تدوین و تبیین الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی با استفاده از روش فراترکیب
محورهای موضوعی : مدیریت استراتژیک
حسام الدین رحمانی باروجی
1
,
علیرضا علی احمدی
2
,
میرزا حسن حسینی
3
,
محمدمهدی پرهیزگار
4
1 - دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی .گروه مدیریت. دانشگاه پیام نور. تهران ایران
2 - دانشگاه علم و صنعت. دانشکده مهندسی پیشرفت . تهران .ایران
3 - گروه مدیریت. دانشگاه پیام نور . تهران ایران
4 - گروه مدیریت، دانشگاه پیام نور . تهران ایران
کلید واژه: اقتصاد مقاومتی, مدل کسب و کار, تاب آوری, فراترکیب,
چکیده مقاله :
اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهبرد اقتصادی برای رویارویی با اقتصاد وابسته و در پاسخ به تحریم‌های استکبار جهانی علیه ایران، توسط مقام معظم رهبری مورد تاکید واقع گردیده است. اقتصاد مقاومتی به دنبال کاهش آسیب‌پذیری در مقابل تهدید‌های خارجی، جلوگیری از بحران‌ها و بازنگری در ساختارها و سامانه‌های ناکارآمد فعلی اقتصادی است. در اقتصاد مقاومتی تلاش بر کاهش وابستگی ها و استفاده حداکثری از مزیتهای تولید داخل است. از اینرو، ضروری است مدلهای کسب و کار بنگاه‌های اقتصادی ایران بر اساس این رویکرد بازطراحی شود. در این راستا، این تحقیق چارچوب مفهومی، ابعاد و اجزای مدل کسب و کار مبتنی بر رویکرد اقتصاد مقاوتی را تدوین و تبیین نموده است. رویکرد حاکم بر این پژوهش کیفی و روش تحقیق مورد استفاده در آن فراترکیب است که از الگوی هفت مرحله ای سندلوسکی تبعیت نموده است. در گام نخست، بیانات مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد مقاومتی ، همچنین مقالات و مجموعه تحقیقات پیرامون مفاهیم تابآوری و مدل ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر به دﻗﺖ ﮔﺮدآوري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ شد. سپس، ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ شد. در ادامه عوامل اثرگذار بر طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی شناسایی شد. بدین منظور 32 پژوهش که به طور مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط بودند انتخاب و از طریق نرم افزار MAXQDA مورد واکاوی قرار گرفتند و 169 کد، شناسایی شد. در مرحله بعد، پس از دسته بندی کدهای مشابه، در نهایت 34 عنوان کد در قالب 9 موضوع انتخاب و در چارچوب مدل مفهومی پژوهش ارائه شدند.
Resistance economy as an economic strategy to face the dependent economy and in response to the arrogant global sanctions against Iran, has been emphasized by the Supreme Leader. Resistance economy seeks to reduce vulnerability to external threats, prevent crises, and review current inefficient economic structures and systems. In the resistance economy, the effort is to reduce dependencies and make maximum use of the advantages of domestic production. Therefore, it is necessary to redesign the business models of Iranian enterprises based on this approach. In this regard, this research has compiled and explained the conceptual framework, dimensions and components of the business model based on the resistance economy approach. The approach of this qualitative research and the research method is meta-synthesis, which follows the seven-stage model of Sandelowski. In the first step, the Supreme Leader's statements regarding the resistance economy, as well as articles and research collections on the concepts of resilience and business models were carefully collected and studied. Then, the conceptual framework of business was identified with the resistance economy approach. In the following, the influencing factors on the design of the business model with the resistance economy approach were identified. For this purpose, 32 studies that were directly related to the research subject were selected and analyzed through MAXQDA software, and 169 codes were identified. In the next step, after categorizing the similar codes, finally 34 code titles were selected in the form of 9 topics and presented in the framework of the conceptual model of the research.
امیری، حسین و بارانی بیرانوند، معصومه (1395). بررسی محیط کسب وکار در چارچوب اقتصاد مقاومتی: مطالعه موردی کشورهای حوزه سند چشم انداز. پژوهش های اقتصاد مقاومتی، سال دوم، شماره 4، ص 107-133.
2. تراب زاده جهرمي، محمدصادق. سجاديه سيدعليرضا، سميعي نسب مصطفي بررسي ابعاد و مولفه هاي اقتصاد مقاومتي جمهوري اسلامي ايران در انديشه حضرت آيت اله خامنه¬ اي، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 32، ص 46 - 31.
3. سامنی، سامان و مدرس خیابانی، شهرام (1396)، تحلیل پیکره بنیاد گفتمان سیاست اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، فصلنامه پژوهش¬های ارتباطی ، سال 22، شماره 2، ص 121-107.
4. سلطانی، محمدرضا (1398)، شناسایی مؤلفه¬های فرهنگ و مدیریت جهادی در حوزه کسب و کار (با تأکید بر پیاده سازی اقتصاد مقاومتی)، دو فصلنامه علمی -تخصصی اسلام و مدیریت، ص 111-85.
5. شهاب، محمدرضا،1391،بررسی تاثیرکیفیت محیط کسب وکار بر میزان وابستگی اقتصادی:یک تحلیل تجربی در چارچوب مفهوم اقتصاد مقاومتی،همایش ملی بررسی و تبیین اقتصاد مقاومتی.
6. فشاری، مجید و پورغفار، جواد (1397)، بررسی و تبیین الگوی اقتصاد مقاومتی در اقتصاد ایران، مجله اقتصادی شماره 5، ص 40-29.
7. مکیان، سید نظام¬الدین و زنگی آبادی، پروانه (1395). تحریم ها و الزامات اقتصاد مقاومتی. مجموعه مقالات اولین همایش اقتصاد مقاومتی
. 8. Afuah A, Tucci C. Internet Business Models and Strategies. McGraw-Hill, New York; 2016
9. Betz F. Strategic Business Models. Engineering Management Journal2018
10. Boorman, Jack, et al. The Centennial Resilience Index: Measuring Countries’ Resilience to Shock. Global Journal of Emerging Market Economies 5.2, 2015
11. Braet, O. & Ballon, P. (2017). Business Model Scenarios for Remote Management. Journal of Theoretical and Applied Electronic Commerce Research, 2 (3), 62-79.
12. Brekke, K.A. Kverndokk, S. Nyborg, K. 2018. An economic model of moral motivation. Journal of Public Economics 87 (9-10), 1967–1983.
13. Brown, Stanley A. (2016) Customer Relationship Management. Toronto: John Wiley & Sons.
14. Sandelowski M., Barroso J., Voils C.I. (2007) "Using qualitative metasummary to synthesize qualitative and quantitative descriptive findings", Research in Nursing & Health, 30(1): 99-111.
15. Zimmer L. (2006) "Qualitative meta‐synthesis: A question of dialoguing with texts", Journal of Advanced Nursing, 53(3): 311-318.
MODIRIAT-E-FRDA JOURNAL ISSN 2228-6047 |
Compilation and explanation of business model design framework with resistance economy approach
Hesamedin Rahmani Barouji1*
| Alireza Aliahmadi2 | Mirzahasan Hosseini3| Mohammad Mahdi Parhizgar4
1. Department of Management, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.
2. Faculty of Industrial Engineering, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran.
3. Department of Management, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.
4. Department of Management, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.
Article Info | ABSTRACT |
Article type: Research Article
Article history: Received: 07 Dec 2022 Revised: 07 Dec 2022 Accepted: 07 Dec 2022
Keywords: Resistance Economy, Business Model, Resilience, Meta-Synthesis.
| Objective: Resistance economy as an economic strategy to face the dependent economy and in response to the arrogant global sanctions against Iran, has been emphasized by the Supreme Leader. Resistance economy seeks to reduce vulnerability to external threats, prevent crises, and review current inefficient economic structures and systems. In the resistance economy, the effort is to reduce dependencies and make maximum use of the advantages of domestic production. Therefore, it is necessary to redesign the business models of Iranian enterprises based on this approach Methodology: The approach of this qualitative research and the research method is meta-synthesis, which follows the seven-stage model of Sandelowski. In the first step, the Supreme Leader's statements regarding the resistance economy, as well as articles and research collections on the concepts of resilience and business models were carefully collected and studied. Then, the conceptual framework of business was identified with the resistance economy approach. In the following, the influencing factors on the design of the business model with the resistance economy approach were identified. For this purpose, 32 studies that were directly related to the research subject were selected and analyzed through MAXQDA software, and 169 codes were identified. In the next step, after categorizing the similar codes, finally 36 code titles were selected in the form of 8 topics and presented in the framework of the conceptual model of the research. Conclusion: This research has compiled and explained the conceptual framework, dimensions and components of the business model based on the resistance economy approach.
Originality: This article is taken from the thesis of Mr. Hesamedin. Rahmani Barouji.
|
Cite this article: Rahmani, H., Aliahmadi, A., Hosseini, M., & Parhizgar, M. (2023). Compilation and explanation of business model design framework with resistance economy approach. , | |
تدوین و تبیین الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی
حسام‌الدین رحمانی باروجی*1| علیرضا علی‌احمدی2| میرزاحسن حسینی3 محمدمهدی پرهیزگار4
چکیده
هدف: اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهبرد اقتصادی برای رویارویی با اقتصاد وابسته و در پاسخ به تحریم‌های استکبار جهانی علیه ایران، توسط مقام معظم رهبری مورد تاکید واقع گردیده است. اقتصاد مقاومتی به دنبال کاهش آسیب‌پذیری در مقابل تهدید‌های خارجی، جلوگیری از بحران‌ها و بازنگری در ساختارها و سامانه‌های ناکارآمد فعلی اقتصادی است..
ضرورت: در اقتصاد مقاومتی تلاش بر کاهش وابستگی ها و استفاده حداکثری از مزیتهای تولید داخل است. از اینرو، ضروری است مدلهای کسب و کار بنگاه‌های اقتصادی ایران بر اساس این رویکرد بازطراحی شود.
روش شناسی: رویکرد حاکم بر این پژوهش کیفی و روش تحقیق مورد استفاده در آن فراترکیب است که از الگوی هفت مرحله ای سندلوسکی تبعیت نموده است. در گام نخست، بیانات مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد مقاومتی، همچنین مقالات و مجموعه تحقیقات پیرامون مفاهیم تابآوری و مدل ﮐﺴﺐ و ﮐﺎر به دﻗﺖ ﮔﺮدآوري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ شد. سپس، ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ شد. در ادامه عوامل اثرگذار بر طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی شناسایی شد. بدین منظور 32 پژوهش که به طور مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط بودند انتخاب و از طریق نرم افزار MAXQDA مورد واکاوی قرار گرفتند و 169 کد، شناسایی شد.
یافته‌ها: پس از دسته بندی کدهای مشابه، در نهایت 34 عنوان کد در قالب 9 موضوع انتخاب و در چارچوب مدل مفهومی پژوهش ارائه شدند.
نتیجه‌گیری: این تحقیق چارچوب مفهومی، ابعاد و اجزای مدل کسب و کار مبتنی بر رویکرد اقتصاد مقاوتی را تدوین و تبیین نموده است.
کلیدواژه‌ها: اقتصاد مقاومتی، مدل کسب و کار، تاب آوری، فراترکیب
استناد: رحمانی باروجی، حسام الدین؛ علی احمدی، علیرضا؛ و حسینی، میرزاحسن (1401). تدوین و تبیین الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی.
دریافت مقاله: 25/09/1401 پذیرش مقاله: ..02/03/1402
مقدمه
اقتصاد مقاومتي، گفتماني عملي و نظري براي نمونه سازي گونه اي از اقتصاد است که براي رويارويي با گفتمان تحريم هاي اقتصادی از سوي رهبري بيان شده است (سامنی و همکار، 1394). اقتصاد مقاومتي، براي برداشتن گام هاي بلند در مسير پيشرفت کشور، توجه به کيفيت، قیمت و تنوع تولیدات داخلي، اصلا مدیریت هاي اجرايي و عملياتي با نگرش رسيدن به خودکفايي و اتخاذ تدابیری براي خوداتکايي در برخي زمينه ها لازم است (سلیمانی و همکار، 1391). اقتصاد مقاومتي به معناي آمادگي روحي و عملي براي مقابله در برابر حملات اقتصادي دشمن و پاسخ به آن در کوتاه مدت و حرکت به سوي طراحي الگوي اقتصادي اسلامي در چارچوب الگوي اسلامي ايراني پيشرفت در دراز مدت است و مختص زمان تحريم و جنگ نيست (تراب زاده جهرمی و همکار، 1392). در واقع اقتصاد مقاومتی یک استراتژی چندبعدی و چندکارکردی است که از همین منظر پیچیدگی‌های بسیاری در تدوین و مدل‌سازی با این رویکرد وجود دارد و جدید بودن این مبحث به عنوان موضوعی مستقل از تئوری‌های موجود در اقتصاد بر چندوجهی کردن آن می‌افزاید . با نگاهی عمیق به نقشه ی راه معرفی شده توسط مقام معظم رهبری در جهت مقاوم ساختن اقتصاد، در کنار برشمردن الزامات و سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، در بردارنده ی این پیام است که اقتصاد مقاومتی تنها راهکار حرکت جهشی کشور به سمت رشد اقتصادی است. این در حالی است که فضای کسب و کار نامساعد موجب عدم اطمینان فعالان اقتصادی و از بین رفتن انگیزه های سرمایه گذاری می شود که بر سرمایه گذاری و رشد اقتصادی تاثیر منفی خواهد گذاشت. چرا که بخش قابل توجهی از مقتضیات رشد اقتصادي هر کشور در گرو فضاي مناسب کسب وکار در جهت سرمایه گذاري بیشتر است؛ بنابراین پدیدساختن سرمایه گذاري در یک فضاي مناسب کسب وکار محقق می شود؛ به طوري که هر چه محیط کسب وکار در یک کشور مساعدتر باشد، احتمال پدیدآمدن کسب وکارهاي جدید و رشد کسب وکارهاي موجود بالاترمی رود که این خود به سرمایه گذاري بیشتر و در نتیجه رشد اقتصادي بالاتر می انجامد. در نتیجه دستیابی به رشد اقتصادي در یک کشور به میزان توسعه و مساعدبودن محیط کسب وکار در آن کشور بستگی دارد (برومند، 1387). از این رو پژوهش حاضر، با توجه به خلا پژوهش موجود در زمینه الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی، درصدد پاسخگویی به این سوأل اصلی است که الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی به چه شکل است؟ چه عواملی بر شکل گیری الگوی طراحی مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی اثرگذارند؟
1. مرورادبیات
اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزههای فشار یا در شرایط کنونی تحریم و در پی آن تلاش برای کنترل و بی اثر کردن و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت که به طور قطع باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریتهای عقلایی و مدبرانه پیششرط و الزام چنین موضوعی است .اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی ها و تأکید روی مزیتهای تولید داخل و تلاش برای خوداتکایی است (فشاری و همکار، 1391). منظور از اقتصاد مقاومتی، یک اقتصاد فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته چنانکه مقاومت برای دفع موانع پیشرفت در مسیر حرکت به سمت جلو تعریف میشود. و با تفکر اقتصاد ریاضتی تفاوتهایی دارد .اقتصادی ریاضتی یک طرح یکطرفه است و از ناحیه دولتها به مردم تحمیل میشود و هدف اصلی آن کاهش هزینه ها و رفع کسری بودجهی دولت، و به همین دلیل دولتها به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی دست میزنند. این طرح که به منظور مقابله با کسری بودجه توسط برخی دولتها انجام میشود گاهی اوقات به افزایش میزان مالیات و افزایش دریافت وامها و کمکهای مالی خارجی نیز می انجامد. این در حالی است که اقتصادی مقاومتی برای یک ملت، حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم میکند. از این منظر اقتصاد مقاومتی دارای روح ارزشی غایت گرفته از مکتب است، بر اقتصاد ریاضتی ارجح است اما باید به این نکته توجه داشت که مقاومت حاکی از وجود شرایط سخت و غیر عادی است به دلیل وجود کمبودها و در عین حال تصمیم برای توسعه و پیشرفت کشور است. در چنین شرایطی محدودیت اجتنابناپذیر است، چرا که جامعه نمیتواند در مصرف و تخصیص منابع آزادانه و دست و دلبازانه عمل کند. از اینرو اقتصاد ریاضتی بخشی از اقتصاد مقاومتی و لازمه آن است (مکیان، 1395). بنابراین اقتصاد مقاومتی یک نظام اقتصادی است که هماهنگ با سیاستهای کلان سیاسی و امنیتی نظام اسلامی و برای مقاومت در برابر اقدامات تخریبی شکل بگیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادی تحریمها و توطئههای گوناگون اقتصادی نظام استکبار مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملی، منطقهای و جهانی حفظ کند. اقتصاد مقاومتی رابطه نزدیکی با انسجام ملی دارد. منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی یک اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته به طوری که کشور ضمن مقاومت در مقابل موانع و ناملایمات مسیر خود، روند پیشرفت پایدار خود را حفظ کند (سامنی و همکار،1396، ص.116). لذا میتوان اذعان داشت که اقتصاد مقاومتی راهکار یک کشور در شرایط خاص است که به تولید و توزیع کالاهای خاص و سرمایهگذاری برای کاهش وابستگی به کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای متخاصم، در شرایط بحرانی میپردازد (سلطانی و همکار،1398، ص.91).
پیشینۀ پژوهش
سلطانی (1398)، در پژوهشی با عنوان "شناسایی مؤلفههای فرهنگ و مدیریت جهادی در حوزه کسب و کار (با تأکید بر پیاده سازی اقتصاد مقاومتی)"، مؤلفهها و شاخصهاي مستخرج از مباني ديني در ارتباط با موضوعات اقتصاد و كسب و كار، در دو بعد عمومي و اختصاصي و متناسب با دو بعد كلي در زيرشاخه هاي وابسته به هر كدام، دسته بندي شدند.
امیری و همکار (1396)، در پژوهشی با عنوان "بررسی محیط کسب وکار در چارچوب اقتصاد مقاومتی: مطالعه موردي کشورهاي حوزه سند چشم انداز"، که فضاي کسب وکار با رشد اقتصادي رابطه مثبت و معناداري دارد. متغیرهاي نهادي پژوهش، شاخص حکمرانی خوب و آزادي اقتصادي اثر معناداري بر روي شاخص کسب وکار ندارند. متغیرهاي کلان اقتصادي از جمله تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی اثر مثبت و معنادار و سرمایه گذاري اقتصادي، اثر منفی و معناداري بر رشد اقتصادي دارد. مخارج مصرفی دولت و شاخص فلاکت اقتصادي اثر منفی و معنادار بر رشد اقتصادي دارد. جهت بهبود فضاي کسبوکار کشورهاي مورد نظر پیشنهادهایی مانند الکترونیکی کردن مرحلههاي اداري کسب وکارها و قوانین و مقررات سادهتر ارائه میشود.
مهربانیو همکارانش ( 1394 )، در پژوهشی تحت عنوان " اثر فضاي کسب وکار بر رشد اقتصادي ایران"، رشد اقتصادي ایران به علت فقدان محیط کسب وکار مناسب از وضعیت مناسبی برخوردار نیست همچنین بین بهبود فضاي کسب وکار و رشد اقتصادي یک رابطه مثبت و معنادار وجود دارد؛ به طوري که با بدتر شدن فضاي کسب وکار رشد اقتصادي کاهش می یابد.
عبدالهی و همکاران ( 1392 )، در مطالعهاي با عنوان " بررسی اثر شاخص هاي فضاي کسب وکار بر رشد اقتصادي ایران"، اثرگذاري بیشتر شاخصهاي حمایت از سهامداران خرد، دریافت اعتبار و اجراي قراردادها بر رشد اقتصادي کشورهاي مورد بررسی است که توجه به این شاخص ها و بهبود آنها می تواند اثر به سزایی بر رشد اقتصادي کشورهاي مورد بررسی به همراه داشته باشد.
تراب زاده جهرمی (1392)، در مطالعه ای با عنوان " بررسي ابعاد و مولفه هاي اقتصاد مقاومتي جمهوري اسلامي ايران در انديشه حضرت آيت اله خامنه اي"، مدل مفهومي سخنان ايشان پيرامون ابعاد، ويژگي ها و الزامات اقتصاد مقاومتي را استخراج و عنوان می کند از منظر مقام معظم رهبری، اقتصاد مقاومتي به معناي آمادگي روحي و عملي براي مقابله در برابر حملات اقتصادي دشمن و پاسخ به آن در کوتاه مدت و حرکت به سوي طراحي الگوي اقتصادي اسلامي در چارچوب الگوي اسلامي ايراني پيشرفت در دراز مدت است. ايشان همچنين اضافه مي کنند، گفتمان اقتصاد مقاومتي چشم اندازي بلند مدت پيش روي اقتصاد ايران است و مختص زمان تحريم و جنگ نيست.
شهاب ( 1391 )، در مقاله اي با عنوان " بررسی تأثیر کیفیت محیط کسب وکار بر میزان وابستگی اقتصادي: یک تحلیل تجربی در چارچوب مفهوم اقتصاد مقاومتی"، اثر مثبت کیفیت بهتر محیط کسب وکار در افزایش صادرات غیرنفتیِ کشورهاي منتخب و بنابراین در کاهش درجه وابستگی اقتصادي و آسیب پذیري آنها مورد تأیید است.
2. شکاف تحقیق و تعریف مسئله
در این میان محیط کسب وکار یکی از عوامل اثرگذار بر عملکرد بنگاههاي اقتصادي است که مدیران یا مالکان بنگاه ها نمی توانند آنها را تغییر داده یا بهبود بخشند؛ به طوري که محیط کسب وکار نامناسب، هزینه عملکرد بنگاه هاي اقتصادي را افزایش میدهد و باعث از بین رفتن انگیزه سرمایهگذاري و نیز عقب ماندن تولیدکنندگان کشور از رقیبان جهانی میشود (امیری و همکار،1397، ص.11). مروری بر ادبیات مدلهای کسب و کار ، حاکی از آن است که هيچ مدل کسب‌وکاري نتايج مالي فوق‌العاده را تضمين نمی‌کند، اما مدلهای کسبوکار موفق ویژگیهای مشتركي دارند. اولين ويژگي مشترك مدلهای کسبوکار موفق اين است كه ارزشي منحصربه‌فرد در قالب يك ايده جديد يا تركيبي از خصوصيات محصول و خدمت باارزش بيشتر نسبت به رقبا، قيمت پائینتر براي ارزش مشابه يا ارزش بيشتر براي قيمت مشابه ارائه می‌کنند. دوم اينكه مدلهای کسبوکار موفق به‌راحتی قابل تقليد نيستند، چراکه با ايجاد يك تمايز اصلي موانعي را براي ورود ساير رقبا ايجاد و از جریان‌های درآمدي خود محافظت می‌کنند. نهايتاً، مدلهای کسبوکار موفق ريشه در واقعیت دارند و بر مفروضات صحيحي درباره چگونگي رفتار مردم مبتني هستند. البته حتي بهترين مدلهای کسبوکار هم به‌مرورزمان كارايي خود را از دست می‌دهند و براي همپا بودن با نيازهاي متغير مشتريان، بازارها و تهديدهاي رقابتي بايد تغيير كنند.)امیری و همکار، 14:139(. در ادامه برخی از مهم ترین الگوهای کسب و کار در جدول 2، نشان داده شده است:
جدول2 . انواع الگو های کسب و کار
مدل کسب و کار | ابعاد مورد توجه مدل کسب و کار |
ویزور5 | ارزش، درآمد، رابطها، سرویس، سازماندهی |
اف بی بی ام 6 | فناوری، سازمان، مالی، خدمات |
پویا | طراحی خدمات (ارزش)، طراحی سازمان (شبکه خلق ارزش)، طراحی مالی، طراحی فناوری |
ایدا (IDEA)7 | طراحی، شناسایی، جمعآوری و یکپارچهسازی، ارزیابی |
سافت 8 | فرصتهای بازار، پیشرفت فناوری، ارزش برای شبکه تهیهکنندگان، ارزش برای مشتری |
مدل مپیت 9 | حوزه تاثیر، بازار، محصول، معاملات |
اقتباس از یانگ و همکاران (2017)
مروری بر الگوهای طراحی مدل کسب و کار موجود که در اغلب این مدل ها تمرکز بر اصالت سود است با توجه به فرهنگ کشورهای تولید کننده آنها طراحی شدهاند.
3. روش شناسی
پژوهش حاضر از رویکرد فراترکیب 10 تبعیت می کند. فراترکیب، نوعی مطالعه کیفی است که از اطلاعات و یافته های استخراج شده از مطالعات دیگر با موضوع مرتبط و مشابه استفاده میکند، به عبارت دیگر فراترکیب، ترکیب تفسیر تفسیرات دادههای اصلی مطالعات منتخب است(زیمر، 2006) این رویکرد با فراهم کردن نگرش سیستماتیک به پژوهشگر این امکان را میدهد تا با ترکیب پژوهش های کیفی مختلف به کشف موضوعات و استعاره های جدید و اساسی بپردازد و دید جامع و گستردهای نسبت به مسائل پدید آورد. پیادهسازی فرا ترکیب مستلزم آن است که پژوهشگر بازنگری دقیق و عمیقی را نسبت به سند مورد مطالعه انجام دهد و پژوهش های قبلی را با یکدیگر ترکیب کند (سندلوسکی و همکار، 105:2007).
این پژوهش مبتنی بر پژوهشهاي منتشرشده در پایگاه هاي اطلاعاتی علمی معتبر داخلی و خارجی که بر اساس کلید واژههاي انتخاب شدهاند. مبنای روایی در بخش کیفی این مطالعه، کاربرد نظر متخصصان و شیوهی سنجش پایایی آن آزمون کوهن بود.
در مطالعه حاضر پژوهشگر از الگوی هفت مرحلهای سندلوسکی و باروسو11 (2007)، استفاده نموده است.
شکل 1 . فرایند روش فراترکیب سندلوسکی و باروسو (2007)
4. چارچوب پژوهش
مرحله اول) تنظیم سوالات پژوهش: نخستین گام فراترکیب تنظیم سوألات پژوهش (بر مبنای چه چیزی12 ؟ چه13 ؟ چگونه 14؟) است. بنابراین سوألات پژوهش حاضر عبارتند از:
1. شاخص های الگوی کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی کدامند؟
2. ابعاد الگوی کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی کدامند؟
3. ابعاد الگوی کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی چه تاثیری بر یکدیگر دارند؟
مرحله دوم) بررسی نظاممند متون: در این گام پژوهشگر با هدف تعیین اسناد معتبر، موثق و مرتبط در بازه زمانی مناسب، به جستجوی سیستماتیک واژگان کلیدی مرتبط با موضوع پژوهش در مقالات منتشر شده در مجلات علمی و سایت های معتبر داخلی و خارجی پرداخته است.
مرحله سوم) جستجو و بررسی مقالات معتبر: در این مرحله پژوهشگر پارامترهای مختلفی مانند عنوان، چکیده، محتوا، جزئیات مقاله (نام نویسنده، سال و ...) را در نظر گرفته و مقالاتی که با سؤال و هدف پژوهش وی تناسبی ندارد، حذف میکند.
شکل2. نتایج جستجو وانتخاب مقالات (یافته های تحقیق)
مرحله چهارم) استخراج اطلاعات از مقالات: پس از گزینش مقالات و منابع برگزیده نوبت به استخراج کدها از متون می رسد. این کار در دو مرحله انجام شد. در مرحلة نخست کدهای کلی موجود در متن با استفاده از نرم افزار مکس کیودا شناسایی شد. سپس کدهای به دست آمده به کمک نرم افزار واکاوي و ضمن بررسی فراوانی نسبی کدها، کدهای هم خانواده نیز شناسایی شدند. در این مرحله 169 کد استخراج شد.
مرحله پنجم) تجزیه و تحلیل و ترکیب یافتههای کیفی: در این مرحله مفاهیم و موضوعات شناسایی می شوند. بر این اساس ابتدا تمام عوامل استخراج شده از مطالعات، به عنوان کد در نظر گرفته شدند. آنگاه با در نظر گرفتن مفهوم هر یک از کدها، آنها در یک مفهوم مشابه دسته بندی میشوند. به این ترتیب 36 مفهوم در قالب 9 موضوع طبقه بندی شدند. نتایج در جداول 3 تا 11 به اختصار نشان داده شده است.
شالوده ارزش مدار: منظور شالوده ارزش مدار، هسته مرکزی هر فعالیت اجتماعی که انسان در اجتماع انجام میدهد را در بر میگیرد. به این معنا که انسان بعد از درک نیاز خود تصمیم به اقدام جهت رفع نیاز خود میکند و هر اقدامی نیازمند یک شالوده ارزش مدار میباشد. شالوده ارزش مدار مجموعه غرایض و بینش ها و نگرشها ، اهداف و آمال و آرزوهای ما را شامل میشود. به عبارتی بعد از تشکیل فردیت و من وجودی هر انسانی شالوده ارزش مدار شروع به شکل گیری میکند. در کسب و کارها و سازمانها نیز (به جهت ارتباط مستقیم بین انسانها و سازمانها) به همین صورت میباشد. بدین جهت شالوده ارزش مدار اولین جزء الگوی ما میباشد. در این پژوهش شالوده ارزش مدار هسته مرکزی هر فعالیت اجتماعی که انسان در اجتماع انجام می دهد را در بر میگیرد، با توجه به تحقیقات و کد گذاری های انجام شده دارای 5 جزء اساسی میباشد:
جدول 3. کدگذاری ابعاد و مؤلفههای شالوده ارزش مدار و ارکان جهت ساز کسب و کار(یافته های تحقیق)
مؤلفهها | |
شالوده ارزش مدار و ارکان جهت ساز کسب و کار
| باور های اعتقادی، ارزش های اخلاقی |
احکام و قواعد | |
ارزشهای اجتماعی | |
ارزش ها و اخلاق حرفه ای، استاندارد های تخصصی | |
ارزشهای پیشنهادی به ذینفعان |
مطالعه بازار و نیاز سنجی کالا و خدمات: تحقیق و توسعه و نیازسنجی بازار در اصل به معنی فرایندی است که کسب و کار و برند شما را از راه تحقیقات به هم مرتبط می کند. در این پژوهش مطالعه بازار و نیاز سنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات فرایندی است که کسب و کار و برند شما را از راه تحقیقات به هم مرتبط میکند. در جدول (4)، کدگذاری ابعاد و مؤلفه های مطالعه بازار و نیاز سنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات در شرایط حال و آینده در 5 سطح شناسایی شده است:
جدول 4. کدگذاری ابعاد و مؤلفههای مطالعه بازار و نیازسنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات (یافتههای تحقیق)
مؤلفه ها | |
مطالعه بازار و نیاز سنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات در شرایط حال و آینده
| سطح اول: شناخت بازار یا اطلاعات اولیه بازار |
سطح دوم: بازار در دسترس یا اطلاعات ثانویه بازار | |
سطح سوم: بازار بالقوه یا بازار هدف | |
سطح چهارم: بازار خدمات | |
سطح پنجم: نفوذ در بازار |
معماری و طراحی خدمات و فرایند های ارایه سرویس: بر اساس این پژوهش ستانده های ناهمگنی وجود دارند که تولید آنها بر اساس سفارش انجام میگیرد. خدمات دارای موجودیت مستقلی نیستند. طبقهبندی خدمات بر این اساس در دو موضوع و دید کلی انجام پذیر می باشد. این دو دید یا فاکتور کلی در مرحله بعدی به دو متغیر یا دسته دیگر تقسیم می شود.
طبقه بندی خدمات فیزیکی (ملموس بودن): هر جایی که افراد یا محصولات به‌طور مستقیم دخیل باشند، این طبقهبندی می‌تواند بر اساس ملموس بودن انجام بپذیرد.
طبقهبندی خدمات غیر فیزیکی (ناملموس بودن) در این دنیا اقلام و اشیایی وجود دارد که به‌صورت ملموس قابل‌شمارش نیستند. به‌عنوان‌مثال تعداد الگوریتم‌هایی که برای انجام صحیح خدمات بانکی موردنیاز میباشند، یا ارزش زندگی شما که توسط نمایندگان بیمه مورد محاسبه قرار می‌گیرند. این خدمات بر اساس ماهیت ناملموس بودن آنها مورد طبقهبندی قرار می‌گیرند.
جدول5. کدگذاری ابعاد و مؤلفه های(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفه ها |
معماری و طراحی خدمات (فرایندهای ارایه سرویس)
| خدمات فیزیکی (ملموس بودن): خدمات برای جامعه هدف خدمات برای کالاها |
خدمات غیر فیزیکی (ناملموس بودن): خدماتی که بصورت خصوصی دریافت میشود خدماتی که بصورت عمومی دریافت میشوند |
طراحی زنجیره تامین: منظور هماهنگی و همکاری سیستماتیک و استراتژیک بین سازمان های دخیل در یک زنجیرۀ تامین است که به منظور بهبود طولانی مدت عملکرد هر کدام از این سازمانها و در نهایت بهبود کل سازمانهای زنجیرۀ تأمین مورد نظر می باشد. در این مطالعه طراحی زنجیره تامین شامل هماهنگی بین کلیه فعالیت های مورد نیاز یک عملیات از قبیل: بازاریابی، طراحی، خدمات مشتریان، نظارت بر تولید، سفارشات، لجستیک، توزیع، انبارداری و غیره می گردد.
جدول6 . کدگذاری ابعاد و مؤلفههای(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفهها |
طراحی زنجیره تامین با الزامات اقتصاد مقاومتی | هماهنگی و همکاری سیستماتیک و استراتژیک بین سازمان های دخیل |
مدیریت زنجیرۀ تأمین هماهنگی بین تولید، توزیع، موجودی، مکان و حمل و نقل |
طراحی زیر ساخت ها و اهرم های توانبخش و پایدار: زیرساخت به ساختار اولیه فیزیکی و سازمان یافته‌ای گفته میشود که برای اجرای مأموریت و اهداف یک سازمان یا یک جامعه مورد نیاز است. شامل مجموعه عوامل یا توانمندی‌هایی است که همواره شرکت را به نشان دادن عملکردی بهتر از رقبا قادر می‌سازد.
جدول7 . کدگذاری ابعاد و مؤلفه های(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفه ها | |
طراحی زیر ساخت ها و اهرم های توانبخش و پایدار | زیر ساخت های حیاتی | |
مزیت رقابتی | مزیت موقعیتی در مقابل مزیت جنبشی (پویا) | |
مزیت متجانس در مقابل مزیت نامتجانس | ||
مزیت مشهود در مقابل مزیت نامشهود | ||
مزیت ساده در مقابل مزیت مرکب | ||
مزیت موقتی در مقابل مزیت پایدار | ||
ساختار سازمانی و طراحی سیستم ها و فرایند های عملیاتی پشتیبانی انعطاف پذیر: در این پژوهش منظور از این بعد این است که سازمان با توجه به اهداف و ماموريتهاي خود انجام چه وظايفي را در دستور كار خود قرار داده و اجراي آن را به چه كساني سپرده و توزيع اختيارات و مسئوليت در سازمان چگونه است.
جدول 8. کدگذاری ابعاد و مؤلفه های ساختار سازمانی و طراحی سیستم ها(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفه ها |
ساختار سازمانی و طراحی سیستم ها و فرایند های عملیاتی پشتیبانی انعطاف پذیر مدیریتی چابک و یادگیرنده و ... | محيط |
ذهنيتهاي مديريتي و فرهنگ رايج در سازمان | |
تكنولوژي و نوع حرفه | |
استراتژي و اهداف كلان | |
مرحله عمر سازمان | |
ابعاد و اندازه سازمان |
طراحی و مدیریت مالی: مديران مالي در راستاي هدف اصلي مديريت مالي، آن هدف را به هدف هاي آني تر و سهل الوصول تر ترجمه مي كنند. در این پژوهش هدف اصلي مديريت مالي، بکارگيري مهارت هائي است که با استفاده از آن مهارت ها هدف اصلي بنگاه هاي اقتصادي، كه همانا حداكثر كردن ثروت صاحبان بنگاه است، محقق گردد.
جدول 9. کدگذاری ابعاد و مؤلفه های طراحی و مدیریت مالی(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفه ها |
طراحی و مدیریت مالی
| تامین مالی(جمعسپاری، بورس، وام، اوراق قرضه، شخصی و ... ) |
سرمایه گذاری | |
حسابداری وکنترل هزینهها | |
پیش بینی و طرحریزی بلند مدت | |
قیمت گذاری محصولات و خدمات | |
عدالت توزیعی و باز توزیع سود |
ارزیابی تاب آوری وعملیاتی بودن طرح با توجه به ویژگی: ظرفیت تابآوری سازمان از طریق منابع مختلفی ایجاد میشود. در این پژوهش سازمانهای موفق باید همانند اکوسیستم‌های تاب‌آور که به طور دائم در حال سازگاری با محیط خارجی هستند، تکامل پیدا کنند. سازمانهای تاب‌آور باید کارمندانی انعطاف‌پذیر، زنجیره‌های تأمین انطباق‌پذیر (تنوعی از محصولات که در آن، تنوعی از مشتریان را ارضا کند)، و ساختارهای سازمانی چابک داشته باشند.
جدول 10. کدگذاری ابعاد و مؤلفه های طراحی و مدیریت مالی(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفهها |
ارزیابی تابآوری وعملیاتی بودن طرح با توجه به ویژگیهای اقتصاد مقاومتی و فناوری نرم | منابع ساختاری |
منابع شناختی | |
منابع ارتباطی | |
منابع عاطفی |
مدل کسب و کار: در این مرحله مدل پیشنهادی ما با توجه به الگوی مطروح طراحی میشود. اما موضوع حایز اهمیت اینست که ما مدل خود را با شاخص های کلیدی و قابل اطمینان ارزیابی کنیم تا مطمین شویم نتایج مورد نظر را بدست خواهیم آورد. برای ارزیابی مدل، مااز ز شاخص های BSC یا همان کارت امتیازی متوازن استفاده کردیم. کارت امتیازی متوازن یکی از ابزارهای به روز مدیریتی است و مطالعات نشان داده است در عصر دانش، 80 درصد ارزش افزایی در سازمان ها از طریق دارایی های نامشهود سازمانی ایجاد می شود و دیگر نمی توان تنها با داراییهای مشهود، ارزیابی عملکرد و در پی آن مدیریت عملکرد جامعی انجام داد.
جدول11 . کدگذاری ابعاد و مؤلفه های طراحی و مدیریت مالی(یافته های تحقیق)
ابعاد | مؤلفهها |
مدل کسب و کار | یادگیری و رشد |
فرایندهای داخلی | |
مشتری | |
مالی |
مرحله ششم( بررسی کیفیت: در این پژوهش براي سنجش روایی از روایی نظریهاي استفاده شد. همچنین براي کیفیت داده از طریق محاسبه پایایی سنجیده شد. در همین راستا از ضریب کاپاي کوهن براي آزمون پایایی و کیفیت استفاده شد. بدین منظور نتایج حاصل از رمزگذاري، استخرج مفاهیم و موضوعات براي دو نفر از نخبگان، ارسال و پس از جمع آوري نظرات، ضریب کاپاي کوهن بر مبناي داشتن یا نداشتن توافق در مفاهیم استخراج شده، محاسبه شد. نتایج در جداول 12 و 13 نشان داده شده است:
جدول 12 . خلاصه محاسبات ضریب کاپای کوهن(یافته های تحقیق)
Case Processing Summary | ||||||
Cases |
| |||||
Total | Missing | Valid | ||||
Percent | N | Percent | N | Percent | N |
|
%0.100 | 36 | %0.0 | 0 | %0.100 | 36 | Responder1 * Responder2 |
جدول13. توافق عملیات ضریب کاپا(یافته های تحقیق)
Responder1 * Responder2 Crosstabulation | |||||
Total | Responder2 |
| |||
Disagree | Agree | ||||
32 | 1 | 35 | Count | Agree |
|
0./35 | 8/3 | 35.1 | Expected Count | ||
3 | 2 | 1 | Count | Disagree | |
3 | 1.1 | 8/3 | Expected Count | ||
35 | 3 | 35 | Count | Total | |
35.0 | 3.0 | 0/35 | Expected Count | ||
جدول14 . نتایج آزمون کاپا (یافته های تحقیق)
Sig | برآورد T | انحراف معیار برآوردی* | مقدار |
| ||||||
0.000 | 3.640 | 0.184 | 0.761 | Kappa | Measure of Agreement | |||||
|
|
| 35 | N of Valid Cases | ||||||
ضریب کاپای کوهن در این مطالعه برابر با 0.761 در سطح معنی داری 000/0 محاسبه شد که بدین ترتیب معناداری آن مورد تأیید قرار گرفت.
5. یافتههای پژوهش
مرحله هفتم( ارائه یافته ها و مدل پژوهش: در آخرین مرحله از تحلیل فراترکیب نتیجه های تحلیل و الگوي استخراج شده ارائه می شود. از این رو در این پژوهش به منظور شناسایی ابعاد و مولفه های اثرگذار بر مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی، همه پژوهش های منتشر شده تا سال 1398 شمسی (2019 میلادی) جستجو شد در نهایت 32 مقاله برتر به عنوان منابع تحلیل گزینش شدند. سپس با استفاده از نرم افزار MAXQDA، 169 کد رمز متمایز شناسایی شد. این کدها در سطح بالاتر مفاهیم را تشکیل دادند. بر این اساس 36 مفهوم متمایز انتخاب گردید. این مفاهیم در سطح بالاتر موضوعات را شکل دادند. بدین ترتیب 9 موضوع شناسایی و مدل نهایی پژوهش ارائه شده اند. بر این اساس شالوده ارزشمدار، به عنوان هسته مرکزی همه فعالیت های اجتماعی انسان با مولفه هایی چون باورها و ارزش های اخلاقی، احکام و عقاید ، ارزشها و مسئولیت های اجتماعی بر فرایند مطالعه بازار و نیاز سنجی، معماری و طراحی خدمات، طراحی زنجیره تامین، ساختارسازمانی (سیستم ها و فرایندها)، طراحی زیرساخت ها و اهرم های توانبخش و طراحی مالی اثر می گذارد، حال اگر ارزیابی این فرایندها نمایانگر تاثیر مثبت آنها در تاب آوری و عملیاتی شدن ویژگیهای مد نظر اقتصاد مقاومتی و فناوری نرم باشد، آنگاه میتوان اذعان داشت که این شالودهها درمقاوم سازی اقتصاد کشور و حفظ و توسعه کسب وکارها اثر مثبت داشته اند در غیر این صورت بایستی شالودهها مورد بازبینی مجدد قرار بگیرند.
شکل2. مدل کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی(یافته های تحقیق)
تفاوت الگوی پیشنهادی با الگوهای پیشین :
تفاوت عمده ی الگوی پیشنهادی ما با الگوهای قبل در ذات موضوع اقتصاد مقاومتی پنهان شده است. بدین جهت که با توجه ادبیات تحقیق اقتصاد مقاومتی موضوعی مردم نهاد میباشد که حضور و ظهور اراده جمعی عموم مردم اصل بلامنازع این نگرش میباشد . در عصر امروز و با وجود تهدید های بالقوه و بالفعل موجود در عرصه اقتصادی کشور حضور و اراده مردم و همچنین مردم سالاری دینی اصلی اجتناب ناپذیر میباشد. اما در الگوهای مطروح پیشین چیزی که کاملا مشهود خودنمایی میکند وجود اصالت سود میباشد که این نشانهی بارز اصل سرمایه داری است که در اولویت آموزه های دینی و اعتقادی ما نمیباشد و همچنین این الگو ها با توجه به فرهنگ کشورهای تولید کننده آن که اکثرا غربی میباشند ایجاد شدهاند و حتی در مواردی دارای تقابل با فرهنگ موجود در کشور ما هستند. این امر خود را در بخش شالوده ارزش مدار الگوی مطروح نمایان میکند چرا که شالوده ارزش مدار وجود ارزشهای اعتقادی که بارزه و شاخصه ی اصلی مقاومت و همچنین اقتصاد مقاومتی میباشد را بیان میکند. لازم به ذکر است که این موضوع در تمام بخشهای الگوی مورد نظر ما بازتاب عینی و واضحی دارد. شالوده ارزش مدار را میتوان بصورت فرایندی کنترلی که محدوده های انرا ارزشهای ایرانی اسلامی و چه بسا ارزشهای بومی در سایر کشور های غیر اسلامی تعیین میکند تعریف نمود که این کنترل در تمامی مراحل طراحی مدل کسب و کار و همچنین اجرای آن اعمال میشود و موجبات اجرای سیستم اقتصاد مقاومتی را در مدل کسب و کار و به طبع آن در فرایند رشد اقتصادی و اجرای سیاستهای اقتصادی موسسات فراهم مینماید.
6. تحلیل یافته ها
در این پژوهش بر اساس نتایج تحلیل شناسایی و آزمون کیفیت 36 مفهوم در سطح بالاتر 9 موضوع به عنوان عوامل اثرگذار بر کسب و کار در اقتصاد مقاومتی شناسایی شدند. در این گام الگوي پژوهشی به دست آمده که به واقع حاصل تحلیل فراترکیب است، در سطح موضوعات و با گسترش در سطح مفاهیم ارائه شده است.
شالوده ارزش مدار و ارکان جهت ساز کسب و کار : ارزش و اخلاق و فعالیت های مبنتی بر این ارزش ها، بعد حرفه ای و سازمانی یافته اند، بطوریکه رهبری و مدیریت اخلاقی و مدیریت ارزشها به اندازه مدیریت راهبردی اهمیت دارد. توجه به ارزش ها در کسب و کارها نیز، مزایای زیادی همچون کسب وجهه و مشروعیت بیرونی را به دنبال دارد. این مهم یکی از محورهای اصلی کسب و کارها به عنوان بازوی اهرمی اقتصاد مقاومتی نیز می باشد. با این حال بایستی این نکته را مد نظر داشته باشیم که بیان و ابلاغ ارزش های کسب و کار، به تنهایی منجر به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی از توسعه کسب وکارها نمیگردد، بلکه بایستی با جاریسازی ارزشها و یا به تعبیری نهادینه سازی و درونی سازی ارزش ها در کسب و کارها، قادر به مشاهده آنها در اجزای مختلف و عملکرد کسب وکار بود. این مهم نیازمند شناخت دقیق ارزشها، همچنین نقش و کارکردهای آن در کسب و کار است. در این مطالعه پنج مؤلفه 1) باور های اعتقادی، ارزش های اخلاقی؛ 2) احکام و قواعد فقهی؛ 3) ارزش ها ی اجتماعی؛ 4) ارزش ها و اخلاق حرفه ای، استاندارد های تخصصی و 5) ارزش های پیشنهاد ی به ذینفعان، در قالب شالوده ارزش مدار و ارکان جهت ساز کسب و کار، شناسایی شدند.
مطالعه بازار و نیاز سنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات در شرایط حال و آینده: تولید و فروش دو مولفه مهم در عرصه صنعت هستند. زیرا در شرایطی که اغلب تولیدکنندگان؛ با توجه به امکانات و پتانسیل‌های موجود خود اقدام به تولید محصول می‌کنند، بازاریابان با توجه به شناخت نیازها و تقاضای بازار، قادر هستند شرایط ورود به بازار را با امکانات فعلی دارد یا جهت ارتقای کیفیت و تطابق قیمت محصولات و خدمات نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و یا استفاده از تکنولوژی جدید را، به تولیدکننده ها اعلام کنند. این مهم در شرایط اقتصاد مقاومتی اهمیت بیشتری مییابد. زیرا بازاریان با انجام مطالعات بازار و نیازسنجی تقاضا، همچنین با کسب اطلاع از نقاط ضعف و قوت واحدهای تولیدی و بازارهای هدف و ارائه اطلاعات درست به بخش تولید باعث ایجاد توازن بین نیاز مشتریان و کالا و خدمات ارائه شده شوند. در این پژوهش پنج زیر مؤلفه 1) سطح اول: شناخت بازار یا اطلاعات اولیه بازار؛ 2) سطح دوم: بازار در دسترس یا اطلاعات ثانویه بازار؛ 3) سطح سوم: بازار بالقوه یا بازار هدف؛ 4) سطح چهارم: بازار خدما ت؛ 5) سطح پنجم: نفوذ در بازار، با برچسب مطالعه بازار و نیاز سنجی جامعه انسانی به کالا و خدمات در شرایط حال و آینده، شناسایی و معرفی شدند.
معماری و طراحی خدمات: هر کسب و کار برای آنکه بتواند در ذهن مشتریان برای محصولات خود اقدام به خلق ارزش و ایجاد تصور سودمندی نماید، بایستی علاوه بر ویژگی هایی چون در دسترس بودن، تداوم و امن بودن محصولات به مزایایی نظیرتوانا بهبود عملکرد، رفع و یا کاهش موانع و محدودیت ها نیز برخوردار باشد. در این مطالعه دو عامل 1) خدمات فیزیکی (خدمات برای جامعه، خدمات برای کالا( و 2) خدمات غیر فیزیکی (خدماتی که بصورت خصوصی و یا عمومی ارائه می شود)، در قالب بُعد معماری و طراحی خدمات شناسایی و دسته بندی شده اند.
طراحی زنجیره تامین با الزامات اقتصاد مقاومتی: سه عامل عدم ثبات قیمت ها، عدم پایبندی به تعهدات زمانی و عدم ثبات کیفیت محصولات و خدمات از مهم ترین چالش های کسب و کارها را در اقتصادهایی با وضعیت تحریم و محدودیت می باشند. از همین روی طراحی زنجیره تأمین و مدیریت آ ن با هدف مدیریت بهینه و ایجاد هماهنگی بین حلقههای مختلف زنجیره تولید تا مصرف راهبردی هوشمندانه جهت افزایش توان کسب و کارها و تحقق اقتصاد مقاومتی است. در این مطالعه نیز دو مؤلفهی 1) هماهنگی و همکاری سیستماتیک و استراتژیک بین سازمان های دخیل، 2) مدیریت زنجیرۀ تأمین هماهنگی بین تولید، موجودی، مکان و حمل و نقل در قالب بِعد اصلی طراحی زنجیره تامین با الزامات اقتصاد مقاومتی، شناسایی و معرفی شده اند.
طراحی زیر ساخت ها و اهرم های توانبخش و پایدار: در اقتصاد مقاومتی با توجه به شرایط پویای محیطی و تغییرات احتمالی (غیر قابل پیش بینی )آن ، هر کسب و کار برای رویارویی با چالش ها و غلبه و بر تهدیدات پیرامون خود، بایستی از زیر ساخت ها، اطلاعات، مهارت ها و تواناییهای منحصربه‌فردی برخوردار باشد تا بتواند علاوه بر دستیابی به اثربخشی عملیاتی، قادر به انطباق خود با شرایط جدید باشد. در این مطالعه دو مؤلفه زیراسخت های حیاتی و مزیت رقابتی، زیر مجموعه طراحی زیر ساخت ها و اهرم های توانبخش و پایدار قرار گرفتند.
ساختار سازمانی و طراحی سیستم ها و فرایند های عملیاتی پشتیبانی انعطاف پذیر مدیریتی چابک و یادگیرنده: سرعت و شدت تغییر و تحولات محیطی پیش روی کسب وکارها به اندازه‌ای است که مدیران و صاحبان این واحدها، را ملزم به بکارگیری روش‌های جدید و تکامل یافته برای مقابله و هماهنگی و تطبیق با این شرایط نموده است. همچنین مدل های کسب و کار این سازمان ها بایستی جهت ایستادگی، دوام و پیشرفت در محیط متغیر، سازگار و انعطاف‌پذیر بوده و از توانایی تشخیص مشکلات و بکارگیری برنامه‌های تغییر و تحول سازمانی برخوردار باشند. علاوه بر این مدیران این سازمان ها، بایستی علاوه بر وظایفی مانند برنامه‌ریزی، سازماندهی و نظارت، اثربخشی و بکارگیری روش‌های علمی، تغییر و تحول سازمانی را نیز مورد توجه خود قرار دهند. در این مطالعه 6 عامل 1) محیط، 2) ذهنیت های مدیریتی و فرهنگ رایج در سازمان، 3) تکنولوژی و نوع حرفه، 4) استراتژی و اهداف کلا ن، 5) مرحله عمر سازمان و 6) ابعاد و اندازه سازمان در قالب عوامل اثرگذار ساختار سازمانی و طراحی سیستم ها و فرایند های عملیاتی پشتیبانی انعطاف پذیر مدیریتی چابک و یادگیرنده شناسایی شدند.
طراحی و مدیریت مالی: بخش مالی مدل های کسب و کار، بیانگر طرح ها، برنامه های و پیش بینی های یک کسب و کار نسبت به آینده است و هدف از جامایی آن در مدل کسب و کار، در اختیار داشتن یک سند مکتوب و در عین حال در حال تکامل است که به مدیران کمک میکند تا با نگاهی واقع بینانه به دور از حدس و گمان و خوش بینی یا بدبینی مفرط ، علاوه بر مدیریت بهینه سرمایه در گردش خود، قادر به تقویت درآمدها و تامین مالی، پرداخت بدهی ها، کاهش هزینه باشند و در عین حال از آمادگی لازم برای رویارویی رخدادهای غیر قابل انتظار احتمالی که در کسب و کار اتفاق می افتد، باشند. در این مطالعه 6 مؤلفه : 1) تامین مالی (جمع سپاری، بورس، وام، اوراق قرضه ، شخصی و ...)، 2) سرمایه گذاری، 3) حسابداری وکنترل هزینه ها، 4) پیش بینی و طرح ریزی بلند مدت، 5) قیمت گذاری محصولات و خدمات 6) عدالت توزیعی و باز توزیع سود به عنوان زیر مؤلفههای بُعد اصلی طراحی و مدیریت مالی شناسایی و معرفی شدند.
ارزیابی تاب آوری وعملیاتی بودن طرح با توجه به ویژگی اقتصاد مقاومتی و فناوری نرم: تاب آوری و عملیات بودن یک مدل کسب و کار ، بیاتگر این مهم است که چگونه یک مدل قادر است در مواجهه با نوسانات اقتصادی و مخاطرات منفی که در معرض آنها قرار می گیرد، با هوشیاری، اتخاذ تدابیر و مکانیزم مقابله با شرایط ناگهانی، تحمل پذیری بالا خود را برده و از خود انعطاف نشان دهد. در این پژوهش چهار مؤلفهی : 1) منابع ساختاری، 2) منابع شناختی، 3) منابع ارتباطی و 4) منابع عاطفی به عنوان عوامل اثر گذار بر تاب آوری و عملیاتی بودن مدل کسب و کار شناسایی شده اند.
نتیجه گیری
بر این اساس شالوده ارزش مدار به عنوان هسته مرکزی همه فعالیت های اجتماعی انسان با مولفههایی چون باورها و ارزشهای اخلاقی، احکام و عقاید فقهی و ارزشها و مسئولیتهای اجتماعی بر فرایند مطالعه بازار و نیاز سنجی، معماری و طراحی خدمات، طراحی زنجیره تامین، ساختارسازمانی(سیستم ها و فرایندها)، طراحی زیرساخت ها و اهرم های توانبخش و طراحی مالی اثر می گذارد، حال اگر ارزیابی این فرایندها نمایانگر تاثیر مثبت آنها در تابآوری و عملیاتی شدن ویژگیهای مد نظر اقتصاد مقاومتی و فناوری نرم باشد، آنگاه میتوان اذعان داشت که این شالودهها در مقاوم سازی اقتصاد کشور و حفظ و توسعه کسب وکارها اثر مثبت داشتهاند در غیر این صورت بایستی شالودهها مورد بازبینی مجدد قرار بگیرند. بنابراین می توان شالوده ارزش مدار را بصورت فرایندی کنترلی که محدودههای آن را ارزشهای ایرانی اسلامی تعیین میکند، تعریف نمود. این کنترل در تمامی مراحل طراحی و اجرای مدل کسب و کار اعمال میشود و موجبات پیاده سازی سیستم اقتصاد مقاومتی را در مدل کسب و کار و به طبع آن در فرایند رشد اقتصادی و اجرای سیاست های اقتصادی موسسات فراهم مینماید و در تمام بخش های الگوی کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی بازتاب عینی و واضحی دارد. از این رو مدل پیشنهادی پژوهش حاضر از این جهت نسبت به پژوهشهای پیش از خود دارای تمایز است که در آن اقتصاد مقاومتی، موضوعی مردم نهاد است و حضور و ظهور اراده جمعی عموم مردم اصل بلامنازع آن است.
بنابراین میتوان شالوده ارزش مدار را بصورت فرایندی کنترلی که محدودههای آن را ارزشهای ایرانی اسلامی تعیین میکند، تعریف نمود. این کنترل در تمامی مراحل طراحی و اجرای مدل کسب و کار اعمال میشود و موجبات پیاده سازی سیستم اقتصاد مقاومتی را در مدل کسب و کار و به طبع آن در فرایند رشد اقتصادی و اجرای سیاست های اقتصادی موسسات فراهم مینماید و در تمام بخش های الگوی کسب و کار با رویکرد اقتصاد مقاومتی بازتاب عینی و واضحی دارد. از این رو مدل پیشنهادی پژوهش حاضر از این جهت نسبت به پژوهشهای پیش از خود دارای تمایز است که در آن اقتصاد مقاومتی، موضوعی مردم نهاد است و حضور و ظهور اراده جمعی عموم مردم اصل بلامنازع آن است.
پیشنهادات کاربردی
v با توجه به ماهیت ذهنی و انتزاعی ارزشها، شناسایی دقیق موانع و تلاش جهت رفع آنها از طریق ایجاد بسترهای ارتباطی جهت رفع ابهامات؛
v شناخت خرده فرهنگ ها و مفروضات آنها جهت هماهنگسازی ارزشهای جاری کسب و کار با آنها؛
v حمایت مدیران عالی از ارزش ها با هدف ایجاد نگرش بلندمدت نسبت به آنها در کسب و کار؛
v بکارگیری سیستم ها و فرایندهای موجود در سازمان راستای ترویج و تبلیغ ارزش محوری و پایبندی به اصول ارزشی در کسب و کار.
منابع
1. امیری، حسین و بارانی بیرانوند، معصومه (1395). بررسی محیط کسب وکار در چارچوب اقتصاد مقاومتی: مطالعه موردی کشورهای حوزه سند چشم انداز. پژوهش های اقتصاد مقاومتی، سال دوم، شماره 4، ص 107-133.
2. تراب زاده جهرمي، محمدصادق. سجاديه سيدعليرضا، سميعي نسب مصطفي بررسي ابعاد و مولفه هاي اقتصاد مقاومتي جمهوري اسلامي ايران در انديشه حضرت آيت اله خامنه اي، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 32، ص 46 - 31.
3. سامنی، سامان و مدرس خیابانی، شهرام (1396)، تحلیل پیکره بنیاد گفتمان سیاست اقتصاد مقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری، فصلنامه پژوهشهای ارتباطی ، سال 22، شماره 2، ص 121-107.
4. سلطانی، محمدرضا (1398)، شناسایی مؤلفههای فرهنگ و مدیریت جهادی در حوزه کسب و کار (با تأکید بر پیاده سازی اقتصاد مقاومتی)، دو فصلنامه علمی -تخصصی اسلام و مدیریت، ص 111-85.
5. شهاب، محمدرضا،1391،بررسی تاثیرکیفیت محیط کسب وکار بر میزان وابستگی اقتصادی:یک تحلیل تجربی در چارچوب مفهوم اقتصاد مقاومتی،همایش ملی بررسی و تبیین اقتصاد مقاومتی.
6. فشاری، مجید و پورغفار، جواد (1397)، بررسی و تبیین الگوی اقتصاد مقاومتی در اقتصاد ایران، مجله اقتصادی شماره 5، ص 40-29.
7. مکیان، سید نظامالدین و زنگی آبادی، پروانه (1395). تحریم ها و الزامات اقتصاد مقاومتی. مجموعه مقالات اولین همایش اقتصاد مقاومتی.
Reference
8. Afuah A, Tucci C. Internet Business Models and Strategies. McGraw-Hill, New York; 2016
9. Betz F. Strategic Business Models. Engineering Management Journal2018
10. Boorman, Jack, et al. The Centennial Resilience Index: Measuring Countries’ Resilience to Shock. Global Journal of Emerging Market Economies 5.2, 2015
11. Braet, O. & Ballon, P. (2017). Business Model Scenarios for Remote Management. Journal of Theoretical and Applied Electronic Commerce Research, 2 (3), 62-79.
12. Brekke, K.A. Kverndokk, S. Nyborg, K. 2018. An economic model of moral motivation. Journal of Public Economics 87 (9-10), 1967–1983.
13. Brown, Stanley A. (2016) Customer Relationship Management. Toronto: John Wiley & Sons.
14. Sandelowski M., Barroso J., Voils C.I. (2007) "Using qualitative metasummary to synthesize qualitative and quantitative descriptive findings", Research in Nursing & Health, 30(1): 99-111.
15. Zimmer L. (2006) "Qualitative meta‐synthesis: A question of dialoguing with texts", Journal of Advanced Nursing, 53(3): 311-318.
[1] دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی- گروه مدیریت- دانشگاه پیام نور، تهران ایران rahmanihesamedin@gmail.com
[2] استاد، استاد دانشگاه علم و صنعت. دانشکده مهندسی پیشرفت . تهران ایران pe@iust.ac.ir
[3] استادگروه مدیریت -دانشگاه پیام نور . تهران ایران mh_hoseini@pnu.ac.ir
[4] استاد گروه مدیریت - دانشگاه پیام نور . تهران ایران m.parhizgar@pnu.ac.ir
[5] . VISOR
[6] . FBBM MODEL
[7] . Identify Design Evaluated Aggregated MODEL
[8] . SOFT
[9] 5. MAPIT
[10] 1. Meta-synthesis
[11] . Sandelowski & Barroso
[12] what
[13] who
[14] 3 How
