کد مقاله : 1401031737999 بازدید : 4495 صفحه: 91 - 99

نوع مقاله: پژوهشی

چیستی اصالت و هویت فرهنگی معاصر ایران در معماری با فراتحلیل آثار شایگان

محورهای موضوعی : بافت تاریخی شهرهای تاریخی ایران

1 - دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه هنر، تهران، ایران
2 - استادیار گروه معماری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/03/17 تاریخ پذیرش : 1401/10/17 تاریخ انتشار : 1401/12/20

کلید واژه: اصالت, مدرنیته ایرانی, داریوش شایگان, معماری.,

چکیده مقاله :

برخی اندیشمندان نتیجه ارتباط فرهنگی معاصر ایران با غرب را «چهل تکگی هویت» و دگرگونی مفهوم اصالت در حوزه‌های مختلف فرهنگی می دانند. برخی دیگر نیز معنویت را جدااُفتاده از فرهنگ معاصر ایران دانسته اند. برخی نیز همچون داریوش شایگان با وجود تاکید بر لزوم پذیرش مدرنیته و غرب از سوی فرهنگ ها که ماهیتی فراتر از «هویت و اصالت بومی» دارد، می-خواهند به چهل تکه شدن هویت و بی ارزش شدن فرهنگی خاصه در معماری معاصر نیز معتقد بمانند. این مساله در بافت های تاریخی ایران در راستای بازخوانی مفهوم اصالت معماری ایران چالش‌هایی را به وجود آورده است. مساله اصلی این پژوهش آن است که جایگاه اصالت در تقابل با مدرنیته ایرانی در معماری که در اندیشه شایگان دچار افسون‌زدگی و دگردیسی شیزوفرنیک است، چیست؟ هدف پژوهش بررسی مفهوم «اصالت» در تقابل مدرنیته و «معماری چهل‌تکه» معاصر ایران خاصه در بافت های تاریخی با اتکا به آرا و اندیشه داریوش شایگان است. روش تحقیق بنابه ماهیت بنیادی آن، «توصیفی- تحلیلی»، «فراتحلیل» و «استدلال منطقی» است که از ابزار گردآوری داده مشتمل بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی بهره‌برده‌است. یافته های تحقیق نشان می دهد که در نحوه درك و برداشت روشنفكران و معماران معاصر از واقعيّات اجتماعي و فرهنگي مربوط به مفهوم اصالت معماری ایرانی نوعي اختلاف و گاهاً شكاف اسكيزو فرنيك وجود دارد. همچنین هرچند که امروزه جهان بینی مدرنیته لایه ای از هویت ایرانیان را تشکیل داده و انکار آن به منزله مبارزه با بخشی از هویت معماری معاصر ایران است، ولی از دید شایگان ضمن نقد ساختار فرهنگی غرب که در عدم تجانس با ایران است، بازگشت ارزش ها و اصالت راستین هویت ایرانی در معماری و بازخوانی دوباره ارزش ها و اصالت های تمدن ایران اهمیتی مضاعف دارد، هرچند که از دید ایشان راهی جز پذیرش این مواجهه فرهنگی با غرب خاصه در هنر و معماری و در برنامه ریزی مداخله در بافت های تاریخی وجود ندارد.

چکیده انگلیسی:

According to cultural studies, modernity exposed cities and countries to Multiculturalism and Identity Crisis. Some scholars believe that the result of cultural mixing is the fragmentation of identities. On the other hand, some scholars, such as Shaygan, emphasize on the need to accept modernity and cultural communication with the west, therefore, to have a unique inclusive culture. In Shaygan’s view, the companionship of different fragmentations is called “ChehelTekeh” which means forty-piece, a kind of carpet with different shapes. Based on this view, in the contemporary history of Iran, as it faces modernity, architecture has no result other than schizophrenic enchantment resulting in the perception of Iranian architecture without any logical and coherence. Shaygan claimed that some religious aspect of life in Iran’s culture after modernity is similar to a schizophrenic culture so the spirituality of having religious beliefs in life does not act as a unifier of culture. This study examines the concept of value and Authenticity in the contrast between Iranian modernity and contemporary forty-piece architecture. Research Method Due to re-reading the concept of authenticity is a descriptive-analytical method and based on logical reasoning that has used data collection tools including library and documentary studies. The research findings show that there is a kind of schizophrenic gap in the way intellectuals and contemporary architects of Iran perceive social and cultural realities. This is because, unlike European society and architecture in which we see a clear line of changes in its history, in Iran modernity has a different appearance, so inventions in Iran’s contemporary architecture are not coherent, representing authenticity.

منابع و مأخذ:

احمدي، بابک (1373) مدرنیته و اندیشه انتقادي، چاپ دوم، تهران، مرکز.
احمدي، بابك (1380) «معماي مدرنيته»، تهران، مركز نشر.
اطهری، اسدلله (1390) هویت، توسعه و مدرنیته در اندیشه شایگان، مطالعات میان فرهنگی، شماره 14.
الکساندر، کریستوفر (1381) راه بی¬زمان ساختن، ترجمه قیومی بیدهندی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
انصاری، حمیدرضا (1385) کثرت¬گرایی در معماری معاصر ایران، فصلنامه معماری و شهر سازی، شماره 84، صص 30-35 بانی مسعود، امیر (1388) معماری معاصر ایران، در تکاپوی سنت و مدرنیته، هنر معماری قرن، تهران.
بهنام، جمشید (1375) ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، فرزان روز.
تیربند، مجید و دیگران (1395) نقش پارک¬های کودک در هویت¬بخشی اجتماعی؛ فصلنامه جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای) دانشگاه قشم، سال ششم، شماره 2.
جابری مقدم، مرتضی هادی (1384) شهر و مدرنیته، تهران، فرهنگستان هنر.
حجت، مهدی (1380) میراث فرهنگی در ایران سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
دارایی، حسین و علیرضا عبدالله زاده (1395) ارتقا هویت روستاها از طریق نمادها و نشانه ها، فصلنامه جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای) دانشگاه قشم، سال ششم، شماره 4.
سوفر، گیل (1375) هیدگر، انسان‌‌گرایی و تفکیک/ تخریب تاریخ، ترجمة محمدسعید حنایی، فصلنامة‌ ارغنون، 11 و 12، صص 270-289.
شایگان، داریوش (1371) بت¬های ذهنی وخاطره ازلی، تهران، امیرکبیر.
شایگان، داریوش (1374) زیر آسمانهای جهان، ترجمه نازی عظیما، تهران، فروزان¬فر.
شایگان، داریوش (1375) ادیان و مکتب¬های فلسفی هند، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، امیرکبیر.
شایگان، داریوش (1386) افزون¬زدگی جدید، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران، فروزان¬فر.
شایگان، داریوش (1386) آسیا در برابر غرب، تهران، امیرکبیر.
شایگان، داریوش (1389) آمیزش افق¬ها، ترجمه محمدمنصور هاشمی، تهران، فروزان¬.
شایگان، داریوش(1389)نشریهمهرنامه، سالاول، شمارهنهم.
شایگان، داریوش(13۹۲)در جستجوی فضاهای گمشده، تهران، فرزان.
علی الحسابی، مهران؛ کرانی، نعیمه (1392) عوامل تأثیرگذار بر طراحی مسکن از گذشته تا آینده، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 141، 36-19.
فاضلی، نعمت الله (1387) مدرنیته و مسکن (رویکردی مردم نگارانه به مفهوم خانه سبک زندگی روستایی وتحولات امروزی آن)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 1.
فدایی نژاد، سمیه (1393) واکاوی مولفه های بازشناخت اصالت در حفاظت میراث فرهنگی، نشریه علمی – پژوهشی هنر های زیبا، دوره 19، شماره 4، صص، 77-86 فرخی، سوفیا (1396) پروبلماتیک هویت ایرانی در اندیشه داریوش شایگان، جامعه پژوهی فرهنگی، سال هشتم، شماره 4.
فیاض انوش، ابوالحسن؛ سنایی راد، عباسعلی (1387).
شاخصههای کالبدوفرهنگ خانهدرمنابعاسلامی، مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان شهر اسلامی، دانشگاه اصفهان، 332-315.
فیلدن، برنالد (1374) راهنمای مدیریت برای محوطه میراث جهانی، ترجمه حناچی، پیروز، تهران، دانشگاه تهران.
قبادیان، وحید (1393) مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
قزلسفلی، محمدتقی (1389) ایران فرهنگی در اندیشه داریوش شایگان، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره 4.
قوام، سیدعبدالعلی (1374) نقد نظریه‌های نوسازی و توسعه سیاسی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
الکساندر، کریستوفر (1381) معماری و راز جاودانگی، ترجمه قیومی بید هندی، مهرداد، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
كوزر، لوئیس روزنبرگ برنارد (1380) نظریه های بنیادی جامعه شناسی، ت، فرهنگ ارشادتهران.
لطفي، سهند (1386) پژوهشي درباره دگرديسي و پايايي در مرمت شهري، هنرهاي زيبا، شماره31.
مفیدی، سیدمجید و حدیثه کامران کسمایی و محمدرضا مفیدی (1395) مسکن اجتماعی تبلور هویت، فرهنگ و پایداری،، تهران مؤسسه علم معمار.
منتظر، مریم (1393) بررسی تأثیرات دوره گذر از سنت به مدرن(نوگرایی) در¬شکل‌گیری معماری مسکونی شیرازو تزیینات وابسته به آن (دوره پهلوی دوم)، پايان نامه ‌كارشناسي ارشد در رشته‌ پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری شیراز.
مهدوی¬نژاد، محمد جواد؛ منصوری مجومرد، پریناز (1394) ورود جریانهای نوگرا به معماری معاصر ایران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص 19-30.
نژاد ابراهيمي، احد (1391) رساله دكتري معماري دانشكده هنر و معماري دانشگاه تربيت مدرس به راهنمايي دكتر محمدرضا پورجعفر و مشاوره دكتر مجتبي انصاري.
نوری کرمانی، علی و کبری طاهری (1398) بررسی نقش عوامل هویت¬بخش در سکونتگاه شهر ساوه، فصلنامه جغرافیا (برنامه¬ریزی منطقه¬ای) دانشگاه قشم، سال نهم، شماره 3.
واترز، مالکوم (1381) مدرنیته، مفاهیم انتقادی جامعه سنتی وجامعه مدرن، ترجمه منصور انصاری، هربرت اسپنسر و دیگران، نقش جهان.
هاروی، دیوید (1393) پاریس، پایتخت مدرنیته، ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران، پژواک.
هودشتیان، عطاء (1380) مدرنیته، جهانی شدن و ایران، تهران چاپخش.
Al–Azmeh, Aziz (1993) Islams and Modernities, London.
Benjamin, Walter (2002) “The Arcade Project”, Translated by oward Eiland and Kevin McLaughlin, London, Belknap Press.
Feilden Bernard (2003) conservation historic building، third edition، Architectural Press، ISBN 0-7506-5863-0 Jokilehto, J. (2007) Conservation concepts. Conservation of ruins, 3-9.
Lewika، M. ، (2008)، Place Attachment، Place Identity and Place Memory، JEP، p. 54.
Mitchell, Nora J, (2008) Considering the Authenticity of Cultural Landscapes, APT Bulletin, Vol. 39, No. 2/3 (2008), pp. 25-31.
Relph، Edward، (1976) Place and place iessness، pion limited، London، p. 45.
Shayegan, Daryush (1997) “Cultural Schizophrenia، Islamic Societies Confronting the West”, USA, Syracuse University Press.
Stovel, H. (2007) Effective use of authenticity and integrity as world heritage qualifying conditions. City & Time 2 (3), pp. 21-36.
Tajfel, John. (1999) Some Current Issues in Research on Social Identity and Self-categorization Theories. Oxford، Blackwell Publications.
Turner, J. H. (1998) The Structure of Sociological Theory, Sixth Edition. New York، Wads Worth Publishing Company.
Twigger، R. &Uzzell، D. (1996) Place and Identity processes، journal of Environmental Psychology، p. 220.
Zancheti, S. M. , Flaviana, L. P. (2009) Rosaneconserving the authentic، essays in honour of Jukka Jokilehto (163-168), ICCROM Conservation Studies, and International Center for the study of preservation and Restoration of Cultural Property.

متن کامل:

فصلنامه علمي «مطالعات شهر ایرانی اسلامی»

شماره چهل و هفتم، بهار 1401: 29- 1

تاريخ دريافت: 17/03/1401

تاريخ پذيرش: 17/10/1401

نوع مقاله: پژوهشی

چیستی اصالت و هویت فرهنگی در معماری معاصر ایران

با اتکا به آرا و اندیشه داریوش شایگان¹

هوشنگ فروغمند اعرابی ²

محمود ارژمند³

چکیده

بسیاری از اندیشمندان تحولات دوران مدرن و ارتباط فرهنگی ایران با غرب را سبب بحران هویت و دگرگونی مفهوم اصالت در حوزه‌های مختلف فرهنگی میدانند. در این نگرش اختلاط فرهنگ‌های گوناگون در شهرها و فقدان هماهنگی در شیوه‌های زندگی و همچنین کالبد بناها و شهرها، به عنوان بحران هویت تفسیر ‌می‌شود. اما بر خلاف عمده صاحب‌نظران داریوش شایگان با وجود تأکید بر لزوم پذیرش مدرنیته و غرب از سوی فرهنگها به چهلتکهشدن هویت به مثابه نوعی هم‌زیستی اندیشه‌های مختلف در کنار یکدیگر معتقد است. دغدغه اصلی این پژوهش پرسش از چیستی اصالت در معماری معاصر است و در همین راستا هدف آن بررسی مفهوم «اصالت» در تقابل مدرنیته و «معماری چهل‌تکه» معاصر ایران با اتکا به آرا و اندیشه داریوش شایگان است. روش تحقیق بنابه ماهیت بنیادی آن، «توصیفی- تحلیلی»، و «استدلال منطقی» است که از ابزار گردآوری داده مشتمل بر مطالعات کتابخانهای و اسنادی بهره‌برده‌است. یافتههای تحقیق نشان میدهد که در نحوه درك و برداشت روشنفكران و معماران معاصر از واقعيّات اجتماعي و فرهنگي مربوط به مفهوم اصالت معماری ایرانی نوعي اختلاف و شكاف وجود دارد. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که هرچند که امروزه جهانبینی مدرنیته لایهای از هویت ایرانیان را تشکیل داده اما ساختار فرهنگی غرب در عدم تجانس با فرهنگ ایرانی است. به همین لحاظ معماری معاصر ایران به منظور حفظ اصالت ایرانی خویش و در نتیجه همزیستی و مصالحه بین فرهنگ غربی و ایرانی، هویت جدیدی پیدا کرده است.

واژگان کلیدی: اصالت، هویت، مدرنیته ایرانی، داریوش شایگان، معماری.

مقدمه

مدرنیته در ایران پدیده‌ای وارداتی تلقی شده است که با توجه شرایط تاریخی و فرهنگی غربی شکل گرفت. این امر بهتدریج به نظام‌های فرهنگی منجمله هنر و معماری غنی و پویای ایرانی نفوذ پیدا کرده است و باعث تغییرات گسترده فرهنگی و دگرگونی در «اصالت» و ارزشهای بنیادین فرهنگی و هویتی خاصه در زمینه هنر و معماری معاصر گردید. در شرایط معاصر که به طور خاص موضوع این پژوهش است، مسئله این است که آنچه در عرصه فرهنگ و هویت درحال وقوع است نوعی بازاندیشی هویتی و فرهنگی در هنر و معماری معاصر ایران است که در چارچوب یک سیاست دوگانه «مقاومت در برابر تغیر یا اقتباس از غرب»، در پی ایجاد و به توازن رساندن فرهنگ و معماری بازآفریده شده خویش است. البته خود دنیای غرب نیز نیازمند چنین بازاندیشی‌ با هدف جبران نقیصه کمبود معنویت است. ريشه کلمه «مدرن» (و در تجانس با آن «معاصریت») از لحاط لغوي به مفهوم تازه و جديد اشاره دارد (که البته هرچيز تازه و هر پديده جديدي را نميتوان مدرن ناميد). امر مدرن محصول تحول زندگي انسان از حالت سنتي به حالت جديدي است که در راستای تحول اندیشه، پس از انقلابهاي اجتماعي- سياسي بزرگ در اروپا و امريکا و پس از انقلابهاي صنعتي در غرب بهوجود آمد و وضعيت متفاوت و شرايط و ساختارهاي جديدي را بر زندگي انسان حاکم کرد که متعاقب آن به تأثیر بر مفهوم هویت، تاریخمندی و اصالت منجر شد (واترز، 1381: 57)؛

عرصههای عمومی مهمترین بخش شهرها و محیطهای شهری هستند و در آنها است که بیشترین تماس و تعامل بین انسانها رخ میدهد (تیربند و دیگران، 1395: 114). از دیدگاه لینچ هویت شهری نوعی تمایز است که یک شخص میتواند مکانی را از سایر مکانها بشناسد (دارایی و عبداللهزاده، 1395: 100). و در تعریفی دیگر «هویت» به معنای مشخصه‌هایی از مکان است که باعث تمایز آن از دیگر مکان‌ها و تداوم آن در طول زمان است (Lewika, 2008: 54). «رلف» بر پایه مطالعات «لینچ»، هویت مکان را تشخص یا تمایز مکـانی می‌داند که پایه شنـاخت آن به عنوان یک کـل متمایز باشد (Relph, 1976: 45). به طور کلی مفهوم‌سازی هویت یا تمنای هویت داشتن در پی تحولات اجتماعی پس از مدرنیته به وجود آمد و عمده تلاش در دهه 1970 آغاز شده است (Turner, 1998: 6). به این ترتیب تعریف هر فرد یا گروه از هویت داشتن، یا تمنایی جهت یافتن یک جایگاه متمایز در مقایسه با دیگران است (Tajfel, 1999: 76). با نگاه به ادبیات انتقادی، توسعههای شتابزده در معماری، فضاهای شهری وبافتهای تاریخی واجد ارزش، تنوع اندیشهها و درنهایت تنوع هویت و دوری از اصالت را ایجاد کرده است، نزاع و آشفتگی اندیشه‌های موجود در جامعه، محصول برتر دانستن یکی از وجوه به سایرین می‌باشد و از اینرو، گروه‌های موجود یا معتقد به هویت تاریخی‌اند، یا هویتی مذهبی، یا هویتی مدرن و یا ملغمه‌ای از آنها را دارند، در این راستا در حوزه معماری نیز باید گفت گرایش‌های معماری هم براساس همین رویکردها شکل می‌گیرند و تنوع در آثار معماری، محصول این انتخاب و یا انحصار در شناخت وجوه هویت جدید هستند (انصاری، 1385: 33). در این پژوهش با توجه به نگاه ویژه‌ داریوش شایگان به مسئله هویت در ایران و ارائه تفکر هویت چهل تکه،‌ آثار وی به عنوان یکی از تفکرهای بدیع که می‌تواند تبیین‌گر مسئله هویت‌ ایرانی و در ذیل آن اصالت باشد،‌ جهت تحلیل محتوا انتخاب شده است تا بتوان با استخراج مفاهیم اولیه، نگاه ویژه‌ای به معماری را طرح بندی کرد.

مواد و روشها

الف- ماهیت و نوع تحقیق

در پژوهش حاضر که از لحاظ ماهیت بنیادی است، از روش توصیفی- تحلیلی و روش استدلال منطقی برای بررسی چگونگی فهم مفهوم ارزش و اصالت در معماری چهلتکه معاصر استفاده شده است تا مدرنیته ناموزون فرهنگی ایران (بنابه‌نظر داریوش شایگان) را در حول مفهوم اندیشه سیار و افسونزدگی معاصر مورد خوانش قرار دهد. روش گردآوری داده مشتمل بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی است. «تحلیل محتوا» مورد استفاده در این مقاله به این صورت بوده است که تمام آثار مکتوب داریوش شایگان یا فلاسفهای که اندیشه وی را تشریح کردهاند، بررسی و تحلیل محتوا شده است. همچنین مقالات و سایر تحقیقات ارزشمندی که درباره اندیشه ایشان نگارش یافته، تنسیق و دستهبندی و در نهایت ارزیابی محتوایی شدهاند. اساس روش تحقیق پژوهش حاضر به شرح زیر است:

جدول 1. روش‌شناسی پژوهش

ب- هدف و فرضیه تحقیق

هدف مقاله «بررسی مفهوم اصالت و چالشهای آن در هویت فرهنگی ایران معاصر در معماری با تحلیل محتوا آثار «داریوش شایگان» است. بنا به ماهیت بنیادین تحقیق، این پژوهش «فرضیهمحور نیست» و صرفاً «رویکردی اکتشافی» دارد. درواقع بحث در این است که به دلیل تحقیق بنیادین از ماهیت فلسفی مطرح شده در تفکر شایگان به موضوع اصالت در تقابل با استحالههای فرهنگی ایران معاصر که خود را در معماری، نشان داده است، استخراج شود و لذا از طرح فرضیه پرهیز شده و بیان اکتشافی جایگزین آن شده است.

پ- ساختار و مراحل پژوهش

ساختار و مراحل تحقیق نیز بهشرح زیر است:

1. مطالعه و بررسی منابع و ادبیات تحقیق درباره مفهوم ارزش؛

2. تحلیل محتوا و مطالعه آثار داریوش شایگان و سایر منابع موجود که اندیشه وی را شرح داده یا مفسر نظرات وی بودهاند؛

3. جمعبندی مولفهها و معیارهای اصالت فرهنگی بروزیافته در معماری در خوانش اندیشه شایگان و بیان چالشهای مرتبط یا متقابل در این ارتباط؛

4. تحلیل و جمعبندی نظرات بدست آمده درباره تناقضات یا پیچیدگیهای مفهومی اصالت در فرهنگ و معماری.

ادبیات تحقیق

در این نوشتار با تأکید به منابع فارسی موجود از آثار شایگان که در نمودار ۱ به‌ آنها اشاره شده است به بررسی و تحلیل آثار وی به منظور یافتن مفاهیمی که به اصالت در معماری مرتبط باشد، پرداخته شده است. از آنجا که ماهیت تحقیق به روش تحلیل محتوای است و منابع متعدد جداگانه‌ای برای شرح تفکر شایگان تابه‌اکنون وجود نداشته است، عمده منابع ادبیات تحقیق آثار خود مولف است. به روش تحلیل محتوا سعی شده است که هم از طریق آثار و هم شروح مربوطه به یک برداشت منسجم حول مفاهیم مشترک دست یابیم. در بخش‌بندی‌های ادبیات تحقیق نظرات شارحین آثار شایگان، متناسب با هر بخش، در ذیل آن بخش آمده است. ادبیات تحقیق ذیل پنج عنوان بررسی شده است:

مدرنیته و فرهنگ

«مدرنيته» به زبان انگلیسی همانند بسياري از مفاهيم دنياي جديد، يك واژه غربي است. تبار واژه «مدرن» كه در تمام زبانهاي اروپایي و در بسياري از زبانهاي ديگر ازجمله در فارسي رايج شده، از لفظ لاتيني «مدرنوس» است كه خود از قيد «مدو» مشتق شده است (احمدي، 1380). از نظر فلاسفه سیاسی، مدرنیته قرین مفهوم دموکراسی است؛ و از منظر اقتصاددانان مدرنیته در کاپیتالیسم و توسعه اقتصادی ظهور یافته است. از اینرو مدرنیته تعریف واحدی ندارد: «واژه تجدد برابر دقیقی برای مدرنیته نیست، چراکه تمامی معنا را نمیرساند. واژه تجدد که پس از انقلاب مشروعیت به کار رفت، بیشوکم معنای نوآوری داشت. آن روزها واژه تجدد، نوطلبی را میرساند، اما نویسندگانی که خود نوطلب بودند بدان واکنش منفی نشان دادند» (احمدی، 1373: 4). نوسازی ابتدا از قرن 17میلادی در اروپایی غربی آغاز شد و سپس به سایر کشورهای اروپایی و قاره آمریکا گسترش یافت و در قرون 20-19م به آسیا و آفریقا سرایت کرد (قوام، 1374: 59). مدرنیسم که از مدرنیته متفاوت است، خود را در شکل بیرونی نمود میدهد (هودشتیان، 1380: 76). نظریه مدرنیزاسیون نیز در جستجوی دلایلی درونی برای توجیه عقب ماندگی است. ریشه‌های این نظریه را می‌توان در آثار «کارل مارکس، و وبر و دورکیم» جستجو کرد (بهنام، 1375: 136).

مولفههای مدرنیته از دیدگاه اندیشمندان مختلف، متفاوت است. برخی مولفههایی چون اعتلای سرمایهداری و تکنولوژی، اعتلای لیبرالیسم و فردگرایی از طریق قرارداد اجتماعی، اعتلای دموکراسی و فرآیند عقلانیسازی جهان، اعتلای علم جدید از طریق دستیابی به دانشی نو بر اساس تجربه، اعتلای فلسفه تاریخ از طریق ایدههایی چون پیشرفت، شک و نقد را بهعنوان مفاهیم و مولفههای مدرنیته میشناسند (رهنمای رودپشتی، 1393: 2). برخی دیگر نیز مواردی چون انسانگرایی به معنی ایمان به انسان یا ایمان به علم و قدرت انسان، اندیشه پیشرفت، مادیگرایی، عقل و خردگرایی، برابری طلبی و احساساتگرایی را مولفههای مدرنیته معرفی میکنند؛ همچنین است علمگرایی (سوفر، 1375: 2)، سرمایهداری و سودگرایی (جابری مقدم، 1384: 55).

نمودار1. نقش فرهنگ و چهل تکگی فضایی

اصالت، مدرنیته و معماری

اصطلاح «اصالت»، در اولین مجموعه از معیارهای سنجشی WHOدر سال 1923 مطرح شد و بعد از مشتق شدن از ارزشسنجی آمریکایی-یکپارچگی و تکرارمندی-از سال 1953 به پروسه اعتبارسنجی گذاشته شد (Stovel, 2007: 26)؛ و به معنای کیفیتی از یک شیء است که آن را حقیقی و ناب میگرداند (فدایینژاد، 1393: 80). برخی تعاریف اصالت و اصالتمندی معماری در دیدگاه صاحبنظران عبارتند از:

§ در تفکرات براندی، مفهوم اصالت در دو وجه، یعنی اصالت هنرشناسانه و اصالت تاریخی اثر هنری دیده میشود (طالبیان، 1393: 320)؛ آنگونه که جان راسکین خاطر نشان کرده، این دو اصالت بههم مرتبطند (Jokilehti, 2007).

§ «الکساندر» اصالت را دغدغه اصلی معطوف بر بقای بنای معاصر برای نسل کنونی و نسلهای آینده می داند و آن را حقیقتی عاری از انحراف و جنبهای مهم در ارزیابی ذخایر میراث فرهنگی دانسته است (الکساندر، 1381: 145).

§ «استول» از دیگر نظریه پردازان، اصالت را یک مفهوم مطلق نمی‌داند و به نوعی به نسبیت مفهوم اصالت در ارتباط با مفاهیم ارزشی و فرهنگی اشاره دارد (Stovel, 2007: 30).

§ «میتچل» با اشاره به رویکرد مدیریت و حفظ مناظر فرهنگی، تداوم و پویایی محیط را حائز اهمیت پنداشته و بر این اساس از نظر وی تغییر و تداوم بنا با تأکید بر اهمیت معنایی مکان در گذر زمان، مفهوم اصالت را به دنبال دارد (2008: 28 Mitchell,).

§ «آرائوز» در میان طیف وسیعی از بناهای فرهنگی، به اصالت یک مکان، خصوصاً منظر شهری تاریخی، اهمیت داده و اصالت را بر هفت اصل استوار میداند: هویت، تاریخ، مصالح، ارزشهای اجتماعی، مکانهای پویا و ایستا، مدیریت، اقتصاد (فدایینژاد، 1393: 84).

§ «مت تیلور» معتقد است یک معماری اصیل باید به‌نوعی عملکردی و کاربر محور باشد، مکان ایجاد کند، پاسخگو به منطقه و زمانه خود باشد و درنهایت قابل‌اعتماد، امین، بدیع، نمونه اصلی باشد؛ به عبارتی منجر به شکل‌گیری انگیزه و احساس و معنا در کاربر شود(1) (Zancheti et al. 2009: 171).

چهلتکگی فرهنگی

چهلتکهشدن فرهنگ در آثار «داریوش شایگان» یکی از مفاهیم کلیدی اندیشه وی است؛ چنانچه دغدغه اصلی شایگان و محور اغلب مباحث او را میتوان در اصطلاح «هویت فرهنگی» و «فلسفه فرهنگ» خلاصه كرد. شایگان معتقد است هویت فرهنگی انسان امروز، «چهلتكه» و «مرقعگونه» است. وی برای بررسی این ادعا، به پیوندهای فرهنگی و «سیاریت هویت» اشاره میكند. شایگان در كتاب «افسون زدگی جدید، هویت چهل تكه و تفكر سیار» مینویسد: «ارزشهای متافیزیكی غرب از هم پاشیده است»، «در روزگار ما پیوند واقعیت و تخیل قطع شده است»، «در یك سو [در جهان غرب] شاهد پشت پا زدن به تعهد سیاسی، امتناع از شركت در انتخابات و سردرگمی فكری هستیم و در سوی دیگر؛ یعنی در ادبیات، ناظر فرو رفتن در لاك خود، روایت زندگی خصوصی، زمان حالیكه پیوند آن با گذشته و آینده قطع شده است» (Benjamin, 2002). در عین قبولی این بیانیه، این تخریب حائز الگوی یکسانی برای تمام فرهنگها و شهرها نیست. بهطور مثال، برای پاریس، یک نوع بازسازی کلی در دل شهر تاریخی اتفاق افتاد تا پاریس هوسمان را پایتخت مدرنیته بکند (هاروی، 1393).

مدرنیزاسیون و ارزش‌ها در معماری

شایگان از وضیعت جهان اسلام در روزگار مدرن با عنوان «فرهنگ اسکیزوفرنیک» نام می برد (Shayegan, 1997). ما در این عصرشاهد فرآیند جهانی شدن، و جهانی شدن مدرنیزاسیون هستیم. شاهدیم که ارزشهای سنتی ایران و ارزشهای غربی در مقابل هم قرار گرفته‌اند. و این یک امر طبیعی دانسته شده است (Twigger, 1996). بسیارند محققینی که در سالهای اخیر رواج بنیاد گرایی را که البته به عالم اسلام هم محدودش نباید دانست در اساس واکنشی در برابر و ستیز با تجدد قلمداد کرده‌اند (1993:77-89,109-122 ,AI–Azmeh). در روزگار مدرن نیز توجه به معماری گذشته دچار بحرانهایی شده است و این سوال مطرح شده است که کدام اثر معماری ارزش حفاظت و توجه دارد. آثار تاریخی و فرهنگی نه صرفاً به دلیل باقی ماند از گذشته بلکه به به عنوان ظاهر و تجسم فیزیکی فرهنگ‌ها و اندیشه جوامع انسانی ارزشمند است. لذا ضرورت بررسی ارزشهای میراث فرهنگی برای اثبات نیست بلکه برای بررسی ابهامات و فهم و ارزیابی ارزش‌هاست. (حجت، 1380: 94).

ارزشهای موجود در بناهای تاریخی در قالب سه دسته کلی تقسیم بندی میشود:

اول؛ ارزشهای هیجانی: الف- حیرتانگیز، ب- هویتی، پ- پیوستگی، ت- معنوی و نمادین؛

دوم؛ ارزشهای فرهنگی و تربیتی: الف- اسنادی، ب- تاریخی، پ- باستان شناسی، ت- قدمت، ث- کمیابی، ج- زیبایی شناختی و نمادی، چ- معماری، ح- فضای شهری: بومشناختی و منظر، خ- علمی و تکنولوژی؛

سوم؛ ارزشهای کاربردی؛ الف- کارکردی، ب- اقتصادی، پ- اجتماعی، ت- آموزشی، ث- قومی و سیاسی (Feilden, 2003: 6). به هر روی هم از نظر ارزش دانستن برخی موارد یادشده و هم از نظر نحوه برخورد با مبانی دنیای مدرن در ایران،‌ تفاوت بسیاری با سایر کشورها وجود دارد.

مدرنیته ایرانی و معماری معاصر

در ایران با شروع عصر سرمایه‌داری پیرو ظهور مدرنیته و تغییر سبک تولید و معیشت، خانهها کمکم از حالت افقی به شکل عمودی و از حالت حیاط‌دار به مجتمعهای مسکونی و آپارتمانی درآمدند (زلفی‌پور، 1391). روابط و تقسیمبندی بخش عمومی و خصوصی، شب و روز و فضاهای خشک و تر به هم نزدیک شدند. حمام و توالت در سازمان فضایی خانه جایی در کنار اتاقهای خواب یافت و آشپزخانههای قدیمی و تاریک جای خود را به فضاهای بهداشتی و کاربردی آشپزخانه دادند (مفیدی، 1395: 15). با رشد صنعت ساخت و دکوراسیون، دیوارها برداشته شد و فضاهای باز جای سبک سنتی را گرفت، حضور پنجرهها در جبهه بیرونی خانه، نماسازی را متنوع و برونگرایی را تقویت کرد (علیالحسابی، کرانی: 1392). با توسعه شهرنشینی نیز، خانه بسیاری از کارکردهای سنتیاش مانند محل میهمانی و ملاقات، محل جشنها، محل کار و تولید، همه چیز به جز محل خواب را به فضاهای شهری منتقل کرده است (فاضلی، 1387: 63). برخی از تحولات دوران مدرن در معماری ایران عبارتند از:

o در خانههای امروزی ایران به درونگرایی و حفظ حرمت خانه و خانواده توجهی نمیشود، دید به داخل خانهها امنیت روانی خانوادهها را از بین برده و جدایی اتاقهای والدین و فرزندان، میان محرمان خانه مرز و جدایی انداخته است (مفیدی، 1395: 21).

o از بین رفتن حریم و وجود اشراف و درنظر نگرفتن آن، حذف قسمت یا تمامی دیوار حیاط، عدم وجود فضاهای نیمه خصوصی و نیمهعمومی و حذف فضاهای بینابین، بلندسازی نامناسب و عدم نور و تهویه مناسب، ارتباط مستقیم با شهر از نمودهای مسکن معاصر است (فیاض‌انوش و همکاران، 1387: 332-315).

o تبدیل شدن شهر سنتی به شهر مدرن باعث ایجاد یک دگردیسی در معماری شد. احداث خیابان‌ها و میدانهای جدید به نمای بیرونی ساختمان‌ها اهمیت بخشید (قبادیان، 1393: 136).

o با به کارگیری اصول و مفاهیم معماری مدرن توانستند با تجریدی کردن پلان و نماها، بناها را به صورت یک شی مستقل، صرفاً با بررسی عملکرد، روابط مفاهیم و عناصر و از همه مهمتر جایگاه انسان به عنوان موجودی فیزیکی، طراحی نمایند (بانی مسعود، 1388: 254).

o اتاقهای خواب رو به جنوب و دارای بالکن‌ها و تراسهای قابل استفاده، قرار دادن فضای هال که به جای نشیمن طراحی شده است و مستقیماً در ارتباط با آشپزخانه و از طرف دیگر به ورودی اصلی مربوط میشود (همان، ص270).

o عدم وجود سلسلهمراتب فضایی و ارتباط مستقیم بیرون با درون یکی از ویژگیهای بارز در خانههای مدرن است (منتظر، 1۳93: 166).

تحلیل و بحث

دسته‌بندی آثار شایگان از نظر محتوای فکری

آثار شایگان به دستههای زیر قابل تقسیم است: 1. تفکر هندشناسی (ایران شرق) منعکس شده در کتاب‌های «بتهای ذهنی و خاطره ازلی»؛ «بینش اساطیری»؛ «ادیان و مکتبهای فلسفی هند»؛ «روح ایران»؛ و 2. تفکر شایگان متقدم (ایران اسلامی) منعکس شده در کتاب‌های «افسونزدایی جدید»؛ «آیین هند و عرفان اسلامی»؛ و 3. تفکر میانه «هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی» و 4. تفکر متاخر، «در جستجوی فضاهای گمشده»؛ «فانوس جادویی زمان»؛ «آمیزش افقها». در ادامه اهم کتبی که در تحلیل محتوا آثار شایگان درباره پژوهش تحلیل شدهاند، اشاره شده است.

جدول 2. آثار مکتوب شایگان و مفهوم روایی آن؛ ماخذ: یافته‌های تحقیق.

الف- بحران هویت

مسئله اصلی شایگان، بحران هویت (نبود اصالت ریشهای) بوده است. این بحران در پی نوعی حمله تفکر جدید به تمدن‌های سمنی عنوان شده است و تاجایی پیش رفته است که به انحلال تمدن‌ها نیز رسیده است (شایگان، 1371: 231). بحران هویت و توجه به شناخت فرهنگ‌ها در بسیاری از آثار وی همچون «آسیا در برابر غرب» بحران هویت مطرح شده است. شایگان بحران هویت در هنر و معماری را به از بین رفتن ارزش تمثیلی و جایگزینی اعتبار کالایی دانسته است که فضاهایی شهری را تحت تأثیر قرارداده است (شایگان، 13۹۲: ۱۰۲). در کشورهایی نظیر ایران مسئله هویت تاجایی پیشرفت کرده است که به تعبیر شایگان به اسکیزوفرنی فرهنگی منجر شده است.

ب- اسکیزوفرنی فرهنگی

شایگان شناخت واقعی غرب را یک امر لازم برای ایرانیان دانسته است. وی این شناخت را بسیار مهم و حیاتی می‌داند چرا که به نظر وی عدم شناخت خود فرهنگ غرب در حالت کنونی سبب شیفتگی بی‌پایه و اساس و حتی پرخاشگری ایرانیان نسبت به غرب شده است (اطهری، 1390: 145). درواقع شایگان درصدد است که این مواجهه را به اسکیزوفرنی فرهنگی تعبیر کند که در دل دنیای مدرن سعی در زنده نگاه داشتن «فرهنگ» و «هویت بومی» دارد (شایگان، 1386 و 1389). همچنین شایگان در افسون‌زدگی جدید دو مفهوم:

1. «مهاجر سیار» و

2. «انسان جهش‌یافته» را پیش روی ما می‌گذارد که در آن انسان مهاجر گوی هر لحظه دل در گروی فرهنگ‌های مختلف دارد و انسان جهش‌یافته التقاطی از فرهنگ‌ها است. (شایگان، 1386: 23).

پ- نگاه نو (مدرنیته) و نوگرایی

نگاه نوگرايان به جامعه نگاهي مكانيكي و تجريدي است. وی اشاره می‌کند که انقلابی ایدئولوژی‌پرداز نگاه متحجر دارد. دارای آگاهی خودمحوربین است. در عبارات دیگری و به‌گونه‌ای متفاوت، شایگان اشاره می‌کند که جلال آل‌احمد خود نیز نمودار انسان جهش‌یافته است. بيآنكه نيازي به شناخت مسائل و مشكلات و همينطور امكانات و قابليتهاي جامعه خود احساس نمايند، درصدد پيادهسازي دستاوردهاي غرب در جامعه كاملاً سنتي ميباشند. از نظر اينان جامعهاي كه طالب توسعه است، ميبايد به همان راه برود كه غرب رفته است. با اين تصور كه پيروي از الگوهاي غربي در بلندمدت به دگرگوني محتوایی منجر ميشود. انگار كه تنها يكراه وجود دارد و آن ورود و تكرار فرايند توسعه غربي است (شایگان، 1389: 67).

ت- تفکر انسان مدرن

در اين گرايش بجاي پيوستگي، نوعي انقطاع از فرهنگ و هويت بهچشم ميخورد. از اينرو، ميتوان گفت كه تفكر اجتماعي آنها در ارتباط با عمل اجتماعي نيست: 1. به تعبير نیلوئفر گوله⁴ (1373) در نحوه درك و برداشت روشنفكران از واقعيّات اجتماعي و فرهنگي نوعي «شكاف شیزوفرنيكي»⁵ وجود دارد. و 2. كاتوزيان (1366) در نقد اين رويكرد فكري مينويسد: اين قضيه دو رو دارد: نخست، نگرش جهانشمول و مكانيكي نسبت به علوم جديد، که بخودي خود با جستجوي ويژگيهاي اجتماعي و تاريخي كشورهاي درحال توسعه كه با ياري روش علمي و ارزشهاي مترقي ميتواند به تحليل ثمربخش مسائل مربوط و ارائه راهحلهاي مناسب بيانجامد، منافات دارد. دوم ناديده انگاشتن ارزشها، تكنيكها، نهادها و زمينههاي تاريخي جوامع در حال توسعه، مولد نتايجي نامربوط است- همانند آزمونهاي آزمايشگاهي كه بر پايه فرضيات نادرستي انجام گرفته باشد.

ث- عقبماندگی از غرب

در این مورد وی به: 1. معیارهای اقتصادی؛ 2. آلودگی به عواقب تاریخ غرب؛ 3. عدم آگاهی؛ 4. عدم انتخاب و 5. عدم تجربه مدرنیته اشاره میکند. او معتقد است، عقب ماندگی کشورهای آسیایی از جمله ایران، نسبت به پیشرفتی خاص نیست زیرا در بازی گردش عالم نه پیش هست و نه پس. ما نسبت به تاریخ عقب ماندهایم، یعنی تاریخ غرب و این تاریخ نیزحکم جریانی را دارد که تحت قوۀ محرک نامعلومی که روزگاری مشیت الهی شمرده میشد و اینک عقبماندگی. خوب است یا بد، این بستگی به برداشتی است که از تاریخ تفکر غرب داریم (شایگان، 1389: 177).

ج- مدرنیته سیاسی

در جهان غرب بهعنوان نهاد خود بنیاد سیاسی آنچه تودههای غربی را حفظ میکند، حکومت قانون، اصل مسئولیت مدنی، اصل آزادی و حقوق فردی است که حکم الفاظ تهی را ندارند، بلکه پیروزیهای پی در پی است که غرب طی چهارصد سال کوشش مبارزه و تحول به عرق جبین بدست آورده است (اطهری، 1390: 167).

چ- اندیشه ایران فرهنگی

«ایران فرهنگی» عدم تحدید ایران به مرزهای سیاسی است. این عبارت می‌تواند وحدت بخش کشورهای منطقه و همچنین توجه به فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها در ورای مرزبندی‌ها باشد. ایران فرهنگی در اندیشه شایگان متنزل در هنر و زبان و تفکر ایرانی است (فرخی، 1396: 89). همانطور که در گذشته نیز روابط میان فرهنگ ایرانی با تمدنهای بزرگ یونان و چین مشهود است می‌توان با تأکید و یادآوری این نکته به روابط امروزی ایران با دیگر کشورها و فرهنگ‌ها توجهی دوباره داشت. از این رو است که ایران به نظر شایگان همیشه یک امپراطوری بوده است و برخلاف کشورهایی که بر اساس نژاد تشکیل شده‌اند، بر اساس فرهنگ مرزبندی می‌شود.

ح- خاطره قومی

خاطره قومی به سنت یک قوم تعلق دارد که جنبه جمعی دارد و چون ارتباط با امور اساطیری و ازلی دارد، خاطره ازلی را شکل میدهد (فرخی، 1396: 89). این خاطره است که فرهنگ‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند و در ایران نیز این خاطره قومی بوده است که منشا اثر و شکل‌گیری فرهنگ ایرانی شده است. از آنجا که این خاطرات در مکان خاصی نیز روی می‌دهند، خود مکان نیز در همراهی مفاهیم زمانه و زمان جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند. به تعبیر شایگان اصفهان با توجه به خاطره قومی ایرانیان و بهشت خیالین ساخته شده است(شایگان، 13۹۲: ۱۰۶).

خ- تفکر تکنیکی غرب

شایگان تفکر غرب را نقطه تلاقی 4 نزول میداند: 1. نزول از تفکر شهودی به تفکر تکنیکی، 2. نزول از صور جوهری به مفهوم مکانیکی، 3. نزول از جوهر روحانی به سوائق نفسانی، 4. نزول از غایت اندیشی به تاریخ پرستی (قزلسفلی، 1389: 143) و (شایگان، 1386: 146).

د- مواجهه با غرب

در برابر حالت تهاجمی تفکر غربی که مدعی عینی و تجربی بودن و جوهرش همان تفکر تکنیکی است و دستاوردهای مادی عظیم، کارایی حیرتانگیز آنرا تأیید میکند، دید شاعرانه ما از جهان ناهمخوان، شکننده، گذشتهگرا و حتی برای بسیاری همچون ترمزی درکار پیشرفت به نظر میرسد (اطهری، 1390: 147).

ذ- هنر و معماری ایرانی

هنر در ایران برخلاف آنچه امروزه شاهد آن هستیم صرفاً یک اثر زیبایی شناسانه نیست. بلکه سرآغاز آن ریشه در تفکر ایرانیان نسبت به جهان پیرامون و همچنین مقصد نهایی انسان است؛ دربرابر هنر انسان‌مدار غربی که به محسوسات توجه می‌کند، هنر ایرانی جلوه‌ای از تخیل خلاق است و جهان مظهر تجلیات فیض اقدس(شایگان، 1386: 116). به این ترتیب اثر هنری نیز جایگاه خاصی هم از نظر اهمیت در بین ایرانیان و هم از نظر بازنمایی اندیشه ایرانی داشته است.

نتیجهگیری و جمع بندی

پس از سیطره تفکر مدرن بر کشورهایی مانند ایران،‌ مسئله اصالت در میان اندیشمندان بسیاری مطرح شد. این مسئله همواره با پرسش از چیستی هویت همراه بوده است. بر اساس تفسیر داریوش شایگان از هویت ایرانی سه مولفه تفکر، زبان و هنر تچلی‌گاه آن در طی تاریخ بوده است. معماری نیز به مثابه هنر و تچلی‌گاه هویت ایرانی در شرایط فکری پس از دوران مدرن با مواجهه با فرهنگ ستیزه‌جوی غربی رو به رو بوده است. معماری معاصر ایران نیز به خصوص در بافت‌ها و شهرهای تاریخی به همین سبب دچار بحرانهای متعددی شده است. اما برای برون رفت از این بحران‌ها نوع نگاه به مسيله هویت و اصالت می‌تواند چاره‌ساز باشد.

مفهوم هویت‌های مرزی که در واقع عرصه اختلاط و تلاقی هویت‌ها در عصر جهانی‌شدن هستند در پی ارتباط هویت‌های لاتین، آسیایی و انگلاساکسون در بستر مکان‌های مختلف سبب به وجود آمدن معماری متفاوتی شده است. این وضعیت مصداق اصیل نبودن یا بی‌هویتی نیست بلکه نوعی صلح با وضیت موجود است. چرا که همانند یک فرش چهل‌تکه از کنار هم قرارگرفتن بناها در بافتهای شهری در ضمن حفظ شخصیت هر بنا می‌توان بافتهای شهری را باهویتی جدید قلمداد کرد. در این بین هم خود بناها در تفابل با سنت و اصالت ایرانی و به تبعیت از رفتار کاربران به نوعی از هاضمه ایرانی عبور کرده است و هم بافتهای شهری بدین ترتیب دگرگون شده است.

بدین ترتیب برای حفظ هویت معماری تقلید از گذشته کافی نیست چرا که صور تقلیدی بدون توجه به خاطره ازلی (حاصل از تفکر و تذکر در معماری) صرفاً برانگیختن تصنعی گذشته است. این نگاه به نوعی سنت‌گرایی کهنه پرستانه در معماری بدل خواهد شد که از مضامین اصیل خالی است. در حالیکه خود سنت یک زایش دوباره در زمان حال است چنین نگاهی نمی‌تواند همسو با فضای ذهنی (ازلی و اساطیری) ایرانیان باشد و به همین دلیل نمی‌تواند معماری اصیل قلمداد شود.

با توجه به نگرش شایگان درباره افسون‌زدگی جدیدی که در هنر و معماری و البته فرهنگ رویداده است می‌توان اشاره داشت که:

· سرایت مدرنیته به جوامع سنّتی با وجود غیرقابل انکار بودن با خود پیامدهای ناخواستهای به همراه داشته که به سرعت بر پیکرۀ لطیف اصالت و سنّتهای ایرانی (خاصه در فرهنگ و معماری) اثر کرده و مهمترین دستاورد آن برای جوامع سنّتی بحران سنّت در مواجهه با مدرنیته بود.

· گفتگوی معماری ایران با معماری معاصر غرب یا معماران با یکدیگر با عطف توجه به بنيادهاي معرفتي ایرانی می‌تواند سبب بهره‌گیری از تجارب غرب و در عین حال حفظ یا به وجود امدن هویتی جدید و در عین حال اصیل شود.

· هویت چهلتکه و تفکر سیار سبب تغییر و تحول هویت انسان در مواجهه با جهان و البته مظاهر آن مانند هنر و معماری شده است. این تغییر و تحول وضعیت ناهمگون دیدگاه معماران و مخاطبان درباره اصالت معماری معاصر را به وجود آورده اس ت.

· در نهایت می‌توان با تأکید بر مصالحه بین سنت و مدرنیته یا عبور مدرنیته از تفکر سنتی وضعیت کنونی معماری معاصر ایران را در حالتی در میان نه مدرن به مفهوم کاملا غربی و نه صرفاً تقلیدی از گذشته دانست.

نمودار2. مفهوم اصالت و هویت معماری معاصر ایران؛ ماخذ: یافته‌های تحقیق.

پی‌نوشت

این نکته قابل ذکر است که اصلی بودن (یا واقعی بودن) نباید با شبیه بودن اشتباه شود؛ برای مثال ساختمان‌هایی جدید شبیه به ساختمان‌های قدیمی ساخته می‌شود اما از نظر اصالت، واقعی و اصیل تلقی نمی‌شوند (فیلدن، 1374: 21).

منابع

احمدي، بابک (1373) مدرنیته و اندیشه انتقادي، چاپ دوم، تهران، مرکز.

احمدي، بابك (1380) «معماي مدرنيته»، تهران، مركز نشر.

اطهری، اسدلله (1390) هویت، توسعه و مدرنیته در اندیشه شایگان، مطالعات میان فرهنگی، شماره 14.

الکساندر، کریستوفر (1381) راه بیزمان ساختن، ترجمه قیومی بیدهندی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

انصاری، حمیدرضا (1385) کثرتگرایی در معماری معاصر ایران، فصلنامه معماری و شهر سازی، شماره 84، صص 30-35

بانی مسعود، امیر (1388) معماری معاصر ایران، در تکاپوی سنت و مدرنیته، هنر معماری قرن، تهران.

بهنام، جمشید (1375) ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران، فرزان روز.

تیربند، مجید و دیگران (1395) نقش پارکهای کودک در هویتبخشی اجتماعی؛ فصلنامه جغرافیا (برنامهریزی منطقهای) دانشگاه قشم، سال ششم، شماره 2.

جابری مقدم، مرتضی هادی (1384) شهر و مدرنیته، تهران، فرهنگستان هنر.

حجت، مهدی (1380) میراث فرهنگی در ایران سیاست‌ها برای یک کشور اسلامی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.

دارایی، حسین و علیرضا عبدالله زاده (1395) ارتقا هویت روستاها از طریق نمادها و نشانه ها، فصلنامه جغرافیا (برنامهریزی منطقهای) دانشگاه قشم، سال ششم، شماره 4.

سوفر، گیل (1375) هیدگر، انسان‌‌گرایی و تفکیک/ تخریب تاریخ، ترجمة محمدسعید حنایی، فصلنامة‌ ارغنون، 11 و 12، صص 270-289.

شایگان، داریوش (1371) بتهای ذهنی وخاطره ازلی، تهران، امیرکبیر.

شایگان، داریوش (1374) زیر آسمانهای جهان، ترجمه نازی عظیما، تهران، فروزانفر.

شایگان، داریوش (1375) ادیان و مکتبهای فلسفی هند، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، امیرکبیر.

شایگان، داریوش (1386) افزونزدگی جدید، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران، فروزانفر.

شایگان، داریوش (1386) آسیا در برابر غرب، تهران، امیرکبیر.

شایگان، داریوش (1389) آمیزش افقها، ترجمه محمدمنصور هاشمی، تهران، فروزان.

شایگان، داریوش(1389)نشریهمهرنامه، سالاول، شمارهنهم.

شایگان، داریوش(13۹۲)در جستجوی فضاهای گمشده، تهران، فرزان.

علی الحسابی، مهران؛ کرانی، نعیمه (1392) عوامل تأثیرگذار بر طراحی مسکن از گذشته تا آینده، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 141، 36-19.

فاضلی، نعمت الله (1387) مدرنیته و مسکن (رویکردی مردم نگارانه به مفهوم خانه سبک زندگی روستایی وتحولات امروزی آن)، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 1.

فدایی نژاد، سمیه (1393) واکاوی مولفه های بازشناخت اصالت در حفاظت میراث فرهنگی، نشریه علمی – پژوهشی هنر های زیبا، دوره 19، شماره 4، صص، 77-86

فرخی، سوفیا (1396) پروبلماتیک هویت ایرانی در اندیشه داریوش شایگان، جامعه پژوهی فرهنگی، سال هشتم، شماره 4.

فیاض انوش، ابوالحسن؛ سنایی راد، عباسعلی (1387). شاخصههای کالبدوفرهنگ خانهدرمنابعاسلامی، مجموعه مقالات نخستین همایش آرمان شهر اسلامی، دانشگاه اصفهان، 332-315.

فیلدن، برنالد (1374) راهنمای مدیریت برای محوطه میراث جهانی، ترجمه حناچی، پیروز، تهران، دانشگاه تهران.

قبادیان، وحید (1393) مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، دفتر پژوهشهای فرهنگی.

قزلسفلی، محمدتقی (1389) ایران فرهنگی در اندیشه داریوش شایگان، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال پنجم، شماره 4.

قوام، سیدعبدالعلی (1374) نقد نظریه‌های نوسازی و توسعه سیاسی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

الکساندر، کریستوفر (1381) معماری و راز جاودانگی، ترجمه قیومی بید هندی، مهرداد، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.

كوزر، لوئیس روزنبرگ برنارد (1380) نظریه های بنیادی جامعه شناسی، ت، فرهنگ ارشادتهران.

لطفي، سهند (1386) پژوهشي درباره دگرديسي و پايايي در مرمت شهري، هنرهاي زيبا، شماره31.

مفیدی، سیدمجید و حدیثه کامران کسمایی و محمدرضا مفیدی (1395) مسکن اجتماعی تبلور هویت، فرهنگ و پایداری،، تهران مؤسسه علم معمار.

منتظر، مریم (1393) بررسی تأثیرات دوره گذر از سنت به مدرن(نوگرایی) درشکل‌گیری معماری مسکونی شیرازو تزیینات وابسته به آن (دوره پهلوی دوم)، پايان نامه ‌كارشناسي ارشد در رشته‌ پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری شیراز.

مهدوینژاد، محمد جواد؛ منصوری مجومرد، پریناز (1394) ورود جریانهای نوگرا به معماری معاصر ایران، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص 19-30.

نژاد ابراهيمي، احد (1391) رساله دكتري معماري دانشكده هنر و معماري دانشگاه تربيت مدرس به راهنمايي دكتر محمدرضا پورجعفر و مشاوره دكتر مجتبي انصاري.

نوری کرمانی، علی و کبری طاهری (1398) بررسی نقش عوامل هویتبخش در سکونتگاه شهر ساوه، فصلنامه جغرافیا (برنامهریزی منطقهای) دانشگاه قشم، سال نهم، شماره 3.

واترز، مالکوم (1381) مدرنیته، مفاهیم انتقادی جامعه سنتی وجامعه مدرن، ترجمه منصور انصاری، هربرت اسپنسر و دیگران، نقش جهان.

هاروی، دیوید (1393) پاریس، پایتخت مدرنیته، ترجمه عارف اقوامی مقدم، تهران، پژواک.

هودشتیان، عطاء (1380) مدرنیته، جهانی شدن و ایران، تهران چاپخش.

Al–Azmeh, Aziz (1993) Islams and Modernities, London.

Benjamin, Walter (2002) “The Arcade Project”, Translated by oward Eiland and Kevin McLaughlin, London, Belknap Press.

Feilden Bernard (2003) conservation historic building، third edition، Architectural Press، ISBN 0-7506-5863-0

Jokilehto, J. (2007) Conservation concepts. Conservation of ruins, 3-9.

Lewika، M.، (2008)، Place Attachment، Place Identity and Place Memory، JEP، p. 54.

Mitchell, Nora J, (2008) Considering the Authenticity of Cultural Landscapes, APT Bulletin, Vol. 39, No. 2/3 (2008), pp. 25-31

Relph، Edward، (1976) Place and place iessness، pion limited، London، p. 45.

Shayegan, Daryush (1997) “Cultural Schizophrenia، Islamic Societies Confronting the West”, USA, Syracuse University Press.

Stovel, H. (2007) Effective use of authenticity and integrity as world heritage qualifying conditions. City & Time 2 (3), pp. 21-36.

Tajfel, John. (1999) Some Current Issues in Research on Social Identity and Self-categorization Theories. Oxford، Blackwell Publications.

Turner, J. H. (1998) The Structure of Sociological Theory, Sixth Edition. New York، Wads Worth Publishing Company.

Twigger، R. &Uzzell، D. (1996) Place and Identity processes، journal of Environmental Psychology، p. 220.

Zancheti, S. M. , Flaviana, L. P. (2009) Rosaneconserving the authentic، essays in honour of Jukka Jokilehto (163-168), ICCROM Conservation Studies, and International Center for the study of preservation and Restoration of Cultural Property

Questioning Authenticity and Cultural Identity of Contemporary Iranian Architecture Based onShaygan's Writings⁶

HooshangForughmandA'râbi⁷

Mahmoud Arzhmand⁸

Key words: Authenticity, Iranian Modernity, DariushShaygan, Architecture.

[1] . این مقاله برگرفته از رساله دکتری هوشنگ فروغمند اعرابی با عنوان «بررسی مسئلۀ اصالت در معماری معاصر ایران با تأکید بر آرای هانری کربن» است که با راهنمایی دکتر محمود ارژمند در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر در حال انجام است.

[2] * نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه هنر، تهران، ایران ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬hforoughmand@gmail.com

[3] ** استادیار گروه معماری، دانشگاه هنر، تهران، ایران ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬arzhmand@art.ac.ir

[4] Niluefer Goele

[5] Schizophrenia

[6] . The paper is adapted from a university PhD thesis on the question of Authenticity in contemporary Iranian architecture based in Henry Corbin's approach at Art University.

[7] * Corresponding Author: PhD student of Architecture and Urban, Art University, Tehran, Iran.

[8] hforoughmand@gmail. com

Assistant Professor, Department of Architecture, University of Arts, Tehran, Iran.

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬arzhmand@art. ac. ir

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

چیستی اصالت و هویت فرهنگی معاصر ایران در معماری با فراتحلیل آثار شایگان

رایمگ

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی