نقد وبررسی ادله عقلی نظریه استحاله تناسخ (با محوریت دو کتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ از دیدگاه عقل ووحی»)
محورهای موضوعی : کلام اسلامیمحمد مهدی گرجیان 1 , احمد فکور افشاگر 2
1 - دانشگاه باقر العلوم علیه السلام
2 - جامعة المصطفی العالمیه
کلید واژه: امکان تناسخ , ضرورت تناسخ , استحاله تناسخ, تناسخ ملکی , تناسخ ملکوتی, قوه, فعل,
چکیده مقاله :
تناسخ، ازمسائل مهم درعلم النفس است؛ که درطول تاریخ، فکرواندیشه بشررا به خود مشغول وطرفداران زیادی را درجوامع واقوم مختلف در پهنه وسیع جغرافیایی وتاریخی به خود اختصاص داده ودرعلوم مختلفی چون فلسفه ،کلام ، تفسیر ، فرق ومذاهب از آن بحث شده است ؛از طرفی گره خوردن سرنوشت برخی از آموزه های دینی همچون معاد ، معاد جسمانی، احیای اموات ، عالم ذر ، رجعت و... با مساله تناسخ حساسیت موضوع را بیشتر نموده است. تقریبا تمام ادله ی اصلی استحاله تناسخ ،در دوکتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ ازدیدگاه عقل ونقل» مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ومولفین این دو کتاب، آنها را ناتمام می دانند؛در این نوشتار،که روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی است نقطه نظرات این دو اثر درمورد برخی ازمهمترین دلایل عقلی نظریه استحاله تناسخ، مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ودرپایان ادله ونقدهای ایشان در نفی ادله عقلی ،به بوته نقد کشیده شده ونظریه استحاله تناسخ مورد قبول واقع شده است.
Reincarnation is one of the most important issues theogy and soul science; Throughout history, human thought has occupied itself and many fans in different societies and events, in a wide geographical and historical area and has been discussed in various sciences such as philosophy, theology, interpretation, differences and religions; On the other hand, tying the fate of some religious teachings such as resurrection, physical resurrection, resurrection of the dead, the underworld, return, etc. with the issue of reincarnation has increased the sensitivity of the issue. Almost all the main arguments for the transformation of reincarnation have been reviewed in the two books "Philosophical theogy and soul science " and "Reincarnation from the point of view of reason and narration", and the author of the book presents almost all the arguments of those who believe in the transformation of reincarnation In this article, which is a descriptive-analytical-critical method, the points of view of these two works on some of the most important rational reasons of the theory of reincarnation transformation have been reviewed and examined. Has been accepted.
قرآن کریم
امام خمینی، سید روح الله،(،1385ش) تقریرات فلسفه، سید عبد الغنی اردبیلی، موسسه نشر وتنظیم آثار امام، تهران
ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله،( بی تا)الشفاء، الهیات،بوستان کتاب،قم
ابن سینا،(1363ش) المبدا والمعاد، عبد الله نورانی، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، تهران
ابن سینا،( 1949م) رساله اضحویه فی امر المعاد، تحقیق سلیمان دنیا، دار الفکر العربی، مصر
ابن سینا، ابوعلی،( 1379ش) النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، دانشگاه تهران،تهران
ابن سینا، (1363ش)المبدا و المعاد، عبد الله نورانی، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، تهران
ابن سینا،(1375ش) النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، مر کزانتشارات التابع لمکتبه الاعلام الاسلامی
ابن سینا، ابوعلی،(1404ق) الشفاء، طبیعیات، منشورات مکتبه آیت الله مرعشی، قم
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1410ق)، لسان العرب، دارالفکر،بیروت
باشا،محمد خلیل (1995م) التقمص واسرار الحیاه والموت،بیروت، دارالنهار للنشر
بستانی، المعلم بطرس، (بی تا)دائره المعارف قاموس عام لکل فن ومطلب، دار المعرفه، بیروت
البیرونی، محمد بن احمد ابوریحان،( 1418ق) تحقیق ماللهند من مقوله مقوله او مرذوله، افست انتشارات بیدار، حیدر آباد
البحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم،(1405ق)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره،ج12، موسسه النشر الاسلامی، قم
پرشکی، وحید،(1388ش)،کرمه وسمساره در آیین جینه، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی موحدیان عطار نیشابوری،قم، دانشگاه ادیان ومذاهب
توفیقی، حسین، آشنایی با ادیان بزرگ جهان (1385ش)، سمت،طه، مرکز جهانی علوم اسلامی، تهران
حسن زاده آملی، حسن،(1379ش) سرح العیون فی شرح العیون،دفتر تبلیغات اسلامی،قم
حسن زاده آملی، حسن، (1385ش)عیون مسائل النفس، امیر کبیر، تهران
جامعی، فهیمه،(1384ش) را بطه نفس وبدن از نظرملاصدرا، خردنامه صدرا شماره 41
دیوانی، امیر، (1376ش)حیات جاودانه، معاونت اساتید ودروس معارف اسلامی، قم
راغب اصفهانی، حسین بن محمد،(1412ق) المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عندنان داودی، دارالعلم و الدار الشامیه، دمشق وتهران
رازی، فخرالدین محمد(1410ق)،المباحث المشرقیه،دار الکتب العربی، بیروت
زرین کوب، عبد الحسین(1369ش)، در قلمرو وجدان ( سیری در عقاید، ادیان واساطیر ) انتشارات علمی، تهران
سبحانی، جعفر، (1412ق) الالهیات علی هدی الکتاب والسنه والعقل، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه،قم
سهروردی،شهاب الدین،(1380ش)مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
سبزواری،ملاهادی،(1351ش) اسرار الحکم، مقدمه وحواشی ابوالحسن شعرانی، چاپ اسلامیه، تهران
سبزواری،ملاهادی،(1422ق)شرح منظومه، تصحیح حسن حسن زاده آملی،ناب،تهران
شیرازی، قطب الدین محمد (1383ش)،شرح حکمت الاشراق،انجمن آثار ومفاخر فرهنگی
شرتوتی،(1403ق) اقرب الموارد، منشورات مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، قم،
شریف،میر محمد، (1363ش)تاریخ فلسفه دراسلام، ترجمه زیر نظر نصرالله پور جوادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
شکیبا، عبدالله، (1387ش)اجوبه المسائل، بنیاد حکمت صدرا، تهران
شهرستانی، محمدبن عبد الکریم،( بی تا) الملل والنحل، محمد سید کیلانی، بیروت
شاله،فلیسین،(1346ش) تاریخ مختصر ادیان بزرگ، ترجمه منوچهر خدایار محبی، تهران
صدر المتالهین،( 1360ش) الشواهد الربوبیه، تعلیقات سبزواری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران
صدر المتالهین، (1999م) اسفار اربعه، دار التراث العربی، بیروت
صدر المتالهین،(1354ش) مبداء ومعاد،تصحیح سید جلال الدین آشتیانی،پیشگفتار سید حسین نصر انجمن فلسفه ایران، تهران
صدر المتالهین،(1384ش) اسرار الایات، تحقیق سید محمد موسوی، حکمت، تهران
صدرالمتالهین، (1363ش)مفاتیح الغیب، ترجمه محمد خواجوی، مولی، تهران
صدوق، محمد بن بابویه، (1214ش) رساله الاعتقادات، نشر محقق،قم
طباطبایی، سید محمد حسین، (1417ق)المیزان فی تفسیر القر آن،انتشارات اسلامی،قم
طباطبایی، سیدمحمد حسین،(1381ش) انسان از آغاز تا ا نجام، انتشارات الزهراء،تهران
طوسی، خواجه نصیر الدین،( 1398ش)شرح تجرید الاعتقاد،ترجمه وشرح شعرانی،کتابفروشی اسلامیه
طوسی، خواجه نصیر الدین،(1403ق) شرح الاشارات والتنبیهات، دفتر نشر کتاب، تهران
طوسی،خواجه النصیر الدین،(1383ش) اجوبه المسائل النصیریه به اهتمام عبدالله نورانی، پژوهشگاه علوم انسانی
فیاضی،غلامرضا، (1393ش)علم النفس فلسفی، موسسه امام خمینی، قم،
فیوجو، تییرا دل، (1419ق)الموسوعه العربیه العالمیه التعریب، موسسه اعمال الموسوعه للنشر والتوزیع، الریاض
فاضل مقداد،( 1422ق) اللوامع الالهیه فی المباحث الکلامیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم
فیض کاشانی، محمد محسن، (بی تا)کلمات مکنونه، تصحیح وتعلیق عزیزالله العطاری القوچانی، موسسه چاپ وانتشارات فراهانی، تهران
فاضل تونی،محمد حسین،(1386ش)حکمت قدیم، مولی، تهران
قاسمی، رضا، ( 1998م )رمان چاه بابل،نشر باران،سوئد
قطب الدین شیرازی،( بی تا) شرح حکمه الاشراق، موسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی،تهران
قطب الدین شهر زوری، شمس الدین،( بی تا) شرح حکمه الاشراق، موسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی، تهران
قیصری رومی، داوود،(1375ش)،شرح فصوص الحکم تعلیقه جلال الدین آشتیانی، شرکت انتشارات علمی وفرهنگی،تهران
کلینی، محمد بن یعقوب (1381ش)،الکافی،دارالکتب العلمیه،تهران،
لاهیجی، ملاعبد الرزاق،(1382ش) گوهر مراد،تصحیح زین العابدین قربانی لاهیجی، ساز مان چاپ وانتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، تهران،
مجلسی، محمد باقر، ( 1403ق)بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی،بیروت
موحدیان عطار، علی، (1393ش)تناسخ گذشته وامروز، انتشارات دانشگاه ادیان ومذاهب
مفید، محمد بن محمد،(1379ش) تصحیح الاعتقادات، کتابخانه شمس، تهران
ناس،جان،(1375ش)تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت،شرکت انتشارات علمی فرهنگی،تهران
نیکزاد، عباس،(1382ش)،معرفت نفس ازدیدگاه حکمیان، انجمن معارف اسلامی ایران، انتشارات آیت عشق ،قم، 1382
هیک، جان،(1372ش)فلسفه دین، ترجمه بهرام راد،تهران، الهدی
یوسفی،محمد تقی،(1389ش) تناسخ از دیدگاه عقل ووحی، موسسه امام خمینی، قم.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 216ـ 191
نقد وبررسی ادله عقلی نظریه استحاله تناسخ
(با محوریت دو کتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ از دیدگاه عقل ووحی»)
محمد مهدی گرجیان 1
احمد فکور افشاگر 2
تناسخ، ازمسائل مهم درعلم النفس است؛ که درطول تاریخ، فکرواندیشه بشررا به خود مشغول وطرفداران زیادیرا درجوامع واقوم مختلف در پهنه وسیع جغرافیایی وتاریخی به خود اختصاص داده ودرعلوم مختلفی چون فلسفه ،کلام ، تفسیر ، فرق ومذاهب از آن بحث شده است ؛از طرفی گره خوردن سرنوشت برخی از آموزه های دینی همچون معاد ، معاد جسمانی، احیای اموات ، عالم ذر ، رجعت و... با مساله تناسخ حساسیت موضوع را بیشتر نموده است. تقریبا تمام ادلهی اصلی استحاله تناسخ ،در دوکتاب «علم النفس فلسفی» و «تناسخ ازدیدگاه عقل ونقل» مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ومولفین این دو کتاب، آنها را ناتمام می دانند؛در این نوشتار،که روش توصیفی- تحلیلی- انتقادی است نقطه نظرات این دو اثر درمورد برخی ازمهمترین دلایل عقلی نظریه استحاله تناسخ، مورد نقد وبررسی قرار گرفته است ودرپایان ادله ونقدهای ایشان در نفی ادله عقلی ،به بوته نقد کشیده شده ونظریه استحاله تناسخ مورد قبول واقع شده است.
واژگان کلیدی
امکان تناسخ ، ضرورت تناسخ ، استحاله تناسخ، تناسخ ملکی ، تناسخ ملکوتی، قوه، فعل.
[1] . استاد گروه الهیات، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران. (نویسنده‌مسئول)
Email: mm.gorjian@yahoo.com
[2] . دکتری رشته فلسفه اسلامی، جامعة المصطفی العالمیه، قم، ایران.
Email: sjmosavi64@gmail.com
تاریخ دریافت: 19/6/1400 پذیرش نهایی: 16/9/1400
