ارزیابی انتقادات فخر رازی به براهین ابن‌سینا در ابطال خلأ
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
1 - استاديار گروه فلسفه و حكمت اسلامي، دانشگاه شاهد، تهران، ايران
کلید واژه: خلأ, ملأ, ابن سینا, فخررازی, ابعاد.,
چکیده مقاله :
يكي از مباحثی که در طول تاریخ فلسفة اسلامی مورد بحث و بررسی بوده، امکان یا امتناع وجود خلأ است. مسئله اینست که آیا میتوان مکان یا فضايی در نظر گرفت که هیچگونه جسمی در آن نباشد؟ ارسطو از نخستین فیلسوفانی است که به نقادی نظریة خلأ پرداخته و استدلالهايی در اينباره ارائه كرده است. ابن‌سینا نيز بپيروي از ارسطو، به بحث و استدلال در اينباره پرداخته است. این براهین از حيث تساوی یا تفاوت نداشتن ابعاد خلأ، متحرک و ساکن نبودن اجسام در خلأ، حرکت قسری در هوای آزاد و زمانی نبودن حرکت اجسام در خلأ اقامه شده‌اند. فخر رازي اشکالات متعددی بر این براهین وارد دانسته که این پژوهش به بررسي نقادانه آنها ميپردازد.
One of the problems that has always been discussed during the history of Islamic philosophy is the possibility or impossibility of vacuum. The problem is whether one can imagine a place or space in which there is no body. Aristotle was one of the philosophers that criticized the theory of vacuum and presented some arguments in this regard. Following Aristotle, Ibn Sīnā discussed this problem and provided some arguments in support of his views. These arguments have been adduced on the equality or sameness of the dimensions of vacuum, mobility of bodies in vacuum, forcible motion in open air, and non-temporality of physical motion in vacuum. Fakhr al-Dīn Rāzī has referred to several defects of these arguments, which are critically investigated in this paper.
ابن‌سینا (١٣٧١) المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ابن‌سینا (1375) الاشارات و التنبيهات، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا (1379) النجاة، تصحيح محمدتقى دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1383) طبيعيات دانشنامه علائى، تصحيح سيدمحمد مشكوة، همدان: دانشگاه بوعلى‌سينا.
ابن‌سینا (1400ق) رسائل، تصحيح محسن بیدارفر، قم: بيدار.
ابن‌سینا (۱۴۰۴ ق/ الف) الطبیعیات من الشفاء، تصحيح ابراهیم مدکور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا (1404ق/ ب) التعلیقات، تصحيح عبد الرحمن بدوی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا (۱۴۰5ق) المنطق من الشفاء، تصحيح ابراهیم مدکور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا (1980م) عيون الحكمة، تصحیح عبد الرحمن بدوى، بيروت: دارالقلم.
ابن‌سینا (1989م) الحدود، قاهره: الهيئة المصرية العامة للكتاب.
ابن‌سینا (2005م) رسالة فی ما تقرر عنده من الحكومة، بيروت: دار بيبليون.
ارسطو (1390) سماع طبیعی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
رازی، فخرالدین (۱۳۷۳) شرح عيون الحكمة، تحقيق محمد حجازى، تهران: مؤسسة الصادق (ع).
رازی، فخرالدین (۱۳۸۴) شرح الاشارات و التنبيهات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
رازی، فخرالدین (1407ق) المطالب العالیه من العلم الالهی، تصحیح سقا احمد حجازی، بيروت: دار الکتاب العربي.
رازی، فخرالدین (۱۴۱۱ ق/ الف) المباحث المشرقيه، تصحیح محسن بيدارفر، قم: بيدار.
رازی، فخرالدین (۱۴۱۱ق/ ب) المحصل، تحقيق دكتر اتاى، عمان: دار الرازي.
رازی، فخرالدین (۱۹۸۶م) الأربعين فی أصول الدين، قاهره: مكتبة الكليات الأزهرية.
طوسی، خواجه نصیر (۱۳۷۵) شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
