چهارچوبی جهت توسعه بوم¬گردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه
محورهای موضوعی :حشمت مرادی 1 , علیرضا پورسعید 2 , مرجان واحدی 3 , محمد باقر آرایش 4
1 - ترویج وآموزش کشاورزی،گروه ترویج وآموزش کشاورزی واحدایلام،دانشگاه آزاداسلامی،ایلام،ایران
2 - عضو هیأت علمی ترویج وآموزش کشاورزی،گروه ترویج وآموزش کشاورزی واحدایلام،دانشگاه آزاداسلامی،ایلام،ایران
3 - عضو هیأت علمی ترویج وآموزش کشاورزی،گروه ترویج وآموزش کشاورزی واحدایلام،دانشگاه آزاداسلامی،ایلام،ایران
4 - عضو هیأت علمی ترویج وآموزش کشاورزی،گروه ترویج وآموزش کشاورزی واحدایلام،دانشگاه آزاداسلامی،ایلام،ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
بوم گردی، راهبردی پایدار در زمینه کسب درآمد و به موازات آن حفظ منابع طبیعی است. پژوهش حاضر به منظور ارائه چارچوبی برای توسعه بوم گردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه با با بکارگیری تئوری داده بنیاد صورت گرفت. تحلیل داده ها با نرم افزار maxqda12 در قالب سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام شد. نمونه آماری به روش گلوله برفی و 20 نفر از کارشناسان بود. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته بود. از میان دادهها 433 کد و 124 مفهوم و 23 مقوله فرعی و شش مقوله اصلی به دست آمد. مقولههای اصلی مدل به دست آمده شامل: مقولههای علی: مشارکتی، اقتصادی، جاذبهها و پتانسیل های منطقه، سیاست گذاری، اجتماعی و فرهنگی، مدیریتی، زیرساختها، خدمات و تسهیلات بوم گردی، و مقوله محوری توسعه بوم گردی، مقولههای مداخله گر: اقتصادی، مدیریتی و آموزشی، مقولههای راهبردی: اقتصادی و آموزشی، مقولههای پیامدی: پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی، در یک چارچوب پارادایمی، هم پیوند شده‌اند.
Ecotourism is a sustainable strategy for earning revenues while preserving natural resources. Therefore, this study set out to provide a framework for developing ecotourism in Kermanshah province's target tourism villages using grounded theory. The required data were collected via semi-structured interviews with 20 experts who were selected through snowball sampling. The collected data were then analyzed in Maxqda12 software using open coding, axial coding, and selective coding approach, resulting in 433 codes, 124 concepts, 23 sub-categories, and 6 main categories. The main categories of the model included causal categories (participatory, economic, regional attractions and potentials, policy, social and cultural, managerial, infrastructure, ecotourism services and facilities, and the core category of ecotourism development), intervening categories (economic, managerial, and educational), strategic categories (economic and educational), and consequential categories (positive and negative economic consequences, and social, cultural and environmental consequences) were grouped together in a paradigmatic framework.
دوفصلنامه مطالعات اجتماعی گردشگری، سال دهم، شماره نوزدهم، بهار و تابستان 1401 (صص138- 115)
چهارچوبی جهت توسعه بومگردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه
حشمت مرادی، دانشجوی دکتری ترویج وآموزش کشاورزی،دانشکده کشاورزی ومنابع طبیعی،دانشگاه آزاداسلامیواحدایلام، ایران
علیرضا پورسعید1، دانشیار ترویج وآموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، ایران
مرجان واحدی، استادیار ترویج وآموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، ایران
محمد باقر آرایش، استادیار ترویج وآموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، ایران
تاریخ دریافت: 22/6/1399 تاریخ پذیرش: 4/3/1400
چکیده
بوم گردی، راهبردی پایدار در زمینه کسب درآمد و به موازات آن حفظ منابع طبیعی است. پژوهش حاضر به منظور ارائه چارچوبی برای توسعه بومگردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه با با بکارگیری تئوری داده بنیاد صورت گرفت. تحلیل داده ها با نرم افزار maxqda12 در قالب سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی انجام شد. نمونه آماری به روش گلوله برفی و 20 نفر از کارشناسان بود. ابزار پژوهش مصاحبه نیمه ساختار یافته بود. از میان دادهها 433 کد و 124 مفهوم و 23 مقوله فرعی و شش مقوله اصلی به دست آمد. مقولههای اصلی مدل به دست آمده شامل: مقولههای علی: مشارکتی، اقتصادی، جاذبهها و پتانسیل های منطقه، سیاست گذاری، اجتماعی و فرهنگی، مدیریتی، زیرساختها، خدمات و تسهیلات بوم گردی، و مقوله محوری توسعه بومگردی، مقولههای مداخله گر: اقتصادی، مدیریتی و آموزشی، مقولههای راهبردی: اقتصادی و آموزشی، مقولههای پیامدی: پیامدهای مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و زیست محیطی، در یک چارچوب پارادایمی، هم پیوند شده‌اند.
کلیدواژهها : توسعه بوم گردی، کدگذاری، گردشگری، کرمانشاه
مقدمه
بوم گردی (اکوتوریسم) یک سفر و بازدید زیست محیطی مسئولانه از مناطق طبیعی بکر و درک مواهب آن و ویژگیهای فرهنگی مرتبط با آن است (احسانی2، 2016). بوم گردی، راهبردی پایدار در زمینه کسب درآمد و به موازات آن حفظ منابع طبیعی است. بنابر این، بومگردی نه به عنوان یک برنامه، بلکه به عنوان راهبردی اساسی و کلان بایستی مورد توجه قرار گیرد. بسیاری از کشورهای دارای توان توسعه ی بوم گردی، اقدام به تدوین و اجرای طرح‌های توسعه بومگردی و سرمایهگذاری برای ایجاد زیر ساختهای مورد نیاز جهت جذب علاقمندان بازدید از جاذبههای بوم گردی کرده‌اند (داودی، 1394). با توجه به پتانسیل‌هایی که کشور ایران در جاذبههای گردشگری و تنوع اقلیمی کم نظیر در دنیا دارد، این صنعت جایگاه با ارزشی در جهان دارد و در رده شصت و هشتمین کشور از 150 کشور عضو سازمان جهانی گردشگری قرار گرفته است (منوچهری، 1395). همچنین در سال 2017 رتبه 93 از بین 136 کشور گردشگری جهان را به خود اختصـاص داده اسـت، که زمینه دستیابی به رتبه‌های بهتر از این را دارد. بدترین رتبه ایران در بین مؤلفه‌های شاخص رقابت پذیری سفر و گردشگری در سال 2017 مربوط به پایداری محیطی و پس ازآن اولویت بخشی سفر و گردشگری و زیر ساخت خدمات گردشگری بوده است. (سازمان جهانی گردشگری3، 2018). اقتصاد استان کرمانشاه عمدتاً کشاورزی بوده و مرکز کشاورزی ایران میباشد. اما ضعف پتانسیل‌های کشاورزی، کشتزارهای عمدتاً دیم و تشدید خشکسالی های پی در پی، منجربه مهاجرت از نواحی روستایی شده است (بیگ محمدی و حاتمی، 1389). تحولات بخش کشاورزی موجب مهاجرت نواحی روستایی وبیکاری مفرط در این استان گردیده است (مرکز آمار ایران، 1395). به طوری که این استان با 6/26 درصد نرخ بیکاری، رتبه اول بیکاری را در کشور دارد. واز آنجایی که این استان یکی از مهمترین و غنی‌ترین استان‌های کشور در زمینه گردشگری است و جزء 5 استان برتراز جهت تعداد گردشگران است که تعداد کل گردشگران در فصول مختلف سال ۱۰۰۳۹۴۰ نفر میباشد (همان). وتقریباً نیمی از گردشگران از روستاهای هدف گردشگری (ورمقان، چرمله علیا، فش، هجیج، شمشیر، خانقاه، پیران، راب هرسم، سرخه دیزه، حریر، شالان، کندوله، گلین، نوژی وران (نجوبران) بازدید میکنند، اما به لحاظ شاخصهای توسعه بوم گردی تفاوت زیادی بین مناطق مختلف این استان به چشم می‌خورد. این مساله و مسائل دیگر مانند: ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، کاهش مهاجرت و ... موجب شده که توسعه و گسترش گردشگری در روستاهایی که دارای پتانسیل‌های لازم برای توسعه بومگردی است مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، استان کرمانشاه به تبع از شرایط کشور پتانسیل بالایی در حوزه صنعت بومگردی دارد، از جمله: طبیعت بکر، ارتفاعات و کوه‌های سر به فک کشیده، رودخانه‌ها، آب‌های معدنی، جنگل‌ها، تاریخ باستانی، انواع مناطق دیدنی، بازارهای قدیمی، سبک‌های متنوع معماری، دارا بودن آب و هوای متنوع و از همه مهمتر انواع پاره فرهنگهای مختلف، بنابراین ضرورت آن را می‌رساند که باید با مدیریت و برنامهریزی درست و کارا، از این منابع در راستای توسعه گردشگری و پیشرفت استان مورد بهرهبرداری قرار داد. در سالهای اخیر برخی از روستاهای این استان در حال ارائه خدمات گردشگری می‌باشند، ولی مزایای این نوع گردشگری در توسعه و همچنین تدوین راهبردهای پیشبرنده توسعه بومگردی توسط سیاستگذاران و برنامهریزان توسعه کشاورزی و روستایی، مورد توجه قرار نگرفته است. با وجود پتانسیل بالا، روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه با مشکلاتی از قبیل: کم رنگ شدن جاذبههای فرهنگی روستا، عدم امکانات زیربنایی و رفاهی، عدم درک صحیح روستاییان و مسئولان از بومگردی، عدم وجود شبکه اطلاع رسانی صحیح و به موقع، عدم حمایت و توجه کافی دولت، عدم انجام تحقیق و پژوهش رشته‌های متعدد علمی در زمینهی بومگردی، مهارت و انگیزهی پایین دهیاران و مسئولان اجرایی طرح بومگردی، عدم مشارکت مردم روستا در برنامهریزی‌های طرح گردشگری، تعصبات قومی و مذهبی، تغییرات اقلیمی و عدم وجود اطلاعات دقیق آماری در رابطه با تعداد گردشگران میباشد (قبادی، 1389). از بومگردی به عنوان یک وسیله جهت رفع مشکلات روستاییان با حفاظت از محیط زیست استفاده نشده، حتی تحقیق و پژوهش کافی در این خصوص انجام نگرفته است، پس لازم است با توجه به ویژگی‌ها و قابلیت‌های روستاها، برنامهریزی لازم به منظور توسعهی بومگردی در نتیجه توسعه و عمران روستایی صورت پذیرد. از آن جا که این روستاها به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده و جزء میراث فرهنگی ما می‌باشند باید به آنها توجه صد چندان شود که با برنامهریزی اصولی میتوان موجبات پیشرفت این روستاها را از نظر بومگردی فراهم ساخت و به کاهش مشکلات نیز کمک کرد. این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که چه چهارچوبی را جهت توسعه بومگردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه میتوان طراحی کرد؟
سوابق نظری و تجربی تحقیق
بومگردی، گردشگری برمبنای طبیعت است و شامل درک محیط طبیعی است که باعث تأمین پایداری اکولوژیکی میشود، به عبارت دیگر بومگردی، نوعی گردشگری طبیعی و پایدار است که با مشارکت کنندگان بومی و بهرهگیری از پتانسیل‌های طبیعی گردشگری میسر میشود (میرسنجری، 1395). و بوم گرد، گردشگری است که خود را نسبت به تمامیت گونه‌های گیاهی و جانوری، سرزمین و اکوسیستم‌های یک ناحیه به موازات جوامع محلی باتمامی نیازها و ویژگیهای فرهنگی آنها مسئول می‌بیند (گیگوویچ و همکاران4، 2016). گردشگری، تاریخی به قدمت فعالیتهای بشری دارد و در دوران قدیم طبقات مختلف جوامع که با اهداف گوناگون به مسافرت می‌رفتند، در واقع نوعی فعالیت گردشگری داشته‌اند. کاشفان، ماجراجویان و جهانگردان معروفی نظیر مارکوپولو، ماژلان، واسکودوگاما و کریستف کلمب به نوعی به سفرهای گردشگری دست می‌زده‌اند جامعهای که به تعبیر هگل بر پایه مدرنیسم شکل گرفته است (مک کانل5، 1976). نتیجه مدرنیسم همان انقلاب صنعتی میباشد که همزمان با انقلاب صنعتی در خلال قرن هفدهم در کشورهای اروپائی بویژه انگلستان، با سفرهای دیپلماتیک و تجاری رونق خاصی گرفتند و منجر به ظهور شکل خاصی از مسافرت تحت عنوان گردشگری سبز6 در این کشورها شد. با رشد جمعیت جوامع و رشد فزاینده شهرها از یک سو و پیشرفت چشمگیر در شبکه حمل و نقل، تکنولوژی و سایر عناصر زندگی بشر، هر روز که می‌گذرد انگیزه نیاز به مسافرت نیز افزایش پیدا میکند. در قرن نوزدهم گسترش خطوط راه آهن، دسترسی به مناطق روستایی را برای افراد زیادی فراهم کرد و توسعه صنعت گردشگری سبب گسترش بوم گردی شد. در قرن بیستم نه تنها تقاضا برای بوم گردی رشد سریعی پیدا کرد، بلکه محدوده فعالیت آن نیز متنوع شد (شارپلی7، 1390). در نگاهی گذرا به وضعیت گردشگری ایران و ترکیه که شاید در 30 سال اخیر از ابعاد مختلف روند رو به رشدی را پشت سر گذاشته و حتی در برخی موارد گوی سبقت را از ایران ربوده است میتوان به این نتیجه رسید که در زمینه توسعه گردشگری با وجود پتانسیل‌ها و جاذبههای ویژه در ایران، ترکیه به کشوری توسعه یافته بدل شده است؛ کشوری که شاید در 40 سال اخیر در مقایسه با ایران کشوری توسعه نیافته قلمداد می‌شد. طبق گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC8) در سال 2015 ترکیه در زمینه میزان مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی به رقم 32 میلیارد دلار دست یافت و طبق پیش بینی‌های صورت گرفته گمان می‌رود در سال 2026 به رقم 48 میلیارد دلار برسد در صورتی که این شاخص در ایران 2015 به رقم 7 میلیارد دلار رسید و پیشبینی میشود در سال 2026 به عدد 14 میلیارد دلار برسد (حیدری، 1397). البته یاد آوری میشود که صنعت بومگردی صنعتی نوپاست که از آغاز ده 1380 در ادبیات علمی و دانشگاهی کشور ما وارد شده و هنوز در سطوح برنامهریزی و اجرایی کشور مورد توجه کافی قرار نگرفته است (رضوانی و بیات، 1392). در استان کرمانشاه نیز مقولهای جدید است که توسعه و گسترش این صنعت نیاز به مشارکت فعال مردم، سیاستگزاران و برنامهریزان و محققان دارد. در جدول 1، خلاصه آرای پژوهشگران درخصوص متغیرهای مؤثر بر توسعه بومگردی ارائه شده است.
جدول 1. خلاصه نظرها درباره متغیرهای مؤثر بر توسعه بومگردی
پژوهشگر | متغیرهای مؤثر بر توسعه بوم گردی |
خسروی(1397) | نحوه توزیع امکانات، خدمات و تسهیلات گردشگری، تدوین قوانین و مقررات ویژه، مشارکت مردم محلی، آموزش مدیریت بحران به نیروهای بومی، افزایش ایمنی ، برنامهریزی |
صالحی و همکاران (1397) | حمایت مالی جهت تأمین زیرساختهای روستا؛ ساخت دفتر شورا و دهیاری روستا، ساخت سرویس بهداشتی مناسب؛ ایجاد فضای سبز و وسایل بازی کودکان؛ حمایت از کشاورزی و دامپروی , کمک برای تعمیر سقف بناهای قدیمی و سنتی , ادامه اجرای طرح هادی و سنگفرش محلات روستای و اجرای طرح توانمندسازی روستاییان |
ادامه جدول 1. خلاصه نظرها درباره متغیرهای مؤثر بر توسعه بومگردی
پژوهشگر | متغیرهای مؤثر بر توسعه بوم گردی |
سپهوندو امین (1397) | تدوین قوانین و مقررات ویژه، استفاده بهینه از جاذبه ها و جلوگیری از تخریب، آلودگی و از بین رفتن این منابع در روستا، انواع غذاها، موسیقی، آداب و رسوم و جشن های محلی روستا، ایجاد نمایشگاه های جهانگردی |
باغانی(1397) | تدوین برنامه های آموزشی ، توسعه و حمایت از بوم گردی |
شاطریان و همکاران (1396) | جلب مشارکت سرمایه گذاران محلی و منطقه ای ، واگذاری مسئولیت اداره و سازماندهی توسعه طبیعت گردی منطقه به آنان، برگزاری تورهای بازدید منطقه و توسعه تسهیلات و واسطه ای(دفاتر تبلیغاتی و اطلاعرسانی و...) و نهایتاً استفاده از مردم محلی(بومی) و علاقه مند برای فعالیت به عنوان راهنمای تورهای طبیعت گردی و افزایش آگاهی و اطلاعات آنان از مزایای گردشگری و بهبود نحوه برخورد با گردشگران |
امیدی نجف آبادی (1395) | آموزش برای گروه های مختلف ذ یربط و ذینفع از جمله ساکنین بومی، مدیران و برنامه ریزان و توریستها و برگزاری کنفرانس-ها،جشنواره ها و نمایشگاه، ایجاد وب سایت اطلا ع رسانی، و توزیع كتابچه و بروشورها |
قنادی(1395) | تبلیغات درباره ي گردشگري و جاذبه هاي بوم گردی منطقه ، تعداد اقامتگاهها و مراکز رفاهی منطقه اي و سیستم نظارت دقیق بر آنها، وضع وسائل حمل و نقل ، برنامه ریزي و تسهیلات کافی و مناسب جلب همکاري ارگانهاي ذیربط براي به کارگیري توسعه ي پایدار، امکان توسعه صادرات برخی محصولات ، استفاده از نیروي متخصص دربخش گردشگري |
قدیری و همکاران (1389) | جاذبههای فرهنگی و منابع انسانی که شامل مواردی از قبیل مردم شناسی، نوع معیشت روستاییان، موسیقی، رقص و بازی‌های محلی، آداب و رسوم و سنن محلی، پوشاک محلی، اماکن تاریخی و باستانی |
بیراندرا و سومان9 (2018) | احترام به فرهنگ محلی، همکاری با ساکنان ودخالت دادن نظرات آنها،در ارتباط با ساختار حکومت داری مناسب، مشارکت ساکنین در برنامه توسعه بوم گردی ، رضایت بازدید کنندگان ،حمایت محلی برای توسعه بوم گردی ، ارزیابی دوره ای سیاست گذاران و برنامه ریزان گردشگری |
فاندا10(2018) | احداث هتل یا خوابگاه، افزایش سطح آگاهی مردم منطقه، دادن اولویت های اقتصادی به مردم محلی، حفاظت ازمحیط زیست، توسعه صنایع دستی و سنتی و اهمیت دادن به فعالیت هایی مانند ظروف محلی و سوغات واستفاده از درآمد حاصل از گردشگری این مناطق در جامعه محلی |
ادامه جدول 1. خلاصه نظرها درباره متغیرهای مؤثر بر توسعه بومگردی
پژوهشگر | متغیرهای مؤثر بر توسعه بوم گردی |
ایرکارا و همکاران11 (2018) | سطح رفاه اجتماعی، سطح آمادگی جامعه برای مشارکت در حفاظت از محیط زیست میزان اشتغال (نسبت افراد دارای مشاغل دائمی، 2-تعداد جمعیت فعال اقتصادی 3- هزینه های عمومی برای بهداشت و سایر خدمات اجتماعی؛ عامل زیست محیطی در جامعه بر اساس چهار عامل1- هزینه های عمومی در محیط زیست؛2- سهم مشاغل در صنعت گردشگری در کل اشتغال؛3- تعداد خانواده هایی که درآمد کمتر از حداقل معاش (همبستگی منفی) دارند؛4- هزینه های عمومی برای حفاظت از امنیت عمومی . |
گارسیا12(2017) | رضایت گردشگران |
دانیل وکریستین13 (2013) | مشارکت و حمایت مردم محلی |
لَن14(1994) | غلبه بر پایین بودن سطوح درآمد، ارائه فرصت‌های جدید شغلی و ایجاد تحولات اجتماعی در جامعه روستایی |
منبع: یافتههای تحقیق
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نظر روش، کیفی و از نظر هدف، بنیادي است. براي استخراج تئوري از دل دادهها، از روش نظریه زمینهاي یا داده بنیاد، استفاده شده است. براي جمعآوري دادهها، از مصاحبههاي نیمه ساختار یافته استفاده شده است. جامعه آماري شامل کلیه خبرگان مطرح دانشگاهی داراي زمینه علمی مرتبط با گردشگري، مدیران و کارشناسان ارشد حوزه گردشگري بود. روش نمونهگیري، نمونهگیري نظري با اسـتفاده از روش گلوله برفی میباشد. و فرایند نمونهگیري تا مرحله اشباع نظري ادامه مییابد و پس از آن متوقف میشود (پاندیت15،1996)؛ و استراوس (1967)، (لونت آلتینی، الکساندروس پاراسکواس ،1394). در پژوهش حاضر بعد از انجام 20 مصاحبه نیمه ساختار یافته، تحلیل داده به اشباع نظري رسید. جهت ثبت نظرات و پاسخهاي مصاحبه شوندگان از روش یادداشت برداري و ضبظ صدا استفاده گردید. مدت زمان صرف شده به منظور هر مصاحبه در میزان اطلاعات به دسـت آمده تأثیرگذار اسـت (اسـماعیلی و همکاران،1397) در این پژوهش براي هر مصاحبه به طور میانگین 60 دقیقه زمان صرف شد. تحلیل دادهها در پژوهش حاضر براساس رهیافت نظام مند استراوس و کوربین (1998) انجام شد. که مستلزم استفاده از کدگذاري باز، کدگذاري محوري و کدگذاري انتخابی است. براي اطمینان از اعتبارپذیري این پژوهش، مشاهده طولانی و مسـتمر در دسـتور کار محقق قرار گرفت همچنین از آن جا که فرآیند گردآوري دادهها در فازهاي مختلف صورت گرفت و برخی شرکت کنندگان به دلیل دانش تخصصی و علاقهمندي به موضوع تحقیق دست کم در دو مرحله حضور داشتند، تا بازخوردهاي اصلاحی از آنان دریافت شود. در روش اسنادی، بررسی در اسناد و مدارک صورت گرفت و نظریه‌های مختلف همراه با پیشینه تحقیق بررسی شدند و آرای اندیشمندان ذیربط براساس اهداف تحقیق، مرحله به مرحله نتیجهگیری و مورد بهرهبرداری قرار گرفتند. از نرم افزار مکس کیودا16 به منظور ساختاربندی دادههای گردآوری شده استفاده شد. بدین منظور دادهها شامل متن مصاحبه‌ها، مستندها، یادداشتها و فایل‌های صوتی وارد نرم افزار شده و در ابتدای امر کدگذاری شدند. این مرحله از فرآیند را کدگذاری باز می‌نامند که در نتیجة آن مفاهیم اصلی شکل گرفت. در مرحله دوم کدگذاری (کدگذاری محوری) با حذف و ادغام مفاهیم موجود، مقولههای سطح اول شکل گرفتند. با تکرار این فرآیند و ادغام مجدد مقولهها توسط کدگذاری مرحلهی سوم کدگذاری انتخابی شکل گرفتند و در نهایت از دل مقولهها، نظریه نهایی بدست آمد. قابل ذکر است در طی فرایند گردآوری و تحلیل دادهها، تفاوت و حاشیه‌های پیشرفت کار در قالب یادداشت‌های یادآورنده ثبت شده و به عنوان بخشی از دادههای قابل تحلیل به نرم افزار اضافه گردید. در این پژوهش به منظور برقراری پیوند بین مقولهها، از الگوی پیشنهادی استراوس و کوربین17(1387 ) استفاده شد. در این الگو، مقولهها در شش دسته جای می‌گیرند که عبارت‌اند از: شرایط علّی، زمینه، پدیده یا مقوله محوری، شرایط مداخلهگر، راهبردها و پیامدها. در این پژوهش، علاوه بر این که استاد راهنما و استاد مشاور در مراحل پژوهش ناظر بودند، در مسیر تحقیق با کارشناسان علمی در حوزهی گردشگری نیز تبادل نظر شد. نتایج بدست آمده، به مصاحبه شوندگان برگردانده شد و نظرات آنها مطابقت داده شد تا اعتبار دادههای بدست آمده دوباره بررسی شود. به منظور پایایی دادههای به دست آمده از ضریب کاپا18 استفاده شده که مقدار 88/0 به دست آمد که نشان دهنده پایایی مناسب دادههاست.
یافتههای پژوهش
1-کدگذاری باز
در کدگذاري باز، مفهوم سازي دادهها و تحلیل اطلاعات انجام میشود تا بـا استفاده از آن بتوان دادهها را در مقولههاي مشخص دسته بندي کرد. در این مرحله، مفاهیم از عمق دادهها به سطح آورده میشوند.
کدگذاری باز مجموعهای از تلخیص واحدهای معنایی در قالب کدهای اولیه، دستهبندی کدهای مرتبط با یکدیگر در قالب مقولات و تعریف ویژگی‌ها و ابعاد آن است. کدگذاری باز، اعمال برچسب مفهومی به واحدهای معنادار برآمده از مصاحبه‌های انجام گرفته در قالب رویکرد گراندد تئوری است. در این پژوهش، در مصاحبه نوزدهم دیگر کد اولیه جدیدی ایجاد نشده است و برای اطمینان، محقق مصاحبه دیگری را نیز انجام گرفت تا از نقطه اشباع اطمینان حاصل شود. نتیجه آنکه مصاحبه نوزدهم این پژوهش، نمونه را به نقطه اشباع تئوریکال یا اشباع نظری رسانیده است. نقطه اشباع در نمونه کیفی هدفمند ما ایجاد 107 گزاره یا کد اولیه متفاوت بود که در مجموع این 107 کد،433 فراوانی یا تکرار در محتوای مصاحبه‌ها را دارد (جدول2).
جدول2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
اقامتگاههای بوم گردی نیاز به توسعه دارد. | افزایش اقامتگاهها |
زیرساخت ها و تسهیلات بوم گردی | شرایط علی
|
احداث هتل در توسعه بوم گردی و ماندگاری گردشگران می تواند مفید باشد. | احداث هتل | ||
پارکینگ وجایگاه برای برپایی چادرها ، منقل ها و آب و..در بعضی از روستاها ایجاد شده است. | ایجاد تسهیلات بوم گردی | ||
با آسفالت و بهسازی جاده روستاها گردشگران بیشتری به این روستاها می آیند. | زیرساخت های حمل و نقل | ||
ایجاد سرویس بهداشتی ؛ فضای سبز و وسایل بازی کودکان | تسهیلات بهداشتی و رفاهی | ||
تدوین قوانین و مقررات ویژه جهت حفاظت از محیط زیست | تدوین قوانین و مقررات جدید |
عوامل سیاست گذاری | |
استقرارپایگاه محیط بانی در روستاها | استقرارپایگاه محیط بانی | ||
اولویت های اقتصادی باید به مردم محلی داده شود. | اولویت های اقتصادی | ||
حمایت مالی دولت از کارگاههای محلی و صنایع دستی | حمایت دولت | ||
عرضه غذاهای سنتی درچادرها و رستوران ها |
جاذبه های فرهنگی
|
جاذبه ها و پتانسیل های منطقه | |
به کارگیری مصالح ساختمانی طبیعی در روستا | |||
اجرای موسیقی، برگزاری مراسمات و جشن های محلی | |||
وجود چشم اندازها و جاذبه هاي زیباي طبیعی فرهنگی | |||
معرفی و فروش گیاهان دارویی منطقه | |||
زیبا سازی مسیرهای منتهی به روستا | جاذبه مصنوعی | ||
دادن اولویت های اقتصادی به مردم محلی | دادن اولویت های اقتصادی به مردم محلی |
عوامل مدیریتی | شرایط علی
|
نظرسنجی از سیاست گذاران و برنامه ریزان درگیر با پروژه بوم گردی | نظرسنجی | ||
نظرسنجی از گردشگران و مردم محلی |
| ||
مدیریت دفع زباله های روستا | مدیریت دفع زباله | ||
آموزش مردم محلی و گردشگران در زمینه مسائل زیست محیطی | آموزش |
ادامه جدول 2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
رضایت گردشگران از میزبانی، امکانات و خدمات ارائه شده | رضایت گردشگران |
عوامل اجتماعی و فرهنگی | شرایط علی
|
ایجاد نمایشگاه فصلی از تولیدات محلی | |||
تجربه خوشايند و ناخوشاند سفر قبلي گردشگران | تجربه زندگی روستایی | ||
توزیع بروشور و کتابچه در ورودی روستاها | تبلیغات | ||
نصب تابلو در زمینه ممنوعیت روشن کردن اتش و قطع درختان و رعایت بهداشت | اطلاع رسانی | ||
فراهم کردن امکان تجربه زندگی روستایی برای گردشگران | امکان تجربه زندگی | ||
تولید و پخش برنامه های تلویزیونی در موردجاذبه های روستا | تبلیغات و اطلاع رسانی | ||
مشارکت روستائیان در ارائه خدمات اقامتی به گردشگران | مشارکت در ارائه خدمات اقامتی |
عوامل مشارکتی | |
سهیم کردن مردم بومی در کاربری مراتع | مشارت در کاربری مراتع | ||
مشارکت مردم محلی درمدیریت،، برنامه ریزی و تصمیم گیری های روستا | مشارکت در تصمیم گیری ها | ||
مشارکت مردم محلی در حفاظت از محیط زیست | مشارکت در حفاظت از محیط | ||
سرمایه گذاری مردم محلی در ساخت اقامت گاه بوم گردی | سرمایه گذاری |
عوامل اقتصادی | |
توسعه صادرات برخی از محصولات محلی | توسعه صادرات | ||
بازاریابی مناسب جهت فروش تولیدات محلی | بازار یابی | ||
بهبود کیفیت صنايع دستي | کیفیت صنايع دستي | ||
فعالیت مردم بومی در فروش تولیدات دامی و زراعی | فروش تولیدات محلی | ||
هزینه کردن درآمد حاصل از گردشگری در روستا | هزینه کردن درآمد حاصل از گردشگری در روستا | ||
سهیم کردن مردم محلی در درآمدهاي حاصل از بوم گردي | تسهیم درآمد حاصل از بوم گردی | ||
سرمایه گذاری در بخش گیاهان دارویی وطب سنتی | سرمایه گذاری | ||
سرمایه گذاری های خارجی در روستا |
| ||
توسعه شرکت های کوچک و متوسط تولید صنایع دستی | توسعه صنایع دستی | ||
پرداخت تسهیلات مالی و اعتباری کم بهره جهت راه اندازی کسب و کارهای کوچک | اعتبارات |
ادامه جدول 2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
مشارکت جامعه محلی در حفاظت از محیط زیست | حفاظت | توسعه بوم گردی | مقوله محوری |
مشارکت جامعه محلی در مدیریت و تصمیم گیری روستا | مشارکت | ||
کسب منفعت اقتصادی | منفعت | ||
توانمندسازی مردم،سرمایه گذاران و سایر سازمان ها |
| ||
مشارکت جامعه محلی درسرمایه گذاری دربخش گردشگری | سرمایه گذاری | ||
حفظ فرهنگ های محلی | حفظ فرهنگ | ||
اشتعال افراد بومی | اشتغال | ||
استفاده بهینه از میراث فرهنگی | بهره وری از میراث فرهنگی | ||
صرفه جویی در مصرف آب | مدیریت منابع آب | مدیریت | زمینه |
آموزش حفاظت از محیط زیست در مدارس |
آموزش | آموزش | |
توسعه آگاهی عمومی از طریق مراکزآموزش عالی گردشگری | |||
آموزش مرزبانان و نیروهای انتظامی جهت حفاظت از محیط زیست. | |||
افزایش آگاهی عمومی حفاظت از محیط زیست از طریق افراد کاریزما | |||
مشارکت همه جانبه مردم،دولت و بخش خصوصی در حفظ آثار فرهنگی و تاریخی | مشارکت مردم محلی | مشارکت | |
ایجاد زیر ساخت های گردشگری در روستا با مشارکت مردم و دولت | |||
همکاری صدا و سیما در تبلیغ و اجرای برنامه های آموزش بوم گردی | همکاری ذی نفعان در تبلیغ و حفاظت | همکاری ذی نفعان بوم گردی | |
همکاری سازمان ها ،دهیاران و شوراهای روستایی در حفاظت از محیط زیست | همکاری ذی نفعان در تبلیغ و حفاظت | ||
جلوگیری از تغیر کاربری مراتع و جاذبه های بوم گردی | حس تعلق | حس تعلق | عوامل مداخله گر |
کاربرد نماهای معماری قدیم در ساخت خانه های جدید | |||
نقش سپاه و نیروی انتظامی در حف÷اظت از محیط زیست | امنیت اجتماعی | سیاست گذاری | |
نقش مردم محلی در حفاظت از محیط زیست | |||
نقش سازمان میراث فرهنگی در شناساندن و معرفی جاذبه ها |
ادامه جدول 2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
صدور مجوز توسط میراث فرهنگی برای ایجاد تسهیلات بوم گردی | امنیت اجتماعی | سیاست گذاری | عوامل مداخله گر |
قوانین و دستورالعمل های میراث فرهنگی در حفاظت از محیط زیست | تدوین قوانین بوم گردی | ||
انتقال تکنولوژی های نوین و کم مصرف به روستا | فناوری های نوین در بوم گردی | ||
مقاوم سازی ساختمان ها در مقابل زلزله | امنیت زیر ساخت ها و اقامت گاهها | مدیریت خوب بوم گردی | |
تعریض جاده ها و نرده کشی در نقاط حادثه سازجاده | |||
بیمه بودن قایق های تفریحی | بیمه | امنیت در بوم گردی | |
بیمه بودن صنایع دستی | |||
واگذاری نظارت بر اقامت گاهها به بخش خصوصی | خصوصی کردن بوم گردی | ||
نظارت بر اقامت گاهها توسط بخش خصوصی | |||
واگذاری بهره برداری از جاذبه ها به بخش خصوصی | |||
صدور مجوز تأسیس اقامت گاهها، رستوران ها و هتل ها به بخش خصوصی | |||
نقش دولت در محافظت از منابع طبیعی |
مدیریت خوب دولتی | ||
مسؤلیت سازمان میراث فرهنگی در معرفی میراث فرهنگی و طبیعی | |||
نقش دولت در تآمین زیرساخت های بوم گردی | |||
قراردادن صندوق کمک جهت احیا و مرمت بارگاه ها و اماکن تاریخی |
سرمایه گذاری در بوم گردی |
مدیریت مالی بوم گردی | |
اعمال مشوق های مالی جهت مصرف بهینه انرژی و آب | |||
استفاده از درآمد شهرداریها جهت توسعه خدمات و تسهیلات بوم گردی |
تأمین هزینه های بوم گردی | ||
استفاده از جرایم اخذ شده از قاچاق چیان مرزی جهت مرمت بناهای تاریخی و بارگاهای مذهبی | |||
آموزش جهت حفاظت از محیط زیست و نحوه برخورد با همدیگر | آموزش بوم گردی |
آموزشی و ترویجی | راهبردهای توسعه بوم گردی |
احداث موزه های کوچک فرهنگی و تاریخی | ترویج بوم گردی | ||
ترویج سنت استفاده از اماکن وبارگاههای مذهبی | |||
هدایت اردوهای دانش آموزی راهیان نور به این مناطق | |||
ادامه جدول 2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
ایجاد کارگاههای کوچک و متوسط و کارخانجات تولیدات محلی | تبلیغات
|
بازار یابی | راهبردهای توسعه بوم گردی |
راه اندازی کسب و کارهای کوچک در حوزه بوم گردی | |||
نمایشگاه فصلی از تولیدات محلی در روستاها | نمایشگاهها، جشنواره ها و آئین های سنتی | ||
جشنواره هاو آیین های سنتی و مذهبی | |||
دفترشورا و دهیاری روستا،و دفاتر اطلاع رسانی | برپایی مراکز اطلاع رسانی گردشگري | ||
تدوین و پخش برنامه های تلویزیونی | تبلیغ جاذبه هاي بوم گردی | ||
تبلیغات رسانه ای درباره ي گردشگري و جاذبه هاي روستاها | |||
برنامه های تلویزیونی، سی دی های تبلیغاتی، بروشور و... | |||
رعایت استاندارد ها ی ساخت و ساز ها در مصرف انرژی | مدیریت انرژی | مدیریت مردم در بوم گردی | |
مدیریت مصرف سوخت | |||
صرفه جویی در مصرف انرژی توسط مردم | |||
استفاده از فضولات دامی به عنوان کود در زمین های کشاورزی | مدیریت دفع زباله ها
| ||
جمع آوری زباله های جامد و بازیافت آنها | |||
انتقال بیماری ها از انسان به جانوران و مردم محلی | انتقال بیماری ها از انسان به جانوران و مردم محلی | پیامد های اجتماعی و فرهنگی | پیامدهای توسعه بوم گردی |
افزایش تمایل روستاییان به استفاده از کالاهای تجملاتی و تزیینی | تقلید مردم محلی از فرهنگ گردشگران | ||
برنامه های آموزشی جهت توسعه و حمایت از بوم گردی | توسعه برنامه های آموزشی | ||
تخریب مبانی اصولی و ارزشی وعقاید و آداب و رسوم مردم محلی | کمرنگ شدن اصول ،عقاید وارزشها | پیامد های اجتماعی و فرهنگی | |
مبادلات فرهنگی و تعامل های اجتماعی بین مردم محلی و گردشگران | مبادلات فرهنگی و تعامل های اجتماعی | ||
محافظت از میراث فرهنگی و تاریخی روستاها | محافظت از میراث فرهنگی و تاریخی |
ادامه جدول 2. کد گذاری باز
نکات کلیدی مصاحبه | مفاهیم | مقوله های فرعی | مقوله های اصلی |
استفاده از فضولات حیوانی جهت کود | مدیریت دفع صحیح زباله | پیامد های اجتماعی و فرهنگی | پیامدهای توسعه بوم گردی |
وادار کردن مردم به انجام فعالیت های رقص و.. | وادار کردن مردم به انجام فعالیت های سنتی | ||
نادیده گرفتن مقررات جهت کسب درآمد هر چه بیشتر از منابع موجود | برتری درآمد بر منابع | پیامدهای اقتصادی | |
افزایش تسهیلات اقامتی مانند هتل ها و رستوران ها وچادرها و کمپینگ ها | افزایش تسهیلات اقامتی | ||
افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی | افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی | ||
تقاضا برای زیرساخت های اقتصادی افزایش یافته | ایجاد زیرساخت های جدید | ||
بازارهای جدید برای تولیدات محلی و صنایع دستی | بازار جدید تولیدات محلی | ||
گسترش و بهبود کیفیت خدمات حمل و نقل | بهبود کیفیت خدمات عمومی | ||
توسعه کار های هنری و صنایع دستی | توسعه صنایع دستی | ||
جابجای نیروی کار از بخش کشاورزی به بوم گردی | جابجای نیروی کار از بخش کشاورزی به بوم گری | ||
عدم توازن اقتصادی مناطق | عدم توازن اقتصادی مناطق | ||
بوم گردی در فصل پربازدید ، بیکاری را کاهش داده است | کاهش بیکاری | ||
افزایش آلودگی هوا، خاک و آب و آلودگی های صوتی | افزایش آلودگی هوا، خاک و آب | پیامدهای زیست محیطی | |
توسعه سریع تسهیلات رفاهی بوم گردی | توسعه تسهیلات رفاهی | ||
جلوگیری از نابودی گونه های کمیاب جانوری و گیاهی | حفظ تنوع زیستی | ||
کاهش تخریب محیط زیست | کاهش تخریب محیط زیست | ||
گازرسانی به روستاهای هدف گردشگری | گاز رسانی | ||
حساسیت مردم محلی نسبت به گونه های متنوع اکولوژی | محافظت از منابع طبیعی |
منبع: یافتههای تحقیق
2-کد گذاری محوری
نمودار 1. الگوی ارائه شده حاصل از کدگذاری انتخابی عوامل مؤثر بر توسعه بومگردی به کمک مکس کیودا (منبع: یافتههای تحقیق)
3-کدگذاری انتخابی
با توجه به نتایج و مدل نهایی یافتههای تحقیق نشان شرایط علی بر مقوله محوری اثر میگذارند و منجر به مشارکت جامعه محلی در حفاظت، مدیریت و تصمیمگیری روستا، مشارکت در سرمایهگذاری بخش بوم گردی، توانمندسازی ذینفعان (مردم، سرمایهگذاران و سایر سازمانها)، کسب منفعت اقتصادی برای گروههای ذینفع، حفظ فرهنگهای محلی و استفاده بهینه از میراث فرهنگی و در نهایت اشتعال افراد بومی و توسعه بومگردی میشود، و توسعه بومگردی با عواملی از قبیل مشارکت، همکاری ذینفعان بومگردی و آموزش (زمینهای) و عوامل مداخلهگر مانند مدیریت مالی بومگردی (تأمین هزینههای بومگردی و سرمایهگذاری در بومگردی)، سیاستگذاری (امنیت اجتماعی، تدوین قوانین بومگردی و به کارگیری فناوریهای نوین در بومگردی)، حس تعلق و مدیریت خوب بومگردی (خصوصی سازی بومگردی، امنیت بومگردی و مدیریت خوب) همراه شده و منجر به تدوین راهبردهای مدیریتی (مدیریت انرژی، مدیریت منافع و مدیریت دفع صحیح زباله)، و بازار یابی از طریق تبلیغات مانند برپایی مراکز اطلاع رسانی، ایجاد نمایشگاهها، جشنوارهها و آئینهای سنتی و نهایتاً راهبردهای آموزشی و ترویجی مانند آموزش بومگردی (حفاظت از محیط زیست و میراث فرهنگی و نحوه برخورد با گردشگران و ترویج بوم گردی شده است. که در نهایت به کارگیری این راهبردها میتواند پیامدهای مثبت و منفی را به همراه داشته باشد از جمله: پیامدهای اقتصادی مثبت مانند کاهش بیکاری، بازار جدید تولیدات محلی، توسعه صنایع دستی، بهبود کیفیت خدمات، ایجاد زیر ساختهای جدید و افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی مردم محلی، و پیامدهای منفی مانند ارجعیت درآمد بر منافع، عدم توازن اقتصادی و جابجایی نیروی کار از بخش کشاورزی به بخش گردشگری را به همراه داشته باشد.همچنین پیامدهای مثبت زیست محیطی مانن کاهش تخریب محیط زیست، گاز رسانی به روستاها، محافظت از منافع و میراث فرهنگی و تنوع زیستی و پیامد منفی مانند افزایش ترافیک و سر وصدا و افزایش آلودگی آب و هوا و خاک را داشته باشد و در نهایت به کارگیری این راهبردها جهت توسعه بومگردی ممکن است پیامدهای مثبت اجتماعی و فرهنگی مانند مبادلات فرهنگی و تعاملهای اجتماعی، توسعه برنامههای آموزشی و محافظت از میراث فرهنگی، و پیامدهای منفی مانند تقلید مردم محلی از فرهنگ گردشگران، انتقال بیماری از انسان به حیوانات، کم رنگ شدن اصول، عقاید و ارزشها و وادار کردن مردم محلی به انجام فعالیتهای سنتی است. (نمودار 1).
نتیجهگیری و پیشنهادات
این پژوهش به منظور تعین چارچوبی جهت توسعهي بومگردی روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه انجام شده است. در بررسی انجام شده، توسعه بومگردی به عنوان مقوله محوری در نظر گرفته شده است. مقوله محوری توسعه بومگردی در این تحقیق شامل مقولههای فرعی مشارکت جامعه محلی در حفاظت، مدیریت و تصمیمگیری روستا و مشارکت در سرمایهگذاری بخش بومگردی، توانمندسازی ذی نفعان (مردم، سرمایهگذاران و سایر سازمانها)، کسب منفعت اقتصادی برای گروههای ذینفع، حفظ فرهنگهای محلی و استفاده بهینه از میراث فرهنگی و در نهایت اشتعال افراد بومی در نظر گرفته شده است. این مقولهها، که در تحقیقات قنادی (1395)، بلن کاس و همکاران19، (2015)، شاطریان و همکاران (1396) و بیانیه انجمن جهانی اکوریسم در سال2000 نیز بیان شده است. شرایط علی عوامل مؤثر بر توسعه بومگردی در نظر گرفته شده که به توسعه بومگردی منجر می وند به ترتیب شامل عوامل اقتصادی، تبلیغات و اطلاع رسانی، زیرساختها، خدمات و تسهیلات بومگردی، منابع و جاذبهها، آموزشی، سیاستگذاری، عوامل اجتماعی و فرهنگی، عوامل مدیریتی و حمایتی است. که عامل اقتصادی با 66 کد بیشترین فراوانی را در میان سایر عوامل داشته است و مصاحبه شوندگان مهمترین متغیر مؤثر بر توسعه بومگردی را تبلیغات رسانهای، برخورداری روستا از جاذبههای طبیعی، سرمایهگذاری بخش خصوصی، تسهیلات رفاهی و بهداشتی و مشارکت مردم در حفاظت از محیط زیست دانستهاند که در تحقیقات باغانی(1396)، (بلن کاس و همکاران20، 2015)، (گراشیلا و رولدن21، 2014)، (امیدی نجف آبادی،1395) و فاندا22 (2018) به این عوامل اشاره شده است. شرایط زمینهی در این تحقیق شامل مشارکت و همکاری ذینفعان گردشگری و آموزش بومگردی است. شرایط زمینهای شرایطی است که درون آن راهبردها صورت میپذیرد. مقوله آموزش در تحقیق باغانی(1396) مشاهده شده است، برای این که توسعه بومگردی بیشترین شانس موفقیت را داشته باشد، لازم است ذینفعان مشارکت فعالی داشته باشند و مورد توجه قرار گیرند، این یافته، مشابه نتایج تحقیق، (لّن23، 2018) و( هیا24، 2018) است که بیان میکنند تمام گروههای ذینفع باید در توسعه گردشگری مشارکت داده شوند. مقوله فرعی دیگر شرایط زمینهای، مقوله مشارکت و همکاری ذینفعان بومگردی است که از اصول جهانی بومگردی اقتباس شده است. امنیت در گردشگری و مدیریت خوب بومگردی، احساس تعلق و سیاست بومگردی، به عنوان شرایط مداخلهگر در نظر گرفته شده است، این مقولهها تسهیلگر یا محدود کننده راهبردهای توسعه بومگردی است که درون زمینه ساختاری خاصی قرار دارند. مقوله احساس تعلق به مکان یعنی تجربه و درک خاص از یک مکان ویژه که جهتگیری شخص را به یک مکان با احساسی از تفاوت، جهتیابی و درک فضا مشخص میکند. حس تعلق ترکیبی پیچیده از معانی، نمادها و کیفیتهای محیطی است که شخص یا گروه به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه بر پایه ارتباط یک مکان خاص ادراک میکنند. این معنا که عمدتا عاطفی فرد با محیط قرار دارد، در طراحی به صورت نمود کالبدی خود را نمایان میسازد (مطلبی و جوان فروزنده، 1390). مدیریت خوب شامل، مدیریت مالی بومگردی و ایمنی و امنیت در گردشگری است که جهت توسعه بومگردی، تسهیلگر و محدود کننده هستند. مقوله ایمنی و امنیت در گردشگری به طور مشابه در تحقیقات لیو و همکاران25 (2017) بررسی شده و سایر مقولهها جدید است. مهمترین مقوله مداخلهگر این پژوهش مدیریت خوب بومگردی است. دستیابی به شاخصهای زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی توسعه بومگردی مستلزم ایجاد ساختارهای هدایتی و حمایتی است و به همین دلیل امروزه مدیریت خوب به عنوان راهبرد دستیابی به توسعه بومگردی مطرح میشود و نیاز به همکاری دولت با مردم بومی در جهت توسعه بومگردی را برجسته میکند. مدیریت به طور طبیعی سرعت عمل و دقت اجرای سیاستها را فراهم میکند و به تقویت فضای مثبت برای رشد اقتصادی، افزایش درآمد مردم، گسترش عدالت منجر میشود که همه این موارد موجب تحقق شاخصهای توسعه بومگردی میشود. که در تحقیقات امين بيدختي و همکاران (1396) و فاندا26(2018) آورده شده است. اتخاذ راهبردهایی چون تبلیغات و بازاریابی از طریق برگزاری نمایشگاهها، باغانی(1396)، برگزاری جشنوارهها و آئینهای سنتی، امیدی نجف آبادی (1395)، آموزش و ترویج بومگردی از طریق برگزاری کلاسهای بومگردی، همچنین مدیریت بومگردی شامل مدیرت منابع آب، انرژی و مدیریت دفعع صحیح زبالهها با محوریت توسعه بومگردی، و راهبرد مشارکتی است که با مشارکت همه جانبه جامعه محلی و عموم مردم و آموزش میتوان همکاری ذینفعان را فراهم نمود. اجرای راهبرهای توسعه بومگردی پیامدهایی را به همراه دارد. از جمله پیامدهای مثبت بومگردی میتوان به کاهش بیکاری، افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی، افزایش تسهیلات اقامتی، ایجاد بازار جدید تولیدات محلی، بهبود کیفیت خدمات عمومی، (گارسیا27، 2017) . مطالعات (الیزابیس28، 2002)، و پیامدهای مثبت اجتماعی و فرهنگی مانند: توسعه برنامههای آموزشی: مبادلات فرهنگی و تعاملهای اجتماعی، مدیریت دفع صحیح زباله، محافظت از میراث فرهنگی و تاریخی (ویسنته و همکاران29،2017) . و پیامدهای مثبت زیست محیطی مانند: توسعه تسهیلات رفاهی، محافظت از منابع طبیعی، کاهش تخریب محیط زیست است، (کاظمی، ۱۳۸۵)، (ویسنته و همکاران، 2017) بومگردی پیامدهای منفی نیز میتواند داشته باشد، اما با مدیریت صحیح میتوان آنها رابه حداقل رساند. از جمله اثرات منفی: عدم توازن اقتصادی مناطق، افزایش تقاضا برای زیرساختهای اقتصادی، ارجحیت درآمد بر منابع، جابجایی نیروی کار از بخش کشاورزی به بومگردی، (مصاحب و همکاران، 1392)، پیامدهای منفی اجتماعی و فرهنگی مانند: تقلید مردم محلی از فرهنگ گردشگران، کمرنگ شدن اصول، عقاید و ارزشها، وادار کردن مردم به انجام فعالیتهای سنتی، انتقال بیماریها از انسان به جانوران و مردم محلی، ماتویس30، 2002). و پیامدهای منفی زیست محیطی مانند: افزایش ترافیک و آلودگی صوتی و افزایش آلودگی هوا، خاک و آب را به وجود آورد مور و روس31 ( 2013)؛ که در نتیجة آن ممکن است سبب بازخورد منفی درجامعه شود. البته باشناخت پیامدهای منفی و آموزش به جامعهی میزبان وم همان میتوان ازآن پیشگیری کرد. بومگردی در ایران صنعتی نوپا و پویا است و ماهیتی پیشرو رونده و در حال رشد دارد. با معرفی و آموزش زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی و تبلیغات صحیح بومگردی و افزایش آگاهی مردم در رابطه با آن در سطح جامعه میتوان از بین رفتن آثار تاریخی و فرهنگی و تخریب محیط زیست جلوگیری کرد و با مدیریت و برنامهریزی صحیح در چهارچوب قوانین وضعیت بومگردی را بهبود بخشید. توسعه بومگردی مبتنی برحفظ آثار فرهنگی، تاریخی و زیست محیطی است پس تاحد ممکن باید از تحلیل آن جلوگیری کرد.
با توجه به یافتههای پژوهش پیشنهادات زیر ارائه ميشود: 1- از سیاستگذاران، گردشگران و مردم محلی درباره برنامهریزی و توسعه بومگردی روستا نظرسنجی شود، 2- دفع صحیح زبالههای روستا و ایجاد مکانی برای جمع آوری آن 3- مشارکت روستائیان در ارائه خدمات اقامتی به گردشگران، 4- سهیم کردن مردم بومی در کاربری مراتع، 5- مشارکت مردم محلی در حفاظت از محیط زیست (محیط بانان محلی)، 5- تدوین قوانین و مقررات ویژه و قوی جهت حفاظت از محیط زیست، 6- ایجاد نمایشگاه فصلی از تولیدات محلی در روستا و مناطق پربازدید، 7- فراهم کردن امکان تجربه زندگی روستایی برای گردشگران، 8- بازاریابی مناسب جهت فروش تولیدات محلی و ایجاد بازارچهای جهت فروش صنایع دستی و محصولات محلی، 9- بهبود کیفیت صنايع دستي، 10- هزینه کردن درآمد حاصل از گردشگری در روستا، 11- ایجاد پارکینگ و جایگاه برای برپایی چادر، منقل، آبخوری و غیره، 12- افزایش اقامتگاههای بومگردی 13- برگزاری مراسمات و جشنهای محلی و اجرای موسیقی، 14- عرضه غذاهای سنتی در چادرها و رستورانها.
در پژوهشهاي آتي ميتوان با حذف آن دسته از ابعاد شناسايي شده براي هر متغير كه داراي بار عاملي پايين هستند به نتايج قابل اتكاتري دست پيدا كرد. محققان آتي ميتوانند از ديگر نرم افزارها براي تحلیل دادههای کیفی و بررسي برازش مدل مفهومي استفاده كنند. از جمله نوآوري پژوهش حاضر اين بود كه براي نخستين بار به طراحی مدل توسعه بومگردی با كمك کدگذاری پرداخته شده است. بكارگيري روش کیفی يكي از متدهاي جديدي است كه در حوزه بومگردی کمتر مورد استفاده قرار گرفته بود. ضمن اين كه متغيرها و مفاهيم مستخرج از مصاحبههاي انجام شده، مفاهيمي گسترده ميباشند. با وجود تلاشي كه براي اجراي كامل اين پژوهش صورت گرفته، و ارائه چارچوبي كه به گستردهتر شدن ادبيات مربوط به توسعه بومگردی كمك ميكند، اما چندين محدوديت همچنان به قوت خود باقي بود كه بايد در انجام پژوهشهاي آتي آنها را در نظر داشت. از جمله دسترسي محدود و عدم امكان مصاحبه با همه افراد صاحب نظر در اين حوزه، نادیده گرفتن گردشگران خارجی و محدود بودن پژوهش به روستاهای هدف گردشگری استان کرمانشاه.
منابع
آنسلم استراس. و جولیت‌ام، کوربین. (1378). «اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها». ترجمه بیوک محمدی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امیدی نجف آبادی، مریم. حق بین، آنیتا. فرج الله حسینی، جمال. (1395). «بررسی عوامل مؤثر بر توسعه اکوتوریسم؛ مطالعه موردی: لواسان کوچک». فصلنامه پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی، سال نهم، شماره 3 ، صص،11-22.
باغانی، محمد. (1396). «تأثیر اکوتوریسم بر توسعه گردشگری روستایی: مطالعه موردی منطقه گردشگری زعفرانیه سبزوار». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان، دانشکده گردشگری، صص 1102-108.
بیگ محمدی، حسن. و حاتمی، مجتبی. (1389). «تحلیل جغرافیایی روند مهاجرت در استان آذربایجان شرقی (1385 – 1365)»، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دوره3، شماره 10، صص 23-42.
حیدری ساربان، وکیل. (1396). «عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری روستایی از دیدگاه مردم محلی (مورد مطالمه دهستان سردابه شهرستان اردبیل)». فصلنامه علمی - پژوهشی گردشگری و توسعه، سال ششم، شماره سوم، صص 198-177.
خسروی، عادل. (1397). تحلیل راهبردی توسعه اکوتوریسم در شهرستان گالیکش با استفاده از مدل SWOT». پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی عمران و توسعه، دانشکده آبادانی و توسعه روستاها ،.85 صفحه.
داودی، علی. (1394). «تحلیلی بر چالش‌های توسعه اکوتوریسم دره پیام شهرستان مرند». پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا وبرنامه ریزی صص 118-125.
رضوانی، ع.(1392). جغرافیا و صنعت توریسم. چاپ 13، صص 16– 1. تهران: دانشگاه پیا م نور.
ریچارد شارپلی، ج. (1390). «گردشگری روستایی»، ترجمه نصیری و منشی زاده، انتشارات منشی، تهران، 1380.
سپهوند، رضا. جعفری، محمد. و احمدی، امین. (1397). «برنامهریزی راهبردی توسعه اکوتوریسم روستایی (مطالعه موردی: روستای ایستگاه بیشه». پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره ۵۰، شماره ۲، صفحات. 276-263.
شاطریان، محسن. کیانی سلمی، صدیقه. و زورمند، پریناز. (1397). «شناسایی و تبیین علّی عوامل مؤثر بر فرصت‌های کارآفرینی در مناطق کویری با رویکرد اکوتوریسم (نمونه موردی: کویر مرنجاب». فصلنامه علمی پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره 6، شماره 57، صص:95-83.
شاطریان، محسن. کیانی سلمی، صدیقه.، غلامی، یونس. ومنتصری، زهرا. (1396). «اولویت بندی عوامل مؤثر بر توسعه طبیعت گردی روستاهای بخش برزک-کاشان با تلفیق تکنیک‌های ANP وDEMATEL»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هفدهم، شماره 44، صص،154-131.
صالحی، صادق. (1396). «توسعه بومگردی با تأکید بر مشارکت جوامع محلی (مطالعه موردی: روستای جنت رودبار، شهرستان رامسر)». مجلّة پژوهش و برنامه ریزی روستایی، سال 6، شمارة 3، صص 201-185.
قبادی،پرستو. (1389). «مطالعه ی مشکلات و محدودیت های توریسم روستایی استان کرمانشاه». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی ، دانشکده علوم کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی،صص190-205.
قدیری، مجتبی. استعلاجی، علیرضا. و پازکی، معصومه. (1389). گردشگری پایدار روستایی و عشایری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول.
کاظمی، غ. (1385). «تدوین الگوی مدیریت اکوتوریسم منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ». پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته مدیریت محیط زیست، دانشگاه علوم و تحقیقات خوزستان، صص69-73.
قنادی، نسیم. (1395). «ارزیابی راهبردهای توسعه اکوتوریسم منطقه ارسباران». پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته برنامه ریزی گردشگری، دانشگاه تبریز، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی، گروه پژوهشی جغرافیا، صص 112-120.
لونت، آلتینی. و الکساندروس، پاراسکواس. (1394). روش تحقیق در گردشگری و هتلداری. مترجمان: صادق صالحی، پگاه ایزدی، سالار کهزادی، زهرا پازوکی‌نژاد، صص،153-152. تهران: مهکامه.
مصاحب، شیوا و خاکسار، داریوش. (۱۳۹۲). «دفاتر ICT و فناوری اطلاعات راهکاری برای توسعه اقتصادی، اجتماعی روستاها (تحقیق موردی: دهستان خسروشیرین از شهرستان آباده)»، کنفرانس مدیریت، چالش‌ها و راهکارها، شیراز.
مطلبــی، قاسم. و جــوان فروزنــده، علی. (1390). «مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکيل دهنده آن». هويت شهر، دوره 5 , شماره 8 ، صص،37-27.
مرکز آمار ایران. (1395). سالنامه آماری کشور. چاپ اول .ص 184.
منوچهری، مریم. (1395). «ارزیابی توان طبیعت گردی منطقه ناهارخوران با استفاده از تصاویر ماهواره ای و سامانه اطلاعات جغرافیایی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده منابع طبیعی، صفحه 25.
میرسنجری، م. (۱۳۸۵). «راهبرد اکوتوریسم بر پایه توسعه پایدار». فصلنامه جنگل و مراتع، شماره 71، صص 10-7.
Blancas, F. Lozanooyola, M. Gonalez, M. (2015). A European Sustainable Tourism Labels proposal using a composite indicator , Environmental Impact Assessment, Review 54, pp 38-54.
Ehsani, A. (2016). A Road to Sustainable Tourism, [in Persian], Tehran:Mahkameh Publications.
Daniel, J. (2013). Economics Impacts of Tourism, the flasher Press London ,Washington, D.C,6(15), 421-431.
Elizabeth Joy,M. (2002). Ecotourism: Are current practices delivering desired outcomes? A comparative case study analysis. Major Paper submitted to the Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Urban and Regional Planning in Urban Affairs and Planning.
Erkara,A., Roza, B. & Nurlan, T. (2017). Model of sustainable development of tourism industry in Kazakhstan (regional perspective), viesoji politika ir 2017, 16( 2 ), pp: 179–197. and administration policy public Administravimas
Funda. Ü. (2018). Dünyada ve Türkiye’de Ekoturizm, Sosyal-Kültürel ve Ekonomik Katkıları. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(2), pp: 69-72.
García, M. (2017). Towards a new approach of destination loyalty drivers: satisfaction, visit intensity and tourist motivations", Current Issues in Tourism, 20(3), pp. 238-260.
Gigović, L., Pamučar, D., Lukić, D. & Marković, S., (2016). GIS-Fuzzy DEMATEL MCDA Model for the Evaluation of the Sites for Ecotourism Development: A Case Study of Dunavski ključ” Region, Serbia, Land Use Policy, 59, PP: 348–365. ##
Grashiela, M. Aguila, R. (2014). Ecotourism Industry in Ilijan Batangas City, Philippines: Assessing Its Effects as a Basis of Proposed Tourism Development Plan. Quarterly, Journal of Business Studies , 1(1), pp:24-35.
Hea, Peng, Hea ,Yong & Xub, Feifei. (2018). Evolutionary Analysis of Sustainable Tourism, Annals of Tourism Research, 69 (2018) 76–89.
Lane, B. (2018). Will Sustainable Tourism Research Be Sustainable in the Future? An Opinion Piece, Tourism Management Perspectives, 25 (2018), 161–164.
Liu, B. & Mwanza, F. (2014). Towards sustainable tourism development in Zambia: advancing tourism planning and natural resource management in Livingstone (Mosi-oa-Tunya) Area. Journal of Service Science and Management, 7, pp:30-45.
MacCannel, D. (1976). The Tourist: A New Theory of the Leisure Class. New York: The Macmilan Press LTD: 17,p: 178.
Mathews, J. A. (2002). Dragon multinational: A new model for global growth. Oxford University Press on Demand.accessable Persistent link : https :// Econ Papers . repec .org /RePEc :oxp:obooks:9780195121469.
Moore, A & Ross.K , (2014).Dowling Nature Trail National Parks, Wildlife Reserve and Conservation Area. Available: http://www.allnepal. com/nepal/natural _places.php. Accessed 15 July 2018
Pandit, N. R. (1996). The Creation of Theory: A Recent Application of the Grounded Theory Method. The Qualitative Report, 2(2).
Vicente,R. Akarapong , U. &Mingsarn,K. (2014). Factors Influencing Local Resident Support for Tourism Development: A Structural Equation Model1, Department of Applied Economics The University of the Balearic Islands, Spain,. Available https://www.researchgate.net/publication/260312058. Accessed 20 March 2018.pp:17-18
UNWTO )World Tourism Organization(, (2018). Annual Report 2017, UNWTO, Madrid, DOI: https://doi.org/10.18111/9789284419807.
[1] . نویسنده مسئول Email:a.poursaeed@gmail.com
[2] . Ehsani
[3] . World Tourism Organization(UNWTo)
[4] . Gigović et al
[5] . MacCannel
[6] .Grand Tour
[7] . Richard Sharpley
[8] . The World Travel & Tourism Council(WTTC)
[9] . Birendra & Suman
[10] . Funda
[11] . Erkara et al
[12] . García
[13] . Daniel & Chritian
[14] . Lane
[15] . Pandit
[16] . maxqda12
[17] . Strauss and Corbin
[18] kapa .
[19] . blancas et al
[20] . blancas et al
[21] . Grashiela & Roldan
[22] . funda
[23] . Lane
[24] . Hea
[25] . Liu et al
[26] . funda
[27] . Garcia
[28] . Elizabeth
[29] . Vicente et al
[30] . Mathews
[31] . Moore & Ross.
