بررسی دیدگاه قرآن و روانشناسی نسبت به موفقیت بر اساس نظریه ی زمینه ای
محورهای موضوعی : قرآن و روان شناسی
نرجس پورجمعه
1
(دانشگاه تهران)
باقر غباری بناب
2
(دانشگاه تهران)
ابوالفضل خوش منش
3
(دانشگاه تهران)
کلید واژه: موفقیت قرآن روانشناسی الگوی پارادایمی , نظریه ی زمینه ای,
چکیده مقاله :
در پژوهش حاضر به منظور دستیابی به وجوه تشابه و تمایز دیدگاه قرآن و روانشناسی به «موفقیت» و شرایط، تعامل ها و پیامدهای آن، رویکرد کیفی و روش نظریه ی زمینه ای به کار گرفته شد. با اعمال سه نوع کدگذاری باز، محوری و انتخابی درباره داده های قرآن و روانشناسی، الگوهای پارادایمی تدوین و با توجه به آن ها تعریف موفقیت ارائه شد. در الگوی قرآن «فلاح» به عنوان مقوله اصلی و «فطرت خداجو»، «لطف الهی»، «باور به آخرت» به عنوان شرایط علّی؛ «آزادی» و «ورود به صراط مستقیم» به عنوان شرایط زمینه ای؛ «روابط مثبت» و «قدرت درونی» به عنوان مقوله های واسطه ای و «خودسازی»، «عبودیت»، «دینداری»، «ولایتمداری» و «سرعت و سبقت» به عنوان راهبرد مطرح شدند. در الگوی روانشناسی «شکوفایی» به عنوان مقوله اصلی انتخاب و «خودشناسی» و «غایت گرایی» به عنوان شرایط علّی؛ «آزادی»، «محیط مناسب» و «انگیزش» به عنوان شرایط زمینه ای؛ «هیجان ها و عواطف مثبت»، «روابط مثبت» و «ویژگی های شخصیتی» به عنوان مقوله های واسطه ای و «خودکفایی و خودمدیریتی»، «کار و تلاش»، «تفکر و سبک تبیین مناسب» و «تأخیر کامروایی ـ لذت جویی» به عنوان راهبرد مطرح شدند. یافته ها نشان داد هر دو دیدگاه موفقیت را رشد و تحقق انسان می دانند که در دیدگاه قرآن باعث فلاح و ورود به حیات طیبه شده و منتهی به قرب و فوز الهی می گردد اما در دیدگاه روانشناسی به منظور نیل به شکوفایی، تعالی و بهزیستی صورت می پذیرد. قرآن، الگوی پارادایمی موفقیت را حول محور «خداوند» ترسیم می‌کند درحالیکه در الگوی روانشناسی، «انسان» محور اصلی است.
In the present study, in order to achieve the similarities and differences between the Qur'an and psychology perspectives on success and conditions, interactions and consequences, a qualitative approach and a method of grounded theory were used. By applying three types of open, axial and selective coding on Quranic data and psychology, paradigm models were developed and the definition of success was presented. In the Qur'anic model, " salvation" as the corecategory and "God-seeking nature", "divine grace", "belief in the hereafter" as causal conditions; "Freedom" and "entry into the straight path" as contextual conditions; "Positive relationships" and "inner power" were introduced as mediator conditions and "self-construction", "worship", "religiosity", "governorship" and "speed and overtaking" were introduced as strategies. In the psychological model, "flourishing" as the corecategory and "self-knowledge" and "teleology" as causal conditions; "Freedom", "appropriate environment" and "motivation" as contextual conditions; "Positive emotions", "Positive relationships" and "Personality traits" as mediator conditions and "Self-sufficiency and self-management", "Work and effort", "Appropriate thinking and style of explanation" and " Delayed gratification - hedonism "were proposed as a strategy. The findings showed that both success approaches are recognized as human’s development and flourishing which in Quran viewpoint causes salvation, entering pure life, ending to divine salvation and nearness to the God, but in psychology viewpoint it is performed in order to achieve prosperity, eminency, wellbeing and happiness. And welfare takes place. The Qur'an depicts the paradigm model of success around the "God" axis, while in the psychological model, "man" is the main axis.
قرآن کریم: ترجمه قرآن بر اساس تفسیر المیزان (1388). محمدرضا صفوی (مترجم)، قم: دفتر نشر معارف.#ابن¬درید، محمد بن حسن (1428ق). جمهره اللغه. عبدالرحمن بدری عادل (مصحح)، 3جلد، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.#ابن¬منظور، جمال¬الدین محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. 15جلد، بیروت: دارصادر.#
ابوالمعالی، خدیجه (1391). پژوهش کیفی: از نظریه تا عمل. تهران: نشر علم.#
اتکینسون، ریتا ال و همکاران (1390). زمینه روانشناسی هیلگارد. براهنی، محمدنقی و دیگران (مترجم)، تهران: رشد.#
آدلر، آلفرد (1361). روانشناسی فردی. حسن زمانی شرفشاهی و مهین بهرامی (مترجمان)، تهران: پیشگام.#
استراوس، انسلم؛ کربین، جولیت (1397). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه¬ی زمینه¬ای. ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.#
انوری، حسن (1386). فرهنگ بزرگ سخن. 8جلد، چاپ چهارم، تهران: نشر سخن.#
جوادی آملی، عبدالله (1390). تفسیر موضوعی قرآن کریم. 48ج، قم: اسراء.#
خوش¬منش، ابوالفضل (1390). حمل قرآن: پژوهشی در روش شناسی تعلیم و تحفیظ قرآن مجید. چاپ سوم، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.#
راغب اصفهانى، حسين (1374). ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن. غلامرضا خسروى، چاپ دوم، تهران: نشر مرتضوي.#
رایکمن، ریچارد.ام (1387). نظریه¬های شخصیت. مهرداد فیروزبخت، تهران: ارسباران.#
زرنگار، مصطفی (1390). فوز و فلاح در بیان قرآن و سعادت در اخلاق نظری. قم: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام.#
سانتراک، جان.دبلیو (1383). زمینه روانشناسی سانتراک. مهرداد فیروزبخت، تهران: رسا.#
سلیگمن، مارتین (1383). کودک خوش¬بین: برنامه¬ای آزموده شده برای ایمن ساختن همواره¬ی کودکان در برابر افسردگی. فروزنده داورپناه، تهران: رشد.#
سلیگمن، مارتین (1388). از بدبینی به خوش بینی. مهدی قراچه داغی، تهران: پیکان.#
سلیگمن،مارتین (1388). خوشبینی آموخته شده. رامین کریمی، الهام سادات افراز، تهران: بهار سبز.#
سلیگمن،مارتین (1397). شکوفایی روانشناسی مثبت¬گرا. امیر کامکار، سکینه هژبریان، تهران: نشر روان.#
سلیگمن، مارتین (1389). شادمانی درونی روانشناسی مثبت گرا در خدمت خوشنودی پایدار. مصطفی تبریزی، رامین کریمی، علی نیلوفری، تهران: دانژه. #
سیاسی، علی¬اکبر (1370). نظریه¬های شخصیت یا مکاتب روانشناسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.#
شولتز، دوآن (1385). روان شناسی کمال: الگوهای شخصیت سالم. گیتی خوشدل، تهران: پیکان. #
شولتز، دوآن (1389) نظریه¬های شخصیت. یوسف کریمی و همکاران ، تهران: ارسباران.#
طباطبايى، محمدحسين (1374). تفسير الميزان. 20جلد، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم.#
عباس¬زاده، محمد (1391). تأملی براعتبار و پایایی در تحقیق کیفی. جامعه¬شناسی کاربردی، شماره 45، صص 19-34.#
فرانکل، ویکتور امیل (1390). انسان درجستجوی معنی. مهین میلانی، نهضت صالحیان، چاپ27، تهران: درسا.#
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین. 9ج، قم: نشر هجرت. #
فروم، اریک (1385). ¬ انسان برای خویشتن. اکبر تبریزی، تهران: بهجت.#
فریش، مایکل.بی (1389). روان¬درمانی مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی: کاربرد رویکرد رضایتمندی از زندگی در روانشناسی مثبت¬نگر و شناخت¬درمانی. کرم خمسه، تهران: ارجمند.#
فیست، جس؛ فیست، گریگوری.جی (1388). یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.#
کار، آلن (1385). روانشناسی مثبت: علم شادمانی و نیرومندی¬های انسان. حسن پاشا شریفی، جعفر نجفی زند، تهران: سخن.#
لیبومیرسکی، سونیا؛ ال¬کورتز، جیم (1394). به سوی شادکامی ماندگار. علی کلانی طهرانی، اطلاعات حکمت و معرفت، سال دهم، شماره 8، صص 21-26.#
محمدپور، احمد (1392) روش تحقیق کیفی: ضد روش. 2جلد، تهران: جامعه شناسان.#
مجلسى، محمد باقر (1403ق). بحار الأنوار. به تحقیق جمعی از محققان، 111جلد، چاپ دوم، بيروت: دار إحياء التراث العربي.#
مزلو، آبراهام.اچ (1367). انگیزش و شخصیت. احمد رضوانی، مشهد: نشر معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.#
مزلو، آبراهام.اچ (1371). به سوی روانشناسی بودن. احمد رضوانی، مشهد: نشر معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.#
مصباح یزدی، محمدتقی(1380). به سوی خودسازی. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.#
مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات قرآن کریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. #
مطهری، مرتضی (1394). آزادی بندگی: هدف زندگی. تهران: انتشارات بینش مطهر.#
مكارم شيرازى، ناصر (1371). تفسير نمونه. چاپ دهم، تهران: انتشارات دار الكتب الإسلامية.#
وست، ویلیام (1387)، روان¬درمانی و معنویت. شهریار شهیدی، سلطانعلی شیرافکن، تهران: رشد.#
هژبریان، هانیه؛ بیگدلی، ایمان¬اله؛ نجفی، محمود؛ رضایی، علی محمد (1393). ارائه الگوی روانشناختی شکوفایی انسان بر اساس نظریه زمینه¬ای: یک پژوهش کیفی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، سال دهم، شماره 34، صص207-232.#
یونگ، کارل. گوستاو (1387). انسان و سمبل¬هایش. محمود سلطانیه، چاپ ششم، تهران: نشر حاجی.#
منابع لاتین
#Corsini, Raymond.J (2001). The dictionary of psychology, tamadon novin, Tehran.
Creswell, John W & Miller Dana.L (2000) Determining Validity in Qualitative
#Inquiry, Theory Into Practice, 124-130.
Duckworth, Angela Lee, Steen Tracy A, Seligman, Martin E.P (2005). Positive Psychology In Clinical Practice. researchgate.net, P. 629-651#
