ماکروفسیل‌های گیاهی سازند لـله‌بند (تریاس پسین)، گستره‌ی زغال‌دار رامسر، شمال ایران
محورهای موضوعی :
1 - شرکت ملی نفت ایران، مدیریت اکتشاف، اداره زمین‌شناسی نفت
کلید واژه:
چکیده مقاله :
توالی رسوبات گروه شمشک با رخنمون خوبی در گستره زغال‌دار رامسر حاوی چهار سازند اکراسر، لـله‌بند، کلاریز و جواهرده می‌باشد. سازند لـله‌بند در این منطقه به‌صورت هم‌شیب و تدریجی بر روی سازند اکراسر و مرز بالایی آن به‌صورت هم‌شیب و واضح در زیر سازند کلاریز قرار دارد و حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی به‌صورت پراکنده با سن نورین ـ رتین می‌باشد. برش مورد مطالعه حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی خوب حفظ شده با تنوع کم و متعلق به سه راسته Equisetales، Filicales و Pinales است. براساس حضور چهار گونه Neocalamites sp. cf. N. carcinoides، ِDictyophyllum sp. cf. D. exile، Clathropteris meniscoides و Cycadocarpidium erdmani و موقعیت چینه شناسی طبقات مورد مطالعه، سن نورین پسین ـ رتین پیشین برای این توالی رسوبات پیشنهاد می‌شود.
The Shemshak Group is well-exposed in Ramsar coal-bearing region and consists of four formations; Ekrasar, Laleband, Kalariz and Javaherdeh. The Laleband Formation lies conformably and gradationally on top of Ekrasar formation and its upper contact is conformable and sharp under Kalariz formation. It contains scattered plant macrofossils of Norian-Rhaetian age. The studied section contains well-preserved and scattered plant macrofossils belonging to three orders as Equisetales, Filicales and Pinales. Based on the occurrence of Neocalamites sp. cf. N. carcinoides, Dictyophyllum sp. cf. D. exile, Clathropteris meniscoides and Cycadocarpidium erdmani and stratigraphic position of fossil bearing layers, Late Norian – Early Rhaetian age is suggested for the studied beds.
ماکروفسیل‌های گیاهی سازند لـله‌بند (تریاس پسین)، گستره‌ی زغال‌دار رامسر، شمال ایران
جواد سعادت نژاد1
1. شرکت ملی نفت ایران، مدیریت اکتشاف، اداره زمین‌شناسی نفت
چكيده
توالی رسوبات گروه شمشک با رخنمون خوبی در گستره زغال‌دار رامسر حاوی چهار سازند اکراسر، لـله‌بند، کلاریز و جواهرده می‌باشد. سازند لـله‌بند در این منطقه به‌صورت هم‌شیب و تدریجی بر روی سازند اکراسر و مرز بالایی آن به‌صورت هم‌شیب و واضح در زیر سازند کلاریز قرار دارد و حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی به‌صورت پراکنده با سن نورین ـ رتین می‌باشد. برش مورد مطالعه حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی خوب حفظ شده با تنوع کم و متعلق به سه راسته Equisetales، Filicales و Pinales است. براساس حضور چهار گونه Neocalamites sp. cf. N. carcinoides، ِDictyophyllum sp. cf. D. exile، Clathropteris meniscoides و Cycadocarpidium erdmani و موقعیت چینه شناسی طبقات مورد مطالعه، سن نورین پسین ـ رتین پیشین برای این توالی رسوبات پیشنهاد می‌شود.
واژههاي كليدي: تریاس پسین، سازند لـله‌بند، گستره‌ی زغال‌دار رامسر، ماكروفسيل‌هاي گياهي.
Plant macrofossiles of the Laleband formation (Late Triassic), Ramsar coal-bearing region, Northern Iran
J. Saadatnejad1
1. Petroleum Geology Office, Exploration Directorate, National Iranian Oil Company
Abstract
The Shemshak Group is well-exposed in Ramsar coal-bearing region and consists of four formations; Ekrasar, Laleband, Kalariz and Javaherdeh. The Laleband Formation lies conformably and gradationally on top of Ekrasar formation and its upper contact is conformable and sharp under Kalariz formation. It contains scattered plant macrofossils of Norian-Rhaetian age. The studied section contains well-preserved and scattered plant macrofossils belonging to three orders as Equisetales, Filicales and Pinales. Based on the occurrence of Neocalamites sp. cf. N. carcinoides, Dictyophyllum sp. cf. D. exile, Clathropteris meniscoides and Cycadocarpidium erdmani and stratigraphic position of fossil bearing layers, Late Norian – Early Rhaetian age is suggested for the studied beds.
Keywords: Laleband formation, Plant Macrofossils, Ramsar coal-bearing region, Late Triassic.
مقدمه
سازند للـه‌بند برای نخستین‌بار توسط زمین‌شناسان شرکت داماگ (1961) به‌عنوان بخش للـه‌بند (دومین بخش از سازند طزره) معرفی شد (آقانباتی، 1388). این سازند در مطالعات بعدی به عنوان سوئیت لـله‌بند (Bragin et al., 1976; Sadovnikov, 1976)، بخش لـله‌بند از سازند طزره (Repin, 1978) و سری لـله‌بند (Schweitzer and Kirchner, 2003) و در نهایت به عنوان سازند لـله‌بند (Fürsich et al., 2009) معرفی شد. Fürsich و همکاران (2009) برخلاف رپین (Repin, 1978) معتقدند که این سازند فقط در البرز شمالی رخنمون دارد ولی Repin معتقد بود، بخش لـله‌بند در هر سه پهنه البرز شمالی، مرکزی و جنوبی رخنمون دارد به‌طوری‌که Fürsich و همکاران رخنمون‌های اشاره شده در البرز مرکزی و جنوبی توسط رپین (Repin, 1978) را مربوط به سازند شهمیرزاد در نظر می‌گیرند. مقطع تیپ این سازند با ضخامت 435 متر در 15 کیلومتری جنوب شرقی روستای لـله‌بند (معدن زغالسنگ کارمزد، شمال دامغان) معرفی شده است. به‌طورکلی سازند لـله‌بند کم فسیل بوده و حاوی مقادیر کمی از ماکروفسیل‌های گیاهی و جانوری می‌باشد. براساس سن فسیل‌ها و موقعیت چینه شناسی سن نورین پسین ـ رتین پیشین برای این سازند تعیین شده است (Fürsich et al., 2009).
رسوبات زغال‌دار البرز براساس خصوصیات ساختمانی، استخراج زغال و تقسیمات جغرافیایی به سه ناحیه‌ی زغال‌دار البرز غربی، البرز مرکزی و البرز شرقی تقسیم‌بندی شده‌اند (معین السادات و زاده کبیر، 1370). براساس تقسیم بندی‌های کارکنان شرکت ملی فولاد ایران ناحیه زغال‌خیز البرز غربی به پنج حوضه‌ی زغال‌خیز سنگرود ـ آغوزبن، رامسر، قزوین، تومول و مناطق زغال‌خیز آذربایجان شرقی و غربی تقسیم‌بندی می‌شود (معین‌السادات و زاده کبیر، 1370) البته در برخی منابع دو حوضه سنگرود و آغوزبن بطور جداگانه و دو حوضه قزوین و تومول نیز مربوط به یک حوضه در نظر گرفته شده است (معین‌السادات و رضوی ارمغانی، 1372). ناحیه‌ی زغال‌دار البرز غربی شامل ارتفاعات البرز از آذربایجان تا دره رودخانه‌های چالوس و کرج و پهنه زغال‌دار رامسر نیز در بخش شمال شرقی حوضه زغال‌دار البرز غربی و در حدواسط چابکسر تا تنکابن می‌توان در نظر گرفت.
گستره زغال‌خیز رامسر به دو زیرپهنه نیدشت و اکراسر تفکیک می‌شوند. گستره مورد مطالعه در حوضه زغال‌دار البرز غربی، گستره زغال‌دار رامسر و زیرپهنه نیدشت (منتهی‌الیه شمال غرب گستره زغال‌دار رامسر) و در بین دو روستای میان‌لات و بامسی در جنوب غربی رامسر در مسیر رودخانه صفارود و در برشی کنار جاده رامسر ـ جواهرده واقع شده است. با توجه به پوشش وسیع گیاهی در منطقه و رخنمون‌های اندک، هوازدگی شدید طبقات بدلیل رطوبت بالای گستذه مورد مطالعه و از همه مهمتر با توجه به کم فسیل بودن سازند لـله‌بند، نمونه‌های محدودی از این پهنه یافت و مطالعه شده است.
روش مطالعه
از آنجایی که بیشتر گزارش‌های مربوط به ماکروفسیل‌های گیاهی تریاس پسین در البرز اغلب مربوط به سازند کلاریز با سن رتین می‌باشد، هدف اول مطالعه، شناسایی ماکروفسیل‌های گیاهی و برش‌هایی جدید از سازند للـه‌بند با سن نورین پسین ـ رتین پیشین می‌باشد. همچنین از سری رسوبات حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی در تریاس پسین البرز با توجه به اینکه سازند للـه‌بند از لحاظ کمیت و تنوع ماکروفسیل‌های گیاهی و همچنین از لحاظ معرفی نقاط و طبقات حاوی این فسیل‌ها در مقایسه با سازند کلاریز کمتر شناخته شده می‌باشد بنابراین طبقات آواری این سازند در گستره مورد مطالعه انتخاب و مطالعه شدند.
روش کار شامل دو مرحله صحرایی و آزمایشگاهی است، به‌طوری‌که در ابتدا پهنه‌هایی که می‌توانستند حاوی ماکروفسیل‌های گیاهی نورین ـ رتین باشند از روی نقشه‌های زمین‌شناسی شناسایی و در نهایت پس از اعزام به چند ناحیه، پهنه مورد مطالعه انتخاب، مورد بررسی و نمونه‌ها از آن گستره جمع‌آوری گردیدند. نمونه‌های جمع‌آوری شده درون کیسه‌های پارچه‌ای جداگانه قرار داده شده و شماره‌گذاری شدند. در مرحله بعد ماکروفسیل‌های مناسب مطالعه انتخاب و پس از رسوب‌برداری تا حد امکان در آزمایشگاه و توسط یک میکروسکوپ دوچشمی مطالعه شده و مشخصات بخش‌های آن‌ها از قبیل فروند، پینه، پینول و رگبرگ‌ها بررسی و ثبت شدند. سپس نمونه‌ها شناسایی و نامگذاری شده و در پایان از آن‌ها عکس گرفته شد.
موقعيت جغرافيايي منطقه‌ی مورد مطالعه
روستاهای میان‌لات و بامسی به ترتیب در فواصل 5/3 و پنج کیلومتری جنوب باختری رامسر واقع شده‌اند. برش مورد مطالعه (شکل 3) در فاصله طول‌های شرقی 50 درجه و 35 الی 37 دقیقه و عرض‌های جغرافیایی 36 درجه و 54 الی 55 دقیقه قرار دارد و مسیر دسترسی به آن مسیر چالوس ـ رامسر ـ جواهرده می‌باشد. روستاهای بیان شده در مسیر جاده رامسر به جواهرده قرار دارند (شکل 1).
شکل 1. موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی به پهنه مورد مطالعه (ستاره محل برداشت نمونه‌ها)، (عبداللهی، 1391)
بحث
چينه‌شناسي گستره مورد مطالعه
گستره مورد مطالعه در زیر پهنه البرز شمالی واقع شده و شامل توالی ستبری از رسوبات گروه شمشک است و بطور ناپیوسته بر روی دولومیت‌های خاکستری و کرم رنگ سازند الیکا با سن تریاس میانی قرار دارد (شکل 2). در گستره رامسر پس از یک وقفه رسوب‌گذاری و تشکیل لاتریت و بوکسیت در اوایل تریاس پسین، رسوب‌گذاری مجدد توالی تریاس پسین ـ ژوراسیک میانی (گروه شمشک) آغاز می‌شود به‌طوری‌که شروع این رسوب‌گذاری بیشتر به صورت یک کنگلومرای پیش‌رونده می‌باشد ولی در پهنه مورد مطالعه به‌ویژه در حدواسط رامسر تا جواهرده رسوبات گروه شمشک بدون حضور کنگلومرا بر روی افق بوکسیت ـ لاتریتی بیان شده قرار دارند (بهار فیروزی و همکاران، 1380). گروه شمشک در ناحیه رامسر شامل طبقات بیشتر شیلی سازند اکراسر (کارنین پسین ـ نورین پیشین)، طبقات سیلتستونی و شیلی سازند للـه‌بند (نورین پسین ـ رتین پیشین)، طبقات شیلی، سیلتستونی و ماسه‌سنگی سازند کلاریز و حاوی لایه‌های زغال و طبقات آذرین بصورت سیل (رتین) و در نهایت شامل کنگلومرای سازند جواهرده (لیاس ـ دوگر پیشین) می‌باشند (آقانباتی، 1377).
شکل 2. نقشه زمین‌شناسی گستره مورد مطالعه (جنوب غرب رامسر)، اقتباس از برگه زمین‌شناسی 1:100000 رامسر (بهار فیروزی و همکاران، 1380)، C (E): کربونیفر پیشین (سازند مبارک)، P (L): پرمین پسین (سازند روته)، Tr (E-M): تریاس میانی ـ پیشین (سازند الیکا)، Tr (L): تریاس پسین (سازندهای اکراسر، للـه‌بند و کلاریز؛ بخش‌های رنگ شده)، Ju (E-M): ژوراسیک پیشین ـ میانی، K (E): کرتاسه پیشین (سازند تیزکوه)، K (L1): لایه‌های آهکی کرتاسه پسین، K (L2): ولکانیک‌های بازیک کرتاسه پسین، Q (ma): رسوبات دریایی، Q (bd): رسوبات ساحلی،Q (da): رسوبات دلتایی غیرقابل تفکیک، Q (afd): رسوبات آبرفتی و دشت سیلابی
بطورکلی سازند للـه‌بند شامل تناوبی از سیلتستون‌های خاکستری، شیل و ماسه‌سنگ ریزدانه است و سیمای نوارنوار و خاستگاه مردابی ـ دریاچه‌ای و آبرفتی ـ دلتایی دارد. همچنین در این سازند لایه‌های نازکی از زغالسنگ (غیر اقتصادی) و شیل زغالی در بین طبقات مشاهده می‌شود. در البرز شمالی ضخامت این سازند از شرق (رامسر و اکراسر) به سمت غرب (گلندرود و قشلاق) افزایش می‌یابد (آقانباتی، 1377).
در گستره رامسر، سازند للـه‌بند با ضخامت 50 متر شامل تناوب سیلتستون و شیل و در مجموع به رنگ خاکستری تا خاکستری تیره همراه با میان‌لایه‌هایی از ماسه‌سنگ ریزدانه خاکستری تا خاکستری روشن است و در مقایسه با سازند کلاریز در این گستره از کمیت و تنوع بسیار کمتری در ماکروفسیل‌های گیاهی برخوردار می‌باشد. سازند للـه‌بند در برش مورد مطالعه بطور هم‌شیب و کاملا تدریجی برروی سازند اکراسر و هم‌شیب و بطور مشخص در زیر یک لایه ماسه سنگ درشت دانه خاکستری روشن مربوط به قاعده سازند کلاریز قرار می‌گیرد (شکل 3).
شکل 3. ستون چینه‌شناسی برش مورد مطالعه (جنوب شرق رامسر، بین میان لات و بامسی)
مطالعات پیشین در ناحیه زغال‌دار رامسر (نورین ـ رتین)
گستره زغال‌دار رامسر شامل دو زیرپهنه نیدشت و اکراسر است و سازندهای مربوط به گروه شمشک در آن از قدیم به جدید شامل چهار سازند اکراسر (کارنین پسین ـ نورین)، للـه‌بند (نورین پسین ـ رتین پیشین)، کلاریز (رتین) و جواهرده (لیاس ـ دوگر) می‌باشد. مطالعات پیشین بر روی ماکروفسیل‌های گیاهی گستره زغال‌دار رامسر شامل موارد زیر می‌باشد. ماکروفسیل‌های گیاهی معرفی شده در این مطالعات در جدول 1 اشاره شده است.
1ـ Sadovnikov (1976) تعدادی ماکروفسیل گیاهی عمدتا از پتریدوسپرموفیت‌ها (سرخس‌های دانه‌دار) و سیکادوفیت‌ها (نخلی شکلان) از گستره زغال‌دار رامسر و زیرمنطقه نیدشت گزارش کرد.
2- Sadovnikov (1989) یک زیرجنس جدید از جنس Nilssonia و دو زیرجنس جدید از جنس Taeniopteris را از گستره زغال‌دار رامسر معرفی و آن‌ها را با نمونه‌های مشابه مقایسه کرد.
3ـ sadovnikov (1991) چهار گونه جدید از شاخه پتریدوسپرموفیت‌ها (سرخس‌های دانه‌دار) از رسوبات نورین ـ رتین این ناحیه معرفی کرد.
4ـ معین‌السادات و زاده کبیر (1370) طی مطالعات گسترده بر روی رسوبات زغال‌دار سراسر البرز، تعدادی ماکروفسیل گیاهی از گستره زغال‌دار رامسر گزارش دادند.
5ـ Schweitzer and Kirchner (1998) دو گونه از سرخس‌های دانه‌دار از رسوبات نورین پسین ـ رتین و یک گونه جدید از سیکادال‌ها از رسوبات رتین معرفی کردند.
6ـ سعادت نژاد (1384) دو گونه از سیکادال‌ها و دو گونه از ژینکوآل‌ها را از پهنه جنوب غربی رامسر، برای نخستین‌بار از ایران گزارش کرد. سن رسوبات حاوی ماکروفسیل‌های گزارش شده در این مطالعه براساس برگه 1:250000 قزوین ـ رشت ژوراسیک گزارش شده در صورتی که براساس برگه 1:100000 رامسر مربوط به رسوبات تریاس پسین می‌باشد.
7ـ سعادت نژاد (1395) ماکروفسیل‌های گیاهی حوضه زغال‌دار البرز غربی را در هر پنچ ناحیه حوضه مذکور، بررسی و مقایسه کرد. در این مطالعه جنس Dictyozamites و دو گونه Nilssonia pseudobrevis و Dictyozamites assretoi از حوضه زغال‌دار البرز غربی، گونه Pterophyllum aequale از گستره زغال‌دار رامسر و گونه Anthrophyopsis crassinervis از زیرپهنه زغال‌دار نیدشت در این مطالعه برای نخستین‌بار گزارش شدند.
جدول 1. ماکروفسیل‌های گیاهی با سن نورین ـ رتین معرفی شده از گستره زغال‌دار رامسر (نیدشت و اکراسر) به ترتیب سال انتشار
لیست گونه‌های معرفی شده | نویسنده/ نویسندگان |
Nilssonia (?) simplex, Hyrcanopteris leclerei, Keraiaphyllum sp., Nilssonia brevis, Nilssoniopteris schenkiana, Pterophyllum bavieri, Pterophyllum braunianum, Ptilozamites ctenoides, Ptilozamites nilssoni, Sphenobaiera longifolia, Taeniopteris mikailovii | Sadovnikov, 1976 |
Nilssonia sub gen. Planinilssonia simplex, Taeniopteris sub gen. Elbursia mikailovii, Taeniopteris sub gen. Taeniopteris barnardii | Sadovnikov, 1989 |
Ctenophyllum tazarense, Hsiangchiphyllum rarinervis, Ptilozamites ctenoides, Ptilozamites nilssoni | Sadovnikov, 1991 |
Hyrcanopteris sp., Keraiaphyllum rarinervis, Keraiaphyllum sp., Pterophyllum bavieri, Pterophyllum braunianum, Ptilozamites nilssoni, Sphenobaiera longifolia | معین‌السادات و زاده کبیر، 1370 |
Anthrophyopsis crassinervis, Ctenozamites caspiensis, Scytophyllum persicum, | Schweitzer and Kirchner, 1998 |
Baiera furcata, Ctenis kaneharai, Ginkgoites longifolius, Pseudoctenis herriesi, | سعادت نژاد، 1384 |
Anthrophyopsis crassinervis, Dictyophyllum nathorsti, Dictyozamites asseretoi, Dictyozamites sp., Nilssonia pseudobrevis, cf. Nilssoniopteris musafolia, Pterophyllum aequqle, Pterophyllum sp., | سعادت نژاد، 1395 |
رده‌بندي ماكروفسيل‌هاي گياهي
در بین ماکروفسیل‌های گیاهی مطالعه شده از سازند للـه‌بند از ناحیه میان‌لات ـ بامسی تعداد یک گونه مربوط به دم‌اسبیان از راسته Equisetales شامل Neocalamites sp. cf. N. carcinoides، دو گونه سرخس از راسته Filicales شامل Dictyophyllum sp. cf. D. exile و Clathropteris meniscoides و یک گونه مخروطیان از راسته Pinales شامل اندام زایا با عنوان Cycadocarpidium erdmani گزارش می‌شود. رده‌بندي بر اساس Benton (1993) انجام شده و در فهرست مترادف‌ها (به‌غیر از معرف اصلی گونه)، برای جلوگیری از طولانی شدن متن، فقط به نمونه‌های معرفی شده از ایران اکتفا شده است.
Division: Pteridophyta
Class: Equisetopsida Takhtajan & Němejc 1963
Order: Equisetales Trevisan 1907
Family: Equisetaceae Richard & De Candolle 1805
Genus: Neocalamites (Halle 1908) emend. Harris 1961
Neocalamites sp. cf. N. carcinoides Harris 1931
(Figs. 4a-c)
1931 Neocalamites carcinoides Harris, p. 25, pl. 4, figs. 2,3,5-7; pl. 5, figs. 1-5; pl. 6, figs. 1-6; text-fig. 5 A-D.
توصيف: طول ساقه حفظ شده 5/14 سانتیمتر و پهنا 8/4 سانتیمتر، تنها یک بند در کل ساقه حفظ شده، طول میان‌گره حداقل 11 سانتیمتر، سراسر بدنه حاوی شیارها و برجستگی‌های ظریف و به‌طور کامل مشخص و به موازات هم، در دو طرف بند برخی از شیارها در امتداد هم و برخی به‌طور متناوب، بدون آثار برگ در سراسر بند، در زیر بند حاوی تعداد پنج عدد برآمدگی2 با حفظ شدگی ضعیف و ابعاد متفاوت با 4-3 میلی‌متر قطر، تراکم شیارها 15-11 عدد در هر سانتیمتر.
مقایسه: گونه Neocalamites carcinoides را می‌توان با گونه Neocalamites hoerensis (Schimper, 1869) Halle, 1908 مقایسه نمود. در گونه Neocalamites carcinoides در ساقه اصلی طول میان گره حداکثر 22 سانتیمتر و حداقل 10 سانتیمتر، پهنای ساقه حداکثر 10 سانتیمتر و حداقل شش سانتیمتر و تعداد شیارها در قالب داخلی 240-120 عدد در سراسر پهنای ساقه، اثر برگ‌ها توسط سه تا پنج شیار از هم جدا شده، انشعاب شاخه‌های فرعی از ساقه اصلی به‌طور منظم، پهنای برگ‌ها در بخش میانی دو تا چهار میلی‌متر و به هر دو سمت به تدریج باریک شونده، سطح برگ‌ها حاوی خطوط ظریف عرضی است ولی در گونه Neocalamites hoerensis در ساقه اصلی طول میان گره 12 سانتیمتر و پهنای ساقه پنج سانتیمتر (ولی معمولا کوچک‌تر) و تعداد شیارها در قالب داخلی 100-60 عدد در سراسر پهنای ساقه، اثر برگ‌ها توسط دو تا چهار شیار از هم جدا شده، انشعاب شاخه‌های فرعی از ساقه اصلی به‌طور نامنظم، پهنای برگ‌ها در نزدیک ساقه حداکثر به 5/2-1 میلی‌متر رسیده و سپس کناره‌ها تا نزدیک رأس موازی می‌باشند و سطح برگ‌ها حاوی خطوط به نسبت ضخیم عرضی می‌باشد (Harris, 1931).
انتشار جغرافیایی در ایران: در ایران تاکنون تنها یک نمونه تحت عنوان Neocalamites carcinoides از رسوباتی با سن رتین ـ دوگر مربوط به گروه شمشک در منطقه امامزاده هاشم توسط فرهی‌منش و همکاران (1387) معرفی شده که باتوجه به تفاوت زیاد بین توصیف متن و تصویر ارائه شده از این نمونه و موارد زیر این نمونه به‌طور حتم مربوط به این گونه نمی‌باشد. در نمونه بیان شده براساس تصویر، پهنای ساقه 5/2 و فاصله میان‌گره هفت سانتیمتر است ولی همان‌طور که در بالا به آن اشاره شد پهنای ساقه در این گونه حداقل شش و طول میان گره حداقل 10 سانتیمتر می‌باشد.
سن: انتشار چینه‌شناسی این گونه در سراسر دنیا، نورین تا لیاس می‌باشد به‌طوری‌که اغلب، از تریاس پسین گزارش شده است.
Class Filicopsida Pichi-Sermolli 1958
Order Filicales Engler & Prantl 1902
Family Dipteridaceae Seward & Dale 1901
Genus Dictyophyllum Lindley & Hutton 1834
Dictyophyllum sp. cf. D. exile (Brauns 1862) Nathorst 1878
(Figs. 4d,e)
1862 Camptopteris exilis Brauns, p. 54, pl. 13, figs. 11 a-c.
1878 Dictyophyllum exile; Nathorst, p. 39, pl. 5, fig. 7.
1977 Dictyophyllum exile; Fakhr, p. 72, pl. 20, figs. 2-5; text-fig. 6E.
2002 Dictyophyllum exile; Vaez-Javadi & Ghavidel-Syooki, p. 60, pl. 3, fig. 2.
2009 Dictyophyllum exile; Schweitzer et al., p. 41, pl. 10, figs. 1-3; text-fig. 7.
2012 Dictyophyllum exile; Vaez-Javadi, p. 118, pl. 1, fig. 3; text-fig. 4, fig. 3 (In Persian).
2015 Dictyophyllum exile; Vaez-Javadi & Parvasideh, p. 62, pl. 1, fig. 8, (In Persian).
توصيف: نمونه‌ها همگی شامل پن‌های پراکنده، راشیس پن 7/1 میلی‌متر و حاوی دو سری خطوط عرضی و طولی، پن‌ها راست و مستقیم، پهنای پن 35 میلی‌متر، بریدگی پن‌ها کم عمق و شامل یک پنچم طول پینول، طول پینول‌ها در حدود 17 میلی‌متر، رگبرگ اصلی پینول‌ها به‌طور عمود از راشیس پن خارج شده و کم و بیش تا سه چهارم طول پهنک به‌طور افقی و در یک چهارم انتهایی به سمت بالا تا رأس پینول خمیده می‌شوند. رأس پینول‌ها گرد تا نوک ساییده، سینوس بین پینول‌ها نوک ساییده، رگبرگ‌های جانبی تشکیل شبکه‌های نامنظم و چند وجهی داده، بدون اندام زایا در پهنک.
مقایسه: از گونه‌های قابل قیاس با اين گونه می‌توان به گونه Dictyophullum nathorstii Zeiller 1903 اشاره کرد. در گونه Dictyophyllum exile طول راشیس‌های حامل پن 20 سانتیمتر، تعداد پن‌ها در هر یک از راشیس‌ها 25 عدد، پهنای پن در بخش میانی راشیس سه سانتیمتر و میزان بریدگی پهنک کمتر یا مساوی یک سوم عرض پهنک است ولی در گونه Dictyophyllum nathorstii طول راشیس‌های حامل پن هشت تا دوازده سانتیمتر، تعداد پن‌ها در هر یک از راشیس‌ها 25-20 عدد، پهنای پن در بخش میانی راشیس سه تا چهار سانتیمتر و میزان بریدگی پهنک بیشتر از یک سوم و کمتر از دو سوم عرض پهنک می‌باشد.
انتشار جغرافیایی در ایران: اين گونه تاكنون از دو حوضه البرز شامل آبیک (Fakhr, 1977; Schweitzer et al., 2009)، جاجرم (Vaez-Javadi and Ghavidel-Syooki, 2002)، البرز مرکزی (بدون ذکر ناحیه) (Schweitzer et al., 2009) و معدن زغالسنگ تخت (شرق مینودشت) (واعظ جوادی و پرواسیده، 1393) و حوضه طبس شامل گستره پروده (واعظ‌‌جوادی، 1391) گزارش شده است. همچنین این گونه تحت عنوان Dictyophyllum cf. exile از معدن یورت شرقی در آزادشهر (واعظ جوادی، 1395) گزارش شده است.
سن: این گونه تاکنون از رسوبات تریاس پسین (Fakhr, 1977)، رتین (Vaez-Javadi and Ghavidel-Syooki 2002، واعظ جوادی، 1391 و واعظ جوادی و پرواسیده، 1393) و رتین پسین (Schweitzer et al., 2009) گزارش شده است. Schweitzer و همکاران (2009) معتقدند که رسوبات دربردارنده این گونه در ایران تاکنون رتین پسین می‌باشد. انتشار چینه‌شناسی این گونه در سایر نقاط دنیا، نورین تا قاعده لیاس می‌باشد.
شکل 4. a) Neocalamites sp. cf. N. carcinoides، n: محل بندها، b) نمایی نزدیک از بند بالایی، c) رسم بند بالایی، d) Dictyophyllum sp. cf. D. exile؛ e) رسم Dictyophyllum sp. cf. D. exile
Genus Clathropteris Brongniart 1828
Clathropteris meniscoides (Brongniart, 1825) Brongniart 1828
(Figs. 5a,b)
1825 Filicites meniscoides Brongniart, p. 218, pl. 11.
1828 Clathropteris meniscoides; Brongniart, p. 62, 187.
1964 Clathropteris meniscoides; Kilpper, p. 37; text-figs. 15,16.
1968 Clathropteris meniscoides; Assereto et al., table 1a.
1975 Clathropteris meniscoides; Poliansky et al., p. 1-3,7.11.
1976 Clathropteris meniscoides; Bragin et al., p. 11, pls. 7-9.
1976 Clathropteris meniscoides; Sadovnikov, p. 79, pl. 2, fig. 8.
1977 Clathropteris meniscoides; Sadovnikov, p. 146.
1977 Clathropteris meniscoides; Fakhr, p. 75, pl. 22, figs. 1-3; text-fig. 8G.
1977 Clathropteris meniscoides; Corsin & Stampfli, p. 523, pl. 1, figs. 3-9.
1978 Clathropteris meniscoides; Schweitzer, p. 20.
1980 Clathropteris meniscoides; Sadovnikov, p. 86.
1983 Clathropteris meniscoides; Sadovnikov, p. 13,figs. 5,6.
2002 Clathropteris meniscoides; Vaez-Javadi & Ghavidel-Syooki, p. 60, pl. 2, fig. 2.
2009 Clathropteris meniscoides; Schweitzer et al., p. 54, pl. 21, fig. 2; pl. 22. Figs. 1-3; pl. 23, fig. 1; text-fig. 16 & 17.
2014 Clathropteris meniscoides; Vaez-Javadi, p. 32, pl. 4, fig. 1.
2015 Clathropteris meniscoides; Vaez-Javadi & Parvasideh, p. 62, pl. 1, fig. 3 (In Persian).
2020/2021 Clathropteris meniscoides; Mannani et al., p. 232, Figs. 6A – 6F (In Persian).
توصيف: نمونه یافت شده شامل بخشی از یک پن، راشیس پن ظریف، ضخامت یک میلی‌متر و حاوی خطوط طولی ظریف، پهنای پن 80 میلی‌متر، کناره‌های پن حاوی بریدگی‌های کم عمق، رأس لوب‌ها (پینول‌ها) گرد تا نوک ساییده، خروج رگبرگ میانی پینول‌ها از راشیس با زاویه 60 درجه و تا انتهای پینول ادامه دارد، طول پینول‌ها 55 میلی‌متر، رگبرگ میانی یا اصلی (I) کمی به سمت بالا خمیده، رگبرگ‌های جانبی (II) به‌طور کامل مشخص و عمود بر رگبرگ اصلی و تشکیل شبکه‌های منظم مستطیلی، ضلع کوچک مستطیل‌ها شامل رگبرگ‌های اصلی، ابعاد این مستطیل‌ها 6×5 میلی‌متر، این شبکه‌های مستطیلی توسط رگبرگ‌های فرعی‌تر (III) به چهار مستطیل و در نهایت شبکه‌های مستطیلی نهایی توسط رگبرگ‌های فرعی‌تر (IV) و ظریف‌تر به شبکه‌های نامنظم و بسیار ظریفی تقسیم می‌شود. پینول‌ها فرتیل، اسپورانژها پراکنده در سطح پهنک، اسپورانژها کروی با قطر 5/0 میلی‌متر.
مقایسه: گونه Clathropteris meniscoides را می‌توان با گونه Clathropteris obovata Oishi 1932, emend. Harris, 1961 مقایسه کرد. شکل کلی پن در گونه Clathropteris meniscoides خطی ـ سرنیزه‌ای ولی در گونه Clathropteris obovata تخم‌مرغی معکوس بوده، در گونه Clathropteris meniscoides نسبت طول پن به عرض بیشتر و بریدگی کناره پهنک پن‌ها کمتر و شبکه‌ها منظم‌تر و مشخص‌تر می‌باشند. همچنین در گونه Clathropteris obovate کناره پینول‌ها لوبه می‌باشد و این حالت در گونه Clathropteris meniscoides دیده نمی‌شود.
انتشار جغرافیایی در ایران: اين گونه تاكنون از دو حوضه البرز شامل زیراب (Kilpper, 1964)، نج (Assereto et al., 1968)، طزره (Sadovnikov, 1976)، شمشک (Fakhr, 1977)، شمال شرق شاهرود
(Corsin and Stampfli, 1977)، آبیک و واسک‌گاه (Sadovnikov, 1983)،جاجرم
(Vaez-Javadi and Ghavidel-Syooki, 2002) و معدن زغالسنگ تخت (شرق مینودشت) (واعظ جوادی و پرواسیده، 1393)، از حوضه طبس شامل معادن زغالسنگ پروده (Vaez-Javadi, 2014)، از حوضه کرمان شامل معادن زغالسنگ کرمان (بدون ذکر نام منطقه) (Poliansky et al., 1975)، داربیدخون و دهرود (Schweitzer et al., 2009) و از شمال شرق اصفهان (چاهریسه) (منانی و همکاران، 1399) گزارش شده است. همچنین این گونه بدون ذکر گستره و تنها به‌صورت اشاره در لیست در برخی مطالعات (Bragin et al., 1976; Sadovnikov, 1977 and 1980; Schweitzer, 1978) گزارش شده است.
سن: این گونه در ایران از رسوبات تریاس پسین (Fakhr, 1977)، رتین (Kilpper, 1964; Sadovnikov, 1976 and 1983; Vaez-Javadi & Ghavidel-Syooki, 2002; Schweitzer et al.2009; Vaez-Javadi, 2014؛ منانی و همکاران، 1399)، تریاس پسین ـ لیاس پیشین (Poliansky et al., 1975; Corsin and Stampfli, 1977) و لیاس پیشین (Assereto et al., 1968) گزارش شده است. Schweitzer و همکاران (2009) معتقدند که سن این گونه در ایران نورین پسین ـ رتین پسین است. انتشار چینه‌شناسی این گونه در سراسر دنیا کارنین ـ لیاس پیشین می‌باشد.
شکل5 . (a Clathropteris meniscoides، (b رسم Clathropteris meniscoides
Division Gymnospermophyta
Class Pinopsida Meyan 1984
Order Pinales Meyan 1984
Family Voltziaceae Florin 1951
Genus Cycadocarpidium Nathorst 1886
Cycadocarpidium erdmani Nathorst 1886
(Figs. 6a,b)
1886 Cycadocarpidium erdmani Nathorst, p. 91, pl. 26, figs. 15-20.
1977 Cycadocarpidium erdmani; Fakhr, p. 146, pl. 50, figs. 7,8.
1996 Cycadocarpidium erdmani; Schweitzer & Kirchner, p. 97, pl. 2, fig. 7; pl. 3, figs. 2-5; Text-fig. 7.
توصيف: نمونه (اندام زایا) شامل یک bract بیضوی کشیده و منفصل با ابعاد 10×3 میلی‌متر، رأس آن به‌طور کامل گرد، حاوی شش رگبرگ، حاوی یک پدونکول با ضخامت یک میلی‌متر و دو اوول کم و بیش نزدیک به تخم‌مرغی به‌طور اریب در زیر و دو طرف bract و متصل به پدونکول با ابعاد 5/1×5/0 میلی‌متر.
مقايسه: گونه Cycadocarpidium erdmani با برخی از گونه‌های این جنس قابل قیاس می‌باشد و در جدول زیر به آن اشاره شده است.
جدول 2. مقایسه گونه Cycadocarpidium erdmani با چند گونه از این جنس در تریاس پسین. (اقتباس از Kimura and Ohana, 2000)
(C: Carnian, N: Norian, R: Rhaetian, L: Lias)
Age | Seed Scale Complex | Bract Scale |
| |||
Seeds | Veins | Size L/W (mm) | Form | |||
Number | Size L/W (mm) | |||||
N-R | 2 | 3 × 2 | 4-6 | 7.5-10.5 × 3-3.2 | ovate | C. erdmani Nathorst 1886 |
R | 2 | small | 4 | 5 × 2 | small ovate | C. redivivum Nathorst 1911 |
N-L | 2 | small | 4 | 4-10 × 3-4 | lanceolate | C. minor Turtanova-Ketova 1931 |
N | 2 | middle | 4-6 | 8-19 × 4-6.5 | elongate ovate | C. parvum Kryshtofovich & Prynada 1932 |
N-L | 2 | 2 × 1 | 4-6 | 15-22 × 3-7 | elongate ovate | C. ferganiensis Turtanova-Ketova 1950 |
C-N | 3 | 2.1-3.3 × 0.8-1.8 | 4 | 15-17 × 3.6-4 | elliptic | C. naitoi Konʼno 1961 |
C-N | 3 | 1.6-2.3 × 1.2-1.3 | 4 | 14.5-18.5 × 4.6 | ovate-short lanceolate | C. osawae Konʼno 1961 |
C-R | 3 | 2-2.5 × 1-1.5 | 5-6 | 15-18 × 3.5-5 | ovate- lanceolate | C. tricarpum Prynada 1978 |
انتشار جغرافیایی در ایران: اين گونه تاكنون تنها از حوضه البرز شامل شمشک (Fakhr, 1977) و دره آپون در جنوب زیراب (Schweitzer and Kirchner, 1996) گزارش شده است.
سن: این گونه در ایران تاکنون از رسوبات تریاس پسین (Fakhr, 1977) و نورین (Schweitzer and Kirchner, 1996) گزارش شده است. شوایتزر و کرچنر (Schweitzer and Kirchner,1996) معتقدند رسوبات مورد مطالعه توسط فخر (Fakhr, 1977) احتمالا سن نورین داشته است.
شکل 6. (a Cycadocarpidium erdmani، (b رسم Cycadocarpidium erdmani
نتيجه‌گيري
1ـ چهار گونه ماکروفسیل گیاهی در ناحیه میان‌لات ـ بامسی (گستره زغال‌دار رامسر) شناسایی شد و براساس گونه‌های Neocalamites sp. cf. N. carsinoides، Dictyophyllum sp. cf. D. exile، Clathropteris meniscoides و Cycadocarpidium erdmani سن طبقات مورد مطالعه نورین ـ رتین و با توجه به موقعیت چینه‌ای رسوبات به‌طوری‌که برش مورد مطالعه به‌طورحتم مربوط به سازند للـه‌بند می‌باشد بنابراین سن توالی رسوبات مطالعه شده نورین پسین ـ رتین پیشین در نظر گرفته می‌شود.
2ـ در این مطالعه جنس Cycadocarpidiom از ناحیه زغال‌دار البرز غربی و دو جنس Neocalamites و Clathropteris از حوضه زغال‌دار رامسر (نیدشت و اکراسر) برای نخستین بار گزارش می‌شوند.
سپاسگزاري
از آقای دکتر محمد صادق فخر از دانشگاه تهران برای رهنمودهای ارزنده و همیشگی‌شان، از آقاي فریبرز جوربنيان که در عمليات صحرايي و جمع‌آوري نمونه ها همراه و كمك اينجانب بودند و از آقای دکتر حسین کامیابی شادان و خانم مهندس سعیده رضایی هر دو از مدیریت اکتشاف تشكر و قدرداني مي‌نمايم.
منابع
آقانباتی، ع.، 1388. فرهنگ چینه‌شناسی ایران (جلد سوم ـ تریاس). سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدنی كشور، 727. ##آقانباتي، ع.، 1377. چينه‌شناسي ژوراسيك ايران ـ 1. سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدنی كشور، 355. ##بهار فیروزی، خ.، ندیم، ه. و شافعی، ع.ر.، 1380. نقشه زمین شناسی 1:100000 رامسر، سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدنی كشور. ##سعادت نژاد، ج.، 1395. ماكروفسيل‌هاي گياهي سازند کلاریز (رتین) از معادن زغالسنگ کناررود (جنوب باختری چابکسر)، تعیین سن و مقایسه آن‌ها با سایر مناطق در حوضه‌ی زغال‌خیز البرز غربی. دو فصلنامه‌ی دیرینه شناسی، 4 (2): 208-189. ##سعادت نژاد، ج.، 1384. معرفی چهار گونه از ماکروفسیل‌های گیاهی گروه بازدانگان (سیکادوفیت‌ها و ژینکوفیت‌ها) برای نخستین‌بار از ایران. فصلنامه‌ی علوم زمین، 57: 133-128. ##عبداللهی، ه.، 1391. اطلس راه‌های ایران. سپهر اندیشه، 64 . ##فرهی منش، م.، خسرو تهرانی، خ. و زواره‌ای، ا.، 1387. معرفی تعدادی از ماکروفسیل‌های گروه شمشک در منطقه‌ی امامزاده هاشم. فصلنامه‌ی زمین‌شناسی کاربردی، 4 (3): 193-188. ##معين السادات، س. ح. و زاده كبير، ا. ا.، 1370. زمين‌شناسي و رسوبات ذغالدار ايران (جلد اول ـ البرز). وزارت معادن و فلزات، شركت ملي فولاد ايران، منتشر نشده، 566. ##معين السادات، س. ح. و رضوی ارمغانی، م.ب.، 1372. زمين‌شناسي ایران (جلد هفتم ـ زغالسنگ). سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدنی كشور، 286. ##منانی، م.، سعادت نژاد، ج. و علامه، م.، 1399. ماکروفسیل‌های گیاهی سازند نایبند (تریاس پسین)، شمال شرق اصفهان، ایران مرکزی. رخساره‌های رسوبی، 13 (2): 238-226. ##واسيليف، ا. و.، 1363 (1984). فسيل‌هاي مزوزوئيك مناطق ذغالدار ايران، جلد اول، قسمت دوم، آلبوم عكس‌ها و اشكال فسيل‌هاي گياهي. ترجمه: مهديان، ج.، شركت ملي فولاد ايران، منتشر نشده، 97 ، 47 آلبوم. ##واعظ جوادی، ف.، 1395. ماکروفسیل‌های گیاهی سازند کلاریز معدن یورت شرقی، آزادشهر و تطابق آن با دیگر افق‌های گیاهی ایران و جهان. فصلنامه‌ی علوم زمین، 99: 110-95. ##واعظ جوادی، ف.، 1391. بیوستراتیگرافی سازند نایبند در منطقه معادن زغالسنگ پروده طبس بر مبنای ماکروفسیل‌های گیاهی. فصلنامه‌ی پژوهش‌های چینه نگاری و رسوب شناسی، 46 (1): 143-113. ##واعظ جوادی، ف. و پرواسیده، ا.، 1393. ماکروفسیل‌های گیاهی معدن تخت مینودشت، تعیین سن و بررسی فراوانی نسبی و اندکس سورنسون فلور آن و مقایسه با سایر فلوریزون‌های ایران و اوراسیا. فصلنامه‌ی پژوهش‌های چینه نگاری و رسوب شناسی، 57 (4): 86-59. ##Assereto, R., Barnard, P.D.W. and Fantini-Sestini, N., 1968. Jurassic Stratigraphy of the Central Elburz. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 74(1): 3-21. ##Benton, M.J., 1993. The Fossil Record.2. Chapman and Hall, London, 846. ##Bragin, Y., Jahanbakhsh, F., Golubev, S. and Sadovnikov, G., 1976. Stratigraphy of the Triassic- Jurassic Coalbearing Deposites of Alborz. National Iranian Steel Company, 51 p. (unpublished) ##Brauns, D., 1862. Der Sandstein bei Seinstedt unweit des Fallsteins und die In ihm vorkommenden Pflanzenreste. Palaeontographica, 9 (2): 47-62. (In Germany) ##Brongniart, A., 1825. Observations sur les végétaux fossils renfermés dans les grès de Hoer en Scanie. Annales des Sciences Naturelles, 4: 200-219. (In French) ##Brongniart, A., 1828. Prodrome d'une histoire des végétaux fossiles. Dictionnaire Sciences Naturelles, 56: 16-212. (In French) ##Corsin, P. and Stampfli, G., 1977. La formation de Shemshak dans l'Elburz oriental (Iran): flore-stratigraphie-paleogeographie. Geobios, 10: 509-571. (In French) ##Fakhr, M.S., 1977. Contribution a l'etude de la flore Rheto-Liasique de la formation de Shemshak de l'Elburz (Iran). Memoire de Section de Science. 5, 178. ##Fürsich, F.T, Wilmsen, M., Seyed-Emami, K. & Majidifard, M.R., 2009. Lithostratigraphy of the Upper Triassic Middle Jurassic Shemshak Group of Northern Iran. Geological Society, Special Publications, 312: 129-160. ##Harris, T.M., 1961. The Yorkshire Jurassic Flora, I. Thalophyta and Pteridophyta, British Museum Natural History, London, 212. ##Harris, T.M., 1931. The Fossil Flora of Scoresby Sound, I. Cryptogams (exclusive of Lycopodiales), Meddeleleser om Grønland, Kopenhagen, 104. ##Kilpper, K., 1964. Uber eine Rat-Lias Flora aus dem nordlichen Abfall des Alburz Gebriges in Nord Iran, I: Bryophyta-Pteridophyta. Palaeontographica, B., 114 (1-3), 1-78. (In Germany) ##Kimura, T. and Ohana, T., 2000. A unique Cycadocarpidium from the Upper Triassic Nariwa Group, West Japan. Bulleton Kitakyushu Museum Natural History, 19: 111-116. ##Nathorst, A.G., 1886. Om floren i Skanes kolförande Bildningar. I. Floren vid Bjuf. Första Häftet. Sverige Geology Understanding, 85: 95-131. (In Germany) ##Nathorst, A.G., 1878. Om floren Skanes kolförande Bildningar. I. Floren vid Bjuf. Sverige Geology Understanding, 27: 1-52. (In Germany) ##Poliansky, B.Y., Sikstel, T.A. and Safronov, D.S., 1975. Stratigraphy of Triassic and Jurassic Deposites of Kerman Region. Polad Iran, 5: 1-10. ##Repin, J., 1978. Stratigraphy and Paleogeography of Coal-bearing Sediments of Iran. National Iranian Steel Company, 326. (unpublished) ##Sadovnikov, G.N., 1991. Upper Triassic Gymnosperms from Northern Iran. Paleontological Journal, 25 (4): 123-137. ##Sadovnikov, G.N., 1989. Taeniopteris, Nilssoniopteris and Nilssonia in the Late Triassic Flora of Iran. Paleontological Journal, 23 (3): 95-100. ##Sadovnikov, G., 1983. Flora of the Elburs̉ Mesozoic Coalbearing Formation. III. Geshlagh-Flora. Atlas. 46 pl., Moskow. (in Russian). ##Sadovnikov, G., 1980. Flora of the Elburs̉ Mesozoic Coalbearing Formation. Proceeding of the USSR Akademy Nauk., 9: 82-96; (in Russian). ##Sadovnikov, G.N., 1977. The floral assemblages of the Mesozoic of Northern Iran. Bulleton MOIP, otd. Geology, 52, 2: 146. ##Sadovnikov, G., 1976. The Mesozoic flora of Alborz and Central Iran and its stratigraphic importance. National Iranian Steel Company, 118, 13 table. (unpublished). ##Schweitzer, H.J., 1978. Die rhäto-jurassischen Floren des Iran und Afghanistans: 5. Todites princeps. Thumatopteris brauniana und Phlebopteris polypodioides. Palaeontographica, B., 168 (1-3): 17-60. (In Germany) ##Schweitzer, H.J. and Kirchner, M., 2003. Die rhato-jurassischen Floren des Iran und Afghanistans. 13. Cycadophyta. III. Bennettitales. Palaeontographica, B., 264 (1-6): 1-166. (In Germany) ##Schweitzer, H.J. and Kirchner, M., 1998. Die rhato-jurassischen Floren des Iran und Afghanistans. 11. Pteridospermophyta und Cycadophyta I. Cycadales. Palaeontographica, B., 248 (1-3): 1-85. (In Germany) ##Schweitzer, H.J. and Kirchner, M., 1996. Die rhato-jurassischen Floren des Iran und Afghanis-tans. 9. Coniferophyta. Palaeontographica, B., 238 (4-6): 77-139. (In Germany) ##Schweitzer, H.J., Schweitzer, U., Kirchner, M., Van Konijnenburg – Van Cittert, J.H.A., Van der Burg, J. and Ashraf, R.A., 2009. The Rhaeto-Jurassic flora of Iran and Afghanistan. 14. Pterophyta - Leptosporangiatae. Palaeontographica, B., 279: 1-108. ##Vaez-Javadi, F., 2014. Triassic and Jurassic Floras and Climate of Central-East Iran. Geological Survey of Iran, Rahi Publ., 254 . ##Vaez-Javadi, F. and Ghavidel-Syooki, M., 2002. Plant megafossil remains from Shemshak Formation of Jajarm area, NE Alborz, Iran. Palaeobotanist, 51: 57-72. ##
[1] *نویسنده مرتبط: javadsaadatnejad@gmail.com
[2] Bulge
