بدعهدی توأم با ناسپاسی انسان نسبت به خداوند در قرآن کریم
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیعذرا اشراق جهرمی 1 , علیرضا مختاری 2 , صفدر شاکر 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، گروه علوم قرآن و حدیث
2 - دانشگاه ازاد اسلامی واحد فصا
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، گروه علوم قرآن و حدیث
کلید واژه: قرآن کریم, خداوند, انسان, بدعهدی, ناسپاسی,
چکیده مقاله :
وفای به عهد، از شاخصه های مهم اخلاقی است و بربهبود کلیۀ امور جوامع انسانی تأثیرمی‌گذارد برخلاف پیمان‌شکنی که اساس سامان های خانوادگی، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جوامع را درهم می ریزد. شکر گزاری نیزازجمله سجایای اخلاقی برجسته و شاخصۀ انسان تربیت یافته است. قرآن کریم و احادیث معصومین با نگاهی ویژه به موضوع وفای به عهد و شکر پرداخته و مکرر هر دو را مورد سفارش قرار داده‌اند. اما انسان تربیت نیافته، نه‌تنها در ارتباط با دیگر انسان-ها، بلکه دررابطه با خالق خویش نیز طریق بدعهدی و ناسپاسی را پیش‌می گیرد. قرآن کریم با ذکر عملکرد اقوام و ملل پیشین، بدعهدی و ناسپاسی آن ها را مورد نکوهش قرار داده و عواقب سوء آنان را گوشزد نموده است، از جملۀ آن عواقب، نابودی دارایی ها، بیماری اخلاقی نفاق، سلب توفیقات معنوی، هلاکت دنیوی و دوزخی شدن را می توان نام برد و هر یک از این ها می تواند به تنهایی انگیزه ای کافی برای پرداختن به موضوع مقالۀ حاضر باشد. حاصل فرایند بررسی عوامل، موارد وعواقب بدعهدی و ناسپاسی، دستیابی به این نتیجه است که از منظر قرآن کریم راه پیشگیری از این دو مؤلفۀ ناپسند اخلاقی، تکیه بر دو محور اصلی همۀ فضایل اخلاقی یعنی نماز و صبر همراه با عمل صالح است. با استفاده از تفاسیرعلمای تفسیر و کتب اخلاقی دانشمندان علم اخلاق، یاد مدام خداوند،غافل نبودن از مرگ، خوف از عقوبت اعمال و تزکیۀ نفس را می توان در راستای این دو راه‌کار قرارداد.
Keeping promise is one of the important ethical characteristics, and affects the improvement of all human society affairs, unlike a breach of promise that undermines the family, social, economic, and political order of societies. Thanksgiving is also one of the most important moral virtues and the characteristics of educated man. The Holy Qur'an and hadiths of the Infallibles (a) have taken a special look at the issue of keeping promise and thanksgiving and have repeatedly ordered both. But the uneducated man, not only in relation to other human beings, but also in relation to his Creator, takes the path of breach of promise and ingratitude. The Holy Qur'an has condemned the breach of promise and ingratitude of previous nations and tribes by mentioning their performance and reminded of their adverse consequences. Among those consequences are the destruction of property, the moral disease of hypocrisy, deprivation of spiritual success, world destruction, and becoming the dwellers of hell, and each of these alone can be sufficient incentive and motivation to address the subject of the present article. The result of the process of investigating the factors, cases and consequences of the breach of promise and ingratitude is to achieve the conclusion that from the perspective of the Holy Quran, the way to prevent these two unpleasant moral components is to rely on the two main axes of all moral virtues, namely patience and prayer, along with righteous deeds. By using commentaries of scholars of interpretation and Ethics books related to scientists of morality science, constantly remembering God, not being unaware of death, fear of retribution for deeds and purification of the soul can be considered in line with these two solutions.
قرآن کریم
نهج‌البلاغه ، ترجمۀ محمد دشتی، انتشارات طلیعه¬ی سبز، چاپ اول، قم؛ 1389 .
آیینه¬وند صادق، قیام¬های شیعی در تاریخ اسلام، مرکز نشر فرهنگی رجاء، قم 1367 .
آلوسی محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، 16جلد.دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، لبنان-بیروت، چاپ اول،1415ق.
ابنعربى، محمد بن على، تفسير ابن عربى (تأويلات عبد الرزاق)، 2جلد، دار إحياء التراث العربي - لبنان - بيروت، چاپ اول1422 ق.
اسماعیل¬زاده محمد و دیگران، روش تربیتی مقایسه¬ای در قرآن کریم،نشریه تربیت اسلامی،ش 29، 1398.
اصغری اسحاق ،مقاله¬ی اسلوب تأکید در قرآن ،ایرانداک، 1389.
امین نصرت¬بیگم، مخزن العرفان در علوم قرآن، 15 جلد،چاپ اول، بی¬نا، بی¬جا.
انصاری محمد بن مکرم بن احمد ، لسان العرب، دارصار، 1414ق.
جرجانى عبدالقاهر بن عبدالرحمن، درج الدرر فى تفسير القرآن العظيم، 2جلد، دار الفكر - اردن - عمان، چاپ اول، 1430ق.
جعفری محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، موسسه تدوین و نشر علامه جعفری،چاپ سوم،تهران1381 .
جعفرى، يعقوب، تفسير كوثر، 6جلد، موسسه انتشارات هجرت - ايران - قم، چاپ: 1، 1376 .
حویزی عبد علی بن جمعه ، تفسیر نورالثقلین، 5 جلد، اسماعیلیان،چاپ چهارم، ایران قم.1415ق.
سعدی مشرف الدین، کلیات سعدی، سازمان انتشارات ایران، تهران، 1363.
دستغیب سید محمد حسین، قلب سلیم، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1351
راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی،انتشارات مرتضوی، 3 جلد، چاپ دوم، تهران1374.
عياشى، محمد بن مسعود، التفسير ( تفسير العياشي)، 2جلد، مكتبة العلمية الاسلامية - ايران - تهران، چاپ: 1، 1380 ق.
فخر رازى، محمد بن عمر، التفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، 32جلد، دار إحياء التراث العربي - لبنان - بيروت، چاپ سوم، 1420ق.
قرشی بنایی علی¬¬اکبر، تفسیراحسن الحدیث، 12جلد، ،بنیاد بعثت ، چاپ دوم، تهران، 1375 .
قمی علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، 2 جلد، دارالکتاب، چاپ سوم، فم، 1363 .
طباطبایی سید محمدحسین ، المیزان فی تفسیر القرآن، 20 جلد ،موسسه الاعلمی للمطبوعات،چاپ دوم، لبنان بیروت،1390ق.
طباطبايى،سید محمدحسين، ترجمه تفسير الميزان، 20جلد، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى - ايران - قم، چاپ: 5، 1374 .
طبرسی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، 10 جلد، ناصرخسرو، چاپ سوم،تهران، 1373.
طوسی¬محمد¬بن¬حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، 10 جلد، داراحیاء التراث¬العربی، چاپ¬اول، لبنان-بیروت.
محمدی ری شهری محمد، کیمیای محبت، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم، 1394.
ميبدى، احمد بن محمد، كشف الاسرار و عدة الابرار ( معروف به تفسير خواجه عبدالله انصارى )، 10جلد، امير كبير - ايران - تهران، چاپ: پنجم 1371.
مغنيه، محمدجواد، ترجمه تفسير كاشف، 8جلد، بوستان كتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) - ايران - قم، چاپ اول 1378 .
مقاتل بن سليمان، تفسير مقاتل بن سليمان، 5جلد، دار إحياء التراث العربي - لبنان - بيروت، چاپ: 1، 1423 ق.
مطهری مرتضی، بیست گفتار،انتشارات صدرا، چاپ پنجم، 1358.
مکارم شیرازی ناصر ، تفسیر نمونه، 28 جلد، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، تهران، 1385.
ملکی تبریزی میرزا جواد آقا، اسرار الصلوة،موسسه انتشاراتی لاهوت، چاپ اول، تهران، 1388.
نراقی احمد، معراج السعاده،انتشارات رشیدی،چاپ سوم، تهران 1362.
نهاوندى، محمد، نفحات الرحمن فى تفسير القرآن، 6جلد، موسسة البعثة، مركز الطباعة و النشر - ايران - قم، چاپ اول، 1386.
59 |
صفحات 76 – 59
بدعهدی توأم با ناسپاسی انسان
نسبت به خداوند در قرآن کریم
عذرا اشراق جهرمی 1
علیرضا مختاری 2
صفدر شاکر 3
چکیده
وفای به عهد، از شاخصههای مهم اخلاقی است و بربهبود کلیۀ امور جوامع انسانی تأثیرمی‌گذارد برخلاف پیمان‌شکنی که اساس سامانهای خانوادگی، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جوامع را درهم میریزد. شکرگزاری نیزازجمله سجایای اخلاقی برجسته و شاخصۀ انسان تربیت یافته است. قرآن کریم و احادیث معصومین با نگاهی ویژه به موضوع وفای به عهد و شکر پرداخته و مکرر هر دو را مورد سفارش قرار داده‌اند. اما انسان تربیت نیافته، نه‌تنها در ارتباط با دیگر انسانها، بلکه دررابطه با خالق خویش نیز طریق بدعهدی و ناسپاسی را پیش‌میگیرد. قرآن کریم با ذکر عملکرد اقوام و ملل پیشین، بدعهدی و ناسپاسی آنها را مورد نکوهش قرار داده و عواقب سوء آنان را گوشزد نموده است، از جملۀ آن عواقب، نابودی داراییها، بیماری اخلاقی نفاق، سلب توفیقات معنوی، هلاکت دنیوی و دوزخی شدن را میتوان نام برد و هر یک از اینها میتواند به تنهایی انگیزهای کافی برای پرداختن به موضوع مقالۀ حاضر باشد. حاصل فرایند بررسی عوامل، موارد وعواقب بدعهدی و ناسپاسی، دستیابی به این نتیجه است که از منظر قرآن کریم راه پیشگیری از این دو مؤلفۀ ناپسند اخلاقی، تکیه بر دو محور اصلی همۀ فضایل اخلاقی یعنی نماز و صبر همراه با عمل صالح است. با استفاده از تفاسیرعلمای تفسیر و کتب اخلاقی دانشمندان علم اخلاق، یاد مدام خداوند،غافل نبودن از مرگ، خوف از عقوبت اعمال و تزکیۀ نفس را میتوان در راستای این دو راه‌کار قرارداد.
واژگان کلیدی
قرآن کریم، خداوند، انسان، بدعهدی، ناسپاسی.
[1] . دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، گروه علوم قرآن و حدیث.
Email: ozeshj@gmail.com
[2] . استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، گروه علوم قرآن و حدیث. (نویسنده مسئول)
Email: mokhtari.ar@gmail.com
[3] . استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، گروه علوم قرآن و حدیث.
Email: shakersafdar@gmail.com
تاریخ دریافت: 29/10/1400 پذیرش نهایی: 29/1/1401
