ارائه الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در ایران
محورهای موضوعی : انتقال فناوري و تجاري‌سازي پژوهش
شیرین امیرحسینی
1
,
سید محمدرضا حسینی
2
,
روح اله سمیعی
3
1 - دانشجوی دکتری ، گروه کارآفرینی، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت، واحد علی آباد کتول، دانشگاه آزاد اسلامی، علی آباد کتول، ایران
کلید واژه: گردشگری پایدار, تجاریسازی, فناوری, ساختاری تفسیری, میک‌مک.,
چکیده مقاله :
در عصر حاضر بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه، از گردشگری به‌عنوان رکن اصلی توسعه اقتصاد جوامع یاد می‌کنند و معتقدند روش اساسي توسعه گردشگری، دست‌یابي به توسعه‌پایدار است و توسعه گردشگری پایدار به مثابه نوعی صادرات نامرئی، باعث افزایش درآمدهای مالیاتی، صادرات و رشد اقتصادی کشورها خواهد شد، بنابراین هدف پژوهش حاضر ارائه الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در ایران بود که به صورت ترکیبی انجام شد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی- همبستگی می‌باشد. در گام اول عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری براساس مصاحبه عمیق با 11 نفر از خبرگان دانشگاهی و سازمانی، شناسایی شدند. خروجی این مرحله 35 مؤلفه در قالب 4 بعد (فناوری، اقتصادی، شناخت بازار، قوانین و دستورالعمل‌ها) بود. سپس در گام دوم ابعاد شناسایی شده با روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری سطح‌بندی و با تحلیل میک‌مک خوشه‌بندی شدند که برای تحلیل آن از نرم‌افزار اکسل استفاده شد. نتایج نشان دادند ابعاد اقتصادی، شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در سطح اول و بعد فناوری در سطح دوم قرار دارند و بعد اقتصادی در خوشه وابسته، ابعاد شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در خوشه پیوندی و بعد فناوری در خوشه مستقل قرار گرفته‌اند. براساس نتایج تحقیق پیشنهاد می‌شود ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه مراکز گردشگری رسمی و غیررسمی ایران در برنامه هفتم توسعه دیده شوند.
In today's era, many development planners and policymakers refer to tourism as the main pillar of economic development and believe that the basic method of tourism development is to achieve sustainable development, and the develop ent of sustainable tourism increases tax revenues, exports and economic growth of countries. The aim of the this research was to present a model of sustainable tourism development with an emphasis on technology commercialization in Iran, which was done in a combined manner and is practical in terms of purpose and based on the descriptive-correlation method. Factors affecting the development of tourism were identified with an emphasis on technology commercialization based on in-depth interviews with 11 academic and organizational experts. The output of this stage was 35 components in the form of 4 dimensions: technology, economic, market awareness, laws and guidelines, That were leveled with interpretive structural modeling method and clustered with Mic Mac analysis, which was analyzed using Excel software. The results showed that the economic dimensions, market knowledge, rules and guidelines are in the first level, and the technological dimension is in the second level. The economic dimension is in the dependent cluster, the dimensions of market knowledge, rules and guidelines are in the linked cluster and the technology dimension is in the independent cluster. Based on the results of the research, it is suggested that information and communication technology tools should be seen in all official and unofficial tourism.
1- حسن‌پور، مریم.، و احمدی بادی، انسیه. مطالعه شاخص‌های پایداری در طراحی مجموعه‌های گردشگری. فصلنامه پژوهش‌های گردشگری و توسعه‌پایدار، 2(1): 26-1398.11.
2- سرائی، محمدحسین.، نوری، محبوبه.، و آسیابانی، زهرا. راهبرد توسعه گردشگری پایدار در شهر نیریز با استفاده از تحلیل استراتژیک SOAR. فصلنامه کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 6(1):74-1397.51.
3- کشاورز، مهناز.، قدیری معصوم، مجتبی.، عیاشی، اطهره.، و سرپرست، حسین. تحلیل راهبردهای توسعه گردشگری پایدار براساس مدل "ماتریس داخلی - خارجی" و تحلیل استراتژیک سوات. فضای جغرافیایی، 16(54) :46-1395.21.
4- شاه‌آبادي، ابوالفضل.، اخباری آزاد، میرعلی اکبر.، و حق‌خواه، داود. تأثیر ابعاد نوآوری ملی بر توسعه صنعت گردشگری در کشورهای منتخب. مدیریت توسعه فناوری، 7(3):35-1398.9.
5- یعقوبی منظری، پریسا.، و آقامیری، سیدامیر. شناسایی استراتژی‌های توسعه‌پایدار صنعت گردشگری ایران با استفاده از تکنیک متاسوات و ارائه راهکارهای مناسب. بررسی‌های بازرگانی، 86(1):15-1397.1.
6- عطافر، علی.، خزائی پول، جواد.، و پورمصطفی خشکرودی، مهدی. عوامل مؤثر بر پذيرش فناوري اطلاعات در صنعت گردشگري. مطالعات مدیریت گردشگری، 7(18):156-1391.131.
7- یحیوي قاسم قشلاقی، مجید.، باشکوه اجیرلو، محمد.، و رحیمی کلور، حسین. نقش استراتژي‌هاي تجاري‌سازي فناوري دانشگاهی در توسعه صنعت گردشگري. اولین کنفرانس بین‌المللی گردشگری. اردبیل. 1399.
8- گلیج، زهرا. تجاریسازی گردشگری حلقه مفقوده توسعه اقتصاد غیرنفتی. روزنامه کار و کارگر، شماره 7429، 1395.
9- ملکی، سعید.، و علیزاده، هادی. تحلیل و پیش‌بینی شاخص‌های پایداری در صنعت گردشگری ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی، 15(50):58-1394.39.
10- بیضائی، میترا.، و صداقتی، عاطفه. برنامه‌ریزی توسعة گردشگری پایدار: شناسایی عناصر پایه و ارزیابی وضعیت. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 30(1):126-1398.111.
11- شاطریان، محسن.، غلامی، یونس.، و میرمحمدی، محمد. ارزیابی شاخص‌های توسعه گردشگری پایدار شهری. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(46):214-1396.195.
12- پوراحمد، احمد.، حسینی سیاه‌گلی، مهناز.، و صفدري مولان، امین. ارزیابی شاخص‌هاي توسعه‌پایداري گردشگري در جوامع میزبان. آمایش جغرافیایی فضا، 6(21):172-1395.159.
13- آذر، عادل.، و خسروانی، فرزانه. تحقیق در عملیات نرم. انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، تهران. 1398.
14- Perez, V., Guerrero, F., Gonzalez, M., Perez, F., and Caballero, R. Composite indicator for the assessment of sustainability: the case of cuban nature - based tourism destinations, Ecological Indicators, 29(1): 316-324.2013.
15- Langley, A. Commercializing Academic Knowledge in a Business School: Orders of Worth and Value Assemblages., Justification, Evaluation and Critique in the Study of Organizations (Research in the Sociology of Organizations), Emerald Publishing Limited, 52(1): 241-269.2017.
16- Dong Van, V, Ghi Nha, T, Hien Thi, Th, and Cong Van, N. Factors Affecting Sustainable Tourism Development in Ba Ria-Vung Tau, Vietnam. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(9):561-572.2020.
17- Cong, D, Thang Loi, N, Ngoc, M, and Ngoc, T. Key Factors Affecting Sustainable Tourism in the Region of South Central Coast of Vietnam. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(12):977-993.2020.
18- Anh Vu, M, Kim Chi, N, Thanh Nga, N and Truong, L. Factors influencing on tourism sustainable development in Vietnam. Management Science Letters, 10(1): 1737–1742.2020.
19- Warfield, J. W. Developing interconnected matrices in structural modelling, IEEE transcript on systems. Men and Cybernetics, 4(1): 51-81. 1974.
20- Faisal, M. N., Banwet, D. K., and Shankar, R. Supply chain risk mitigation: modelling the enablers. Business Process Management, 12(4): 535-552. 2006.
www.roshdefanavari.ir شاپا: 5486-1735 / شاپاي الکترونيکي: 5664-1735
|
فصلنامه تخصصی پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد فصلنامه رشد فناوري، سال بیستم، شماره 77، زمستان 1402
|
|
ارائه الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در ایران
شیرین امیرحسینی* دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آّباد کتول، ایران shirinamirhosseini@yahoo.com |
| سیدمحمدرضا حسینی** دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آّباد کتول، ایران mehranhosseini163@gmail.com |
| روح‌اله سمیعی*** دانشگاه آزاد اسلامی، علی‌آّباد کتول، ایران Roohalla.samiee@gmail.com |
تاريخ دريافت: 08/10/1400 | تاريخ اصلاحات: 28/03/1401 | تاريخ پذيرش: 01/05/1401 |
چکيده
در عصر حاضر بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه، از گردشگری به‌عنوان رکن اصلی توسعه اقتصاد جوامع یاد می‌کنند و معتقدند روش اساسي توسعه گردشگری، دست‌یابي به توسعه‌پایدار است و توسعه گردشگری پایدار به مثابه نوعی صادرات نامرئی، باعث افزایش درآمدهای مالیاتی، صادرات و رشد اقتصادی کشورها خواهد شد، بنابراین هدف پژوهش حاضر ارائه الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در ایران بود که به صورت ترکیبی انجام شد. تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی- همبستگی می‌باشد. در گام اول عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری براساس مصاحبه عمیق با 11 نفر از خبرگان دانشگاهی و سازمانی، شناسایی شدند. خروجی این مرحله 35 مؤلفه در قالب 4 بعد (فناوری، اقتصادی، شناخت بازار، قوانین و دستورالعمل‌ها) بود. سپس در گام دوم ابعاد شناسایی شده با روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری سطح‌بندی و با تحلیل میک‌مک خوشه‌بندی شدند که برای تحلیل آن از نرم‌افزار اکسل استفاده شد. نتایج نشان دادند ابعاد اقتصادی، شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در سطح اول و بعد فناوری در سطح دوم قرار دارند و بعد اقتصادی در خوشه وابسته، ابعاد شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در خوشه پیوندی و بعد فناوری در خوشه مستقل قرار گرفته‌اند. براساس نتایج تحقیق پیشنهاد می‌شود ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه مراکز گردشگری رسمی و غیررسمی ایران در برنامه هفتم توسعه دیده شوند.
واژگان کليدي
گردشگری پایدار؛ تجاریسازی؛ فناوری؛ ساختاری تفسیری؛ میک‌مک.
1- مقدمه
در عصر حاضر بسیاری از برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران توسعه، از گردشگری به‌عنوان رکن اصلی توسعه اقتصاد جوامع یاد می‌کنند [1]. به نحوی‌که حتی کشورهای دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی محدود نیز تلاش می‌کنند به نوعی گردشگری را در کشورشان توسعه دهند [2]. امروزه، روش اساسي توسعه گردشگری، دست‌یابي به توسعه‌پایدار است [3]. راهبرد گردشگري پايدار، رهيافتی جامع برای رشد بلندمدت صنعت گردشگري بدون آثار مخرب بر زيست‌بوم‌هاي طبيعي است [13]. توسعه گردشگری پایدار به مثابه نوعی صادرات نامرئی، باعث افزایش درآمدهای مالیاتی، صادرات و رشد اقتصادی کشورها خواهد شد [4]. دولت ایران توسعه صنعت گردشگری را به‌عنوان یکی از راهکارهای خروج از تورم رکودی معرفی نموده است [3]. ایران در سال 2017 با تعداد پنج میلیون نفر گردشگر، در رتبه 53 جهان قرار گرفته ولی از نظر میزان درآمد حاصل از گردشگری در رتبه 91 قرار داشت. آمار فوق حاکی از آن است که صنعت گردشگری ایران با وجود مناطق گسترده گردشگری در مقایسه با سایر کشورها، از موقعیت مناسبی برخوردار نیست [5]. طبق چشم‌انداز بیست ساله، ایران تا سال ۱۴۰۴ باید به هدف جذب ۲۰ میلیون گردشگر برسد که هنوز تا تحقق این امر فاصله وجود دارد [4]. بنابراین با توجه به ویژگی‌های بسیار غنی ایران در زمینه گردشگري، به‌کارگیری روش‌های نوین جذب و نگهداری گردشگران فعلی و در مرحله بعد گسترش تعداد آنها در راستای توسعه گردشگری پایدار ضروری به نظر می‌رسد [6]. یکی از روش‌های نوین جذب و نگهداری گردشگران، تجاریسازی فناوری است [7]. از سویی، مطالعات نشان داده که یکی از عوامل مهم در توسعه کشورهای توسعه‌یافته توجه به فرایند تجاریسازی فناوری در بخش گردشگری است [8]. تجاري‌سازي فناوری را خلق محصول، خدمت يا فرايندي جديد دانسته‌اند كه جهت رفع تقاضاي موجود يا ايجاد تقاضايي جديد، توليد محصولات و خدمات فناورانه را هدف قرار مي‌دهد و از عناصر اساسی صنعت گردشگری می‌باشد و کارایی این صنعت را افزایش می‌دهد [7]. بنابراین هدف تحقیق حاضر، ارائه الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در کشور است.
2- مبانی نظری
گردشگري پایدار، مفهومی جدید است که از اواخر دهه 1980 میلادي و به دنبال واکنش به گزارش برانتلند1 در ارتباط با توسعه‌پایدار در سال 1987 میلادي متداول شد [1]. گردشگري پایدار، شامل فعالیت‌هايی در گردشگري است که نیاز گردشگران امروز را تأمین می‌کند، بدون آنکه امکان تأمین نیاز گردشگران آینده را به مخاطره اندازد و توسعه گردشگري پایدار به مدیریت تمامی منابع منجر می‌گردد به شیوه‌اي که ضمن رعایت شئونات فرهنگی، فرایندهاي اساسی و تنوع عوامل زیست‌محیطی و سیستم‌هاي حمایتی زندگی حفظ شود [9].
تجاریسازی فناوری، فرایندی است كه ضمن استفاده از تمامي ظرفيت‌هاي ممكن، سعي دارد تا سرمايه‌گذاري در نوآوری فناورانه با بازخورد مادي مناسب همراه باشد. تجاریسازی فناوری، انتقال فناوری از يک فرد يا گروه به فرد يا گروهي ديگر به منظور به‌كارگيری آن در نظام، فرايند محصول و يا يک روش انجام كار مي‌باشد [15]. گردشگری پایدار و تجاري‌سازي فناوری را می‌توان دو عاملی دانست که در ایجاد دهکده جهانی بیشترین تأثیر را ایفا کرده‌اند و از این جهت است که با یکدیگر ارتباط جدانشدنی پیدا کرده‌اند لذا تجاریسازی فناوری در گردشگری شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که قادر به کسب ایده‌ها و به مرحلۀ رشد رساندن آنها، توسعۀ فرایندهای جدید یا بهینه‌سازی فرایندهای موجود در خدمات قابل عرضه در بازار و در نتیجه ایجاد شغل و تولید ثروت است [7]. توسعه صنعت گردشگری، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. اقتصاد ایران نیز اتکای شدیدی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت دارد و متغیرهای کلان اقتصادی آن با پیروی از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدی می‌شود. روند حاکم بر متغیرهایی مانند تولید ناخالص ملی، سرمایه‌گذاری ناخالص، درآمد سرانه در سه دهه اخیر ایران، به روشنی نشان‌دهنده این موضوع است. از این‌رو به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادی و درآمدهای ارزی و همچنین ایجاد فرصت‌های جدید شغلی در کشور، اهیمت تجاریسازی فناوری و نتایج مطلوب حاصل از آنکه توسعه گردشگری پایدار است، نمایان می‌گردد.
3- پیشینه پژوهش
مطالعات داخلی و خارجی مختلفی در زمینه توسعه گردشگری پایدار صورت گرفته است که به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌گردد.
بیضائی و صداقتی در مطالعه‌ای نشان دادند معیارهای ایجاد و پررنگ‌کردن عامل جذابیت در عناصر گردشگری، عوامل اقتصادی محرک گردشگری و برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری در زمینة زیرساخت‌های لازم برای گردشگری به ترتیب دارای بیشترین اهمیت در برنامه‌ریزی توسعة گردشگری پایدار هستند [10].
شاطریان و همکاران در تحقیقی نشان دادند اصول چهارگانه توسعه گردشگری پایدار عبارتند از: رقابت‌پذیری، مدیریت گردشگری، فناوری اطلاعات و آسایش [11].
پوراحمد و همکاران معتقدند شاخص‌های توسعه‌پایدار گردشگری عبارتند از: پایداري اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی، مدیریتی، فناوری و اکولوژیکی [12].
ملکی و همکاران در مطالعه‌ای نشان دادند شاخص‌های پایداری گردشگری در ایران عبارتند از: پایداري اقتصادي، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، فناوری و اکولوژیکی [9].
دانگ وان2 و همکاران در تحقیقی نشان دادند عوامل مؤثر بر گردشگری پایدار در ویتنام عبارتند از: جامعه، محیط‌زیست، محصولات و خدمات گردشگری و امکانات فنی [16].
کونگ3 و همکاران معتقدند عوامل نهادها و سیاست‌های توسعه گردشگری، زیرساخت‌ها، منابع گردشگری و جامعه محلی بر توسعه گردشگری پایدار تأثیرگذار هستند [17].
آنهیوو4 و همکاران در مطالعه‌ای نشان دادند هفت عامل مشارکت اجتماعی، شایستگی مدیریتی دولت، کیفیت خدمات گردشگری، کیفیت منابع انسانی گردشگری، توسعه زیرساخت‌ها، امکانات گردشگری مادی و منابع گردشگری بر توسعه‌پایدار گردشگری مؤثر می‌باشند [18].
در‌خصوص توسعه گردشگری پایدار، نتایج تحقیقات گذشته بیان‌گر این است که عوامل مختلفی در این زمینه وجود دارند اما تاکنون تحقیقی با تأکید بر تجاریسازی فناوری در این زمینه انجام نشده است.
4- روش تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی- همبستگی می‌باشد. تیم تصمیم را 11 نفر از خبرگان دانشگاهی و سازمانی که دارای ويژگی‌هايی نظير تجربه، تناسب رشته تحصيلی، مدرک تحصیلی، تدريس در دانشگاه، سابقه پژوهشی و تأليفی در زمينه گردشگری و تجاریسازی فناوری بودند، تشکیل داده که به روش هدف‌مند و گلوله برفی انتخاب شدند (جدول 1). این پژوهش در دو گام انجام شده است. در گام اول، از طریق مصاحبه عمیق با خبرگان عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در کشور شناسایی شدند (جدول 2). در گام دوم، به منظور دستیابی به الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری از روش مدل‌سازي ساختاری تفسیری استفاده شده است که از نرم‌افزار اکسل برای تحلیل استفاده شده است. روش مدل‌سازی ساختاري تفسيري، يک فرايند يادگيري تعاملي است که در آن مجموعه‌اي از عناصر مختلف و به هم مرتبط در يک مدل نظام‌مند جامع، ساختاردهي مي‌شوند [19]. اين روش به ايجاد و جهت‌دادن به روابط پيچيده ميان عناصر يک الگو کمک مي‌کند و با بهره‌گيري از اصول رياضي و بر پايه نظر متخصصان، امکان شناسايي و تبيين روابط پيچيده بين عناصر الگو را فراهم مي‌آورد [20].
مراحل انجام این تحقیق به صورت ذیل می‌باشد:
گام 1. شناسایی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری
از طریق برگزاری جلسات مصاحبه عمیق با خبرگان عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری شناسایی می‌شوند.
گام 2. طراحی الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری
مرحله اول: تشکیل ماتریس خود تعاملی ساختاري
در این مرحله متغیرهاي مسأله به صورت زوجی با هم مقایسه می‌شوند و با استفاده از نمادهاي V، X، O، A روابط بین متغیرها تعیین می‌شود. و ماتریس خود تعاملی ساختاري به‌دست می‌آید (جدول 4).
مرحله دوم: ماتریس دستیابی
در این مرحله، ماتریس خود تعاملی ساختاري به یک ماتریس دودویی تبدیل می‌شود. از این طریق، ماتریس دسترسی اولیه به‌دست می‌آید. از طریق تبدیل نمادهاي V، X، O، A به صفر و یک براي هر متغیر ماتریس خود تعاملی ساختاري به یک ماتریس دودویی تبدیل شده که به اصطلاح ماتریس دسترسی اولیه خوانده می‌شود (جدول 5). پس از تشکیل ماتریس دسترسی اولیه با دخیل‌نمودن انتقال‌پذیري در روابط متغیرها، ماتریس دسترسی نهایی تشکیل می‌شود (جدول 6).
مرحله سوم: تعیین روابط و سطح‌بندي بین ابعاد
براي تعیین روابط و سطح‌بندي ابعاد باید مجموعه خروجی‌ها و مجموعه ورودی‌ها براي هر بعد از ماتریس دریافتی استخراج شود. مجموعه خروجی‌ها شامل خود بعد و ابعادی است که از آن تأثیر می‌پذیرد. مجموعه ورودي‌ها شامل خود بعد و ابعادی است که بر آن تأثیر می‌گذارند.
گام 3. ترسیم مدل و شبکه تعاملات ابعاد
پس از تعیین روابط و سطح متغیرها می‌توان آنها را به شکل مدلی ترسیم کرد. به همین منظور ابتدا متغیرها برحسب سطح آنها از بالا به پایین تنظیم می‌شوند و با استفاده از سطح‌بندي انجام‌شده نموداری با عنوان الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری ترسیم می‌شود (شکل 1).
در ادامه تحلیل MICMAC انجام می‌شود که هدف از آن، تجزیه‌وتحلیل قدرت نفوذ و وابستگی متغیرها است (جدول 8). همان‌طور که در شکل 2 مشاهده می‌شود ابعاد به چهار خوشه تقسیم شده‌اند. خوشه اول شامل معیارهایی است که داراي میزان نفوذ و وابستگی ضعیف هستند. متغیرهاي وابسته در خوشه دوم قرار می‌گیرند که میزان نفوذ ضعیف اما میزان وابستگی بالایی دارند. این ابعاد به‌طور عمده نتیجه الگو هستند و بدین معنی است که تغییر در سایر عناصر تشکیل‌دهنده الگو سبب تغییر در این متغیرها می‌گردد. خوشه سوم معیارهاي پیوندي قرار دارند که میزان نفوذ و وابستگی قوي دارند. خوشه چهارم شامل معیارهاي مستقل است که میزان نفوذ بالایی به همراه میزان وابستگی پایینی دارند [13].
جدول 1- مشخصات خبرگان (مصاحبه‌شوندگان)
رشته تحصیلی | سازمان | محل فعالیت | ردیف |
مدیریت | دانشگاه آزاد اسلامی | علی‌آبادکتول | 1 |
گردشگری | دانشگاه آزاد اسلامی | رشت | 2 |
کارآفرینی | دانشگاه آزاد اسلامی | ساری | 3 |
مدیریت | گردشگری | تهران | 4 |
کارآفرینی | دانشگاه تهران | تهران | 5 |
کارآفرینی | دانشگاه گنبد‌کاووس | گنبد کاووس | 6 |
بازاریابی | گردشگری | گرگان | 7 |
مدیریت | دانشگاه گلستان | گرگان | 8 |
کارآفرینی | دانشگاه آزاد اسلامی | علی‌آبادکتول | 9 |
مدیریت | گردشگری | ساری | 10 |
گردشگری | گردشگری | مشهد | 11 |
5- یافته‌ها
براساس مصاحبه عمیق با خبرگان عواملی که در جدول 2 آورده شده‌اند، به‌عنوان عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری شناسایی شدند.
در ادامه به تدوین الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری پرداخته می‌شود.
جدول 2- ابعاد و مؤلفه‌های توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری براساس مصاحبه عمیق با خبرگان
ابعاد | مؤلفه‌ها |
|---|---|
فناوری | امکان‌پذیري فنی فناوري در گردشگری، تجربه فنی فبلی تجاري‌سازي در گردشگری، قابلیت‌هاي تحقیق و توسعه در گردشگری، سطح فناورانه فناوري در گردشگری، قابلیت دریافت پتنت شفاف، پیچیدگی کم بکارگیري فناوري در گردشگری، قابلیت پذیرش و سازگاري فناوري جدید با روش‌ها و فرایندهاي مورد استفاده فعلی در گردشگری، کاملاً ابتکاري و نوآور‌بودن فناوري یا محصول قناوري در گردشگری، در دسترس‌بودن تجهیزات، امکانات و مواد اولیه براي توسعه فناوري در گردشگری، برخورداري شرکت تجاري‌کننده فناوري از نیروي انسانی متخصص و با تجربه براي تجاري‌سازي در گردشگری، ایمن‌بودن فناوري یا محصول فناوري براي استفاده گردشگران، توانایی تیم تجاري‌سازي براي اجراي طرح |
اقتصادی | امکان‌پذیري اقتصادي توسعه و تجاري‌سازي فناوري در گردشگری، سودآوري مورد انتظار فناوري در گردشگری، هزینه‌هاي توسعه فناوري در گردشگری (هزینه‌هاي تغییر فرایند، عملیات و پشتیبانی)، قیمت‌گذاري مناسب براي فناوري یا محصول فناوري در گردشگری، حمایت‌هاي مالی دولتی و خصوصی از گردشگری |
شناخت بازار | زمان لازم براي رساندن فناوري به بازار (سرعت تجاري‌سازي)، داشتن شرکا و پیمان‌هاي مشترك در گردشگری، سازگاري فناوري با نیاز بازار گردشگری، پتانسیل فناوري براي رشد و نقوذ در بازار گردشگری، استفاده از روش‌هاي مؤثر براي بازاریابی و فروش محصول فناوري در گردشگری، داشتن مزیت‌هاي رقابتی پایدار براي شرکت تجاري‌کننده فناوري در گردشگری، شناسایی نیازهاي فوري و جاري بازار گردشگری، جذابیت فناوري یا محصول فناوري از نظر گردشگران، در دسترس‌بودن بازار هدف، در حال رشد‌بودن بازار هدف، داشتن مزیت‌هاي متمایز از محصولات رقبا، منافع و اثرات اجتماعی فناوري یا محصول فناوري در گردشگری، مشتریان هدف براي فناوري یا محصول فناوري در گردشگری |
قوانین و دستورالعمل‌ها | آسانی و سهولت مجوزدار‌کردن (پروانه‌دار‌کردن) فناوري در گردشگری، آگاهی از استانداردهایی که فناوري می‌بایست آنها را برآورده سازد تا بتواند در بازار گردشگری وارد شود، وجود تناسب فرهنگی براي فناوري یا محصول فناوري در گردشگری، حفاظت از سرمایه فکري، وجود قوانین حمایتی که تجاري‌سازي و پذیرش فناوري را در گردشگری تحت تأثیر قرار می‌دهند |
در ادامه خبرگان با استفاده از جدول 3 به تعیین روابط بین متغیرها پرداخته و ماتریس خودتعاملی ساختاری در قالب جدول 4 به‌دست آمد.
جدول 3- علائم مورد استفاده در طراحی مدل ساختاري- تفسیري
V | A | X | O |
متغیر i برj تاثیر دارد | متغیر j برi تاثیر دارد | رابطه دوسویه | عدم وجود رابطه |
جدول 4- ماتریس خود تعاملی ساختاري
ردیف | ابعاد | 1 | 2 | 3 | 4 |
1 | فناوری | 1 | V | V | X |
2 | اقتصادی |
| 1 | V | A |
3 | شناخت بازار |
|
| 1 | X |
4 | قوانین و دستورالعمل‌ها |
|
|
| 1 |
براساس جدول 4 درصورتیکه ورودي (i,j) (محل تلاقی سطر i و ستون j) در ماتریس خود تعاملی ساختاري V باشد، در ورودی (i,j) در ماتریس اولیه یک و در ورودي (j,i) صفر قرار داده می‌شود، درصورتیکه ورودي (i,j) در ماتریس خود تعاملی ساختاري A باشد، در ورودی (i,j) در ماتریس اولیه صفر و در ورودي (j,i) یک قرار داده می‌شود، درصورتیکه ورودي (i,j) در ماتریس خود تعاملی ساختاري X باشد در ورودی (i,j) در ماتریس اولیه یک و در ورودي (j,i) یک قرار داده می‌شود و درصورتیکه ورودي (i,j) در ماتریس خود تعاملی ساختاري O باشد در ورودی (i,j) در ماتریس اولیه صفر و در ورودي (j,i) صفر قرار داده می‌شود (جدول 5).
جدول 5- ماتریس دسترسی اولیه
ردیف | ابعاد | 1 | 2 | 3 | 4 |
1 | فناوری | 1 | 1 | 1 | 1 |
2 | اقتصادی | 0 | 1 | 1 | 0 |
3 | شناخت بازار | 0 | 0 | 1 | 1 |
4 | قوانین و دستورالعمل‌ها | 1 | 1 | 1 | 1 |
در جدول 6 براي اطمینان باید روابط ثانویه کنترل و انتقال‌پذیري انجام شود. انتقال‌پذیري به معناي آن است که اگر متغیر A بر B و B بر C تأثیر داشته باشد، در این صورت باید A نیز بر C تأثیرگذار باشد.
جدول 6- ماتریس دسترسی نهایی
ردیف | ابعاد | 1 | 2 | 3 | 4 |
1 | فناوری | 1 | 1 | 1 | 1 |
2 | اقتصادی | 0 | 1 | 1 | 1 |
3 | شناخت بازار | 1 | 1 | 1 | 1 |
4 | قوانین و دستورالعمل‌ها | 1 | 1 | 1 | 1 |
در جدول 7 پس از تعیین مجموعه‌هاي ورودي و خروجی، اشتراك این مجموعه‌ها براي هر یک از ابعاد تعیین می‌شود. ابعادی که مجموعه خروجی و اشتراك آنها کاملاً مشابه باشند، در بالاترین سطح قرار می‌گیرند. به‌منظور یافتن اجزاي تشکیل‌دهنده سطح بعدي سیستم، اجزاي بالاترین سطح آن در محاسبات ریاضی جدول حذف می‌شود و عملیات مربوط به تعیین اجزاي سطح بعدي مانند روش تعیین اجزاي بالاترین سطح انجام می‌گردد. این عملیات تا آنجا تکرار می‌شود که اجزاي تشکیل‌دهنده کلیه سطوح سیستم مشخص شوند.
جدول 7- تعیین روابط و سطوح ابعاد الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری
ابعاد | سطرها مجموعه خروجی (اثرگذاری) | ستون ها مجموعه ورودی (اثرپذیری) | اشتراک | سطح |
1 | 1 | 1 | 1 | دوم |
2 | 2-3-4 | 1-2-3-4 | 2-3-4 | اول |
3 | 1-2-3-4 | 1-2-3-4 | 1-2-3-4 | اول |
4 | 1-2-3-4 | 1-2-3-4 | 1-2-3-4 | اول |
براساس سطح‌بندی انجام‌شده در جدول 7، الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری ترسیم شد. با توجه به الگوی ارائه‌شده در شکل 1 هرچه متغیر در سطوح پایین‌تر قرار داشته باشد، از تأثیرگذاری بیشتر و تأثیرپذیری کمتری برخوردار است لذا می‌توان گفت زیربنای الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در درجه اول بعد فناوری، در درجه دوم ابعاد اقتصادی، شناخت بازار و فوانین و دستورالعمل‌ها هستند.
شکل 1- الگوی توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری
در ادامه میزان قدرت نفوذ و وابستگی ابعاد الگوی ارائه‌شده در شکل 1 به‌دست می‌آید. بدین صورت که در جدول 8، مجموع اعداد سطرها نشان‌دهنده قدرت نفوذ و مجموع اعداد ستون‌ها نشان‌دهنده قدرت وابستگی ابعاد می‌باشند (جدول 8).
جدول 8- قدرت نفوذ - وابستگی ابعاد
ابعاد | 1 | 2 | 3 | 4 |
قدرت نفوذ | 4 | 3 | 4 | 4 |
قدرت وابستگی | 3 | 4 | 4 | 4 |
براساس شکل 2، بعد اقتصادی در خوشه وابسته، ابعاد شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در خوشه پیوندی و بعد فناوری در خوشه مستقل قرار گرفته‌اند. لذا می‌توان گفت بعد فناوری تأثیرگذاری بیشتری در توسعه گردشگری پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری دارد.
شکل 2- ماتریس قدرت نفوذ - وابستگی
6- بحث و نتیجه‌گیری
گردشگري در حال حاضر، به بزرگ‌ترین صنعت بخش خدمات تبدیل شده است و از نظر اهمیت، صنعت شماره یک جهان محسوب می‌شود. این صنعت که یکی از پویاترین فعالیت‌هاي اقتصادي عصر حاضر به شمار می‌رود، نقش مهمی در توسعه‌پایدار ایفا می‌کند. از همین روست که سیاست دولت‌ها در دهه‌هاي اخیر، به سمت توسعه گردشگري پایدار به‌عنوان یکی از شیوه‌هاي مبارزه با بیکاري و ایجاد درآمد، گرایش داشته است. به‌منظور دستیابی به توسعه گردشگري پایدار ضروری است که مدیران ضمن ارزیابی محیط داخلی و خارجی کشور، بسترها و زیرساخت‌های لازم را فراهم کنند تا با تدوین اهداف، راهبرد، ساختار مناسب بتوان گامی ارزنده را در رشد و تعالی کشور برداشت که در این راستا تجاریسازی فناوری در صنعت گردشگری، باعث گسترش نوآوری و خلاقیت، بهبود سطح اشتغال در جامعه و رفاه اجتماعی و افزایش مزیت رقابت اقتصادی در عرصه جهانی و توسعه کشور خواهد شد.
نتایج گام اول نشان دادند 35 مؤلفه در قالب 4 بعد (فناوری، اقتصادی، شناخت بازار، قوانین و دستورالعمل‌ها) بر توسعه گردشگري پایدار مؤثر هستند که بعد فناوری با نتایج تحقیقات [9]، [11]، [12] همخوانی دارد. همچنین بعد اقتصادی با نتایج تحقیقات [9]، [10]، [12] و [18] همخوانی دارد. بعد شناخت بازار با نتایج تحقیق [10] همخوانی دارد. بعد قوانین و دستورالعمل‌ها با نتایج تحقیق [9] همخوانی دارد.
همچنین نتایج مدل‌سازی ساختاری تفسیری نشان دادند الگوی توسعه گردشگري پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری دارای دو سطح می‌باشد و ابعادی که در سطوح پایین‌تر قرار دارند از تأثیرگذاری بیشتر و تأثیرپذیری کمتری برخوردار هستند. بنابراین می‌توان گفت بعد فناوری زیربنای توسعه گردشگري پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری در کشور هستند.
نتایج تحلیل میک‌مک نیز نشان دادند بعد اقتصادی در خوشه وابسته قرار دارد، یعنی به‌طور عمده نتیجه الگوی توسعه گردشگري پایدار با تأکید بر تجاریسازی فناوری می‌باشد و تغییر در سایر ابعاد تشکیل‌دهنده الگو سبب تغییر در این بعد می‌گردد. همچنین ابعاد شناخت بازار و قوانین و دستورالعمل‌ها در خوشه پیوندی قرار دارند، یعنی این ابعاد غیرایستا هستند و هر نوع تغییر در آنها می‌تواند الگو را تحت تأثیر قرار دهد. بعد فناوری نیز در خوشه مستقل قرار دارد و روی سایر ابعاد تأثیرگذار است.
با توجه به نتایج به‌دست آمده از تحقیق، پیشنهاداتی جهت توسعه گردشگری پایدار در کشور ارائه می‌گردد:
- در راستای بعد فناوری پیشنهاد می‌شود مدیران با سرمایه‌گذاری و توجه بیشتر به دنیای مجازی و دخیل‌کردن فناوری‌های نوین در گردشگری، جاذبه‌های گردشگری ایران را به جهانیان معرفی نموده و زمینه را برای توسعه گردشگری پایدار فراهم کنند؛
- در راستای بعد شناخت بازار پیشنهاد می‌شود مدیران با انجام تبلیغات مؤثر و مناسب در راستای معرفی جاذبه‌های گردشگری ایران و الگوبرداري از تجارب موفق ملي و بين‌المللي در زمينة جذب گردشگر، سبب توسعه گردشگری پایدار شوند؛
- در راستای بعد اقتصادی پیشنهاد می‌شود مدیران با زمينه‌سازی و تشویق مردم به مشارکت در جهت توسعه و تجهيز زیرساخت‌ها، تسهيلات و سایر امکانات گردشگری و کسب درآمد و اشتغال‌زایی از طریق آن، شرایط توسعه گردشگری پایدار را مهیا کنند؛
- در راستای بعد قوانین و دستورالعمل‌ها پیشنهاد می‌شود مدیران با بازنگری قوانین صنعت گردشگری و بهبود قوانین به صورت یکپارچه و شفاف در راستای حمایت از گردشگری، سبب توسعه گردشگری پایدار شوند؛
7- مراجع
1- حسن‌پور، مریم.، و احمدی بادی، انسیه. مطالعه شاخص‌های پایداری در طراحی مجموعه‌های گردشگری. فصلنامه پژوهش‌های گردشگری و توسعه‌پایدار، 2(1): 26-1398.11.
2- سرائی، محمدحسین.، نوری، محبوبه.، و آسیابانی، زهرا. راهبرد توسعه گردشگری پایدار در شهر نیریز با استفاده از تحلیل استراتژیک SOAR. فصلنامه کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 6(1):74-1397.51.
3- کشاورز، مهناز.، قدیری معصوم، مجتبی.، عیاشی، اطهره.، و سرپرست، حسین. تحلیل راهبردهای توسعه گردشگری پایدار براساس مدل "ماتریس داخلی - خارجی" و تحلیل استراتژیک سوات. فضای جغرافیایی، 16(54) :46-1395.21.
4- شاه‌آبادي، ابوالفضل.، اخباری آزاد، میرعلی اکبر.، و حق‌خواه، داود. تأثیر ابعاد نوآوری ملی بر توسعه صنعت گردشگری در کشورهای منتخب. مدیریت توسعه فناوری، 7(3):35-1398.9.
5- یعقوبی منظری، پریسا.، و آقامیری، سیدامیر. شناسایی استراتژی‌های توسعه‌پایدار صنعت گردشگری ایران با استفاده از تکنیک متاسوات و ارائه راهکارهای مناسب. بررسی‌های بازرگانی، 86(1):15-1397.1.
6- عطافر، علی.، خزائی پول، جواد.، و پورمصطفی خشکرودی، مهدی. عوامل مؤثر بر پذيرش فناوري اطلاعات در صنعت گردشگري. مطالعات مدیریت گردشگری، 7(18):156-1391.131.
7- یحیوي قاسم قشلاقی، مجید.، باشکوه اجیرلو، محمد.، و رحیمی کلور، حسین. نقش استراتژي‌هاي تجاري‌سازي فناوري دانشگاهی در توسعه صنعت گردشگري. اولین کنفرانس بین‌المللی گردشگری. اردبیل. 1399.
8- گلیج، زهرا. تجاریسازی گردشگری حلقه مفقوده توسعه اقتصاد غیرنفتی. روزنامه کار و کارگر، شماره 7429، 1395.
9- ملکی، سعید.، و علیزاده، هادی. تحلیل و پیش‌بینی شاخص‌های پایداری در صنعت گردشگری ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی، 15(50):58-1394.39.
10- بیضائی، میترا.، و صداقتی، عاطفه. برنامه‌ریزی توسعة گردشگری پایدار: شناسایی عناصر پایه و ارزیابی وضعیت. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 30(1):126-1398.111.
11- شاطریان، محسن.، غلامی، یونس.، و میرمحمدی، محمد. ارزیابی شاخص‌های توسعه گردشگری پایدار شهری. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 17(46):214-1396.195.
12- پوراحمد، احمد.، حسینی سیاه‌گلی، مهناز.، و صفدري مولان، امین. ارزیابی شاخص‌هاي توسعه‌پایداري گردشگري در جوامع میزبان. آمایش جغرافیایی فضا، 6(21):172-1395.159.
13- آذر، عادل.، و خسروانی، فرزانه. تحقیق در عملیات نرم. انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، تهران. 1398.
14- Perez, V., Guerrero, F., Gonzalez, M., Perez, F., and Caballero, R. Composite indicator for the assessment of sustainability: the case of cuban nature - based tourism destinations, Ecological Indicators, 29(1): 316-324.2013.
15- Langley, A. Commercializing Academic Knowledge in a Business School: Orders of Worth and Value Assemblages., Justification, Evaluation and Critique in the Study of Organizations (Research in the Sociology of Organizations), Emerald Publishing Limited, 52(1): 241-269.2017.
16- Dong Van, V, Ghi Nha, T, Hien Thi, Th, and Cong Van, N. Factors Affecting Sustainable Tourism Development in Ba Ria-Vung Tau, Vietnam. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(9):561-572.2020.
17- Cong, D, Thang Loi, N, Ngoc, M, and Ngoc, T. Key Factors Affecting Sustainable Tourism in the Region of South Central Coast of Vietnam. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 7(12):977-993.2020.
18- Anh Vu, M, Kim Chi, N, Thanh Nga, N and Truong, L. Factors influencing on tourism sustainable development in Vietnam. Management Science Letters, 10(1): 1737–1742.2020.
19- Warfield, J. W. Developing interconnected matrices in structural modelling, IEEE transcript on systems. Men and Cybernetics, 4(1): 51-81. 1974.
20- Faisal, M. N., Banwet, D. K., and Shankar, R. Supply chain risk mitigation: modelling the enablers. Business Process Management, 12(4): 535-552. 2006.
[1] . Brundtland
[2] . Dong Van
[3] . Cong
[4] . Anh Vu
