حركت جوهري نفس و پيامدهاي آن در نفس‌شناسي صدرايي
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
روح‌الله سوری
1
,
حامد کمیجانی
2
1 - استادیار گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی، تهران، ايران
2 - دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ايران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
نفس در بستر وجود سيال خود بترتيب داراي مراحل عنصري، طبيعي، معدني، نباتي، حيواني (تجرد مثالي) و نطقي (تجرد عقلاني) ميگردد؛ از اينرو تعلق نفس به بدن بخشي از هويت اوست و در نتيجه، نفس جوهري مادي ـ مجرد است. صدرالمتألهين با توجه به سيلان وجودي نفس، ويژگيهاي گوناگون آن را بازخواني كرده است. بر اين مبنا، قواي نفس مراتبي از حقيقت ممتد نفسند كه در پي يكديگر شكوفا ميشوند. همچنين مرگ طبيعي نتيجة اشتداد وجودي نفس و برداشتن علاقه او از بدن عنصري است. نفس در مراحلي از اين سيلان وجودي به تجرد دست مي‌يابد و بنابرين بقايش پس از مرگ ضروري ميشود. از آنجا كه اشتداد و در نتيجه دستيابي به تجرد، ذاتي نفس است، تناسخ و بازگشت دوباره او به بدنِ عنصري نارواست. از اينرو نفس پس از مرگ، با بدن مثالي‌يي كه بر پاية ملكات اخلاقيش انشاء ميكند، زندگي برزخي خود را آغاز كرده و صورت طبيعي‌يي كه در مادة بدن عنصري انشاء ميكند، راه تكامل برزخي را براي او باز ميگذارد. يكي از مهمترين پيامدهاي حركت جوهري نفس، راهيابي آن به عوالم ربوبي و فناي در توحيد افعالي، صفاتي و ذاتي است. جالب آنكه بر پاية حركت جوهري، اين دستاورد مهم حتي هنگام تعلق نفس به بدن عنصري نيز رواست و الزاماً محدود به رخداد مرگ طبيعي نيست.
The soul goes through elemental, natural, mineral, vegetative, animal (Ideal immateriality), and rational (intellectual immateriality) stages in the cradle of its fluid existence. Therefore, the soul’s belonging to the body is a part of its identity and, thus, it can be said that the soul is a material-immaterial substance. Given the existential fluidity of the soul, Mullā Ṣadrā has reinterpreted its various characteristics. Accordingly, the soul’s faculties are levels of its continuous truth that flourish one after each other. Moreover, natural death is the result of the soul’s ontological gradedness and losing interest in elemental body. At some stages of this ontological becoming, the soul attains immateriality and, hence, its survival after death become necessary. Because gradedness and, as a result, attaining immateriality are essential to the soul, its incarnation and return to elemental body is unjustifiable. Therefore, after death, the soul begins its purgatorial life in an Ideal body that is created based on its moral habits, and the natural form that is created in the matter of elemental body opens the path towards purgatorial perfection before it. One of the most important consequences of the soul’s trans-substantial motion is its entrance into divine worlds and annihilation in active, attributive, and essential oneness. Interestingly enough, based on the trans-substantial motion, this significant achievement is possible at the moment of the soul’s belonging to elemental body and is not necessarily limited to the moment of occurrence of natural death.
