بررسی عناصر معماری در آتشکده و مسجد در ایران باستان و دوران اسلامی
محورهای موضوعی : علوم مهندسی (معماری، عمران، مواد)
زهره نادریان
1
,
سید یعقوب ذوالفقاری
2
1 - دانشگاه آزاد اسلامى، یاسوج، ایران
2 - هیئت علمی
کلید واژه: آتش, آتشکده, دوره ساسانی, مساجد ایرانی, دوره اسلامی ایران.,
چکیده مقاله :
با پایان گرفتن حکومت ساسانی، دوره اسلامی در ایران شروع شد، مسلمانان برای اعمال عبادی، نیاز به مسجد داشتند. از این رو آتشکده‌هایی را به مسجد تبدیل کردند و تعدادی را ویران کردند و جای آنها مساجد ساختند. در دوره‌های تاریخی متفاوت، عناصر مختلفی به آنها با سبک‌ها متفاوتی اضافه شد. در این پژوهش سوالاتی چون ویژگی‌های عناصرِکالبدی و فضایی آتشکده و چگونگی تغییرات آنها و تبدیل شدن به مسجد، به صورت واضح بیان شده است و پژوهشگر علت تغییرات بنا ها را متوجه شد. این پژوهش: به روش تحلیلی توصیفی و با نگرش تاریخی به انجام رسیده است که از طریق جمع آوری اطلاعات، گرد آوری شده است و نتیجۀ بررسی‌ها در رابطه با بناهای مساجد و آتشکده‌ها در دوره‌های اسلامی، به دین شرح است: مساجد از 4ساختار تشکیل شده اند، ساختار اول شبستان+صحنِ مسجد. ساختاردوم: چهارطاقی+شبستان+صحن. ساختارسوم فقط از یک شبستان و ساختارچهارم، فقط چهارطاقی است .
With the end of the Sassanid rule, the Islamic period began in Iran, Muslims needed a mosque for worship. Hence, they turned fire temples into mosques and destroyed some of them and built mosques in their place. In different historical periods, different elements were added to them with different styles. In this research, questions such as the characteristics of the physical and spatial elements of the fire temple and how they change and become a mosque, are clearly stated and the researcher understood the reason for the changes in the buildings. This research has been done by descriptive analytical method with a historical perspective, which has been collected through data collection, and the result of studies on the buildings of mosques and fire temples in the Islamic period is as follows: Mosques consist of 4 structures They are the first structure of the nave + the courtyard of the mosque. Second structure: quadrangular + nave + courtyard. The third structure is only one nave and the fourth structure is only four-arched.
مقالات علمی پژوهشی
احمدی، حسام الدین .(1393). از کاخ تا شهر (بررسی و شناسایی شیوه های انتقال آب اردشیر خوره (گور) در دوران ساسانی و اسلامی، نشریه پژوهش های باستان شناسی ایران ، شماره 7 دوره چهارم. 153- 172
بانک، فاطمه.(1393).تحلیل ساختارفضایی-کالبدی مسجد جامع اردستان (باتفکیک لایه های تاریخی)، دوفصل نامه علمی پژوهشیمرمت ومعماری ایران، سال چهارم، شماره 8، 33-46.
حاجی علی عسگری، ندا.(1396). تجلی عدد 4 در طرح معماری آتشکده های ایران،نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر ،شماره 21 . 23-38
خسروی ، لیلا.(1393). جایگاه دینی ، علمی و اجتماعی- سیاسی موبدان در سده های نخستین ورود اسلام به ایران،نشریه مطالعات تاریخ اسلام ، سال هفتم ،شماره 23، تهران . 179- 217
رضایی نیا ، عباس علی.(1397). ملاحضاتی درباره ی ساختار معماری و کاربردی چهارطاقی نیاسر، نشریه پژوهش های باستان شناسی ایران ، شماره 17،تهران. 141-160
سلیمانی، پیمان.(1394). شناخت و معرفی آتشکده نگار با نگرشی بر ساختار کالبدی چهارطاقی ها،دومین کنفرانس بین المللی پزوهش در مهندسی ، علوم و تکنولوژی، تهران.
سلیمانی، محمد.(1394).انتزاع نگری در مساجد معاصر ایران ،مجموعه مقالات همایش معماری مساجد،تهران. 223- 237
سیم ، استوارت.(1380) . مقاله : ساختار گرايی و پساساختارگرايی ، مترجم : فتاح محمدی ، مجله فارابی ، دوره یازدهم، شماره 41، تهران. 111 - 138
شکاری نیری، جواد .(1354). تبین ویژگی های معماری و خصوصیات کالبدی و هنر قدسی مساجد دوران اسلامی ، مجموعه مقالات همایش معماری مساجد، تهران. 239- 257
شهمردان، رشید.(1336). پرستشگاه زرتشتیان، بمبئی: هشتمین نشریه سازمان جوانان زرتشتی بمبئی. 11-14
طهماسبی، احسان.(1393). بررسی معماری و جایگاه پرستشگاه های ایران در دوره ی ساسانیان،مجله بین المللی مطالعات و تحقیقات ایرانی 43- 52 .
گنجی، اکبر. (1387). قرآن محمدی (اینترنت)، مجله بازتاب اندیشه 104 شماره 16 .38- 83
ماسوری،روشنک.(1395)..مقایسه ی تطبیقی تغییرات دین زردشتی از سقوط ساسانیان تا پایان سده چهارم هجری،کنفرانس بین المللی شرق شناسی،تاریخ وادبیات پارسی، تهران.
ملک زاده بیانی،بانو.(1351). پژوهشی درباره سکه ها ونقوش و نقوش برجسته شاپور اول ، مجله بررسی های تاریخی ، سال هفتم ، شماره 2.
موسی پور، حمید رضا . یزدان بخش ، مهنوش . خسروشاهی ، مهسا . (2014). بررسی علل ساخت چهارطاقی گنبد دار در قلب مساجد اولیه نمونه موردی : مسجد جامع بروجرد) ، دومین کنگرۀ بین المللی سازه معماری و توسعه شهری ، تهران . 1- 14.
میرزایی،علی اصغر.(1388).کارکرد سیاسی،اجتماعی و اقتصادی آتشکده ها در عصر ساسانی،مجله پژوهش های علوم تاریخی تهران .
نصراللهی، عبدالله .(1392). مسجد جامع زواره؛ معرفی و تحلیل ساختارکالبدی ، فصلنامه علمی فنی هنری اثر ، تهران، شماره 62 . 87 -106
هوارث ، دیوید ،(1386). مقاله : سوسور : ساختارگرايی ونظام های نمادين ، ترجمه : نظام بهرامی کمیل ، مجله رسانه ، سال هجدهم ، شماره 72 ، صفحه 187 الی 204شماره2. 123-140
هاشمی زرج آباد ، حسن . (1389). چهارتاقی خانه دیو (آتشکده ای نو یافته از دورۀ ساسانی) نشریه باغ نظر ، شماره پانزده سال هفتم . 79-92
کتاب
ابن فقیه، ابوبکر احمد بن اسحاق همدانی.(1349). مختصر البلدان ، ترجمه محمد رضا حکیمی، انتشارات بنیاد فرهنگ، تهران .
ابوذری ، محمد .(1380) . آشنایی با میراث فرهنگی هنری ایران ، سازمان پژوهش فرهنگی، تهران.
احمدی ، بابک.(1380). ساختار و هرمنوتیک ، نشر گام نو ، چاپ اول : تهران .
اصفهانی،حمزه بن حسن. (1367). تاریخ پادشاهان – تاریخ سنی ملوک الارض الانبیاء ، ترجمه دکتر جعفرشفا، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم تهران.
اوشیدری،جهانگیر.(1379). نور- آتش و آتشکده در آیین زرتشت، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم ، تهران.
بوکهارت، تیتوس.(1356). هنر اسلامی (زبان و بیان)،ترجمۀ مسعود رجب نیا ،چاپ اول ، تهران.
بهار ، مهرداد .(1391). پژوهشی در اساطیر ایران ، نشر آگه ، چاپ نهم ، تهران .
بیات، عزیز الله.(1365) .کلیات تاریخ و تمدن ایران ( پیش از اسلام) ، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ، تهران .
پیرنیا ، محمد کریم.(1383) . سبک شناسی معماری ایرانی ، نشر معمار، تهران .
تایشمن ، جنی و وایت گراهام.(1379). فلسفه اروپايی در عصر نو ، ترجمه : محمد سعید حنایی کاشانی، نشر مرکز ، چاپ اول ،تهران .
جکسون، آبراهام ولنتاین ویلیامز. (1352). سفرنامه جکسن (ایران در گذشته و حال)، ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره ای، انتشارات خوارزمی ،تهران .
خورشیدیان ، اردشیر.(1387) . جهان بینی اَشوزرتشت، انجمن موبدان، نسخه الکترونیکی.
دادگی،فرنبغ.(1385) . بندهشن ، گزارنده مهرداد بهار انتشارات توس چاپ سوم ، تهران .
دریفوس ، هیوبرت و رابینو ، پل.(1379). میشل فوکو : فراسوی ساخت گرايی و هرمنوتیک ، ترجمه حسین بشیریه، نشر نی ، چاپ پنجم : تهران .
ذکر گو ، امیر حسین.(1380) . سیر هنر در تاریخ (1) ، سازمان پژوهش فرهنگی ،تهران .
راشد محصل ، محمدتقی.(1385) . گزیده های زادسپرم ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، چاپ دوم ، تهران.
زرین کوب،عبدالحسین.(1343).تاریخ ایران بعد از اسلام ، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران.
شاطریان، رضا.(1390). تحلیل معماری مساجد ایران،تهران نشر نورپردازان چاپ اول، تهران.
شهرستانی،عبدالکریم.(1387).توضیح الملل،جلد اول، ترجمه مصطفی بن خالقداد هاشمی عباسی، انتشارات اقبال، چاپ ششم، تهران.
فلامکی،محمد منصور.(1385). معماری ایران و غرب ، نشر فضا، چاپ دوم ، تهران .
فیروزی، سورنا.(1391). فروپاشی ساسانیان از نگاهی دیگر ،تهران: انتشارات آشیانه کتاب.
فینستر ، باربارا .(1392) . مساجد اولیه ایران از آغاز تا دوره حکومت سلجوقیان ، ترجمه فرامرز نجد سمیعی ، چاپ اول نشر پازینه .تهران .
کاظمی،یاغش.(1386). آتشگاه اصفهان ، انتشارات سازمان فرهنگی ، تفریحی شهرداری، چاپ اول ، اصفهان .
کای بار،آسموسن و بویس، مری.(1384) . دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون وهمن ، انتشارات جامی ، تهران .
کریستین سن ، آرتور.(1387). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، انتشارات سمیر، چاپ ششم، تهران .
کیانی ، یوسف .(1381). تاریخ معماری ایران در دوره اسلامی ، انتشارات سمت ، چاپ چهارم ، تهران.
گدار،آندره و گدار، یدا و سیرو، ماکسیم.(1365). آثار ایران ترجمه سروقد مقدم ، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد .
گدار، آندره.(1377) . هنر ایران ، ترجمه بهروزحبیبی، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران ، چاپ سوم .
لوکونین، ولادمیرگریگرویچ.(1350).تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، تهران.
محمودی ، علیرضا.(1385). چشم انداز گردشگری منطقه ریجاب ، ناشر طاق بستان چاپ اول، کرمانشاه
مسعودی،ابوالحسن علی بن حسین.(1390). مروج الذهب و معادن الجوهر، جلد دوم ،انتشارات علمی فرهنگی، چاپ نهم ، تهران.
معین، محمد. (1326). مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ، انتشارات دانشگاه ، چاپ نوزدهم، تهران .
معین، محمد.(1382).فرهنگ معین،4جلد، انتشارات زرین چاپ اول تهران.
مینوی،مجتبی.(1354) . نامه تنسر به گشنسب ، تصحیح مشتبی مینوی، انتشارات خوارزمی، چاپ دوم ، تهران .
وارد، گلن .(1384). پست مدرنیسم ، ترجمه قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی ، نشر ماهی ، چاپ اول : تهران .
هاشمی نژاد، قاسم .(1369). کارنامه اردشیر پاپکان ، ترجمه قاسم هاشمی نژاد، نشر مرکز، چاپ اول ،تهران.
هوف، دیتریش .(1384) . تخت سلیمان ، ترجمه فرامرز نجد سمیعی ، انتشارات سازمان میراث فرهنگی ، چاپ اول ، تهران .
هیلنز،جان و آموزگار، ژاله و تفضیلی، احمد.(1386). شناخت اساطیر ایران ، نشر چشمه ، چاپ دهم ، تهران .
منابع انگلیسی
Bartholomae ,Altiranisches,)1961 ). Archaeologische Mitteilungen aus Iran , Berlin
Erdmann, Kurt . , )1969( .« Das iranische Feuerheeiligtum » , Osnabruk .
