واکاوی مبانی مرجعیت قرآن در نقد حدیث بر پایه سیره معصومان (ع)
محورهای موضوعی : روش شناسی مطالعات میان رشته ای
احمد جمالی
1
(دانشگاه قرآن و حدیث قم)
محمد کاظم رحمان ستایش
2
(دانشگاه قرآن و حدیث)
کلید واژه: مرجعیت قرآن نقد قرآنمحور حدیث عرضه حدیث,
چکیده مقاله :
مهمترین معیار مورد توصیه معصومان (ع) جهت احراز اطمینان صدوریِ احادیث، نقد قرآنمحور حدیث یا عرضه حدیث بر قرآن است. این تحقیق، با روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از وضعیت‌‌سنجی جایگاه نقد قرآنمحور حدیث، مهمترین ریشه‌های عدم محوریت یا کاربست اندک قرآن در نقد حدیث و استقبال اندک از آن را، «بهانه‌جویی و توجیهتراشی برای عدم پذیرش اصالت این سنجه»، «اعتقاد به عدالت صحابه از سوی عده‌‌ای از مسلمانان و به تبع آن صحیح‌‌انگاری روایات موجود در برخی منابع حدیثی»، «تلقی ناصحیح از جایگاه استقلالی حدیث در کنار قرآن»، «برداشت اشتباه از جایگاه حدیث منسوب و سنت قطعی» و «هراس از تزلزل اعتبار برخی روایات موجود در منابع حدیثی» برمی‌‌شمارد. همچنین در خصوص مبانی مرجعیت قرآن در نقد حدیث، برپایه نمونه‌‌های عرضه احادیث بر قرآن توسط ائمه (ع) به این یافته‌ها منتج شده که غالب مطالعات و پژوهش‌های صورت گرفته پیرامون نقد قرآنمحور حدیث، فارغ از نگاه حدیثی و بر مبنای دیدگاه شخصی و محوریت مبانی سایر علوم انجام شده است. همچنین بر پایه شواهد و مستندات حدیثی، شمولیت معیار عرضه، تخصیص می‌‌خورد و مدلول قرآن در فرایند عرضه، مدلی مرکب از حداقل یکی از نص، ظاهر، اصول و گفتمان قرآن است و نقد سندی و محتواییِ حدیث، ظرفیتی برای وثوق به صدور است و ضرورتی در انکار یا پذیرش یا تقدم و تأخر این دو نسبت به هم نیست.
The main criteria recommended by the Infallibles (AS) to ensure the authenticity of Hadiths is Quran-based critique or comparing Hadith to the Quran. This study, using the descriptive-analytical method, after assessing the status of Quran-based critique of Hadith, enumerates the main roots of a lack of benefiting from the Quran in critique of Hadith. They include “resorting to pretexts and justifications for not accepting the authenticity of this criteria”, “a belief by some Muslims that the Companions (of the Prophet) were just (and trustworthy) which, consequently, leads to the belief that some Hadiths in certain available sources must be correct”, “a wrong assumption about the independent status of Hadith beside the Quran”, “a wrong understanding of the status of attributed Hadith and definite Sunnah”, and “the fear that the credibility of some Hadiths in the available sources may be undermined”. As for the foundations of the Quran’s reference status in critique of Hadiths, the study found, based on examples of comparing Hadiths to the Quran by the Shia Imams (AS), that the majority of the studies conducted on Quran-based critique of Hadiths have lacked a Hadith view and been based on personal views and other sciences.
ابن طاووس، علی بن موسی (1368). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم. قم: دار الذخائر.
ادلبی، صلاح‌الدین بن‌احمد (1403ق). منهج نقد المتن عند العلماء الحدیث‌النبوی. بیروت: دارالافاق الجدیدة.
پاکتچی، احمد (1394). فقه الحدیث. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
حر عاملی، محمد بن حسن (1414ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة (تحقیق: مؤسسه آل‌بیت لإحیا التراث). قم: مؤسسه آل‌بیت.
خطیب بغدادی، أحمد بن‌علی (1417ق). تاریخ بغداد (تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا). بیروت: دارالکتب العلمیة. رازى، ابوالفتوح حسين بن على (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن (تحقیق: محمدجعفر ياحقى). مشهد: بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
رشید رضا، محمد (بی‌‌تا). تفسیر القرآن الحکیم (المنار). بیروت: دار المعرفة.
سید رضی، علی بن موسی (1412ق). نهج البلاغه (تحقیق: محمد عبده). بیروت: دار المعرفة.
سیستانی، سیدعلی (1414ق). الرافد فی علم الاصول. تقریر سید منیر خباز، قم: مکتبة آیة‌الله سیستانی.
شافعی، محمد بن إدریس (1403ق). الاُمّ. بیروت: دار الفکر.
شافعی، محمد بن إدریس (بی‌‌تا). الرسالة (تحقیق: احمد محمد شاکر). بی‌جا.
صدوق، محمد بن علی ابن‌‌بابویه (1404ق). عيون أخبار الرضا علیه السلام (تحقیق: حسين أعلمي). بیروت: مؤسسة الأعلمی.
صدوق، محمد بن علی ابن‌‌بابویه (1379). معانی الأخبار (تصحیح: علی‌اکبر غفاری). قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طباطبایی، سیّدمحمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمد کاظم (1393). منطق فهم حدیث. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
طبرسی، أحمد بن‌علی (1386). الاحتجاج علی أهل اللجاج (تعلیق: سیدمحمدباقر خرسان). نجف: دارالنعمان.
طوسی، محمد بن‌حسن (1363). الاستبصار فی ما اختلف من الأخبار (تحقیق: سید حسن خرسان و محمد آخوندی). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
طوسی، محمد بن‌حسن (1411ق). الغيبة للحجة (تحقیق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح). قم: دار المعارف الإسلامیة.
طوسی، محمد بن‌حسن (1365). تهذیب الأحکام (تحقیق: سیدحسن خرسان). تهران: دارالکتاب الاسلامیة.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی (تحقیق: سیدهاشم رسولی محلاتی). تهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة.
قرطبی، محمد بن‌احمد (بی‌‌تا). الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی). تصحیح: احمد عبدالعلیم البردونی، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی (به کوشش علی‌اکبر غفاری). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
متّقي هندي، علاء الدین علی (1409ق). کنزالعمّال فی سنن الأقوال و الأفعال (تصحیح: بکري حیّاني وصفوة السقا). بیروت: مؤسّسه الرسالة.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
مسعودی، عبدالهادی (1386). وضع و نقد حدیث. تهران: انتشارات سمت.
مشکینی، علی (1348). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها. قم: انتشارات طباطبائی.
موسوی خمینی، سید روح الله (1409ق). کتاب الطهارة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
مغربی تمیمی، نعمان بن‌محمد (1383). دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام (تحقیق: آصف بن‌علی اصغر فیضی). قاهره: دارالمعارف.
مقاتل، بن سليمان (1423). تفسیر مقاتل بن سلیمان عبدالله محمود شحاته. بیروت: دار احیاء التراث.
یعقوبی (1413ق). تاریخ الیعقوبى (تحقیق: مهنا). بیروت: مؤسسة الاعلمی.
مسعودی، عبدالهادی (1376). عرضه حدیث بر امامان (1). فصلنامه علوم حدیث، 6 ، 29-54.
مسعودی، عبدالهادی (1377). عرضه حدیث بر امامان (2). فصلنامه علوم حدیث، 9، 120-169.
