تغییرشکل­های منتقل شده از گستره فرورانش نئوتتیس به بخش‌های داخلی ایران مرکزی در زمان کرتاسه بالایی است. بی‌درنگ بعد از فاز ­فشارشی کرتاسه­ بالایی که ناپیوستگی این واحد­ها و واحدهای ائوسن را ایجاد کرده، ناحیه همانند سایر نقاط فلات ­ایران متأثر از کشش ناحیه­ای در زمان انتهای پالئوسن و ائوسن شده و در طی آن واحدهای ولکانیکی و ولکانی­کلاسیک ائوسن تشکیل شده است (رادفر، 1378).

طی برخورد ­نهایی ورقه­های عربی و اوراسیا در الیگوسن –میوسن، واحدهاي ولكانیكی و تخريبی و ته­نشست­هاي الیگوسن به شکل يک کنگلومرا و ماسه‌سنگ قاعده­اي تظاهر پیداکرده است. ماسه‌سنگ قاعده­اي به‌صورت ناپیوستگی زاویه‌دار روي واحد­هاي قدیمی‌تر يا به‌طور گسله در کنار آن ديده می­شود. تأثیر فاز فرعی مربوط به آلپی نهايی(فاز پاسادنین) در اواخر­پلیوسن و اوايل­کواترنري موجب چین‌خوردگی رسوبات پلیوسن و دگرشیبی در قاعده­کواترنري شده و ناحیه شكل نهايی و امروزي خود را به دست آورده است (رادفر، 1378). این فاز­ تغییر­شکلی در بیشتر مناطق پهنه ­برخوردی عربی- اوراسیا از نوع ترافشارشی راست­بر است و سامانه­های گسلی امتدادلغز با روند شمال­غرب – جنوب­شرق پهنه ایران­مرکزی – ارومیه­دختر در­نتیجه این فاز تغییرشکلی فعال و یا مجدداً فعال ­شده­اند و از آن جمله می­توان به سامانه­ گسلی قم­- زفره اشاره کرد.

img0 

شکل2. نقشه زمین‌شناسی ناحیه جنوب نطنز به همراه موقعیت برش‌های ساختاري از نقاط مختلف شامل، برش ساختاری فسخود ('AA)، برش ساختاری چنگرزه ('BB)، برش ساختاری طرق ('CC). تغییرشکل یافته از نقشه­های زمین‌شناسی 100000/1و250000/ 1 (زاهدی و عمیدی،1370 ؛رادفر، 1378؛ زاهدی و رحمتی،1381).

 

 

در طی برداشت‌های انجام‌ شده در ناحیه جنوب نطنز، (برش­های ساختاری فسخود، چنگرزه و طرق شکل 3 )، واحدهای سنگی بر اساس ویژگی‌های لیتولوژی شناسایی شد و گستره زمانی آنها ازپرمین تا کواترنر می­باشد.

واحدهای سنگی ناحیه نسبت به سن آن از قدیم به جدید دارای بخش­های زیر است:

پالئوزوئیک

 واحد پرمین شامل توالی سنگ­های آهکی تیره، سنگ‌آهک دولومیتی، دولومیت و ماسه‌سنگ تشکیل شده است. ستبرای این واحد در جاهای مختلف بین 20تا 500 متر متغیر است. در ناحیه فسخود و طرق این واحد دیده نشده است.

مزوزوئیک

واحد تریاس این پهنه قابل مقایسه با سازند شتری و نایبند می‌باشد. این واحدها در ناحیه طرق، چنگرزه و فسخود دیده شده­اند. ستبرای این واحدها در نواحی مختلف متفاوت است.

واحد ژوراسیک شامل مجموعه متناوبی از شیل­های خاکستری تا تیره­رنگ، ماسه‌سنگ دانه‌ریز تا دانه‌متوسط و سیلتستون همراه با میان­ لایه­های آهکی و شیلی، با ستبرایی که در نواحی مختلف متفاوت است، می­باشد. این واحدها در ناحیه طرق با ستبرای حدود 250 تا 300 متر و در ناحیه  فسخود با ستبرای کمتری دیده شده­اند.

واحدهای کرتاسه شامل ردیفی از سنگ­های آواری و کربناتی است و در ناحیه طرق، چنگرزه با ستبرای کمتر اما در ناحیه  فسخود  با ستبرای بیشتر دیده شده‌اند. 

سنوزوئیک

بیشتر شامل واحدهای آتشفشانی و آتشفشانی – رسوبی ائوسن، که در ناحیه چنگرزه برونزد این واحدها دیده شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

img0 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 3. ستون‌های چینه‌شناسی تهیه­شده در سه ناحیه (طرق، چنگرزه، فسخود) در جنوب نطنز که در راستای آنها برش­ ساختاری نیز تهیه شده ­است.

 

روش مطالعه

در این پژوهش‌ها تهیه نقشه خطواره‌ها و ساختارهای ناحیه  با استفاده از تصاویر ماهواره لندست با کیفیت بالا و تبدیل آنها به نقشه پایه زمین‌شناسی در تلفیق با داده‌های صحرایی صورت گرفت. سه برش ساختاری در ناحیه جنوب نطنز به‌منظور تهیه مقطع عرضی عمود بر روند ساختاری ناحیه انتخاب و ساختارهای اصلی شامل خطواره‌های گسلی ناحیه تهیه و سپس با استفاده از برداشت‌های دقیق ساختاری در طی برداشت‌های صحرایی خصوصیات هندسی و جنبشی این ساختارها بررسی شده است. در ادامه با رسم مقاطع عرضی زمین­شناسی و تحلیل این داده­ها (مجموعه‌ای از گسل‌های راندگی و امتدادلغز متأخر در گستره که در تلفیق با مشاهدات چینه‌شناسی است) منجر به ارائه مدل تکامل ساختاری ناحیه شد. شواهد ساختاری برداشت شده از پهنه‌های گسلی بیشتر شامل خش­لغز، چین‌های کشیده و فابریک S-C می­باشد. در ادامه به ارائه ساختارهای موثر در گستره معدنی (کانسارهای چنگرزه، پیناوند، یزدان) که همگی در ناحیه جنوب نطنز واقع شده است به تفصیل پرداخته می‌شود و در نهایت به بررسی  ویژگی­های ساختاری کانسارها شامل گسل­ها، درزه­ها و شکستگی­ها و ارتباط ماده معدنی با این ساختارها پرداخته شد.

 

ساختارهای ناحیه جنوب نطنز

گسل­های راندگی فسخود

ساختارهای اصلی ناحیه جنوب نطنز شامل  مجموعه‌ای از گسل‌ها با مولفه غالب معکوس با روند عمده شرقی–غربی تا شمال شرقی–جنوب غربی که به‌طور عمده مجموعه واحدهای­ قدیمی پرمین–تریاس را بر روی واحدهای جوان‌تر رانده‌اند و به­عنوان سامانه گسلی فسخود معرفی شده­است و سپس توسط مجموعه گسل­های امتدادلغز با روندهایی همسو و مزدوج با گسل قم –زفره  قطع و جابجا شده‌اند می­باشند. خصوصیات هندسی و جنبشی یکی از گسل­های سامانه گسلی فسخود، گسل  T8 با مشخصات 180/50 و ریک خش­لغزش ° 50  درجه و با سازوکار معکوس با مولفه راستالغز راست­بر می­باشد (شکل 4) که به‌موازات گسل امتدادلغز F11   می­باشد (شواخی و همکاران، 1399) (جدول1).

img0 

شکل 4. الف) تصویر ماهواره‌ای Google earth  از موقعیت گسل فسخود، ب) نمای دور از سطح گسل فسخود  T8، ج) نمای نزدیک از موقعیت صفحه گسل T8. د)  نمایی از موقعیت خش­لغز بر روی صفحه گسل T8، ه) نمایی از موقعیت خش­لغز بر روی صفحه گسل T8. 

 

 

جدول 1 . خصوصیات هندسی –جنبشی گسل‌های معکوس و راندگی برداشت شده ناحیه جنوب نطنز

نام ساختار

موقعیت سطح گسل

نوع ساختار به کار رفته برای تحلیل

ریک

سوی حرکت فرادیواره

سازوکار گسل

T1

245/57

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°70

شمال

معکوس با مولفه کوچک راستالغز راست­بر

T2

215/45

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°140

شرق

معکوس با مؤلفه راستالغز راست‌بر

T3

325/70

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°90

جنوب

معکوس محض

T4

170/70

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°90

شمال

معکوس محض

T5

200/80

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°60

شرق

معکوس با مؤلفه راستالغز چپ­بر

T6

000/60

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°60

غرب

معکوس با مؤلفه راستالغز چپ­بر

T7

245/75

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°60

شرق

معکوس با مؤلفه راستالغز چپ­بر

T8

180/55

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°50

شمال شرق

معکوس با مؤلفه راستالغز راست­بر

 

گسل‌های امتدادلغز ناحیه جنوب نطنز

در ناحیه مورد مطالعه مجموعه‌ای از گسل‌های امتدادلغز با روندهایی همسو و مزدوج با سامانه گسلی قم –زفره (شمال غرب–جنوب شرق و شمال شرق–جنوب غرب)  که باعث قطع و جابه­جایی گسل­های راندگی با روند عمده شرق–غرب تا شمال شرق–جنوب غربی شده­اند ديده می‌شود (جدول 2) اندازه­گیری صحرایی و تحلیل استریوگرافی گسل F1  در مجاورت کانسار پیناوند  که در شکل 2 نشان داده شده است، شواهد ساختاری در دو سوی  این گسل بیانگر سازوکار راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس است.

اندازه­گیری صحرایی و تحلیل استریوگرافی گسل‌هایی همسو و ناهمسو با گسل زفره را نشان می‌دهد که باعث قطع و جابه­جایی واحدهای ژوراسیک و کرتاسه شده است. در مجاورت روستای پیناوند، گسل  F1با موقعیت 240/70  با ریک °10 درجه، راستای لغزش فرادیواره به سمت شمال شرق و سازوکار راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس را نشان می­دهد (شکل 5). این گسل هم‌راستا با سامانه گسلی قم - زفره است (جدول 2).

img0 

شکل 4. الف) تصویر ماهواره‌ای Google earth از موقعیت گسلF1، ب) پهنه گسلی   F1که در امتداد آن واحدهای ژوراسیک و کرتاسه زیرین مجاورت واحدهای کرتاسه بالایی قرار گرفت، ج) نمایی از موقعیت خش­لغز و صفحه گسلی، د) نمایش تحلیل کینماتیکی با توجه به برداشت­های میدانی روی استریونت که نشانگر موقعیت سطح گسلF1، با سازوکار راستالغز راست‌بر با مؤلفه شیبی معکوس است. 

        

جدول2. خصوصیات هندسی –جنبشی برخی از گسل‌های امتدادلغز ناحیه جنوب نطنز

نام ساختار

موقعیت سطح گسل

نوع ساختار به‌کاررفته برای تحلیل

ریک

سوی حرکت فرادیواره

سازوکار گسل

F1

240/70

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°10

شمال شرق

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس

F2

160/55

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°20

شمال شرق

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس

F3

250/80

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°20

جنوب شرق

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس

F4

300/80

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°150

شمال غرب

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس

F5

200/85

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°25

جنوب شرق

راستالغز چب­بر با مؤلفه شیبی نرمال

F6

215/70

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°23

شمال شرق

راستالغز چپ­بر با مؤلفه شیبی نرمال

F7

110/40

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°42

شمال غرب

راستالغز چپ­بر با مؤلفه شیبی معکوس

F8

290/60

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°30

جنوب غرب

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی نرمال

F9

270/80

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°150

جنوب

راستالغز راست‌بر با مؤلفه شیبی معکوس

F10

140/70

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°20

شمال شرق

راستالغز راست‌بر با مؤلفه شیبی معکوس

F11

180/55

پله­های گسلی و خطوط لغزشی سطح گسل

°10

شمال غرب

راستالغز راست­بر با مؤلفه شیبی معکوس

توزیع موقعیت خش­لغز کل گسل­های برداشت­شده در ناحیه مورد مطالعه بیانگر این موضوع است، این پهنه در درجه اول به­طور گسترده گسل‌های امتدادلغز برروی آن اثر گذاشته و در درجه بعد توسط گسل‌های با مولفه غالب معکوس که دارای امتداد شرقی – غربی، شمال شرقی – جنوب غربی و تا حدودی شمال غربی –جنوب شرقی دچار راندگی شده­اند. در درجه سوم به­صورت اقلیت گسل‌هایی با سازکار غالب نرمال با امتدادهای شمال شرقی-جنوب غربی و شمال غربی- جنوب شرقی پهنه را دچار کشش کرده­اند (شکل6).

img0 

شکل 6. الف) توزیع موقعیت خش­لغز کل گسل­های برداشت­شده در پهنه که نشان­دهنده کینماتیک عمدة امتدادلغز، نرمال و معکوس در ناحیه مورد مطالعه است، ب) توزیع قطب­ صفحات گسلی برداشت­شده در پهنه مورد مطالعه که تجمع غالب گسل­های با روند شرقی - غربی تا شمال شرقی – جنوب غربی را در پهنه نشان می­دهد.

گسل­های نرمال ناحیه جنوب نطنز

نحوه تشکیل کانسار و الگوی زمین­ساختی حاکم در این ناحیه در بازة زمانی کرتاسه زیرین می­تواند نشان­دهندة کشش و گسلش نرمال هم‌زمان با ته‌نشست واحدهای تخریبی کربناته کرتاسه زیرین در ناحیه باشد. در گستره جنوب نطنز، در برش ساختاری چنگرزه و برش ساختاری فسخود شواهدی از قطع و جابه­جایی این گسل­های نرمال با مولفه امتدادلغز مشاهده شد. در ناحیه مورد مطالعه  اغلب به­صورت وجود گسل­هایی با سازوکار غالب نرمال با امتداد­های شمالی-جنوبی، شمال­شرقی-جنوب­غربی و شمال­غربی-جنوب­شرقی است. 

برداشت­ها منجر به تهیه نقشه زمین­شناسی ساختاری (شکل2) که موقعیت برش‌های ساختاري در سه ناحیه برای پیمایش، (برش ساختاری فسخود (AA′) شکل7، (′BB) مربوط به برش ساختاری چنگرزه شکل 8، (′CC) مربوط به برش ساختاری طرق شکل 9)، متمرکز و داده­ها در گسل­های مختلف برداشت­ شده و اطلاعات هندسی و جنبشی آنها در سه برش ساختاری ارایه شد.

در برش ساختاری فسخود (AA′) شکل7، مجموعه گسلی چند نکته اصلی وجود دارد: مجموعه گسل راندگی (T) که واحدهای قدیمی را در سطح رخنمون می‌دهد، این سامانه راندگی در ادامه توسط مجموعه گسل­های امتدادلغز  (F)  با مولفه نرمال و نرمال (N)  با مولفه امتدادلغز قطع و جابه­جا شده­اند. با توجه به شواهد کانی­زایی به‌موازات لایه‌بندی در واحدهای کرتاسه که توسط گسل­های راندگی جابه­جا شده­، گسل­های نرمال با مؤلفه امتدادلغز این واحدهای کرتاسه را قطع و جابه­جا کرده و تمرکز مادة معدنی )باریت( به­صورت ثانویه در امتداد آنها دیده می­شود. در این برش ناپیوستگی، بین کرتاسه زیرین و واحدهای قدیمی مشاهده می­شود.

img0 

شکل 7. برش ساختاری- معدنی ناحیه فسخود (AA′)، موقعیت برش و راهنمای زمین­شناسی در شکل2 نشان داده شده است.

 

در برش(′BB) مربوط به برش ساختاری چنگرزه شکل 8، مجموعه گسل راندگی (T) که در این برش ­که به‌طور عمده تغییرشکل­هایی را در واحدهای قدیمی پرمو-تریاس ایجاد کرده و این واحدها را بر روی واحدهای جوان‌تر رانده­اند، این سامانه راندگی در ادامه توسط مجموعه گسل­های امتدادلغز  (F)   با مولفه نرمال و نرمال (N)  با مولفه امتدادلغز قطع و جابه­جا شده­اند. کانی­زایی در امتداد گسل­های قطع کنندة گسل راندگی­  قابل مشاهده است و در این برش، ناپیوستگی بین کرتاسه زیرین و واحدهای قدیمی مشاهده می­شود.

 

img0 

شکل 8. برش ساختاری- معدنی ناحیه چنگرزه (′BB)، موقعیت برش و راهنمای زمین­شناسی در شکل2  نشان داده شده است.  .

در برش (′CC) مربوط به برش ساختاری طرق شکل 9، مجموعه گسلی چند نکته اصلی وجود دارد: مجموعه گسل راندگی (T) که در این برش به‌طور عمده تغییرشکل­هایی را در واحدهای قدیمی ایجاد کرده و این واحدها را بر روی واحدهای جوان‌تر ژوراسیک و کرتاسه رانده­اند. مجموعه گسل­های امتدادلغز (F)   با مولفه نرمال و نرمال (N)  با مولفه امتدادلغز قطع و جابه­جا شده­اند. ناپیوستگی مهم در این برش بین کرتاسه زیرین و واحدهای قدیمی مشاهده می­شود.

 

img0 

شکل9. برش ساختاری ناحیه طرق (′CC)، موقعیت برش و راهنمای زمین­شناسی در شکل2 نشان داده شده است.

 

الگوی ساختاری و ویژگی‌های کانه زایی در پهنه­های معدنی جنوب نطنز 

با توجه به شواهد مشاهده شده از هندسه و کینماتیک ساختارهای موجود در ناحیه جنوب نطنز، با استفاده از پژوهش‌ها پیشین بر روی سامانه گسل قم-زفره، به بررسی شواهد و ویژگی­های کانه­زایی می­پردازیم. در ناحیه جنوب نطنز، ذخایر سرب- روی (چنگرزه و میلاندر) مشاهده می­شود. بررسی­های اولیه حاکی از توزیع این ذخایر در ارتباط با گسل­های اصلی و فرعی موجود می­باشد.

کانسار چنگرزه

هندسه و کینماتیک ساختاری در گستره کانسار چنگرزه

موقعیت کانسارهای چنگرزه در ناحیه جنوب نطنز، در شکل 2 نمایش داده شده است. کانسار چنگرزه شامل گسل­های راندگی اولیه با روند عمومی شرقی– غربی تا شمال غربی– جنوب شرقی همچون سامانه گسلی فسخود که به‌طور عمده مجموعه واحدهای رسوبی قدیمی پرمین– تریاس (سازندهای جمال،‌ نایبند و شتری) را بر روی واحدهای جوان‌تر رانده‌اند. این مجموعه گسل‌های راندگی در ادامه توسط گسل‌های امتدادلغز با روندهای شمال غرب– جنوب شرق و شمال شرق– جنوب غرب قطع و جابجا شده‌اند (شکل 13). در راستای گسل­های امتدادلغز قطع کنندة گسل راندگی کانه­زایی قابل مشاهده است.

الگوی کانه زایی در کانسار چنگرزه

ارتباط کانه­زائی گسل­ فسخود با گسل­های امتدادلغز قطع کننده آن در شکل 10  نشان داده شده است. در بخش شرقی کانسار چنگرزه،  شواهدی از رانده­شدگی واحدهای کربناته پرمین بر روی واحدهای آواری نایبند و تشکیل و تمرکز کانه­زائی در امتداد گسل­های نرمال امتدادلغز مشاهده می‌شود. کانه­زائی و ارتباط آن با ساختارهای گسلی در کانسارهای چنگرزه، تمرکز کانی­زایی باریت، به­صورت غیرهمزاد در راستای گسل­های راندگی است (جعفرکوپائی، 1398).

 img0شکل 10. الف) تصویر ماهواره‌ای Google earth از معدن چنگرزه که نشان‌دهندة راندگی سازند آهکی پرمین برروی سازند نایبند است، ب) نمای دور از ساختار گل‌سرخی مثبت، ستاره قرمز رنگ نشان‌دهندة تمرکز کانی­زایی باریت را به­صورت غیرهمزاد در راستای گسل­های راندگی است، ج) کانه­زائی و ارتباط آن با ساختارهای گسلی در کانسارهای چنگرزه، نمای از کانه زائی و ارتباط آن با گسل­ فسخود و گسل­های امتدادلغز قطع کننده آن در بخش شرقی کانسار چنگرزه که واحدهای کربناته پرمین بر روی واحدهای آواری نایبند رانده شده و کانه­زائی در امتداد گسل­های نرمال امتدادلغز تشکیل و تمرکز یافته است، (جعفرکوپائی، 1398)

کانسار میلاندر

هندسه و کینماتیک ساختاری در گستره کانسار میلاندر

کانسار میلاندر شامل  گسل‌های تراستی با روند شمال غرب-جنوب شرق  که سبب  رانده شدن واحدهای کربناته سازند شتری به روی واحدهای آواری سازند نايبند می‌باشد. موقعیت گسل تراستی و گسل نرمال با مولفه امتدادلغز و امتدادلغز با مولفه نرمال درکانسار میلاندر (جعفرکوپائی، 1398) در ناحیه جنوب نطنز، که در شکل 2 نمایش داده شده است.

الگوی کانه زایی در کانسار میلاندر

در کانسار میلاندر نیز اين گسل‌های راندگی با روند شمال غرب-جنوب شرق واحدهای دولومیتی سازند شتری را به‌صورت  راندگي بر روی واحدهای شیلی و ماسه‌سنگی سازند نايبند قرار داده است (شکل 11). دولومیت های بالای صفحه راندگی، ناحیه به‌شدت تحت تأثیر تبلور دوباره قرار گرفت و به‌صورت دولومیت های درشت تبلور با شکستگی فراوان ديده می‌شود. عامل کانه زايی در معدن میلاندر نیز مشابه معدن چنگرزه در کمربندهای گسلی امتدادلغز و نرمال در واحدهای کربناته به‌شدت خرد شده و پرشیبی می­باشد و بر روی واحدهای شیلی و آواری سازند نايبند با سن جوان‌تر رانده شده‌اند. در اين کانسار در نتیجه عملکرد يک گسل معکوس شاهد رانده شدن واحدهای کربناته سازند شتری به روی واحدهای آواری سازند نايبند می­باشد. کانه­زائی در امتداد مجموعه گسل‌های امتدادلغز و نرمال قطع کننده گسل راندگي رخ داده است (شکل 11). با توجه به شواهد صحرای می‌توان گفت در مجموع فضاهای ايجاد شده توسط گسل‌های امتدادلغز با مولفه نرمال و نرمال با مولفه امتدادلغز و نیز خوردشدگی های وسیع بخش‌های کربناته، شرايط مناسب را برای جايگیری کانه­زائی فراهم آورده است.

 

img0 

شکل 9- نمای از گسل راندگي و گسل نرمال با مولفه امتدادلغز و امتدادلغز با مولفه نرمال قطع کننده گسل راندگي در کانسار میلاندر (جعفرکوپائی، 1398).

 

کانسار یزدان

هندسه و کینماتیک ساختاری در گستره کانسار یزدان

اندازه­گیری صحرایی و تحلیل استریوگرافی موقعیت گسل­های نرمال در مجاورت روستای فسخود با سازوکار نرمال و مؤلفه راستالغز راست‌بر اندازه‌گیری شده است سبب جابه­جایی با مؤلفه غالب نرمال واحد­های کرتاسه شده است.

الگوی کانه زایی در کانسار یزدان

موقعیت کانسار یزدان در شکل 2 نشان داده شده است.در این کانسار کانی­زائی به‌موازات لایه‌بندی در واحدهای کرتاسه زیرین به­صورت همزاد رخ‌داده است (جعفرکوپائی ، 1398) که به­صورت شماتیک در شکل12 نشان داده شده است. در اين گستره به‌طور عمده کانه­زايی به‌صورت چینه‌سان است. نحوه تشکیل کانسار و الگوی زمین­ساختی حاکم در این ناحیه در بازة زمانی کرتاسه زیرین تحت تکتونیک کششی فعال می­باشد و می­تواند نشان­دهندة کشش و گسلش نرمال هم‌زمان با ته‌نشست واحدهای آواری- کربناته کرتاسه زیرین در ناحیه باشد.

سنگ میزبان کانسارهای یزدان ، آواری-کربناته کرتاسه تحتانی است، که کانه­زایی در آنها شاید در ارتباط با گسل­های هم‌زمان  با رسوب‌گذاری است. این کانسارها پس از تشکیل در سنوزوئیک براثر گسل­های نرمال امتدادلغز قرار دارند و در نتیجه در امتداد گسل­ها کانه­زایی تمرکز یافته است.

img0 

شکل12. الف) تصویر ماهواره لندست از موقعیت کانسارهای یزدان، پیناوند و چنگرزه در بین معادن ناحیه جنوب نطنز، ب) نمای از هندسه صفحه­ای شکل افق معدنی کانسار یزدان که همراه با سنگ میزبان خود چین­خورده است )دید عکس به سمت شمال شرق) (جعفرکوپایی،1398)، ج) تصویری از بخش تغذیه‌کننده (جعفرکوپایی، 1398)، د) نمای از بخش کانسنگ لایه­ای که هم­روند با لایه­بندی سنگ  میزبان است (جعفرکوپایی،1398)، ی) طرح شماتیک از ‌روند کانه­زایی کانسار یزدان بر اساس پیمایش صحرایی. (ستاره سبزرنگ نشان‌دهندة کانی­زایی به­صورت هم­روند در واحدهای کرتاسه زیرین است).

 

بحث

موقعیت ساختارها در ارتباط با كانه­زائي در پهنه جنوب نطنز

سازوکار گسل­های ناحیه جنوب نطنز وجود دو دسته ساختار را نشان می­دهد، 1- ساختارهای راندگی و نرمال امتدادلغز کنترل­کنندة کانه­زایی؛ در کانسارهای چنگرزه و میلاندر که سنگ میزبان آنها بیشتر تریاس و پرمین است، کانه­زایی بعد از سنگ میزبان و به­صورت غیر­همزاد است (جعفری، 1398). کنترل کنندة ساختاری، در این کانسارها گسل­های راندگی و گسل­های امتدادلغز بیشتر دارای مؤلفه نرمال می­باشند و گسل­های راندگی را جابجا کرده­اند و خود این گسل­های امتدادلغز رده­هایی از حرکت سامانه گسلی قم- زفره هستند. روند عمومی گسل‌های این ناحیه  NE-SW و N-S است. 2- شاید ساختارهای کششی نرمال همزمان با رسوب‌گذاری؛ کانسار یزدان، که سنگ میزبان آنها آواری-کربناته کرتاسه زیرین و کانه­زایی در آنها هم‌زمان با سنگ میزبان است. در این کانسارها، شاید کنترل کنندة ساختاری گسل­های نرمال هم‌زمان با رسوب‌گذاری است. روند تقریبی این گسل­ها N-S است مانند گسل­های N3  و N4  که در شکل 5 که در برش ساختاری- معدنی ناحیه فسخود (AA′) نمایش داده شده است. ممکن است این دسته از کانسارها، توسط ساختارهای بعدی مانند گسل­های راندگی یا نرمال امتدادلغز فعال شده و دوباره تمرکز مادة معدنی، در امتداد این ساختارها صورت گیرد. به­نظر می­رسد عناصر ساختمانی موجود در ناحیه کنترل­کنندة توزیع کانه­زایی سرب-روی در ناحیه باشد. عملکرد سامانه گسلی در طی تاریخچه تکاملی خود بعد از کرتاسه تا عهد حاضر ساختارهای قدیمی‌تر را قطع و جابجا کرده است. پس از برداشت‌های انجام شده صحرایی در گستره جنوب­ شرقی گسل زفره و رسم  برش­های عرضی عمود بر روند ساختارها مشخص شد، مجموعه‌ای از گسل‌های راندگی که به‌طور عمده تغییرشکل­هایی را در واحدهای قدیمی پرمین–تریاس ایجاد کرده و این واحدها را بر روی واحدهای جوان­تر حتی تا پلیوسن- کواترنری رانده­اند. بنابراین این سامانه راندگی از نظر سنی پس از کرتاسه و جوان­تر می­باشند. این سامانه راندگی در ادامه توسط مجموعه گسل­های امتدادلغز با مولفة نرمال و نرمال با مولفة امتدادلغز قطع و جابه­جا شده­اند.

کانه­زایی در ارتباط با مدل تکاملی ساختاری پهنه جنوب­ نطنز

تحلیل ساختاری ناحیه جنوب نطنز، نشان‌دهنده آن است، گسل‌های راندگی اولیه با روند عمومی شرقی –غربی تا شمال غربی–جنوب شرقی به‌طور عمده مجموعه‌ای از واحدهای رسوبی قدیمی پرمین–تریاس (سازندهای جمال- نایبند و شتری) را بر روی واحدهای جوان‌تر کرتاسه زیرین، حتی تا پلیوسن- کواترنری رانده است. این مجموعه گسل‌های راندگی در ادامه توسط گسل‌های امتدادلغز با روندهای شمالی–جنوبی و شمال شرقی–جنوب غربی قطع و جابجا شده‌اند. این مجموعه‌های امتدادلغز جوان‌تر، به‌ویژه جوان‌تر از ائوسن، در ارتباط با فعالیت‌های راستالغز گسل زفره هستند و رده‌های پایین‌تر منشعب شده از پهنه اصلی این گسل می‌باشند. ترافشارش راست­بر در امتداد سامانه گسلی قم-زفره و تشکیل سیستم گسل­های امتدادلغز جوان‌تر در ناحیه جنوب نطنز، قطع و جابجایی چین­خوردگی­ها و راندگی­های قدیمی­تر در شکل 13 الف تا ی نشان داده شده­ است.

با توجه به شواهد چینه­شناسی و وضعیت زمان ناپیوستگی­های مشاهده­ شده در ناحیه جنوب نطنز، اثراتی از چین­خوردگی و گسل­خوردگی احتمالی در بازة زمانی قبل از کرتاسه­زیرین دیده می­شود (شکل 13، الف و ب) که در طی آن واحد­های پرمین- تریاس- ژوراسیک و قدیمی­تر دچار چین­خوردگی و کوتاه­شدگی شده­اند، در این زمان اگرچه گسلش راندگی هم به‌احتمال در ادامه چین‌خوردگی وجود داشته ولی شاید به دلیل جابه­جایی کم و بارگذاری راندگی کم در پهنه گسلی کانه­زایی انجام نشده است. در ادامه این واحد­های چین­خورده توسط واحد­های کرتاسه­زیرین پوشیده­ شده‌اند که در آن شواهدی از کانه­زایی همزاد با میزبان آواری –کربناتی5    مشاهده می­شود (جعفرکوهپایی، 1398) و در سایر بخش‌های ایران مرکزی و در پهنه سنندج سیرجان نیز محیط زمین­ساختی کششی انجام شده است (Mohajjel et al, 2003) (شکل13- ج). فاز تغییر­شکلی کرتاسه پایانی، به­صورت فشردگی هستند و ادامه چین­خوردگی و راندگی واحد­های قدیمی­تر و همچنین واحد­های جوان‌تر از کرتاسه­زیرین را در برداشته‌اند. شواهدی از کانی­زایی غیرهمزاد با میزبان کربناتی 6(MVT) (جعفرکوهپایی، 1398) در راستای گسل­های راندگی قابل رؤیت (معدن چنگرزه شکل 12-الف) است. در این مرحله بارگذاری ناشی از راندگی در حدی است که به کانه­زایی ناشی از راندگی در راستای پهنه­ راندگی و در واحدهای پرمین_تریاس منجر شده است (شکل 13-د). در طی ائوسن ناحیه، متحمل کشش ناحیه­ای شده است (رادفر، 1378). ولی شواهدی از این فاز­ تغییر­شکلی در ناحیه جنوب نطنز دیده نمی­شود. به­دنبال مشاهده شواهدی از راندگی واحد­های قدیمی­تر از سنوزوئیک برروی واحد­های جوان سنوزوئیک و حتی کواترنری می­توان گفت تغییر­شکل فشارشی ناحیه، در بازة ­زمانی سنوزوئیک پایانی تا پلیوسن همچنان ادامه دارد. این موضوع بیانگر این است، پهنه جنوب نطنز در درجه اول به‌طور عمده توسط چین­خوردگی­ها و گسل‌های راندگی متأثر شده‌اند و در درجه بعد توسط گسل‌هایی با حرکت امتدادلغز که دارای امتدادهای شمالی–جنوبی، شمال شرقی- جنوب غربی هستند دچار تغییر­شکل شده است و در درجه سوم به‌صورت اقلیت گسل‌هایی با سازوکار غالب نرمال با امتدادهای شمال شرقی- جنوب غربی و شمال غربی- جنوب شرقی ناحیه را تحت­تأثیر قرارداده­ و باعث شده است شواهدی از تمرکز دوباره کانی­زایی­هایی اولیه در راستای گسل­های امتدادلغز با مؤلفه نرمال دیده شود (شکل13-ی).

گسل­های راندگی کنترل‌کنندة ژنز و توزیع مجدد بخش عمده‌ای از ذخایر سرب و روی این بخش از ایران مرکزی شده است. گسل‌های متأخر امتدادلغز مرتبط با رده‌های جوان‌تر گسل زفره، این مجموعه‌های راندگی و کانی‌سازی‌های همراه آنها را تحت تأثیر قرار داده و در توزیع مجدد آنها نقش داشته‌اند. در اين گستره به‌طور عمده کانه­زايی در واحدهای سنگی پرمین-ترياس رخ داده که بیشتر در ارتباط با گسل‌های راندگی و امتدادلغز متأخر است و واحدهای پرمین– ترياس را بر روی واحدهای جوان‌تر قرار داده است. کانه­زایی­های هم‌زمان با رسوب‌گذاری سنگ میزبان در اثر فعالیت گسل­های هم‌زمان با رسوب‌گذاری، بیشتر دارای مولفه کششی، صورت گرفت (کانسارهای یزدان) و در ادامه توسط گسل­های نرمال جوان جابجا شده­اند. کانه­زائی­های با سنگ ­میزبان با سن پرمین- تریاس (مانند کانسار­های چنگرزه) از نوع درة می‌سی‌سی‌پی و کانه­زایی­هایی با سنگ میزبان آواری –کربناتی کرتاسه زیرین (مانند کانسار یزدان) از نوع Sedex -Like  در نظر گرفت.

img0 

شکل 13. الگوی شماتیک از تکامل ساختاری پهنه جنوب نطنز و ارتباط آنها با کانه­زائی­های سرب و روی، الف) ته­نشت واحدهای ژوراسیک و قبل از ژوراسیک در پهنه جنوب نطنز، ب) چین­خوردگی و گسل خوردگی احتمالی واحدهای ژوراسیک در پهنه جنوب نطنز و پوشیده­ شدن چین­­خوردگی­های قدیمی توسط واحد­های کرتاسه زیرین به‌صورت ناپیوستگی، ج) کرتاسه آغازین و کانی­زایی همزاد (پوشیده­ شدن چین­­خوردگی­های قدیمی توسط واحد­های کرتاسه زیرین به‌صورت ناپیوستگی)، د) بعد از کرتاسه­پایانی و کانی­زایی غیرهمزاد در راستای گسل­های راندگی (کانی­زایی کرتاسه ابتدا به‌صورت هم‌زمان با رسوب‌گذاری است و در ادامه توسط گسل­های نرمال امتدادلغز جابه­جا شده است)، ی) ترافشارش راست­بر در امتداد سامانه گسلی قم-زفره و تشکیل سیستم گسل­های امتدادلغز جوان‌تر در پهنه جنوب نطنز و تمرکز دوباره کانی­زایی­ در راستای گسل­های امتدادلغز با مؤلفه ­نرمال را نشان می­دهد. ستاره سبز­رنگ نشان‌دهنده کانی­زایی همزاد در واحدهای­کرتاسه­پایینی و ستاره­های زرد­رنگ برای نمایش تمرکز کانی­زایی در راستای گسل­های امتدادلغز با مؤلفه نرمال می­باشد.

 

نتیجه­گیری   

مجموعه‌ای از گسل‌های راندگی در گستره جنوب­شرقی گسل زفره دیده می‌شود. به‌طور عمده تغییرشکل­هایی را در واحدهای قدیمی پرمین–تریاس تا قبل از کرتاسه زیرین ایجاد کرده­اند. این سامانه گسلی راندگی و نرمال­های امتدادلغز بعدی آنها کنترل‌کننده ژنز و توزیع دوباره بخش عمده‌ای از ذخایر سرب و روی ، در این بخش از ایران مرکزی شده است. این مجموعه گسل‌های راندگی در ادامه توسط گسل‌های امتدادلغز با روندهای شمال غرب–جنوب شرق و شمال شرق–جنوب غرب قطع و جابه­جا شده‌اند. کنترل­کننده ساختمانی به­ ترتیب گسل‌های راندگی‌اند و با گسل‌های امتدادلغز با مؤلفه نرمال قطع‌شده‌اند. در اين گستره به‌طور عمده کانه­زايی در واحدهای سنگی پرمین-ترياس قرار دارد و در وهله اول بیشتر در ارتباط با گسل‌های راندگی و امتدادلغز متأخر است و واحدهای پرمین– ترياس را بر روی واحدهای جوان‌تر قرار داده است و در ادامه توسط گسل راندگی جابه­جا شده است البته در کانسار یزدان کانی‌زائی به‌موازات لایه‌بندی در واحدهای کرتاسه زیرین به‌صورت همزاد از نوع Sedex -Like رخ‌داده است (جعفرکوپائی ، 1398).

 

منابع

رادفر، ج.، 1378  .نقشه 1:100000 اردستان، سازمان زمین‌شناسی کشور. ##-زاهدی، م. و رحمتی، م .، 1381.  نقشه 1:100000 طرق، سازمان زمین‌شناسی کشور. ##-زاهدی، م. و عمیدی، س .، م.، 1370. شرح نقشه زمین‌شناسی چهارگوش کاشان، مقیاس 1:250000، سازمان زمین‌شناسی کشور، شماره F7 ، 98. ##-زاهدی، م.، صمدیان، م.، طاووسیان، ش. و عمیدی، م.، 1978.  نقشه 1:250000زمین‌شناسی اصفهان، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی. ##-جعفرکوپائی، م .، 1398، ژئوشیمی، ژنز و تیپ کانی­زایی سرب و روی (باریت) در کانسارهای فسخود و گردنه شیر در جنوب غرب اردستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس،32-50،209-210. ##-شواخی زواره، ف.، معدنی پور، س. و  راستاد، ا.،  1399. الگوی تکامل ساختاری ناحیه جنوب نطنز شاهدی از تقابل ترافشارش راستگرد بر راندگی‌های قدیمی­تر در ایران مرکزی، علوم زمین،30، 118، 268-255. ##  -محجل، م. سهندی، م. ر.، 1378. تكامل تكتونيكي پهنه سنندج - سيرجان در نيمه شمال غربي و معرفي زيرپهنه هاي جديد در آن، علوم زمين,  8,   32-31، 49-28. ##-Alavi, M., 1991. Sedimentary and structural characteristics of the Paleo-Tethys remnants in northeastern Iran. Geological Survey of Iran, 103, 983-992. ##-Bazargani-Guilani, K., Faramarzi, M. and Nekouvaght Tak, M. A., 2010. Multistage dolomitization in the cretaceous carbonates of the east Shahmirzad area, north Semnan, central Alborz, Iran. Carbonates Evaporites, 25, 177–191. ## -Bazargani-Guilani, K., Nekouvaght Tak, M. A. and Faramarzi, M., 2011. Pb–Zn deposits in Cretaceous carbonate host rocks, northeast Shahmirzad, central Alborz, Iran. Australian Journal of Earth Science, 58, 297–307. ##-Beygi, S., Nadimi, A., Safaei, H., Nahodilova, R., Vrana, S., Pertoldova, J., Gadas, P., Skal, R.,  Jonasova, S. and Zak, K., 2016. Tectonic history of seismogenic fault structures in Central Iran. Journal of Geosciences, 61, 127-144. ##-Jamali,F., Hessami Azar, Kh. and Qoreshi, M,2008. Scientific Quaterly Journal of Geosciences, 68, 182. ##-Leach, D.L., Bradley, D.C., Huston, D., Pisarevsky, S.A., Taylor, R.D. and Gardoll, S.J., 2010 Sediment-hosted lead-zinc deposits in Earth history: Economic Geology, 105, 593 625. ##-Mohajjel, M., Fergusson, C. L. and Sahandi, M.R., 2003. Cretacous-Tertiary convergence and continental collision, Sanandaj-Sirjan zone, western Iran. Journal of Asian Earth Sciences 21, 397-412##-Mohajjel, M.,and Porouhan, N.,2003. Geometry and Kinematics of the Qom-Zefreh Fault System and its Significence in Transpression Tectonics. Scientific Quaterly Journal of Geosciences, 56, 72, GSI, Iran. ##-Momenzadeh, M., 1976. Stratabound lead-zinc ores in the lower Cretaceous and Jurassic sediments in the Malayar-Isfahan district (west central Iran). Ph.D. thesis. Univ. Heidelberg, 300. ##-Rajabi, A., Rastad, E. and Canet, C., 2012a. Metallogeny of Cretaceous carbonate hosted Zn–Pb deposits of Iran: geotectonic setting and dataintegration for future mineral exploration. International Geology Review, 54:14, 1649-1672. ##-Rastad, E., 1981. Geological, mineralogical, and facies investigations on the Lower Cretaceous stratabound Zn–Pb–(Ba–Cu) deposits of the IranKouh Mountain Range, Esfahan, west Central Iran. Ph.D. thesis, University of Heidelberg, 334. ##-Safaei, H., Taheri, A. and Vaziri Moghadam, H., 2008. Structural analysis and evolution of the Kashan fault (Qom–Zefreh Fault),Central Iran. Journal of Applied Science, 8, 1426–1434. ##-Stocklin, J., 1974. Possible Ancient Continental Margins in Iran. The Geology of Continental Margins, 6, 873-887. ##-Tabaei, M., Mehdizadeh, R. and Esmaeili, M., 2016, Stratigraphical evidence of the Qom–Zefreh Fault system activity, Central Iran. Journal of Tethys, 4, 18-26. ##- Wilkinson, J. J., 2014. Sediment-Hosted Zinc–Lead Mineralization: Processes and Perspectives, Treatise on Geochemistry 2nd Edition, 219-249.##

[1] *  نویسنده مرتبط:Madanipour.saeed@modares.ac.ir

[2]  - Mississippi Valley-type

[3]  - Irish-type

[4]  - sub-seafloor

[5]  - Sedex -Like

[6]  - Mississippi Valley-type


رایمگ

سامانه رایمگ تمامی فرآیندهای دریافت، ارزیابی و داوری، ویراستاری، صفحه‌آرایی و انتشار الکترونیکی نشریات علمی را به انجام می‌رساند

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات رایمگ است.
حق نشر © 1404-1396

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره رایمگ| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]