تبیین چارچوب مفهومی برای ارزیابی تاب‌آوری مکانی- فضایی در برابر سیلاب‌های شهری و کاربست آن در ادبیات شهرسازی؛ مطالعه موردی: شهر بابلسر
محورهای موضوعی : کاربست پایه‌های شهرسازی و معماری اسلامی در معماری معاصرالهام رضائیان کله بستی 1 , حسین کلانتری خلیل آباد 2 , مریم رزقی 3
1 - دانشجوی دوره دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی، آمل، ایران
2 - استاد جهاد دانشگاهی؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی، آمل، ایران
3 - مربی، گروه شهرسازی؛ دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی، آمل، ایران
کلید واژه: سازمان فضایی شهر, آسیب¬پذیری, تاب¬آوری شهری, ابعاد مکانی- فضایی, سیلاب¬های شهری, بابلسر,
چکیده مقاله :
شاخص های سنجش تاب آوری مکانی- فضایی شهری، مستقیماً مربوط به ابعاد فیزیکی و زیست محیطی سیستم شهری بوده و در ارتباط با مؤلفه-های اصلی سازمان فضایی شهر قرار می گیرند. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی تاب آوری مکانی- فضایی در برابر سیلاب های شهری در بابلسر است. این پژوهش به لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی و به لحاظ هدف، کاربردی است. جمع آوری داده های پژوهش حاضر از طریق روش های کتابخانه ای و میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه پژوهش حاضر متخصصان شهر بابلسر مرتبط با موضوع سیلاب های شهری بوده که از میان آنها 30 نفر به عنوان نمونه به صورت نمونه گیری احتمالی خوشه ای انتخاب شده اند. برای تحلیل داده ها از تحلیل های آماری میانگین، کلموگروف -اسمیرنوف، شاپیرو- ویلک و آزمون تی تک نمونه ای در نرم افزار SPSS و همچنین تکنیک AHP و WASPAS استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که شهر بابلسر به لحاظ تاب آوری در وضعیت نسبتاً مناسبی قرار دارد و لازم است که از پتانسیل ها و فرصت ها و منابع موجود در شهر در راستای بهبود تاب آوری مکانی–فضایی در برابر سیلاب به درستی استفاده کند.
Environmental problems related to urbanization have their roots in both ecological and urban development fields, led to the formation of joint research fields such as resilience. Urban spatial resilience indicators are directly related to physical and environmental dimensions and are related to the main components of the spatial organization of the city. The purpose is to explain the conceptual framework assessment against urban flooding in Babolsar and its application in urban planning, research method: descriptive-analytical, data collection method: library and field and tools. Data collection: questionnaire, statistical population: specialists of city related to the issue of urban flooding, of which 30 people were selected as a possible cluster sampling. Data analysis is done through mean, Kolmogrof-Smirnov, Shapiro-Wilk and t-test in SPSS software as well as AHP and WASPAS techniques. The results show that the city is in a relatively good condition in terms of resilience and it is necessary to use the existing potentials, opportunities and resources in order to improve spatial resilience against floods. The final status of the space organization has shown that the dispersion of uses, attention to natural elements and the condition of the road network and surrounding green and open spaces have been evaluated as favorable, and the lack of attention to the shape of the land, Attention to neighboring spots, lack of dispersion of high-risk spots, centralization of administration in the center of the city, centralization of functional elements by the river and centralization of services on the coastal strip are its negative points.
اسلاملو، محمدصابر و منوچهر طبیبیان و مهتا میرمقتدایی (1400) تدوین چارچوب مفهومی تاب¬آوری شهری به منظور ارائه کاربست آن در ادبیات شهرسازی از طریق تحلیل مضمون متون، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال دوازدهم، شماره چهل¬وپنجم، صص 71-83.
افشارمنش، حمیده و زهرا حجازی¬زاده و بهلول علیجانی (1400) آینده¬پژوهی بحران افزایش دمای سطح زمین و کاهش آسایش اقلیمی شهروندان در کلانشهر تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست¬ویکم، شماره 61، صص 1-16.
بابایی، بتول و امین محمدی استاد کلایه و مرتضی سیدیان و عبدالسعید توماج (1399) نقش رویکرد مدیریت سیلاب بر تاب-آوری جوامع محلی، مطالعه موردی: روستاهای سیل¬زده حوضه آبخیر گرگانرود، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان، سال دهم، شماره مسلسل سی¬وششم، صص 63-76.
بدری، سید علی و مهدی رمضان¬زاده لسبویی و علی عسگری و مجتبی قدیری معصوم و محمد سلمانی (1392) نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب¬آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب؛ مطالعه موردی: دو حوزه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، مدیریت بحران، دوره 2، شماره 3، صص 37-48.
درستکار، احسان و رقیه ودایع خیری (1399) واکاوی سازمان فضایی منطقه¬ای و پایداری محیطی در نظام شکل¬گیری فضا، نشریه علوم جغرافیایی، شماره 32، صص 45-53.
رضایی، محمدرضا و محمدحسین سرائی و امیر بسطامی¬نیا (1395) تحلیل مفهوم تاب¬آوری در سوانح طبیعی؛ تبیین و تحلیل مفهوم «تاب¬آوری» شاخص¬ها و چارچوب¬های آن در سوانح طبیعی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم، شماره اول، صص 32-46.
روحی، بیتا و مهناز میرزا ابراهیم طهرانی و علیرضا استعلاجی و محمدرضا فرزاد بهتاش (1400) تاب¬آوری ساختمان¬های مهم شهر همدان در برابر سیلاب با استفاده از مدل¬سازی معادلات ساختاری لیزرل، مدیریت مخاطرات محیطی، دوره 8، شماره 3، صص 207-228.
زیاری، کرامت¬اله و صالح اسدی و طاها ربانی، و محمد مولائی قلیچی (1392) ارزیابی ساختار فضایی و تدوین راهبردهای توسعه شهری؛ شهر جدید پردیس، نشریه پژوهش¬های جغرافیای انسانی (پژوهش¬های جغرافیایی)، دوره 45، شماره 4، صص 1-28.
سلطانی¬فرد، هادی و حسین حاتمی¬نژاد و مصطفی عباس¬زادگان و احمد پوراحمد (1392) تحلیل دگرگونی ساختار کالبدی- فضایی شهر ایرانی- اسلامی؛ مطالعه موردی: شهر سبزوار، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره چهاردهم، صص 13-21.
سواری، مسلم و بهمن خسروی¬پور (1397) تحلیل آثار تاب¬آوری بر سرزندگی خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی در شهرستان دیواندره، فصلنامه برنامه¬ریزی فضایی (جغرافیا)، دوره 8، شماره 3، صص 19-40.
صالحی، حسین و امیر گندمکار و احمد خادم¬الحسینی و علیرضا عباسی (1401) ارزیابی مشکلات و افزایش تاب¬آوری مادی¬های شهر اصفهان در برابر سیلاب¬های شهری؛ مطالعه موردی: مناطق 1 و 3، نشریه جغرافیا و پایداری محیط، انتشار آنلاین.
عباداله¬زاده ملکی، شهرام و نسیم خانلو و کرامت¬الله زیاری و وحید شالی امینی (1396) سنجش و ارزیابی تاب¬آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران¬های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل، مدیریت شهری، شماره 48، صص 263-280.
قرایی، فریبا و محمدرضا مثنوی و مونا حاجی بنده (1396) بسط شاخص¬های کلیدی سنجش تاب¬آوری مکانی- فضایی شهری؛ مرور فشرده ادبیات نظری، باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 57، صص 19-32.
کرمی، فریبا و مریم بیاتی خطیبی و نرگس رستمی همای علیا (1401) بررسی تاب¬آوری نواحی روستایی پیراشهری در برابر سیلاب (مطالعه موردی: برخی روستاهای دهستان میدان چای)، نشریه جغرافیا و برنامه¬ریزی، انتشار آنلاین از تاریخ 06 اردیبهشت 1401.
متکی، زهیر و فاطمه موقر (1398) چارچوب نظری برای تاب¬آوری مکانی در مواجهه با سانحه؛ نمونه موردی: سیل 1366 تجریش، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره شانزدهم، صص 61-75.
ناهید، مصطفی و محمدرضا زندمقدم و زینب کرکه¬آبادی (1400) سنجش و ارزیابی میزان تاب¬آوری مناطق شهری در برابر سیلاب¬های شهری (مطالعه موردی: منطقه 4 تهران)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 74، شماره 1، صص 189-205.
Abdulkareem, M. & Elkadi, H. (2018) From engineering to evolutionary, an overarching approach in identifying the resilience of urban design to flood", International Journal of Disaster Risk Reduction, 791: 2-30.
Adeniyi, O., Perera, S. and Ginige, K. (2018) Built environment flood resilience capability maturity model, Procedia Engineering 212 (2018) 776–783, Available online at www.sciencedirect.com.
Allen, C.R., Birge, H.E., Bartelt-Hunt, S., Bevans, R.A., Burnett, J.L., Cosens, B.A. and Uden, D.R. (2016) Avoiding decline: Fostering resilience and sustainability in midsize cities. Sustainability (Switzerland), 8(9). doi: 10.3390/su8090844.
Antronico, L., De Pascale, F., Coscarelli, R., & Gullà, G., (2020) Landslide risk perception, social vulnerability and community resilience: The case study of Maierato (Calabria, southern Italy), International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 46, No. 2, pp.1015-1029. http://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101529.
Bertilsson, L., Wiklund, K., de Moura Tebaldi, I., Rezende, O.M., Veról, A.P. and Miguez, M.G. (2018) Urban flood resilience- a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning, Journal of Hydrology. 573 (76): 970-982.
Boxer, P. & Sloan-Power, E. (2013) Coping with Violence a Comprehensive Framework and Implications for Understanding Resilience. Trauma, Violence, & Abuse, 14, 209-221. Retrieved from: http://tva.sagepub.com/content/early/2013/05/06/1524838013487806.abstract.
Cutter, S., Burton, Ch. and Emrich, Ch., (2010) Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7 (1):1-22.
Dhar, T. K. and L. Khirfan (2017) A multi-scale and multi-dimensional framework for enhancing the resilience of urban form to climate change. Urban Climate 19: p 72-91.
Ek, K., Goytia, S. Pettersson, M. and Spegel, E. (2016) Analysing and evaluating flood risk governance in Sweden- Adaptation to Climate Change?, STAR-FLOOD Consortium, Utrecht, The Netherlands. [online] URL: http://www.starflood.eu/documents /2016/03/wp3-sw-final-webversion.pdf.
Folke, C., Carpenter, S., Walker, B., Scheffer, M., Terry. Ch. and Rockstrom. J. (2010), Resilience thinking: integrating resilience, adaptability and transformability. Ecology and Society, 15(4): 1-9.
González-Riancho, P., Gerkensmeier, B., M.W. Ratter, B., González, M., & Medina, R. (2016). (2015). Storm surge risk perception and resilience: A pilot study in the German North Sea coast, Ocean & Coastal Management, Vol. 112, pp. 44-60.
Hegger, D.L.T., Driessen, P.P.J. Dieperink, C., Wiering, M., Raadgever, G.T. & Van Rijswick, H.F.M.W. (2014) Assessing stability and dynamics in flood risk governance: an empirically illustrated research approach. Water Resources Management 28:4127-4142.
Kaufmann, M., W. van Doorn-Hoekveld, H.K. Gilissen, & van Rijswick, M. (2016) Analysing and evaluating flood risk governance in the Netherlands. Drowning in safety?. STAR-FLOOD Consortium, Utrecht, The Netherlands.
Liao, K. H. (2014) From flood control to flood adaptation: a case study on the lower green river valley and the city of Kent in King County, Washington. Natural Hazards, 71 (1): 723-750.
Madsen, W., & O’Mullan, C., (2016) Perceptions of Community Resilience after Natural Disaster in a Rural Australian Town. Journal of Community Psychology, Vol. 44, No. 3, pp. 277-292.
Pelling, M., (2003) The vulnerability of cities, natural disasters and social resilience, earth scan publication, London, UK, ISBN 1-85383-830-6 (pbk.) ISBN 1-85383-829-2 (hardback), pp. 3-203.
Rana, Irfan Ahmad. Bhatti, Saad Saleem. Jamshed, Ali. Ahmad, Shakil (2021) An approach to understanding the intrinsic complexity of resilience against floods: Evidences from three urban communities of Pakistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, Volume 63, September 2021, 102442.
Ridzuan, A.A., Oktari, R.S., Zainol, N.A.M., Abdullah, H., Liaw, J.O.H., Mohaiyadin, N.M.H., & Mardzuki, K., (2018). Community resilience elements and community risk perception at Banda Aceh province, Aceh, Indonesia, International Conference on Disaster Management (2018) 14 Nowember, Matec Web of Conferences, Vol (229) 1-7. doi.org/10.1051/matecconf/201822901005.
Townend, I.H., French, J.R., Nicholls, R.J., Brown S., Carpenter, S., Haigh, I.D., Hill, C.T., Lazarus, E., Penning-Rowsell, E.C., Thompson, C.E.L., & Tompkins, E.L., (2021) Operationalising coastal resilience to flood and erosion hazard: A demonstration for England. Science of the Total Environment, 783 (2021) 14688, pp. 1-16. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2021.146880.
Ungar, M., (2019). Designing resilience research: Using multiple methods to investigate risk exposure, promotive and protective processes and contextually relevant outcomes for children and youth. Child Abuse & Neglect, Vol. 96, 104098, pp. 1- 8. Zhou, H., Wang, J., Wan, J. & Jia, H. (2014) Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Nat. Hazards, 31 (1): 21-41.
