زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش چینه‌شناسی خونیک (غرب قاین، شرق ایران)
محورهای موضوعی :مرضیه نطقی مقدم 1 , فرح جلیلی 2 , سعیده سنماری 3
1 - دانشگاه پیام نور
2 - دانشگاه بیرجند
3 - دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) قزوین
کلید واژه:
چکیده مقاله :
در این پژوهش زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه حاشیه شرقی بلوک لوت در برش چینه‌شناسی خونیک واقع در غرب قاین برمبنای نانوفسیل‌های آهکی بررسی شد. برش چینه‌شناسی مورد مطالعه با ضخامت 196 متر بیشتر شامل مارن‌های سبز رنگ با میان‌لایه‌های ماسه‌سنگ می‌باشد. براساس مطالعات سيستماتيك، 30 گونه نانوفسیلی متعلق به 20 جنس شناسايي شد. برمبنای مطالعه نانوفسیل‌های آهکی شاخص نظیر Calcicalathina oblongata، Speetonia colligata، Eiffellithus striatus و مجموعه فسیل‌های همراه، زیست‌زون‌های Calcicalathina oblongata Zone (CC3)، Cretarhabdus loriei Zone (CC4) و Lithraphidites bollii Zone (CC5) تعیین شد كه معادل زيست‌زون‌هاي NK3A تا بخش مياني زيرزون NC5B است. مطابق زیست‌زون‌های تعیین‌شده، بازه زمانی نهشته‌های مورد مطالعه والانژینین پیشین تا هوتروین پسین پیشنهاد می‌شود.
In this research, the biostratigraphy of the Cretaceous deposits was investigated in the eastern margin of Lut Block in Khunik startigraphic section, west of Qaen, based on calcareous nannofossils. The stratigraphic interval mainly consists of marls with sandstone interlayers (196 m thick). According to the systematic studies, 30 nannofossil species belonging to 20 genera were identified. Based on the presence of index calcareous nannofossils such as Calcicalathina oblongata, Speetonia colligata, Eiffellithus striatus and the fossil assemblages Calcicalathina oblongata Zone (CC3), Cretarhabdus loriei Zone (CC4) and Lithraphidites bollii Zone (CC5) these deposits are equivalent to NK3A subzone – middle part of NC5B subzone. According to the determined biozones, early Valanginian to late Hauterivian age was suggested for the studied interval.
زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش چینه‌شناسی خونیک
(غرب قاین، شرق ایران)
مرضیه نطقی مقدم1 و *، فرح جلیلی2، سعیده سنماری3
1. استادیار گروه زمين‌شناسي، دانشکده علوم، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ايران
2. دکتری چینه‌شناسی و فسیل‌شناسی، گروه زمين‌شناسي، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ايران
3. دانشیار گروه معدن، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران
چکیده
در این پژوهش زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه حاشیه شرقی بلوک لوت در برش چینه‌شناسی خونیک واقع در غرب قاین برمبنای نانوفسیل‌های آهکی بررسی شد. برش چینه‌شناسی مورد مطالعه با ضخامت 196 متر بیشتر شامل مارن‌های سبز رنگ با میان‌لایه‌های ماسه‌سنگ می‌باشد. براساس مطالعات سيستماتيك، 30 گونه نانوفسیلی متعلق به 20 جنس شناسايي شد. برمبنای مطالعه نانوفسیل‌های آهکی شاخص نظیر Calcicalathina oblongata، Speetonia colligata، Eiffellithus striatus و مجموعه فسیل‌های همراه، زیست‌زون‌های Calcicalathina oblongata Zone (CC3)، Cretarhabdus loriei Zone (CC4) و Lithraphidites bollii Zone (CC5) تعیین شد كه معادل زيست‌زون‌هاي NK3A تا بخش مياني زيرزون NC5B است. مطابق زیست‌زون‌های تعیین‌شده، بازه زمانی نهشته‌های مورد مطالعه والانژینین پیشین تا هوتروین پسین پیشنهاد می‌شود.
واژه‌های کليدي: بلوک لوت، خونیک، زیست‌چینه‌نگاری، قاین، کرتاسه، نانوفسیل‌های آهکی.
Calcareous nannofossil biostratigraphy of the Cretaceous deposits in Khunik startigraphic section (West Qaen, eastern Iran)
Notghi Moghaddam, M. 1, Jalili, F.2 and Senemari, S. 3
1. Assistant Professor, Department of Geology, Faculty of Science, Payame Noor University, Tehran, I.R of Iran
2. Ph.D in stratigraphy and paleontology, Department of Geology, Faculty of Science, University of Birjand, Birjand, Iran
3. Associate Professor, Department of Mining, Faculty of Engineering, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
Abstract
In this research, the biostratigraphy of the Cretaceous deposits was investigated in the eastern margin of Lut Block in Khunik startigraphic section, west of Qaen, based on calcareous nannofossils. The stratigraphic interval mainly consists of marls with sandstone interlayers (196 m thick). According to the systematic studies, 30 nannofossil species belong to 20 genera were identified. Based on the index calcareous nannofossils such as Calcicalathina oblongata, Speetonia colligata, Eiffellithus striatus and the fossil assemblages Calcicalathina oblongata Zone (CC3), Cretarhabdus loriei Zone (CC4) and Lithraphidites bollii Zone (CC5) were identified that equivalent to NK3A subzone – middle part of NC5B subzone. According to the determined biozones, early Valanginian to late Hauterivian age was suggested for the studied interval.
Key word: Biostratigraphy, Calcareous nannofossil, Khunik, Lut Block, Qaen.
*نویسنده مرتبط: m.n.moghaddam@gmail.com; notghi.m@pnu.ac.ir
مقدمه
زمین‌شناسان پهنه‌های زمین‌شناختی ایران را به واحدهای مختلف تقسیم کرده‌اند. یکی از این پهنه‌ها ایران مرکزی است و تا مرزهای شرقی و غربی ایران ادامه دارد. ایران مرکزی با زمین‌درزهای افیولیتی سیستان، نائین، بافت، گسل دورونه و افیولیت‌های کاشمر - سبزوار احاطه شده و توسط گسل‌های طویلی که به سمت غرب خمیدگی دارند، قابل تقسیم به بلوک لوت، فرازمین شتری، فرونشست طبس، فرازمین کلمرد، بلوک پشت بادام، فروافتادگی بیاضه - بردسیر و بلوک یزد است (آقانباتی، 1383).
بلوک لوت گستره جغرافیایی وسیعی است و پدیده‌های متعدد زمین‌شناختی درخور توجهی دارد. این بلوک با درازایی حدود ۹۰۰ کیلومتر و عرض حدود 150 تا 200 کیلومتر، شرقی‌ترین بخش خردقاره ایران مرکزی است (آقانباتی، 1383) و به همراه بلوک طبس و یزد، بخش شرقی صفحه ایران را تشکیل می‌دهد (Davoudzadeh and Schmidt, 1982). بنابر عقیده برخی از زمین شناسان، مرز شرقی بلوک لوت با گسل نهبندان؛ مرز غربی با گسل نایبند؛ مرز شمالی با گسل درونه و مرز جنوبی این کمربند ساختاری فروافتادگی جازموریان است (Stocklin, 1972; Nowroozi, 1972; Stocklin and Navabi, 1973; Gansser, 1995).
تاریخچه چینه‌ای بلوک لوت بسیار نزدیک با دیگر نواحی خردقاره ایران مرکزی است. وجود فعالیت‌های شدید ماگمایی و حضور توده‌های نفوذی، وجود گسل‌ها و درز و شكاف‌های فراوان و وجود رخساره‌های مختلف دگرگونی در واحدهای مختلف سنگی از ویژگی‌های شاخص آن می‌باشد. درخصوص سنگ‌های آتشفشانی در این بلوک نقطه نظرات متعددی بیان شده است (خلعت‌بری جعفری و همکاران، 1399). علاوه بر آن به‌صورت محدودتر سنگ‌های رسوبی نظیر سنگ آهک، مارن و ماسه‌سنگ نیز در این کمربند ساختاری دیده می‌شود (آقانباتی، 1383). در این میان توالی رسوبات کرتاسه در بلوک لوت از گستردگی و ضخامت قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست. در بسیاری از نقاط نیز به دلیل وجود شرایط تکتونیکی خاص، مطالعه توالی‌های موجود سخت و دشوار است. با این وجود در این پژوهش برای شناسایی نانوفسیل‌های آهکی، تعیین زیست‌زون‌های نانوفسیلی و تعیین سن دقیق، نهشته‌های کرتاسه شمال شرق روستای خونیک (غرب قاین)، نمونه‌برداري و بررسی شد.
براساس تقسیم‌بندی آقانباتی (1383) پهنه مورد مطالعه در حاشیه شرقی بلوک لوت در شرق ایران قرار دارد.
همان‌طور که ذکر شد در بلوک لوت و به‌طورکلی شرق ایران مجموعه‌های رسوبی کرتاسه گزارش شده و تاکنون مطالعات چندی بر روی آن انجام شده است. از جمله مطالعات انجام شده برمبنای نانوفسیل‌های آهکی در زمان کرتاسه می‌توان به تحقیقات انجام شده در برش‌های چینه‌شناسی سیلک (جلیلی و همکاران، 1398)، ماله‌آباد (نطقی‌مقدم و همکاران، 1395)، تیغدر (نطقی‌مقدم و خدادادی، 1395)، رمشتیک (نطقي‌مقدم و همکاران، 1394)، فتح‌آباد (هادوی و همکاران، 1394؛ 1393)، شوشود (جلیلی و همکاران، 1393) و سرایان (Hadavi et al., 2015) اشاره کرد. سایر مطالعات نانوفسیلی انجام‌شده بر روی نهشته‌های پالئوژن و نئوژن متمرکز می‌باشد (نطقی مقدم و همکاران، 1399؛ جلیلی و همکاران، 1398، 1395، 1394؛ مهدوی، 1392؛ نظری سیاه‌سر، 1390؛ احراری، 1389).
موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی به برش چینه‌شناسی مورد مطالعه
توالی مورد مطالعه در نزدیکی روستای خونیک (غرب قاین، استان خراسان جنوبی) واقع شده است. مختصات جغرافیایی برش چینه‌شناسی مورد مطالعه //25 /56 O58 طول شرقی و //53 /44 O33 عرض شمالی است که در گستره نقشه زمین‌شناسی 100000/1 گریمونج قرار دارد. برای دسترسی به پهنه مورد نظر در مسیر جاده بیرجند- قاین و بعد از گذشتن از قاین در جاده فرعی قاین- خونیک و در سه کیلومتری شمال شرق روستای خونیک، نهشته‌های مارنی مورد مطالعه قرار دارد (شکل 1).
شکل 1. موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی به برش مورد مطالعه (با استفاده از نقشه راه‌هاي خراسان جنوبي، دفتر آمار، اطلاعات و GIS استانداري خراسان جنوبي، 1399)
ضخامت توالی مورد مطالعه در برش چینه‌شناسی بیان شده 196 متر است و مشتمل بر مارن‌های نرم سبز رنگ با میان‌لایه‌های ماسه‌سنگی می‌باشد. مارن‌های برداشت شده با مرز عادی بر روی واحد ماسه‌سنگی و در زیر سنگ‌آهک‌های توده‌ای روشن قرار دارند. از این نهشته‌ها با فواصل حدود دو تا چهار متر، 55 نمونه برداشت شد و پس از آماده‌سازی مورد بررسی قرار گرفت. برای مطالعه واحدهای ماسه‌سنگی و سنگ آهکی سه نمونه از 10 متر انتهایی بخش ماسه‌سنگی و سه نمونه از 10 متر ابتدایی سنگ آهک‌های بالایی توالی مورد مطالعه برداشت شد (شکل‌هاي2 و 3).
شکل 2. تصوير مارن‌هاي موردمطالعه و مرز فوقاني (دید به سمت شمال غرب)
روش مطالعه
پس از انجام مطالعات صحرایی و نمونه‌برداری، برای آماده‌سازی نمونه‌ها از روش اسميراسلايد استفاده شد (Bown and Young, 1998). اسلایدهای آماده شده با ميکروسکوپ نوري المپوس مدل BH2 مطالعه و سپس با دوربین Canon عکس‌برداري شد. مطالعه و شناسایی نانوفسیل‌های آهکی با استناد بر تعاریف Perch-Nielsen (1985) و (1997) Bown and Young انجام شد. گسترش زیست‌چینه‌نگاری نانوفسیل‌های آهکی در شکل 3و تصاویر غالب گونه‌های نانوفسیلی شناسایی شده در پلیت 1 ارائه شده است.
بحث
نانوفسيل هاي آهکي (حفظ‌شدگی، ترکیب گونه‌ای)
انحلال، دياژنز و رشد ثانويه عواملی هستند که بر حفظ‌شدگي گونه‌هاي نانوفسيلي تاثیر مي‌گذارند (Bown and Young, 1998; Andruleit, 1997; Steinmetz, 1994 ; Honjo, 1976). در این پژوهش30 گونه متعلق به 20جنس نانوفسیلی شناسایی شد (شکل3 و پلیت1). گونه‌های نانوفسیلی شناسایی‌شده در برش چینه‌شناسی خونیک از حفظ‌شدگي خوبی برخوردار هستند. به‌طوری‌که پل‌ها، کانال مرکزی، صليب‌ها و حفرات در غالب گونه‌های شناسایی شده مانند Eiffellithus striatus و یا گونه‌های متعلق به Nannoconus به‌خوبی مشاهده مي‌شود. مجموعه جنس و گونه‌های غالب نانوفسیلی در بخش تحتانی نهشته‌های مورد مطالعه شامل گونه‌های Micrantholithus speetonensis، Nannoconus quadratus و Nannoconus circularis است. گونه‌های Rhagodiscus robustus و Lithraphidites bollii بیشتر در بخش فوقانی برش چینه‌شناسی موردمطالعه و گونه‌های Watznaueria barnesiae، Cycloglosphaera margerelii و Watznaueria biporta تقریبا در تمامی نمونه‌ها مشاهده شد.
شکل3. ستون چینه‌سنگی و گسترش زيست‌چينه‌اي نانوفسيل‌هاي آهکي در برش خونیک، شرق ایران
Plate1
پلیت1. تصاویر نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده در برش خونیک
اسامی نانوفسیل‌های آهکی پلیت 1. (علامت‌هاي اختصاريXPL معرف تصوير نمونه در Cross-polarized light، PNU معرف محل نگهداري نمونه‌ها در آزمايشگاه زمين‌شناسي دانشگاه پيام‌نور استان خراسان‌جنوبي و Kh معرف برش خونيك است)
1: Ethmorhabdus hauterivianus (Black, 1971) Applegate et al. in Covington & Wise, 1987 (Sample No.: PNU. Kh 36; Fig. 1: XPL, 45º)
2: Speetonia colligata Black, 1971 (Sample No.: PNU. Kh 26; Fig. 2: XPL, 45º)
3: Zeugrhabdotus erectus (Deflandre in Deflandre & Fert, 1954) Reinhardt, 1965 (Sample No.: PNU. Kh 20; Fig. 3: XPL, 60º)
4: Zeugrhabdotus diplogrammus (Deflandre in Deflandre & Fert, 1954) Burnett in Gale et al., 1996 (Sample No.: PNU. Kh 35; Fig. 4: XPL, 30º)
5: Lithraphidites carniolensis Deflandre, 1963 (Sample No.: PNU. Kh 7; Fig. 5: XPL, 45º)
6: Lithraphidites bollii (Thierstein, 1971) Thierstein, 1973 (Sample No.: PNU. Kh 31; Fig. 6: XPL, 0º)
7: Rhagodiscus dekaenelii Bergen, 1994 (Sample No.: PNU. Kh 21; Fig. 7: XPL, 30º)
8: Diadorhombus rectus Worsley, 1971 (Sample No.: PNU. Kh 25; Fig. 8: XPL, 45º)
9: Cruciellipsis cuvillieri (Manivit, 1966) Thierstein, 1971 (Sample No.: PNU. Kh 37; Fig. 9: XPL, 45º)
10: Rhagodiscus robustus Bown, 2005 (Sample No.: PNU. Kh 52; Fig. 10: XPL, 0º)
11: Assipetra infracretacea (Thierstein, 1973) Roth, 1973 (Sample No.: PNU. Kh 51; Fig. 11: XPL, 0)
12: Repagulum parvidentatum (Deflandre & Fert, 1954) Forchheimer, 1972 (Sample No.: PNU. Kh 40; Fig. 12: XPL, 0º)
13: Watznaueria barnesiae (Black in Black & Barnes, 1959) Perch-Nielsen, 1968 (Sample No.: PNU. Kh 2; Fig. 13: XPL, 30º)
14: Watznaueria biporta Bukry, 1969 (Sample No.: PNU. Kh 3; Fig. 14: XPL, 0º)
15: Cyclagelosphaera margerelii Noël, 1965 (Sample No.: PNU. Kh 5; Fig. 15: XPL, 0º)
16: Diazomatolithus lehmanii Noël, 1965 (Sample No.: PNU. Kh 2; Fig. 16: XPL, 0º)
17, 18: Micrantholithus hoschulzii (Reinhardt, 1966) Thierstein, 1971 (Sample No.: PNU. Kh 54 (17) & Kh 35 (18); Figs. 17 & 18: XPL, 0º)
19: Calcicalathina oblongata (Worsley, 1971) Thierstein, 1971 (Sample No.: PNU. Kh 1; Fig. 19: XPL, 45º)
20: Eiffellithus striatus (Black, 1971) Applegate & Bergen, 1988 (Sample No.: PNU. Kh 18; Fig. 20: XPL, 45º)
21: Nannoconus quadrates (Noël 1959) Deres & Achéritéguy 1980 (Sample No.: PNU. Kh 6; Fig. 21: XPL, 0º)
22: Nannoconus bermudezii Brönnimann, 1955 (Sample No.: PNU. Kh 8; Fig. 22: XPL, 45º)
23: Nannoconus bucheri Brönnimann, 1955 (Sample No.: PNU. Kh 28; Fig. 23: XPL, 0º)
24: Nannoconus circularis Deres and Achéritéguy, 1980 (Sample No.: PNU. Kh 19; Fig. 24: XPL, 0º)
زیست‌چینه‌نگاری و تعیین سن
نانوفسیل‌های آهکی به علت تنوع زياد، بازه زمانی کوتاه، شناوري و پراكندگي اهميتي فوق‌العاده در مطالعات زیست‌چینه‌نگاری و تطابق بين‌ناحيه‌اي دارند (Perch-Nielsen, 1985). از این‌رو مطالعات وسیعی در زمان‌های مختلف برمبنای این گروه فسیلی انجام شده و بر اساس آن تقسیم‌بندی‌های زیست‌چینه‌ای متعددی توسط پژوهشگرهای مختلف ارائه شده است. اولین تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای نهشته‌های کرتاسه پیشین توسط Thierstein (1971; 1973) به دنبال مطالعه نمونه‌های مربوط به جنوب شرق فرانسه انجام شد. سپس Roth (1978) و Sissingh (1977) تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای نانوفسیلی در حوضه تتیس ارائه دادند. زیست‌زون‌های معرفی شده Sissingh (1977) با علامت اختصاری CC و زیست‌زون‌های معرفی شده Roth (1978) با علامت اختصاریNK/NC توسط پژوهشگرهای مختلف مانند Bralower et al (1989; 1993) ; Perch-Nielsen (1979; 1985); Bralower (1987) ; Applegate and Bergen (1988) مورد استفاده و بازبینی قرار گرفت.
در این میان تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای Sissingh (1977, 1978) که یک تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای کامل در بازه زمانی کرتاسه است و در غالب مطالعات زیست‌چینه‌نگاری کرتاسه مورد استفاده پژوهشگرهای مختلف قرار دارد (سنماری، 1397؛ سنماری و فروغی، 1398)، مبنای مطالعه حاضر نیز می‌باشد. در این مطالعه زیست‌زون‌های تعیین‌شده براساس Sissingh (1977, 1978) با تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای Roth (1978) مقايسه و معادل‌سازي شده است. از آن جا که گونه‌های شاخص بکار رفته در این تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای به‌خصوص در کرتاسه از گسترش خوبی برخوردار هستند، بنابراین اکثر پژوهشگرها برای مطالعات زیست‌چینه‌نگاری کرتاسه از این تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای استفاده می‌کنند. بازنگری تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای مورد نظر توسط Applegate and Bergen (1988) و Perch-Nielsen (1979, 1985)انجام شد. در تقسیم‌بندی زیست‌چینه‌ای Sissingh (1977)، زون‌ها با علامت اختصاري CC (کوکولیت‌های کرتاسه) مشخص شده است. اساس زون‌هاي معرفي شده در این زون‌بندی، اولین حضور و يا آخرین حضور گونه‌های شاخص نانوفسیلی است.
در این برش چینه‌شناسی برپايه اولين حضور گونه‌های شاخص و مجموعه فسيل‌هاي همراه، زون‌های زیستی CC3، CC4 وCC5 برای توالی مورد مطالعه پیشنهاد شد (شکل 3). در زیر شرح هریک از زون‌های زیستی در برش چینه‌شناسی خونیک ارائه شده است.
- زیست‌زون Calcicalathina oblongata Zone (CC3)
بازه زمانی این زیست‌زون طبق تعریف Thierstein (1971) وSissingh (1977) از اولین حضور گونه Calcicalathina oblongata تا اولین حضور گونه Cretarhabdus loriei می‌باشد (Perch-Nielsen, 1985).Applegate and Bergen (1988) و Perch-Nielsen (1979) اولین ظهور گونه Eiffellithus striatus را شاخصی برای تعیین مرز بالایی این زون معرفی کردند. سن این زیست‌زون والانژینین پیشین تا نیمه ابتدایی والانژینین پسین است. زیست‌زون بیان شده برمبنای اولین حضور Eiffellithus windii به دو زیرزون CC3a و CC3b تقسیم می‌شود.
زیست‌زون CC3 منطبق بر زیرزون NK3A و نیمه ابتدایی زیرزون NK3Bاز زون‌بندی Roth (1978) است. مرز زیرین و بالایی زیرزون NK3A به ترتیب با اولین ظهور Calcicalathina oblongata و آخرین حضور Rucinolithus wisei و مرز زیرین و بالایی زیرزون NK3B به ترتیب با آخرین حضور Rucinolithus wisei و آخرین حضور Tubodiscus verenae تعیین می‌شود. اولین حضور Eiffellithus striatus مطابق با قسمت میانی زیرزون NK3B است.
توضیحات: در توالی مورد مطالعه اولین حضور گونه Calcicalathina oblongata در اولین نمونه بررسی شده، نشانگر آغاز زیست‌زون CC3 در قاعده برش چینه‌شناسی خونیک است. از آن جا که گونه شاخص مرز فوقانی (Cretarhabdus loriei) در نمونه‌های مطالعه شده مشاهده نشد، بنابراین برای تعیین مرز فوقانی زون به اولین حضور Eiffellithus striatus (نمونه شماره 18) استناد شد. از این‌رو گستره زیست‌زون بیان شده از قاعده توالی مورد بررسی تا ضخامت 64 متری (نمونه شماره1 تا نمونه شماره 18) تعیین شد. در این مطالعه اولین حضور گونه Eiffellithus windii ثبت نشد. بنابراین تعیین دو زیرزون CC3a و CC3b در این توالی امکان‌پذیر نشد. علاوه بر این با وجود ثبت اولین حضور گونه Calcicalathina oblongata و اولین حضور Eiffellithus striatus، تعیین مرز زیرین زیرزون NK3A و قسمت میانی زیرزون NK3B امکان‌پذیر شد ولی به دلیل نبود حضور گونه‌ی Rucinolithus wisei تعیین مرز NK3A و NK3B میسر نشد.
زیست‌زون Cretarhabdus loriei Zone (CC4)
طبق نظر Sissingh (1977)، زون Cretarhabdus loriei از اولین حضور گونه Cretarhabdus loriei تا آخرین حضور گونه Speetonia colligata ادامه دارد (Perch-Nielsen, 1985). تقسیمات فرعی این زیست‌زون در قلمرو Tethyan توسط Thierstein (1976) براساس اولین حضور گونه Lithraphidites bollii انجام پذیرفته و دو زیرزون CC4a و CC4b مشخص شده است. آخرین حضور گونهCruciellipsis cuvillieri نیز توسط Thierstein (1976) به‌عنوان شاخص دیگری برای تعیین مرز بالایی این زیست زون معرفی شده است. سن زون مورد نظر انتهای والانژینین پسین تا اوایل هوتروین پسین است.
زیست‌زون CC4 منطبق بر نیمه انتهایی زیرزون NK3Bو زیرزون‌های NC4A، NC4B، NC5A و نیمه ابتدایی زیرزون NC5Bاز زون‌بندی Roth (1978) است. نیمه انتهایی زیرزون NK3B به ترتیب با اولین حضور گونه Eiffellithus striatus و آخرین حضور Tubodiscus verenae مشخص می‌شود. آخرین حضور Tubodiscus verenae منطبق با شروع زیرزون NC4A و اولین حضور Lithraphidites bollii مطابق با انتهای زیرزون NC4A و شروع زیرزون NC4B است. به دنبال آخرین حضور Cruciellipsis cuvillieri، نشان‌دهنده انتهای زیرزون NC4B و شروع زیرزون NC5A می‌باشد. زیرزون NC5A با آخرین حضور Rucinolithus windleyae خاتمه یافته و زیرزون NC5B آغاز می‌شود. آخرین حضور Speetonia colligate منطبق با قسمت میانی زیرزون NC5B است.
توضیحات: باتوجه به معرفی اولین حضور گونه Eiffellithus striatus برای تعیین مرز فوقانی زون CC3 و به دنبال تعیین مرز تحتانی زون CC4 توسط Applegate and Bergen (1988) ، در این مطالعه گستره زون CC4 از اولین حضور گونه Eiffellithus striatus (نمونه شماره 18) تا آخرین حضور گونه Speetonia colligata (نمونه شماره41) تعیین شد. شواهد نانوفسیلی بیان شده، نشانگر وجود زیست‌زون CC4 از متراژ 64 متری از قاعده توالی تا 156 متری است. بنابراین زون CC4، 92 متر از نهشته‌های مارنی توالی مورد مطالعه را در برگرفته است. شایان ذکر است برمبنای اولین حضور Lithraphidites bollii (نمونه31)، زیست زون CC4 به دو زیرزون CC4a با ضخامت 52 متر از اولین حضور Eiffellithus striatusتا اولین حضور Lithraphidites bollii و زیرزون CC4b با ضخامت 40 متر از اولین حضور Lithraphidites bollii تا آخرین حضور Speetonia colligata تفکیک شد.
در این مطالعه آغاز نیمه انتهایی زیرزون NK3B با اولین حضور گونه Eiffellithus striatus مشخص شد ولی به دلیل نبود گونه‌ی Tubodiscus verenae تعیین مرز بالایی و به دنبال آن شروع زیرزون NC4A ممکن نبود. اولین حضور Lithraphidites bollii در نمونه‌های مورد مطالعه، انتهای زیرزون NC4A و شروع زیرزون NC4B را مشخص کرده است. با این وجود به دلیل نبود حضور Cruciellipsis cuvillieri انتهای زیرزون NC4B و شروع زیرزون NC5A و نیز به دلیل نبود حضور Rucinolithus windleyae تعیین انتهای زیرزون NC5A و شروع زیرزون NC5B امکان‌پذیر نبود. در این مطالعه آخرین حضور Speetonia colligate نشانگر قسمت میانی زیرزون NC5B در نمونه شماره41 (156 متري از قاعده توالي) است.
زیست‌زون Lithraphidites bollii Zone (CC5)
طبق نظر Thierstein (1971) وSissingh (1977) این زون از آخرین حضور گونه Speetonia colligata تا آخرین حضور گونه Calcicalathina oblongata ادامه دارد و سن آن معادل هوتروین پسین تا بارمین پیشین است (Perch-Nielsen, 1985).
زیست‌زون CC5 منطبق بر نیمه انتهایی زیرزون NC5Bو زیرزون NC5Cاز زون‌بندی Roth (1978) است. نیمه انتهایی زیرزون NC5Bبه ترتیب با آخرین حضور Speetonia colligate و آخرین حضور Lithraphidites bollii مشخص می‌شود. به دنبال آخرین حضور Lithraphidites bollii زیرزون NC5Cشروع و با آخرین حضور Calcicalathina oblongata خاتمه می‌یابد.
توضیحات: همان‌طور که در زون قبلی اشاره شد آخرین حضور گونه Speetonia colligata در نمونه شماره 41 ثبت گردید. اما آخرین حضور گونه Calcicalathina oblongata در توالی مورد مطالعه ثبت نشد. از این‌رو تعیین ضخامت زیست‌زون CC5 در برش چینه‌شناسی خونیک امکان‌پذیر نیست. بنابراین برمبنای مرز تحتانی زون (نمونه شماره 41)، 40 متر انتهای توالی مورد مطالعه به زون بیان شده اختصاص دارد. در برش چینه‌شناسی مورد مطالعه آخرین حضور Lithraphidites bollii ثبت نشد. بنابراین تفکیک دو زیرزون میسر نشد.
در این مطالعه آخرین حضور Speetonia colligate نشانگر قسمت میانی زیرزون NC5B در نمونه شماره41 است ولی با توجه به تداوم حضور Lithraphidites bollii و Calcicalathina oblongata در نمونه‌های مورد مطالعه، زیرزون NC5B خاتمه نیافته و زیرزون NC5C نیز شروع نمی‌شود.
شایان ذکر است در پژوهش حاضر تداوم حضور گونه Calcicalathina oblongata در نمونه‌های ابتدایی واحد سنگ آهک بالایی ثبت شد. از این‌رو گستره سنی بخش تحتانی واحد سنگ آهک بیان شده به ضخامت 10 متر و نیز مرز واحد مارنی با واحد سنگ آهک بالایی، برمبنای مرز تحتانی زونCC5، هوتروین پسین می‌باشد. در نمونه‌های مطالعه شده از واحد ماسه‌سنگی، نانوفسیلی ثبت نگردید. بنابراین تعیین سن واحد ماسه‌سنگی زیر توالی در این مطالعه امکان‌پذیر نشد.
درنتیجه در این مطالعه براساس زون‌های زیستی مطالعه شده، سن توالی مورد مطالعه والانژینین پیشین تا هوتروین پسین پیشنهاد مي‌شود.
نتیجه‌گیری
در این مطالعه برای اولین بار تعداد 30 گونه از گروه نانوفسيل‌هاي آهکي در نهشته‌های مارنی واقع در برش چینه‌شناسی شمال شرق خونیک شناسایی شد. این نمونه‌ها از حفظ‌شدگی به نسبت خوب و فراواني متوسطی برخوردار بودند. در توالی مورد مطالعه براساس وجود گونه‌های شاخص، زون‌های زیستی CC3، CC4 و CC5 بر پایه تقسیم‌بندی‌های زیست‌چینه‌ای Sissingh (1977) تعیین شد. براساس زیست‌زون‌های ارائه شده، بازه زمانی توالی رسوبی از والانژینین پیشین تا هوتروین پسین پیشنهاد می‌شود.
منابع
احراری، ا. 1389. معرفی نانوپلانکتون‌های آهکی نهشته‌های نئوژن جنوب غرب افضل‌آباد (جنوب شرق بیرجند). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور خراسان جنوبی (بیرجند)، 157. ##استانداری خراسان جنوبی، دفتر آمار، اطلاعات و GIS، گروه آمار و GIS، 1399. نقشه راه‌هاي خراسان جنوبي. ##آقانباتی، ع.، 1383. زمــین‌شناسی ایران. سازمان زمین‌شناسی و اكتشافات معدنی كشور، ۵۸۶.##جلیلی، ف.، نطقی‌مقدم، م. و هادوی، ف.، 1398. نانوپلانکتون‌های آهکی در اقیانوس میان‌کافتی شرق ایران در برش چینه‌شناسی چهکند (شمال بیرجند). نشریه علمی-پژوهشی اقیانوس‌شناسی، 10، 39، 73-79. ##جلیلی، ف.، نطقی‌مقدم، م. و هادوی، ف.، 1398. بررسی زیست‌چینه‌ای نهشته‌های شبه فلیش برش سیلک براساس نانوفسیل‌های‌آهکی و مقایسه آن با برش‌های شوشود و سرایان (شرق بلوک لوت). نشریه علوم زمین خوارزمی، 5، 2، 159-174. ##جلیلی، ف.، نطقی‌مقدم، م. و هادوی، ف.، 1395. بررسی فیلیشوئیدهای میوسن میانی و پسین خاور افضل‌آباد (شمال بیرجند) برپایه نانوفسیل‌های آهکی. فصلنامه علوم زمین، 26، 102، 177-184. ##جلیلی، ف.، هادوی، ف.، رحیمی، ب. و خزاعی، ا.ر.، 1394. نانواستراتیگرافی فیلیشوئیدهای افضل‌آباد (شمال بیرجند). نشریه علمی-پژوهشی دیرینه‌شناسی، 3، 2، 132-143. ##جلیلی، ف.، هادوی، ف. و نطقی‌مقدم، م.، 1393. زیست‌چینه‌نگاری نهشته‌های کرتاسه برمبنای نانوفسیل‌های آهکی در برش شوشود (شمال بیرجند). نشریه علمی-پژوهشی رخساره‌های رسوبی، 7، 2، 208-217. ##خلعت‌بری جعفری، م.، بانه‌ای، ن. و فریدی، م.، 1399. پترولوژی سنگ‌های آتشفشانی الیگوسن گستره ده‌ته، جنوب دیهوک، بلوک لوت. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 14، 56،21-41. ##سنماری، س. و فروغی، ف.، 1398. ارزیابی نهشته‌های منسوب به سازند گورپی برمبنای نانوفسیل‌های آهکی واقع در جنوب‌غرب بروجن، استان چهارمحال بختیاری. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 13، 50، 1-14. ##سنماری، س.، 1397. بیواستراتیگرافی گذر مزوزوئیک- سنوزوئیک برمبنای نانوفسیل‌های آهکی در برش تنگ بوالفارس، جنوب‌غرب ایران. فصلنامه زمین‌شناسی ایران، 12، 46، 1-9. ##مهدوی، ف. 1392. نانواستراتیگرافی نهشته‌های منسوب به پالئوژن در برش روستای کلاته‌شمس (شمال غرب بیرجند). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، 169. ##نطقی‌مقدم، م.، جلیلی، ف. و هادوی، ف.، 1399. نانواستراتیگرافی نهشته‌های برش آویج (حاشیه شرقی بلوک لوت). نشریه علمی-پژوهشی رخساره‌های رسوبی، 13، 1، 113-125. ##نطقی‌مقدم، م.، هادوی، ف. و خدادادی، ل.، 1395. نانواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه پیشین در برش ماله‌آباد. یازدهمین همایش انجمن دیرینه‌شناسی ایران، 196. ##نطقی‌مقدم، م. و خدادادی، ل.، 1395. نانوفسیل‌های آهکی کرتاسه پیشین: بیواستراتیگرافی حاشیه شرقی بلوک لوت. یازدهمین همایش انجمن دیرینه‌شناسی ایران، 132-136. ##نطقی‌مقدم، م.، هادوی، ف. و خدادادی، ل.، 1394. بررسی نانوفسیل‌های آهکی کرتاسه پیشین در برش رمشتیک (جنوب شرق سرایان). نشریه علمی- پژوهشی رخساره‌های رسوبی، 8،2، 278-289. ##نظری سیاه‌سر، ز. ۱۳۹۰. نانواستراتیگرافی نهشته‌های مارنی شمال شرق افضل‌آباد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام‌نور خراسان جنوبی (بیرجند)، 146. ##هادوی، ف.، نطقی مقدم، م.، خدادادی، ل. و رضازاده، ف.، 1394. بررسی شرایط رسوبگذاری نهشته‌های هوتروین براساس نانوفسیل‌های آهکی در برش فتح آباد (شمال غرب قاین). نهمین همایش انجمن دیرینه‌شناسی ایران، 140-144. ##هادوی، ف.، نطقی مقدم، م.، خدادادی، ل. و رضازاده، ف.، 1393. نانواستراتیگرافی نهشته‌های کرتاسه پیشین در فتح‌آباد (شمال غرب قاین). سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین، 1-10. ##Andruleit, H., 1997. Coccolithophore fluxes in the Norwegian- Greenland Sea, seasonality,And assemblage alterations. Marin Micropaleontoogy, l, 31, 45- 64. ##Applegate, J.L. and Bergen, J.A., 1988. Cretaceous calcareous nannofossil biostratigraphy of sediments recovered from the Galicia Margin, ODP Leg 103. In Boillot, G., Winterer, E.L., et al., Proc. ODP, Science Results, 103: College Station, TX (Ocean Drilling Program), 293–348. ##Bown, P.R. and Young, J.R., 1998. Techniques. In: Bown, P.R. Ed. Calcareous Nannofossil Biostratigraphy. British Micropalaeontological Society Publication, 16- 28. ##Bown, P.R. and Young, J.R., 1997. Mesozoic calcareous nannoplankton classification. Journal of Nannoplankton Research, 19, 21-36. ##Bralower, T.J., Sliter, W.V., Arthur, M.A., Leckie, R.M., Allard, D. and Schlanger, S.O., 1993. Dysoxic/anoxic episodesin the Aptian-Albian (Early Cretaceous). Geophysical Monograph, 77, 5-37. ##Bralower, T.J., Monechi, S. and Thierstein, H.R., 1989. Calcareous nannofossil zonation of the Jurassic-Cretaceous boundary interval and correlation with the geomagnetic polarity timescale. Marin Micropalaeontology, 14, 153-235. ##Bralower, T.J., 1987. Valanginian to Aptian calcareous nannofossil stratigraphy and correlation with the upper M- sequence magnetic anomalies. Marin Micropaleontology, 11, 293-310. ##Davoudzadeh, M. and Schmidt, K., 1982. Zur Trias des Iran.- Geologische Rundschau, 71, 3, 1021-1039. ##Gansser, A., 1995. New aspects of the geology in central Iran-4th World Petroleum Congress Proceedings Rome, Section, I/A/5, Paper2, 279-300. ##Hadavi, F., Notghi Moghaddam, M. and Khodadadi, L., 2015. Biostratigraphy and paleoecology of Cretaceous rocks based on calcareous nannofossil in Sarayan section, East Iran. Iranian Journal of Earth Sciences, 8, 52-68. ##Honjo, S., 1976. Coccoliths: production, transportation and sedimentation. Marin Micropaleontology, 1, 65-79. ##Nowroozi, A. A., 1972. Focal mechanism of earthquakes in Persia, Turkey, West Pakistan and Afghanistan and plate tectonics of the middle east. Bulletin of the Seismological Society of America, 62, 3, 823-850. ##Perch-Nielsen, K., 1985. Mesozoic Calcareous Nannofossils, in Plankton Stratigraphy (eds Bolli, H.M., Saunders, J.B. and Perch-Nielsen, K.). Cambridge University Press, 329-426. ##Perch-Nielsen, K., 1979. Calcareous nannofossils from the Cretaceous between the North Sea and the Mediterranean. Aspekte der Kreide Europas. International Union of Geological Sciences Series A, 6, 223-272. ##Roth,P.H., 1978. Cretaceous nannoplankton biostratigraphy and oceanography of the northwestern Atlantic Ocean. Initial Reports of the Deep Sea Drilling Project, 44, 731-760. ##Sissingh,W., 1978. Microfossil biostratigraphy and stage-stratotypes of the Cretaceous. Geologie en Minjbouw, 57, 3, 433-440. ##Sissingh,W., 1977. Biostratigraphy of cretaceous calcareous nannoplankton. Geologie en Minjbouw, 56, 1, 37-65. ##Steinmetz, J.C., 1994. Stable isotopes in modern coccolithophores. In: Winter, A., Siesser, W.G. (Eds.), Coccolithophores. Cambridge University Press, Cambridge, 219- 229. ##Stocklin, J. and Nabavi, M. H., 1973. Tectonic map of Iran. Geological Survey of Iran. ##Stocklin, J., 1972. Lexique stratigraphique international, 3, Fascicule 9b, Iran. ##Thierstein, H.R., 1976. Mesozoic calcareous nannoplankton: Micropaleontology, 1,325-362. ##Thierstein, H.R., 1973. Lower cretaceous calcareous nannoplankton biostratigraphy. Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 29, 1-52. ##Thierstein, H.R., 1971. Tentative lower cretaceous calcareous nannoplankton zonation.Eclogae Geologica Helvetiae, 64,459–488.##
