آسيب شناسي امر اجتماعي و فرهنگي در مديريت شهري تهران با تأکيد بر قانون شهرداري ها
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایران
1 - دانشیار جامعهشناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
يکي از مسائلي که حوزۀ اجتماعي و فرهنگيِ شهرداري تهران همواره در سال‌هاي اخير با آن مواجه بوده است، بحث انطباق فعاليت ها و به طور کلي شرح وظايف اين حوزه با کارکردهاي ذاتي و قانونيِ مديريت شهري است. موضوعي که بحث ها و نقد و نظرهاي زيادي را در چند سال اخير برانگيخته و خود را به عنوان يک مسئله در مديريت شهري تهران مطرح ساخته است. بر اين اساس در مطالعۀ حاضر به آسيب شناسي فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران پرداخته شده است. در این پژوهش، مطابق با مبانی نظری موضوع، سه مقولۀ اصلي شاملِ انطباق مفهومي، انطباق قانوني و انطباق سازماني، جهت آسيبشناسيِ اقدامات مدنظر قرار گرفت. روش اجراي پژوهش به اين ترتيب بود که فهرست فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري در قالب پرسشنامۀ دلفي در اختيار ده نفر کارشناس قرار گرفت و از آنها خواسته شد تا هر فعاليت را در سه مقياس جداگانه ارزيابي نمايند. طبق نتایج پژوهش، مهمترين چالش در حوزۀ فعاليت هاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در وهلۀ اول، ورود اين سازمان به برخي امور و فعاليت هايي است که خارج از وظايف ذاتي و قانوني آن است. در وهلۀ دوم، موازي کاري و هم پوشاني بخشي از اين فعاليت ها با ساير سازمان ها قرار دارد و در نهايت در سطحِ سوم، غلبۀ رويکرد نمايشي در برخي فعاليت هايي است که ذيل عنوان وظايف اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران دسته بندي مي شود. بر این اساس کاربست پژوهش حاضر بر بازنگریِ همه جانبۀ فعالیت ها برحسبِ ترکیبِ شاخص های سه گانه تکیه دارد. این بازنگری بر اساس امتیاز نهاییِ محاسبه شده برای هر فعالیت انجام شد و در نتیجۀ آن، فعالیت های هر حوزه در سه مقولۀ «تداوم»، «تعدیل» و «تغییر» دستهبندی شد.
In recent years, the social and cultural field of urbanmanagement in Municipality Tehran has always faced the challenge of critics the adaptation of activities, description of the duties due to deviation from its basics. Accordingly, in the present study, the pathology of social activities of Tehran Municipality has been studied. In this study, in accordance with the theoretical framework of the subject, three main categories include conceptual adaptation; legal compliance and organizational compliance were considered for pathological measures. The research method was such that the list of social and cultural activities of the municipal organization in the form of a Delphi questionnaire was given to 10 experts and they were asked to evaluate each activity in three separate scales. According to the results, the most important challenge in the field of social and cultural activities of Tehran Municipality in the first place is the entry of this organization into some fields and activities that are outside its inherent and legal duties. In the second place, there is parallel work and overlap of some of these activities with other organizations, and finally, in the third level, the dominance of the theatrical approach is in some activities of Tehran Municipality. Accordingly, the application of the present study relies on a comprehensive review of activities in terms of the combination of three indicators. This revision shouldperform on the base of final score calculated for each activity and as a result, the activities of each area were classified into three categories: "continuity", "adjustment" and "change".
فصلنامه علمي «پژوهش انحرافات و مسائل اجتماعی»
شماره سوم، بهار 1401: 137-97
تاريخ دريافت: 28/09/1400
تاريخ پذيرش: 29/03/1401
نوع مقاله: پژوهشی
آسيبشناسي امر اجتماعي و فرهنگي در
مديريت شهري تهران با تأکيد بر قانون شهرداريها
اسماعیل جهانی دولت‌آباد1
يکي از مسائلي که حوزۀ اجتماعي و فرهنگيِ شهرداري تهران همواره در سال‌هاي اخير با آن مواجه بوده است، بحث انطباق فعاليتها و به طور کلي شرح وظايف اين حوزه با کارکردهاي ذاتي و قانونيِ مديريت شهري است. موضوعي که بحثها و نقد و نظرهاي زيادي را در چند سال اخير برانگيخته و خود را به عنوان يک مسئله در مديريت شهري تهران مطرح ساخته است. بر اين اساس در مطالعۀ حاضر به آسيبشناسي فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران پرداخته شده است. در این پژوهش، مطابق با مبانی نظری موضوع، سه مقولۀ اصلي شاملِ انطباق مفهومي، انطباق قانوني و انطباق سازماني، جهت آسيبشناسيِ اقدامات مدنظر قرار گرفت. روش اجراي پژوهش به اين ترتيب بود که فهرست فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري در قالب پرسشنامۀ دلفي در اختيار ده نفر کارشناس قرار گرفت و از آنها خواسته شد تا هر فعاليت را در سه مقياس جداگانه ارزيابي نمايند. طبق نتایج پژوهش، مهمترين چالش در حوزۀ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در وهلۀ اول، ورود اين سازمان به برخي امور و فعاليتهايي است که خارج از وظايف ذاتي و قانوني آن است. در وهلۀ دوم، موازيکاري و همپوشاني بخشي از اين فعاليتها با ساير سازمانها قرار دارد و در نهايت در سطحِ سوم، غلبۀ رويکرد نمايشي در برخي فعاليتهايي است که ذيل عنوان وظايف اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران دستهبندي ميشود. بر این اساس کاربست پژوهش حاضر بر بازنگریِ همهجانبۀ فعالیتها برحسبِ ترکیبِ شاخصهای سهگانه تکیه دارد. این بازنگری بر اساس امتیاز نهاییِ محاسبهشده برای هر فعالیت انجام شد و در نتیجۀ آن، فعالیتهای هر حوزه در سه مقولۀ «تداوم»، «تعدیل» و «تغییر» دستهبندی شد.
واژه‌هاي کلیدی: آسيبشناسي، مديريت شهري، امر اجتماعي و فرهنگي، انطباق قانوني و روش دلفی.
مقدمه
بیش از پنجاه سال برنامهریزی توسعه در ایران نشان میدهد که توسعۀ اقتصادی یعنی تأکید بر بعد مادی و سختافزاری حیات اجتماعی، بیش از توسعۀ فرهنگی- اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است (متوسلي، 1382: 87). در چنین وضعیتی، توسعۀ نامتوازن به یکی از مسائل اساسی توسعه در جهان امروز بدل شده است که به سیطرۀ بخش سختافزاری یا عقلانیت ابزاری بر بخش نرمافزاری حیات اجتماعی (فکری، فرهنگی و اجتماعی) منجر شده است (ر.ک: هابرماس، 1384؛ گیدنز، 1378؛ Bourdieu, 1993). اما رفتهرفته با بروز پیامدهای ناگوارِ ناشی از رویکرد یادشده، نوعی تغییر نگاه به شهر و مدیریتِ شهری در اغلب کلانشهرهای جهان به وقوع پیوست و نگاهی غالب شد که در آن شهر به عنوان موجودی زنده و پویا تلقی میشود که قادر است اهداف اصلی توسعه را که همان فراهم کردن زمینهها و بسترهای لازم برای بهبود زندگی شهروندان در ابعاد شخصیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است، برآورده سازد.
در قالب همین رویکرد، پرداختن به امور اجتماعی و فرهنگی در شرح وظایف بسیاری از نهادها و سازمانهای شهری وارد شده که ماهیتاً اتفاق مثبتی قلمداد میشود. اما مسئلۀ مهمتر به محتوای این امور مربوط است. سئوالات و ابهاماتی که در اینباره مطرح میشود این است که آیا امور یادشده به لحاظ فنی و قانونی در حیطۀ تخصص و فعالیتِ آن سازمانها قرار دارد یا خیر؟ یا فراتر از آن، اموری که ذیلِ عنوان اجتماعی و فرهنگی در دستورکار این سازمانها قرار میگیرد، آیا به لحاظ مفهومی با امر اجتماعی و فرهنگی انطباق دارد؟ در برخی موارد، انطباق قانونی و مفهومیِ یادشده در فعالیتهای حوزۀ اجتماعی و فرهنگیِ این سازمانها، بسیار کمرنگ است و این موضوع به دلیلِ پیامدهای ناگوارِ ناشی از آن، از جمله تداخل وظایف، کاهش کیفیت فعالیتها، اتلاف منابع، نارضایتی شهروندان و... خود به عنوان یک مسئلۀ اجتماعی قابل ردیابی است.
در همین راستا مدیریت شهری تهران، یکی از نهادهایی است که از تغییرات یادشده غافل نمانده و امر اجتماعی و فرهنگی رفتهرفته در مرکز توجه آن قرار گرفته است. بر همین اساس مدیریت فرایند توسعۀ متوازن و پایدار شهر تهران در راستای چشمانداز و اهدافی که باید با مشارکت خود مردم و جلب همکاری سایر نهادها و سازمانهای ذیربط اعم از دولتی، خصوصی و مردمنهاد تحقق یابد، به عنوان رسالت اصلی شهرداری تهران مدنظر قرار گرفت (متوسلي، 1382: 88). در قالب این تغییر رویکرد، توجه به امور اجتماعی و فرهنگی در ساختار و محتوای سازمان شهرداری و به تبع آن در شرح وظایف این سازمان وارد شده، مجموعهای از اقدامات و فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی در دستورکار مدیریت شهری قرار گرفت. شهرداری طبق قانون، موظف به ورود به برخی حوزههای اجتماعی و فرهنگی و ایفای نقش در این حوزهها شد. اما از همان ابتدای عهده‌دار شدن تعهدات مختلف در حوزههای اجتماعی و فرهنگی، مدیریت شهری همواره با ابهامات و مسائلی در این خصوص دست به گریبان بوده است که لزوم آسيبشناسي و بازنگری در این تعهدات را با استناد به قانون شهرداریها ایجاب کرده است.
یکی از مهمترین مسائلِ این حوزه، تعدد و تکثر وظایف اجتماعی و فرهنگیِ تعریف‌شده برای شهرداری تهران است که باعث پراکندگی در این حوزه شده و گاهی به سردرگمی و انفعال در صف و ستاد، بیضابطگی و اعمال سلیقه در اجرا منجر میشود (توسلي، 1399: 46). برای نمونه، نگاهی به برنامۀ دوم توسعۀ شهرداری که در شورای چهارم تصویب شده است، نشان میدهد که برای حوزۀ اجتماعی و فرهنگی، 277 حکم تعریف شده است که این عدد بزرگ با توجه به محدودیت منابع موجب آشفتگی فکری و اعمال سلیقه در مدیران اجرایی میشود (ر.ک: برکپور، 1385). بر همین اساس در چند سال گذشته، ایدۀ بازگشت به مأموریتهای اصلی حوزۀ فرهنگی و اجتماعی شهرداری از سوی برخی از مدیران و پژوهشگران این حوزه مطرح شده است که این ایده با توجه به کاهش بودجه این حوزه و لزوم شناسایی و تحقق اولویتهای کاری آن در سالهای اخیر، بیشتر قوت گرفته است.
همچنین در مواردی شاهد این هستیم که بخشی از مأموریتهای اجتماعی و فرهنگی به دیگر حوزههای مدیریت شهری واگذار شده است. به عنوان نمونه به سازمان زیباسازی میتوان اشاره نمود که با داشتن بیشترین ظرفیت فرهنگی و به عنوان بزرگ‌ترین رسانۀ شهر، تهران امروز زیرمجموعۀ معاونت خدمات شهری است و از ماهیت اجتماعی و فرهنگی برخوردار نیست. هر معاونت و هر بخش شهرداری رأساً و بدون انسجام کار فرهنگی میکند. به عنوان مثال محصول و کالای فرهنگی ترافیک و... در مترو تولید میشود. این در حالی است که باید خوراک و محصول فرهنگی با یک رویه واحد و به صورت علمی، دقیق و اصولی تهیه شود و در اختیار بخشهای مختلف قرار گیرد (ر.ک: کمیته حکمروایی شهری، 1397). بر همین اساس یکی دیگر از مسائل این حوزه، تداخل، ابهام و موازیکاری بین اقدامات اجتماعی و فرهنگیِ سازمان شهرداری و سایر سازمانهای ذینفع است. در بحثهای اجتماعی و فرهنگی کلانشهر و ابرشهر تهران، بیش از 22 دستگاه فرهنگی کار میکند که در این تعدد دستگاهها و نهادها، شناسایی و شفافسازی جایگاه شهرداری تهران و تعیینِ دقیقِ آنچه مربوط به وظیفه ذاتی این سازمان است، امری مهم و ضروری به نظر میرسد.
طبق قانون، شهرداری متولی فرهنگ عمومی شهر است. ارتقای فرهنگ حقوق شهروندی، احترام و تکریم شهروندان اعم از سالمندان، زنان، کودکان و...، توجه به اخلاق شهروندی، بهبود فرهنگ رانندگی و ترافیک از جمله مأموریتهای این سازمان است که لازم است این مأموریتهای اصلی پررنگ شود و در دستورکار قرار گیرد. این در حالی است که شهرداری تهران گاه وظیفۀ سازمان بهزیستی، وزارت ارشاد، بسیج و... را انجام میدهد؛ یعنی وظایف مختلفی را در این حوزه برای خود تعریف کرده است و همین امر باعث شده که از وظایف اصلی خود که فرهنگسازی در عرصههای مختلف، آموزش شهروندی، ارتقای سرمایه اجتماعی و اعتماد است، فاصله گیرد. «به عنوان نمونه بودجه 15.6 میلیارد ریالی افزایش ایمنی اماکن که از خدمات اصلی شهرداری تهران است و عدم توجه به آن در سالهای گذشته که منجر به حادثه پلاسکو شد و خسارت هنگفتی به شهر و اقتصاد آن وارد گردید و بودجه 42 میلیارد ریال ستاد سد معبر شهرداری در مقایسه با بودجه 18.2 میلیارد ریالی ترویج و تکریم فرهنگ ایثار و شهادت و بودجه 151.7 میلیارد ریال کمک به ساخت و توسعۀ مساجد و اماکن مذهبی که هیچکدام کارویژه قانونی شهرداری تهران نبوده‌اند، نشان از انحراف جدی سازمان شهردای تهران از وظایف ذاتی خود بوده است» (همان: 55).
حوزۀ دیگری که شدیداً نیازمند بازتعریف وظایفِ سازمان شهرداری است، حوزۀ آسیبهای اجتماعی است. این آسیبها به قدری گسترش یافته که به یکی از مهمترین دغدغههای کلانشهر تهران در سالهای اخیر تبدیل شده است. در همین راستا بسیاری از مدیران اجتماعی شهرداری بر این عقیدهاند که شهرداری تهران هرچند نقش چندانی در بروز این آسیبها ندارد، امروزه باید پاسخگوی این آسیبها در بخشهای مختلف اعم از اسکان، ساماندهی و... باشد (ر.ک: صالحياميري و دیگران، 1391). بنابراین لازم است به بررسی و تدقیق این مسئله پرداخته شود که نقش سازمان شهرداری در کنترل آسیبهای اجتماعی به چه میزان است و این سازمان مشخصاً در کدام بخش و به چه میزان نقش ایفا کند.
از اینرو در مجموع میتوان اذعان نمود که مدیریت شهری با مسائل و چالشهای مهمی در حوزۀ فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی از جمله: تعدد و پراکندگیِ تعهدات اجتماعی و فرهنگی، انحراف از وظایف ذاتی و قانونی و پرداختن به امور فرعی، موازیکاری و تداخل وظایف با سایر ارگانهای ذیربط، مشخص نبودن مؤلفهها و شاخصهای اولویتداری رو به روست که باید در عرصۀ فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی در شهرها مورد توجه قرارگیرد، مدیریت شهری با گستردگی و تنوع عرصهها و سطوح جامعه هدف (محله، ناحیه، منطقه و شهر)، استفاده نکردن بهینه از تجربههای دیگر کلانشهرهای دنیا، نبود اطلاعات آماری فرهنگی و اجتماعی مناسب در سطح محلات و... دست به گریبان است که این مسائل، اثربخشی اقدامات این سازمان در تمام حوزهها را تحت تأثیر قرار میدهد. بر همین اساس آسيبشناسيِ وظایف اجتماعی و فرهنگیِ مدیریت شهری بر اساس قانون شهرداریها و بازتعریف امر اجتماعی و فرهنگی در چارچوب این قانون، امری لازم و ضروری به نظر میرسد و مطالعۀ حاضر در واقع با چنین هدفی به انجام خواهد رسید.
ادبيات پژوهش
پيشينۀ تجربي
بررسیهاي انجامشدۀ حاضر حاکی از آن است که هیچ پژوهشی مشخصاً به بررسی و بازتعریف وظایف اجتماعی و فرهنگیِ مدیریت شهری در قالب قوانین مربوطه نپرداخته است.
تنها مطالعهای که تاحدودی میتوان آن را به موضوع پژوهش حاضر مرتبط دانست، پژوهشی با عنوان «مطالعۀ تطبیقی وظایف و فعالیتهاي اجتماعی و فرهنگی شهرداري تهران با چهارده کلانشهر جهان» است که روحالله شکوهی بیدهندي در سال 1393 انجام داده است. به طور خلاصه میتوان هدف این تحقیق را شناسایی فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی شهرداریهای کلانشهرهای پیشرفتۀ دنیا و مقایسۀ آن با فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران دانست. شناخت نقاط قوت و ضعف فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و ارائه راهکارهایی به منظور بهبود و ارتقای سطح این فعالیتها، از دیگر اهداف این تحقیق بوده است. در این مطالعه، تجربه فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی مدیریت شهری در چهارده کلانشهر دنیا بررسی و به عنوان الگوی مبنا در نظر گرفته شده است. در انتخاب این چهارده کلانشهر، معیارهای مقایسهپذیری، راهنما بودن و شامل بودن در نظر گرفته شده است. همچنین در دسترس بودن دادههای مربوط به شهرهای برگزیده نیز شرطی مهم برای انتخاب شهرها بوده است.
با توجه به یافتههای این تحقیق، موارد زیر در اکثر کلانشهرهای پیشرفته دنیا، جزء وظایف اصلی شهرداریهاست. این فعالیتها عبارتند از: امور آموزشی، امور بازنشستگان، امور بانوان، امور بیسرپناهها، امور جوانان، امور حمایت از شهروندان، امور سالمندان، امور کتابخانهها، امور کودکان، امور معلولان، امور منابع انسانی/ اشتغال، امور همایشها و نمایشگاهها (تجاری، اقتصادی، صنعتی)، اورژانس، بهداشت عمومی، بهداشت مواد غذایی، توسعۀ اجتماعی، توسعۀ گردشگری، ثبت تولد و ازدواج، فرهنگ و هنر، میراث فرهنگی و ورزش و تفریحات.
طبق نتایج این مطالعه، در تهران برخی از این فعالیتها به صورت کامل و فعال پیگیری میشود. این فعالیتها شاملِ امور بانوان، امور بیسرپناهها، امور کتابخانهها، بهداشت عمومی، بهداشت مواد غذایی، توسعۀ اجتماعی، فرهنگ و هنر و ورزش و تفریحات است. اما بخش دیگری از نتایج این تحقیق نشان داده است که برخی از فعالیتهای اشارهشده که جزء وظایف کلانشهرهای جهان هستند، در برنامههای شهرداری تهران جایی ندارد و یا اینکه به صورت نیمهفعال و ضعیف اجرا
میشود. طبق نتایج، قسمتی از این کاستیها و نواقص به دلیل ضعف قوانین کشوری و یا تحقق نیافتن مدیریت واحد شهری است. این موارد عبارتند از: امور آموزشی، امور بازنشستگان، امور جوانان، امور سالمندان، امور کودکان، امور معلولان، امور منابع انسانی/ اشتغال، بهداشت مواد غذایی، توسعۀ گردشگري، ثبت تولد و ازدواج و میراث فرهنگی.
مباني نظري
مفهوم کانونی در تدوین مبانيِ نظري این پژوهش، مفهوم امر اجتماعی و فرهنگی است. به عبارت بهتر در اینجا نیازمند ابزاری نظري هستیم که به تمیز و تفکیک امر اجتماعی و فرهنگی از سایر امور کمک کند.
بررسي مبانيِ امر فرهنگي حاکي از آن است که به طور کلی در ادبیاتِ جامعهشناسی، فرهنگ در دو معنا به کار رفته است: در معنای شیوۀ کلی زندگی و در معنای قلمروی مجزا که خاصِ فعالیتهای ناب و والای بشری است. در معنای نخست، فرهنگ آن چیزی است که ما را به هم‌گروههایمان پیوند میزند و از غریبهها دور میکند: جهاننگریها و عادات و رمزگان و پنداشتهای مشترک در میان اعضای یک فرهنگ یا خردهفرهنگ. نقطه مقابل این وضعیت، وضعیت تفاوت فرهنگی است. این تلقی از فرهنگ در قرن نوزدهم در اروپا شکل گرفت و حاصل آشنایی اروپاییان با فرهنگهای مختلف در جهان بود و همین تلقی بود که امکان مقایسۀ فرهنگها و شکلگیری رشتۀ انسانشناسی را فراهم ساخت. در این معنا، شیوۀ کلی زندگی یک ملت در فرهنگ آن ملت متجلی و متجسد میشود. در اینجا محققان مختلف بر سویه‌های مختلفی از معنا و ارزش، هنجارها، عرفها، عادات، فعالیتها، مناسک، نمادها، مقولهها، رمزگان، ایدهها، گفتارها، جهاننگریها، ایدئولوژیها و اصول تأکید نهادهاند و همین امر بر ابهام و پیچیدگی معنای فرهنگ در این نوع تحقیقات افزوده است (ر.ک: آشوري، 1386).
در معنای دوم، مقصود از اصطلاح فرهنگ نزد جامعهشناسان، فعالیتهایی خاص یا مصنوعاتی مادی است که ذیل عنوان فرهنگی دستهبندی میشوند؛ مانند اپرا، موسیقی، آوازهای مردمی و سبکهای معماری. در اینجا فرهنگ از دیگر عرصههای زندگی اجتماعی تفکیک میشود و میتوان از مصنوعات و فعالیتهای فرهنگیِ باارزش و مورد نیاز و سازندۀ هویت گروهی صحبت کرد.
درباره امر اجتماعي نيز در یک شرح مختصر میتوان دو تمایز طولی و عرضی براي این مفهوم قائل شد. در «تمایز طولی»، امر اجتماعی از امر فردی و جمعی تفکیک میشود. امر فردی، کارهایی را در بر‌می‌گیرد که فاقد معنا و مقصود اجتماعی است. امر جمعی هرچند در بستری اجتماعی رخ میدهد، معطوف به جامعه و تغییر در ساختارها و هویت مستقل آن نیست. فرض کنیم در مورد فقر، امر جمعی یعنی تشریک‌مساعی گروهی از مردم در کمک به فقرای یک محله و مانند آن. این کار هرچند در جامعه رخ میدهد، معطوف و متوجه جامعه و اصلاح ساختارهای اجتماعی نیست و به‌عنوان نمونه برای تغییر در ساختارهای اجتماعی فقرآفرین، با تکاثر و مانند آن مبارزه نمی‌کند. امر اجتماعی یعنی برای جامعه، وجودی مستقل و ورای جمع جبری افراد قائل شویم. یک کار وقتی به معنای دقیق اجتماعی است که معطوف به آن وجود مستقل صورت پذیرد (ر.ک: نامخواه، 1396).
سطح دیگر، «تمایز عرضی» است. در این سطح از تمایز، تعریف امر اجتماعی عبارت است از امر جاری در بخش اجتماعی از وجود مستقل جامعه. برای هویت مستقل جامعه، بی‌آنکه بخواهیم (یا در اینجا نیاز باشد) دقت‌های نظری روا داریم، دست‌کم چهار بخش کلان را میتوان در نظر گرفت: بخشهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی. کنش‌ها و مسئله‌های جاری در هر بخش از جامعه به معنای عام و مقسمی اجتماعی است؛ اما با دقت بیشتری میتوان این کنش‌ها را به مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم کرد. البته این به معنای استقلال این چهار حوزه و تأثیرات دیالکتیکی آنها بر هم نیست (ووسنو، 1399: 211).
در این معنا، وقتی گفته میشود که مدیریت شهری امروز به امر اجتماعی نیازمند است، یعنی نیازمند توجه به آن بخش و عرصه از حیات اجتماعی است که با آمد و رفت اهالی قدرت، تفاوت چندانی در آن ایجاد نمیشود. یعنی نیازمند تمرکز بر عرصهای از حیات اجتماعی است که تطور و تغییرات در آن لزوماً با انتخابات‌ها رقم نمی‌خورد. وقتی گفته میشود که مدیریت شهری امروز به امر اجتماعی نیازمند است یعنی نیازمند درک این نکته است که سطوحی از بحران‌های اجتماعی وجود دارد که هیچ ارتباط معناداری با اینکه چه کسی وزیر مربوطه است، ندارد. یعنی حیات اجتماعی، عرصه‌هایی دارد که قابل تقلیل به معادلات قدرت نیست. یعنی امر اجتماعی، چیزی است مستقل از امر سیاسی؛ همچنان که چیزی است مستقل از امر اقتصادی.
امر اقتصادی در این معنا بر اموری دلالت دارد که از قِبَلِ آن، سود اقتصادی و مالی حاصل میشود و اصولاً اموری مبتنی بر عقلانیت ابزاریاند. در حالی که امر اجتماعی مبتنی بر عقلانیت ارزشی بوده، مقاصد متفاوتی از قبیلِ معرفتافزایی، فرهنگسازی، حفظ و تقویت ارزشها، اصلاح الگوهای رفتاری و سبکهای زندگی و... را دنبال میکند.
بنابراین در مجموع میتوان اذعان نمود که هرچند امر اجتماعی و امر فرهنگی از هم متمایز بوده، قابل تقلیل به هم نیستند، ارتباط دوسویه و ناگسستنی میان آن برقرار است و طبیعتاً جداسازی این دو حوزه، کارِ شناسایی و تحلیلِ این امور را با چالش مواجه خواهد ساخت. بنابراین در مطالعۀ حاضر، امر اجتماعی و فرهنگی به عنوان یک حوزۀ واحد در نظر گرفته شده و سعی شده است بر اساس بررسیهای اسنادی و نظریِ انجامشده، مدلی مفهومی برای شناسایی و تحلیل آن ساخته شود.
در طراحي اين مدل مفهومي، علاوه بر مباني نظري موضوع، اهدافِ مورد نظر مطالعۀ حاضر نيز مدنظر قرار گرفته و سعي شده است مدل يادشده دقيقاً مطابق با اهداف پژوهش، ساخته و پرداخته شود. بر اين اساس با کمي دقت در عنوان مطالعۀ حاضر ميتوان دريافت که در کل، دو نقطۀ مورد تأکيد در اين عنوان مستتر است که عبارتند از «امر اجتماعي و فرهنگي» و «قانون شهرداريها». به عبارت بهتر در عنوان اين مطالعه، دو معيار مشخص جهت آسيبشناسيِ وظايف اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري مدنظر بوده است: ميزان انطباق اين فعاليتها با امر اجتماعي و فرهنگي (انطباق مفهومي) و ميزان انطباق آن با قانون شهرداريها (انطباق قانوني). انطباق قانوني بر اساس ميزان همخواني فعاليتها با متن قانون شهرداريها در نظر گرفته ميشود و انطباق مفهومي، مطابق با مباني نظري و تجربي موضوع، بر اساس ميزان تمايز فعاليتهاي مورد بررسي از امور جمعي، سياسي و اقتصادي تعريف شده است. اما طي اجماعي که تيم پژوهش با کارشناسان اين حوزه داشت، مقولۀ «تمايز با امر جمعي» به دليل ناکارآمدي و نيز عدم قابليت سنجش از مدل يادشده حذف شده و به جاي آن مقولۀ «تمايز با امر نمايشي»، که طبق ادبيات موضوع، يکي از چالشهاي مهمِ حوزۀ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي محسوب ميشود، به مقولههای مدل اضافه شد.
شکل 1: مدل مفهومی پژوهش
همچنين بعد از مراجعه به ادبيات تجربي موضوع و نيز بررسي چالشهاي موجود در حوزۀ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري، بعد ديگري با عنوان «انطباق سازماني» نيز به مدل يادشده اضافه شد که در واقع اين مفهوم به ميزان اجتناب از موازيکاري سازماني در فعاليتهاي يادشده اشاره دارد.
مدل بالا حاکی از آن است که وظایف، فعالیتها و مأموریتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در وهلۀ اول باید انطباق مفهومی با امر اجتماعی و فرهنگی داشته باشد؛ در وهلۀ دوم خارج از وظایف تعیینشده در قانون شهرداریها نباشد و در نهایت در مرحلۀ آخر، فاقد متولیِ سازمانی دیگر بوده، اتلافِ هزینۀ ناشی از موازیکاریهای سازمانی درباره آن صادق نباشد. در ادامه، تعاريف نظريِ مقولههای اصليِ پژوهش ارائه شده است:
- انطباق مفهومي: اين شاخص همانطور که اشاره شد، متشکل از سه مقولۀ فرعي است. مقولۀ «تمايز با امر نمايشي» به اين مسئله اشاره دارد که فعاليتهاي مورد بررسي تا چه حد آغشته به رويکرد نمايشي بوده، از اهداف اجتماعي و فرهنگيِ واقعي دور ميشود. «تمايز با امر اقتصادي» به اين مسئله اشاره دارد که برخي از فعاليتهاي سازمان شهرداري ممکن است در ظاهر و عنوان به مثابۀ امور اجتماعی و فرهنگی قلمداد شوند، اما در واقع جهتگیری سودآوری و درآمدزایی (برای گروهها، بخشهایی از سازمان یا کل سازمان) بر آنها حاکم باشد. در نهايت «تمايز با امر سياسي» نيز به امور به ظاهر اجتماعی و فرهنگی ميپردازد که در اصل با اهداف سیاسی همانندِ تبلیغات سیاسی، فعالیتهای حزبی و جناحی، کسب قدرت، حفظ قدرت، ارتقای پست و مقام و... به مرحلۀ اجرا در ميآيد.
- انطباق قانوني: اين مفهوم به انطباق و همخوانی فعاليتهاي مورد بررسي با قانون شهرداریها مربوط است. حوزۀ امور اجتماعی و فرهنگی، عرصهای وسیع و بیحد و مرز است و بدیهی است که هر مقولهای صرفاً به این دلیل که در زمرۀ امور اجتماعی و فرهنگی قرار دارد، نمیتواند ذیل وظایف شهرداری قرار گیرد. مهمترین معیاری که میتوان با استناد به آن حدود و ثغور این وظایف را تعیین نمود، قانون شهرداریهاست. بنابراین طبق اين شاخص، که مهمترین شاخص در بازتعریف امر اجتماعی و فرهنگی در مدیریت شهری تهران محسوب میشود، ميزان انطباق تمام فعاليتهاي اجتماعی و فرهنگی شهرداري با قانون شهرداریها مورد سنجش قرار گرفته و اموری که به گفتۀ بسیاری از منتقدان حتی منجر به فاصله گرفتن مدیریت شهری از وظایف اصلی و اساسی خود در سالهای اخیر شده است، شناسايي ميشود.
- انطباق سازماني: اما حتی در بین فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران که منطبق با قانون شهرداریها هستند نیز اموری به چشم میخورد که در زمرۀ وظایف اصلیِ سازمانهای دیگر نیز قرار دارد و پرداختن شهرداری به این امور نهتنها باعث بهبود وضعیت در آن حوزه نشده، بلکه خود به بروز مشکلاتی همچون موازیکاری، عدم مدیریت یکپارچه، تنشهای بینسازمانی و در نهایت اتلاف هزینه نیز منجر میشود. بر همین اساس در مطالعۀ حاضر سعی خواهد شد تا این قسم فعالیتها نیز شناسایی شده و به عنوان پیشنهاد گردد تا در صورت صلاحدید، بازنگری در این حوزه نیز در دستورکار قرار گیرد.
روش تحقيق
روش مورد استفاده در بررسي حاضر، دلفي است. روش دلفی زمانی به کار میرود که براي رسیدن به یک نتیجه کلی درباره یک موضوع خاصی، نیاز به جمعآوري و ترکیب نظرهای متخصصان داشته باشیم. بهویژه زمانی که متخصصان از نظر جغرافیایی از هم فاصله داشته باشند. اسامی متخصصانِ اعضاي هیئت یا پنل2 ناشناخته است، اما مجموع نظرهای آنها درباره موضوع مورد بررسی پس از رسیدن به اجماع یا توافق نظر منتشر خواهد شد (ر.ک: Kim, 2018؛ رضائيان، 1397). این روش با استفاده از جمعآوري نظرهای کارشناسان در دفعات متعدد با استفادۀ متوالی از پرسشنامهها انجام میگیرد و براي نمایاندن همگرایی نظرها و تشخیص اختلاف عقیدهها یا واگرایی آرا به کار میرود. هر تکرار، یک دوره را تشکیل میدهد. به طور کلي روش دلفیِ کلاسیک را با چهار ویژگی اصلی توصیف میکنند: ناشناس بودن شرکتکنندگان، تکرار یا بازگویی3، بازخورد کنترلشده4 و گزارش آماري پاسخ گروه (ر.ک: Rowe & Wright, 1999؛ Skulmoski et al, 2007 ؛ احمدي و ديگران، 1387). اجزا و مراحل انجام بررسي حاضر در قالب روش دلفي به شرح زير بوده است:
- بازگویی یا تکرار: در پژوهش حاضر پس از انجام دور اول و جمعآوري و تحليلِ اطلاعاتِ بهدستآمده از اين دور مشخص شد که به غير از دو مورد جزئي، در ساير مقولههای مورد بررسي، اجماع نظر بين ديدگاههاي کارشناسان برقرار است. قابل ذکر است که در مطالعۀ حاضر، معيار تشخيص اجماع در ديدگاههاي کارشناسان متناسب با ماهيتِ کميِ پژوهش تعريف شده و اختلافنظرهاي زير 15 درصد به عنوان اجماع نظر در نظر گرفته شده است(1). بنابراین دور دوم با توجه به فقدان موارد جدی اختلافنظر میان پاسخدهندگان، تنها به منظور تأیید اجماعِ بهدستآمده از سوی کارشناسان به مرحلۀ اجرا درآمد و طی آن، نتایج دور اولِ به صورت منظم و دستهبندیشده به کارشناسان ارسال شده و با تأیید نتایج از سوی آنها این مطالعه در راند دوم به پایان رسید.
- متخصصان یا کارشناسان: منظور از کارشناسان در اين مطالعه، افرادي هستند که نخست از دانش تخصصي در زمينۀ امور اجتماعي و فرهنگي برخوردارند و دوم، با ابعاد سازماني و قانونيِ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگيِ شهرداري آشنايي کافي دارند. بر همين اساس کارشناسانِ مورد نظر در مطالعۀ حاضر از فهرست پژوهشگران امور اجتماعي و فرهنگيِ مورد تأييد سازمان شهرداري انتخاب شدند که همه دانشآموختگان رشتههاي علوم اجتماعي و اغلب از اساتيد دانشگاهيِ اين رشتهها بوده و حداقل از پنج سال سابقۀ همکاري پژوهشي و مطالعاتي با حوزۀ اجتماعي و فرهنگي شهرداري برخوردار بودهاند. همچنین با توجه به علاقهمندیِ اغلب اين افراد به موضوع مطالعۀ حاضر و همچنین به دلیل ارتباطاتِ علمی و پژوهشیِ این افراد با تیم تحقیق، اغلب آنها مایل به مشارکت در این پژوهش بودهاند.
- ابزار گردآوري دادهها: يکي از مهمترين مراحلِ پژوهش حاضر، ساختن مقیاسی بود که با مدل مفهوميِ پژوهش متناسب بوده، مقولههای این مدل در قالب آن سنجش شود. نکتۀ مهم در اينجا، مشخص کردن وزن و جايگاه هر يک از مقولههای مدل مفهومي در اين مقياس است. به عبارت ديگر اين سؤال مطرح است که آيا هر کدام از مقولهها يا معيارهايي که در مدل مفهومي اشاره شد، در فرايند ارزيابي فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري، وزن يکساني دارند؟ براي پاسخ به اين سؤال، به موضوع و اهداف پژوهش رجوع کرديم. هدف اصليِ پژوهش، بررسي انطباق فعاليتها با قانون شهرداريهاست. بنابراين بديهي است که شاخصِ «انطباق قانوني» معيار اصلي ما، آسيبشناسيِ وظايف اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري است و باید وزن بيشتري در مقياس مورد نظر داشته باشد.
معيار ديگر که در اولويت بعديِ پژوهش است، «انطباق مفهومي» فعاليتها با امر اجتماعي و فرهنگي است که خود متشکل از سه شاخصِ تمايز با امر نمايشي، سياسي و اقتصادي است. اين معيار در مقياس ما، وزن کمتري در مقايسه با انطباق قانوني دارد. در نهايت معيار سوم، «انطباق سازماني» است که مشخصاً در عنوان پژوهش به آن اشاره نشده و طبيعتاً در زمرۀ اهداف اصلي پژوهش نيز قرار ندارد، بلکه تيم پژوهش با استناد به نقدها و چالشهايي که حوزۀ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران با آن مواجه است، به مدل مفهومي اضافه کرده است. بر همين اساس اين معيار کمترين وزن را در بين معيارهاي سهگانه دارد.
در نهايت مقياس نهايي ما از مجموع چهار مقياسِ «تمايز با امر نمايشي» (0 تا 1)، «تمايز با امر سياسي» (0 تا 1)، «تمايز با امر اقتصادي» (0 تا 1) و «عدم موازيکاري سازماني» (0 تا 1) که بر اساس شاخص انطباق قانوني (1 تا 4) وزن گرفتهاند، ساخته شد. اين مقياس، طيفي را شکل ميدهد که کمترين نمرۀ آن صفر و بيشترين نمرۀ آن 16 است.
جدول 1: مقیاس سنجشِ مورد استفاده در پژوهش
شاخصهای اصلی | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | انطباق کلی | ||
شاخصهای فرعی | A انطباق با قانون شهردرای | B تمايز با امر نمايشي | C تمايز با امر سياسي | D تمايز با امر اقتصادي | E عدم موازيکاري بینسازمانی | Z |
مقیاس اندازهگیری | اختصاص نمره در مقیاسِ A=(0-4) | اختصاص نمره در مقیاسِ B=(0-1) | اختصاص نمره در مقیاس C=(0-1) | اختصاص نمره در مقیاس D=(0-1) | اختصاص نمره در مقیاس E=(0-1) |
Z=A(B+C+D+E) Z=(0-16) |
نحوۀ عملکرد مقیاس یادشده به این صورت است که فهرست فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی سازمان شهرداری(2) در قالب پرسشنامۀ دلفی در اختیار کارشناسان قرار میگیرد و هر کارشناس باید به هر کدام از مقولههای مورد بررسی در این فهرست بر اساس پنج معیارِ یادشده، نمرهای اختصاص دهد.
به میزان انطباق آن مقوله با قانون شهرداریها، نمرهای در مقیاس 1 تا 4 اختصاص میدهد که نمرۀ 1 به معنیِ فقدان انطباق، نمرۀ 2 انطباق ضعیف، نمرۀ 3 انطباق نسبی و نمرۀ 4 نشاندهندۀ انطباق کاملِ آن مقوله با قانونِ یادشده است.
همچنین از کارشناسان خواسته میشود که در چهار معیار دیگر بر اساس میزان برخورداریِ مقولۀ مورد بررسی از صفتِ موردنظر، نمرهای در مقیاس 0 تا 1 (یا به عبارتی 0 درصد تا 100 درصد) اختصاص دهند.
در نهایت برای محاسبۀ امتیاز نهاییِ هر مقوله، ابتدا نمرههای بهدستآمده از چهار شاخصِ «تمايز با امر نمايشي»، «تمايز با امر سياسي»، «تمايز با امر اقتصادي» و «عدم موازيکاري بینسازمانی» با نمرۀ بهدستآمده از شاخص انطباق قانونی وزن میگیرد (میانگین نمرۀ انطباق قانونی در میانگین نمرۀ هر کدام از این شاخصها ضرب میشود) و سپس میانگینهای موزون بهدستآمده با هم تجمیع شده، امتیاز نهاییِ آن مقوله را شکل میدهد.
این فرایند هم برای مقولههای اصلی (حوزههای نهگانۀ فعالیتِ اجتماعی و فرهنگی شهرداری) و هم مقولههای فرعی (تکتک فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری) به مرحلۀ اجرا درآمده و امتیازات در هر دو سطح محاسبه شده است.
- روش نمونهگیري: در روش دلفی، اگر متخصصان شرکتکننده در مطالعه شناختهشده نباشند، از روش نمونهگیري گلوله برفی5 استفاده میشود (ر.ک: احمدي و ديگران، 1387)، اما اگر متخصصان شناختهشده باشند، از روش نمونهگیري مبتنی بر هدف استفاده میشود و اگر تعداد متخصصان شناختهشده زیاد باشد، از نمونهگیري تصادفی استفاده میشود (ر.ک: فتحی، 1383). در مطالعۀ حاضر به دو دلیل از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شده است: اول اینکه فهرست متخصصان در اختیار تیم تحقیق بوده و به عبارتی متخصصان برای اعضای تیم شناختهشده بودند. دوم اینکه استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند به محقق اجازه داد تا با اتکا به شناختِ قبلی خود از کارشناسان و سابقۀ مطالعاتی آنها، افرادی را انتخاب کند که به دانش و تخصص آنها درباره موضوع مورد بررسی اطمینان کافی دارد و همچنین با توجه به ارتباطات قبلی با این افراد، امکان جلب مشارکت آنها در پژوهش فراهم بود.
- روايي و پايايي: کنترل روایی و پایایی روش دلفی آسان نیست، با اين حال با استفاده از ترفندهايي ميتوان به بهبود اين وضعيت کمک کرد. استفاده از پرسشنامه‌هاي پیدرپی و انتخاب شرکتکنندگانی که درباره موضوع مورد بررسی تخصص داشته، علاقهمند به شرکت در فرآیند دلفی هستند، میتواند به افزایش روایی محتواي دلفی کمک کند (Goodman, 1987: 141). این دو مقوله در پژوهش حاضر مدنظر قرار گرفته و همانطور که اشاره شد، افرادی به عنوان کارشناس انتخاب شدند که از دانش و تخصص آنها و هم تمایلشان به مشارکت در پژوهش اطمینان کافی وجود داشت. البته به اين نکته هم بايد توجه داست که در نهایت اعتبار نتایج حاصل از روش دلفی، تحت تأثیر میزان پاسخدهی است (Goodman, 1987: 142). این معیار نیز در پژوهش حاضر، نمودِ صد درصدی داشته و همانطور که اشاره شد، به دلیلِ سابقۀ ارتباط علمی و حرفهایِ تیم پژوهش با اغلب کارشناسان، میزان پاسخدهی به پرسشنامهها کامل بوده است.
يافتههاي پژوهش
همانطور که در بخش روش تحقيق اشاره شد، در مطالعۀ حاضر، فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري در قالب روش دلفي ارزيابي شده است. اين فعاليتها در مجموع شامل نه حوزۀ فعاليتيِ مجزا(3) است که از شرح وظايف سازمان شهرداري و نيز گزارش عملکرد اجتماعي و فرهنگي اين سازمان استخراج شده و پس از تأييد سازمان، در اين پژوهش بررسي شده است. بنابراين در گزارش يافتهها نيز سعي شده است که در مرحلۀ اول، فعاليتهاي مربوط به هر کدام از حوزههاي نهگانۀ يادشده به صورت جداگانه بررسي شود و در مرحلۀ دوم، اين حوزهها به صورت مقايسهاي بررسي گردد و اولويتبنديِ آنها بر اساس شاخصهاي پژوهش ارائه شود.
جدول 2: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ دینی و مذهبی
در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
افزایش آگاهیهای دینی شهروندان | 2.73 | 0.62 | 0.70 | 0.86 | 0.37 | 6.96 |
فضاسازی معنوی و دینی و انقلابی شهر | 2.90 | 0.48 | 0.63 | 0.62 | 0.52 | 6.53 |
ترویج سبک زندگی ایرانی- اسلامی | 2.67 | 0.61 | 0.69 | 0.78 | 0.32 | 6.41 |
ترویج فرهنگ اسلامی با محوریت مجالس و هیئت مذهبی | 2.10 | 0.56 | 0.60 | 0.58 | 0.42 | 4.54 |
ترویج فرهنگ ایثار و شهادت | 2.20 | 0.49 | 0.53 | 0.68 | 0.30 | 4.40 |
ترویج فرهنگ قرآن و نماز | 1.80 | 0.54 | 0.64 | 0.80 | 0.34 | 4.18 |
ترویج فرهنگ عفاف و حجاب | 1.33 | 0.53 | 0.59 | 0.74 | 0.28 | 2.85 |
احیای امر به معروف و نهی از منکر | 1.27 | 0.57 | 0.50 | 0.70 | 0.33 | 2.67 |
حوزۀ ديني و مذهبي (مجموع مقولهها) | 2.12 | 0.55 | 0.61 | 0.72 | 0.36 | 4.75 |
اطلاعات جدول (2) حاکي از آن است که بخش اعظم فعاليتهاي ديني و مذهبي شهرداري تهران، انطباق کافي با متن قانون شهرداريها ندارد و به عبارتي خارج از وظايف اساسي شهرداري (به گونهاي که در قانون قيد شده است) ميباشد. مطابق با نتايج بهدستآمده، از میان مقولههای مورد بررسي، سه مقولۀ «انجام فعالیتهای تبلیغی در راستای فضاسازی معنوی و دینی و انقلابی شهر»، «اطلاعرسانی و افزایش آگاهیهای شهروندان درباره مسائل دینی» و «ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی»، بيشترين و دو مقولۀ «احیای امر به معروف و نهی از منکر» و «ترویج فرهنگ عفاف و حجاب»، کمترين همخواني را با وظايف ذاتي شهرداري نشان ميدهد.
همچنين بخش ديگري از اطلاعات جدول بالا بيانگر اين است که در بخش قابل توجهي از فعاليتهاي ديني و مذهبي شهرداري تهران، نوعي موازيکاري و تداخل وظايف با ساير سازمانها و دستگاهها مشاهده ميشود. طبق اين نتايج، کمترين ميزان موازيکاري در دو مقولۀ «انجام فعالیتهای تبلیغی در راستای فضاسازی معنوی و دینی و انقلابی شهر» و «اجرای طرحهای توسعه و ترویج فرهنگ اسلامی و قرآنی با محوریت مجالس و هیئتهای مذهبی» و بيشترين ميزان آن به ترتيب در مقولههای «ترویج فرهنگ عفاف و حجاب»، «ترویج فرهنگ ایثار و شهادت»، «ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی»، «احیای امر به معروف و نهی از منکر» و «ترویج فرهنگ قرآن، نماز و معارف اسلامی» قابل رديابي است.
درباره انطباق مفهوميِ فعاليتهاي ديني و مذهبي شهرداري با امر اجتماعي و فرهنگي نيز نتايج حاکي از آن است که اين حوزه از فعاليتهاي سازمان شهرداري، بيشترين تمايز را با امر اقتصادي و سپس با امر سياسي احراز کرده و از سوي ديگر بيشترين تداخل را با امر نمايشي نشان ميدهد.
همچنین از آنجا که فعالیتهای مورد بررسی بر اساس امتیاز نهایی در جدول مرتب شده، اولویتبندیِ فعالیتهای حوزۀ دینی- مذهبی را میتوان برحسب ترکیبِ شاخصهای سهگانه (انطباق قانونی، مفهومی و سازمانی) مشاهده نمود.
جدول 3: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ ورزش در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
ارائه خدمات ورزشی | 3.70 | 0.81 | 0.80 | 0.83 | 0.61 | 11.29 |
برگزاری مسابقات ورزشي | 3.60 | 0.77 | 0.91 | 0.80 | 0.43 | 10.48 |
برگزاری دورههای آموزشی | 3.10 | 0.79 | 0.81 | 0.79 | 0.46 | 8.84 |
برگزاری گردهماییهاي ورزشي | 3.00 | 0.71 | 0.87 | 0.77 | 0.50 | 8.55 |
برگزاری نمایشگاههاي ورزشي | 2.90 | 0.75 | 0.84 | 0.74 | 0.53 | 8.29 |
برگزاری همایشها و جشنوارهها | 3.00 | 0.75 | 0.75 | 0.71 | 0.55 | 8.28 |
برگزاری جلسهها و نشستها | 2.40 | 0.73 | 0.78 | 0.90 | 0.58 | 7.18 |
برگزاری تورها و بازدیدهاي ورزشي | 2.30 | 0.69 | 0.72 | 0.86 | 0.49 | 6.35 |
حوزۀ ورزش (مجموع مقولهها) | 3.00 | 0.75 | 0.81 | 0.80 | 0.52 | 8.64 |
در جدول (3)، فعالیتهای حوزۀ ورزش برحسب امتیاز نهایی که از مجموع شاخصهای سهگانه کسب کردهاند، مرتب شده است. طبق نظر کارشناسان، حوزۀ فعالیتهای ورزشی شهرداری، انطباق نسبی با قانون شهرداریها دارد و میانگین نمرۀ مقولهها در این شاخص (3.00) تاحدودی مؤید این ادعاست. بر این اساس مطابق با آرای کارشناسان، دو مقولۀ «ارائه خدمات ورزشی» و «برگزاری مسابقات ورزشي»، بیشترین و مقولههای «برگزاری تورها و بازدیدهاي ورزشي» و «برگزاری جلسهها و نشستهاي ورزشي»، کمترین نمره را در شاخص انطباق قانونی دریافت کردهاند. سایر مقولهها نیز از این منظر در رتبههای میانی قرار گرفتهاند.
میانگینِ بهدستآمده در شاخص انطباق سازمانی، نمرۀ 52/0 را نشان میدهد. از این منظر، بیشترین میزان موازیکاری از نظر کارشناسان مربوط به مقولههای «برگزاری مسابقات ورزشي» و «برگزاری دورههای آموزشی» است و کمترین میزان آن در دو مقولۀ «ارائه خدمات ورزشی» و «برگزاری جلسهها و نشستهاي ورزشي» قابل مشاهده است.
این یافتهها همچنین نشان میدهد که فعالیتهای سازمان شهرداری در حوزۀ ورزش، انطباق مفهومی بالایی با امر اجتماعی و فرهنگی دارد. فعالیتهای یادشده از این منظر، بیشترین فاصله را با امر سیاسی و اقتصادی (به ترتیب با میانگینِ نمرۀ 81 و 80 درصد) و کمترین فاصله را با امر نمایشی (با میانگین نمرۀ 75 درصد) نشان می‌دهند.
جدول 4: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ فرهنگی در قالب شاخصهای سهگانه
| انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
فرهنگسازي تکالیف شهروندی | 4.00 | 0.83 | 0.80 | 0.86 | 0.71 | 12.80 |
اجرای جشنوارههای فرهنگی | 3.9 | 0.72 | 0.74 | 0.75 | 0.40 | 10.18 |
ترویج فرهنگ و ادب فارسی | 3.4 | 0.78 | 0.85 | 0.81 | 0.47 | 9.89 |
نکوداشت مناسبت‌ها | 3.7 | 0.67 | 0.69 | 0.70 | 0.55 | 9.66 |
حوزۀ فرهنگی (مجموع مقولهها) | 3.75 | 0.75 | 0.77 | 0.80 | 0.53 | 10.69 |
اطلاعات جدول (4) نشان میدهد که از نظر کارشناسان حوزۀ فعالیتهای فرهنگی، شهرداری، انطباق بالایی با قانون شهرداریها دارد و میانگین نمرۀ مقولهها در این شاخص (3.75) کاملاً گویای این وضعیت است. طبق آرای کارشناسان، مقولۀ «اطلاعرسانی و فرهنگسازي درباره حقوق و تکالیف شهروندی» با میانگین نمرۀ 4، انطباق کامل با وظایف قانونی شهرداری دارد. «اجرای جشنوارههای آیینی، فرهنگی و هنری و تجسمی» و «نکوداشت مناسبت‌ها و شخصيتهاي دینی، ملی و انقلابی» به ترتیب با کسب میانگینهای 3.9 و 3.7 در رتبههای بعدی قرار گرفتهاند و در رتبۀ آخر نیز مقولۀ «ترویج فرهنگ و ادب فارسی» با میانگین نمرۀ 3.4 جای گرفته است.
میانگینِ نمرۀ انطباق سازمانی، عدد 53/0 است که نشان میدهد بخش زیادی از فعالیتهای فرهنگي شهرداری نیز از منظر کارشناسان دچار موازیکاریهای سازمانی است. بیشترین میزان موازیکاری از منظر کارشناسان مربوط به مقولههای «اجرای جشنوارههای آیینی، فرهنگی و هنری و تجسمی» و «ترویج فرهنگ و ادب فارسی» است و کمترین میزان آن به مقولۀ «اطلاعرسانی و فرهنگسازي درباره حقوق و تکالیف شهروندی» مربوط است. از سوی دیگر طبق نتایج، فعالیتهای سازمان شهرداری در حوزۀ فرهنگي، انطباق مفهومی نسبتاً بالایی با امر اجتماعی و فرهنگی دارد. فعالیتهای یادشده از این منظر، بیشترین فاصله را با امر اقتصادی (با میانگینِ 80 درصد) و کمترین فاصله را با امر نمایشی (با میانگین نمرۀ 75 درصد) نشان میدهد. اولویتبندیِ فعالیتهای حوزۀ فرهنگیِ سازمان شهرداری بر اساس امتیاز نهاییِ کسبشده از ترکیب شاخصها (قانونی -مفهومی- سازمانی) نیز در جدول قابل مشاهده است.
جدول 5: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ بانوان در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
توانمندسازی زنان سرپرستخانوار | 3.70 | 0.81 | 0.79 | 0.77 | 0.60 | 10.99 |
فعالیتهای هنری حوزه بانوان | 2.90 | 0.70 | 0.82 | 0.84 | 0.58 | 8.53 |
فعالیتهای آموزشی حوزه بانوان | 3.00 | 0.78 | 0.64 | 0.73 | 0.58 | 8.19 |
جشنها و مراسم در حوزه بانوان | 2.80 | 0.74 | 0.75 | 0.69 | 0.56 | 7.67 |
تورها و بازدیدهای موزه بانوان | 2.40 | 0.63 | 0.71 | 0.66 | 0.63 | 6.31 |
بازدید از خانواده شهدا و جانبازان | 2.20 | 0.66 | 0.67 | 0.81 | 0.53 | 5.87 |
حوزۀ بانوان (مجموع مقولهها) | 2.83 | 0.72 | 0.73 | 0.75 | 0.58 | 7.87 |
بر اساس اطلاعات جدول (5)، بخش قابل توجهی از فعاليتهاي سازمان شهرداری در حوزۀ بانوان، انطباق کافي با متن قانون شهرداريها ندارد و به عبارتي خارج از وظايف اساسي شهرداري محسوب میشود. از این منظر، مقولۀ «فعالیتهای حوزه توانمندسازی بانوان سرپرست خانوار و سایر مددجویان» با میانگین نمرۀ 3.70، بيشترين و دو مقولۀ «بازدید از خانواده شهدا و جانبازان» و «تورها و بازدیدهای موزه بانوان» به ترتیب با میانگین نمرۀ 2.20 و 2.40، کمترين همخواني را با وظايف ذاتي شهرداري نشان ميدهد. همچنين اطلاعات جدول بيانگر اين است که در فعاليتهاي مرتبط با حوزۀ بانوان نیز نوعي موازيکاري و تداخل وظايف بین سازمان شهرداری و ساير سازمانها و دستگاهها قابل مشاهده است. طبق اين نتايج، کمترين ميزان موازيکاري در دو مقولۀ «تورها و بازدیدهای موزه بانوان» و «فعالیتهای حوزه توانمندسازی بانوان سرپرست خانوار و سایر مددجویان» و بيشترين ميزان آن در مقولۀ «بازدید از خانواده شهدا و جانبازان» قابل رديابي است. درباره انطباق مفهوميِ فعاليتهاي حوزۀ بانوان نيز نتايج حاکي از آن است که اين حوزه از فعاليتهاي سازمان شهرداري، بيشترين تمايز را با امر اقتصادي احراز کرده و از سوي ديگر، بيشترين تداخل را با امر نمايشي نشان ميدهد که البته این میزان نیز در مقایسه با حوزههای دیگر چندان زیاد به نظر نمی‌رسد.
جدول 6: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ سلامت در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
آموزش فرهنگ حفظ محیطزیست | 3.60 | 0.78 | 0.81 | 0.77 | 0.61 | 10.69 |
آموزش پیشگیری از رفتار پرخطر | 3.40 | 0.80 | 0.75 | 0.83 | 0.51 | 9.83 |
آموزش ترویج فرهنگ سلامت | 3.30 | 0.74 | 0.77 | 0.79 | 0.58 | 9.50 |
آموزشهای سلامت شهروندی | 3.20 | 0.72 | 0.80 | 0.79 | 0.54 | 9.12 |
فعالیتهای آموزش بهداشت روانی | 3.00 | 0.76 | 0.77 | 0.82 | 0.56 | 8.73 |
حوزۀ سلامت (مجموع مقولهها) | 3.30 | 0.76 | 0.78 | 0.80 | 0.56 | 9.57 |
اطلاعات جدول بالا حاکي از آن است که فعاليتهاي سازمان شهرداري در حوزۀ سلامت، انطباق نسبي با قانون شهرداريها دارد. ميانگين نمرههایي که کارشناسان به مقولههای پنجگانۀ اين حوزه ارائه کردهاند، عدد 3.30 را نشان ميدهد که اگر در مقياس 1 تا 4 تفسير شود، در مقولۀ انطباقِ «قوي» دستهبندي ميشود. همچنين ميانگين نمرههای تخصيصيافته به شاخصِ «انطباق مفهومي»، عدد 0.78 را نشان ميدهد که بيانگر انطباق نسبتاً بالاي فعاليتهاي حوزۀ سلامت با مفهوم امر اجتماعي و فرهنگي از منظر کارشناسان است. اما همانطور که مشاهده ميشود، شاخص انطباق سازماني، وضعيت نسبتاً متفاوتي دارد و ميانگين نمرههای بهدستآمده در اين شاخص (56 درصد) حاکي از آن است که بخش مهمی از فعاليتهاي سازمان شهرداري در حوزۀ سلامت به صورت موازي با فعاليت برخي ديگر از سازمانها انجام ميشود. بيشترين ميزان موازيکاري در اين حوزه به مقولۀ «فعالیتهای آموزش پیشگیری از رفتارهای پرخطر» و کمترين ميزان آن در مقولۀ «فعالیتهای آموزشی ارتقای فرهنگ حفظ محیطزیست» قابل رديابي است.
جدول 7: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ آموزش و مشارکتهای شهروندی
در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
بخش آموزشهای شهروندی | 2.50 | 0.47 | 0.50 | 0.56 | 0.72 | 5.63 |
بخش حمایت از مدارس | 2.80 | 0.42 | 0.40 | 0.41 | 0.75 | 5.54 |
بخش مراسم شهروندی | 2.00 | 0.54 | 0.52 | 0.51 | 0.70 | 4.54 |
بخش مسابقات شهروندی | 2.00 | 0.49 | 0.58 | 0.53 | 0.64 | 4.48 |
بخش اردوها و بازدیدها | 1.90 | 0.46 | 0.53 | 0.61 | 0.62 | 4.22 |
بخش جلسهها و نشستها | 1.80 | 0.52 | 0.47 | 0.49 | 0.59 | 3.73 |
مشارکتهای شهروندی (مجموع مقولهها) | 2.17 | 0.48 | 0.50 | 0.52 | 0.64 | 4.71 |
طبق اطلاعات جدول (7)، بخش اعظم فعاليتهاي شهرداري تهران در حوزۀ آموزش و مشارکتهاي شهروندي، انطباق کافي با متن قانون شهرداريها ندارد. طبق نتایج، از میان مقولههای مورد بررسي، مقولۀ «فعالیتهای بخش مدارس (حمایت از مدارس)» با ميانگين نمرۀ 2.80، بيشترين و دو مقولۀ «فعالیتهای بخش جلسهها و نشستها» و «فعالیتهای بخش اردوها و بازدیدها» به ترتيب با ميانگين نمرههای 1.80 و 1.90، کمترين همخواني را با وظايف ذاتي شهرداري نشان ميدهد. درباره انطباق مفهومي نيز میانگینِ نمرۀ 0.50 حاکي از آن است که اين حوزه از فعاليتهاي سازمان شهرداري در مقايسه با ساير حوزهها، انطباق مفهومي به مراتب کمتري با امر اجتماعي و فرهنگي دارد.
اما بخش ديگري از اطلاعات جدول (7) بيانگر اين است که موازيکاري و تداخل با وظايف ساير سازمانها و دستگاهها در اين حوزه، کمتر از حوزههاي فعاليتي ديگر است. به طور کلي حوزۀ آموزش و مشارکتهاي شهروندي با کسب ميانگينِ نمرۀ 0.64، انطباق سازماني بيشتري در مقايسه با ساير حوزههاي مورد بررسي دارد.
جدول 8: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ پژوهش و مطالعات
در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
مطالعات مرتبط با نیازهای شهر | 3.30 | 0.87 | 0.75 | 0.81 | 0.81 | 10.69 |
تهیه پیوست اجتماعی طرحها | 3.20 | 0.79 | 0.83 | 0.78 | 0.84 | 10.37 |
اجراي افکارسنجی و نظرسنجي | 3.50 | 0.85 | 0.77 | 0.83 | 0.51 | 10.36 |
ايجاد پایگاه دادهها | 3.00 | 0.82 | 0.85 | 0.75 | 0.60 | 9.06 |
حمايت از پاياننامه دانشجويي | 2.50 | 0.77 | 0.80 | 0.73 | 0.45 | 6.88 |
حوزۀ پژوهش و مطالعات (مجموع مقولهها) | 3.10 | 0.82 | 0.80 | 0.78 | 0.67 | 9.42 |
از نظر کارشناسان، حوزۀ فعاليتهاي پژوهش و مطالعات اجتماعي و فرهنگيِ شهرداری، انطباق نسبتاً بالایی با قانون شهرداریها دارد و میانگین نمرۀ مقولهها در این شاخص (3.10) گویای این وضعیت است. از منظر انطباق سازمانی بايد اشاره کرد که اين حوزه از فعاليتهاي شهرداري با کسب ميانگين نمرۀ 0.67 از آراي کارشناسان، کمترين ميزان تداخل و موازيکاري با وظايف ساير ارگانها را نشان ميدهد. طبق این یافتهها، حدود 67 درصد از فعاليتهاي پژوهشي و مطالعاتي سازمان شهرداري تنها مختص همين سازمان بوده و به طور موازي در دستورکار سازمانهاي ديگر قرار ندارد. در حوزۀ انطباق مفهومي نيز فعاليتهاي حوزۀ پژوهش و مطالعات اجتماعي و فرهنگي، بالاترين ميانگين نمره (0.80) را در بين حوزههاي مورد بررسي داشته است که نشان ميدهد فعاليتهاي انجامگرفته در اين حوزه، انطباق مفهومي بالايي با امر اجتماعي و فرهنگي دارد.
جدول 9: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ آسیبهای اجتماعی
در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
تشويق دستگاهها به مشارکت | 3.40 | 0.71 | 0.70 | 0.80 | 0.58 | 9.52 |
اصلاح فضاهاي بيدفاع شهري | 3.00 | 0.75 | 0.79 | 0.73 | 0.62 | 8.67 |
خدمات پیشگیری از آسیبها | 3.00 | 0.76 | 0.78 | 0.76 | 0.52 | 8.46 |
توانمندسازی آسیبدیدگان اجتماعی | 3.10 | 0.68 | 0.74 | 0.81 | 0.48 | 8.40 |
حوزۀ آسیبهای اجتماعی (مجموع مقولهها) | 3.12 | 0.72 | 0.75 | 0.77 | 0.55 | 8.70 |
اطلاعات جدول (9) نشان میدهد که از منظر کارشناسان، فعالیتهای شهرداری در حوزۀ آسیبهای اجتماعی، انطباق نسبی با قانون شهرداریها دارد و میانگین نمرۀ مقولهها در این شاخص (3.12) تاحدودی مؤید این ادعاست. از این منظر، مقولۀ «تشويق دستگاههاي ذيربط به مشارکت در پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي» مطابق با آرای کارشناسان، بیشترین و دو مقولۀ «توسعه خدمات پیشگیری از آسیبهای اجتماعی» و «فعاليتهاي مرتبط با اصلاح کالبدي و کاهش فضاهاي بيدفاع شهري»، کمترین نمره را در شاخص انطباق قانونی دریافت کردهاند.
همچنین شاخصِ انطباق سازمانی، میانگینِ نمرۀ 55/0 را نشان میدهد و حاکی از آن است که بخش زیادی از فعالیتهای سازمان شهرداری در حوزۀ آسیبهای اجتماعی نیز از منظر کارشناسان دچار موازیکاریهای سازمانی است. بیشترین میزان موازیکاری به ترتیب مربوط به مقولههای «توانمندسازی آسیبدیدگان اجتماعی و قشرهاي در معرض آسیب» و «توسعۀ خدمات پیشگیری از آسیبهای اجتماعی» است. شاخص انطباق مفهومی نیز میانگینِ 0.75 را برای حوزۀ آسیبهای اجتماعی نشان میدهد.
جدول (9) همچنین اولویتبندیِ فعالیتهای حوزۀ آسیبهای اجتماعی را برحسب امتیاز نهاییِ کسبشده از ترکیب شاخصهای سهگانه (انطباق قانونی، مفهومی و سازمانی) نمایش میدهد.
جدول 10: ارزیابی فعالیتهای مربوط به حوزۀ توسعۀ فضاها
در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | ||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | ||
توسعۀ فضاهای رفاهی | 3.50 | 0.79 | 0.73 | 0.78 | 0.60 | 10.15 |
توسعۀ فضاهای هنری | 3.30 | 0.75 | 0.81 | 0.81 | 0.59 | 9.77 |
توسعۀ فضاهای سلامت | 3.10 | 0.82 | 0.77 | 0.75 | 0.54 | 8.93 |
توسعۀ فضاهای ورزشی | 3.10 | 0.71 | 0.84 | 0.79 | 0.53 | 8.90 |
توسعۀ فضاهای فرهنگی | 3.20 | 0.67 | 0.69 | 0.73 | 0.64 | 8.74 |
توسعۀ فضاهای دینی | 2.80 | 0.64 | 0.66 | 0.74 | 0.50 | 7.11 |
حوزۀ توسعۀ فضاها (مجموع مقولهها) | 3.17 | 0.73 | 0.75 | 0.76 | 0.57 | 8.91 |
طبق اطلاعات جدول بالا، از بین مقولههای مورد بررسی در حوزۀ توسعۀ فضاها، توسعۀ فضاهای رفاهی و خدماتی با کسب میانگینِ نمرۀ 3.5، بیشترین و توسعۀ فضاهای دینی با کسب میانگینِ نمرۀ 2.80، کمترین انطباق را با وظایف قانونی سازمان شهرداری نشان میدهد. میانگین نمرۀ مقولهها در شاخص انطباق سازمانی، عدد 0.57 را نشان میدهد که از این منظر، بیشترین تداخل مربوط به توسعۀ فضاهای دینی و کمترین تداخل مربوط به توسعۀ فضاهای فرهنگی است.
تا اینجا، یافتههای حاصل از بررسی جداگانۀ هر کدام از حوزههای نهگانۀ فعالیت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران ارائه شد. در ادامه، جدول (11) وضعیتِ کلیِ فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری را در یک قاب نمایش میدهد.
جدول 11: ارزیابی حوزههای فعالیت اجتماعي و فرهنگي
شهرداري تهران در قالب شاخصهای سهگانه
فهرست فعاليتها | انطباق قانوني | انطباق مفهومي | انطباق سازماني | امتياز نهايي | |||||||||
وزن | تمايز با امر نمايشي | تمايز با امر سياسي | تمايز با امر اقتصادي | عدم موازيکاري | |||||||||
حوزۀ فرهنگی | 3.75 | 0.75 | 0.77 | 0.80 | 0.53 | 10.69 | |||||||
حوزۀ سلامت | 3.30 | 0.76 | 0.78 | 0.80 | 0.56 | 9.57 | |||||||
حوزۀ پژوهش و مطالعات | 3.10 | 0.82 | 0.80 | 0.78 | 0.64 | 9.42 | |||||||
حوزۀ توسعۀ فضاها | 3.17 | 0.73 | 0.75 | 0.76 | 0.57 | 8.91 | |||||||
حوزۀ آسیبهای اجتماعی | 3.12 | 0.72 | 0.75 | 0.77 | 0.55 | 8.70 | |||||||
حوزۀ ورزش | 3.00 | 0.75 | 0.81 | 0.80 | 0.52 | 8.64 | |||||||
حوزۀ بانوان | 2.83 | 0.72 | 0.73 | 0.75 | 0.58 | 7.87 | |||||||
حوزۀ دینی و مذهبی | 2.12 | 0.55 | 0.61 | 0.72 | 0.36 | 4.75 | |||||||
حوزۀ مشارکتهای اجتماعی | 2.17 | 0.48 | 0.50 | 0.52 | 0.67 | 4.71 | |||||||
فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی (مجموع مقولهها) | 2.72 | 0.64 | 0.65 | 0.66 | 0.51 | 8.67 | |||||||
اطلاعات جدول بالا به چند نکتۀ مهم درباره وضعیتِ کلیِ فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران اشاره دارد که به طور خلاصه عبارتند از:
- فعالیتهایی که سازمان شهرداری تهران ذیل عنوان اجتماعی و فرهنگی انجام میدهد، انطباق کاملی با قانون شهرداریها ندارد. میانگین شاخص انطباق قانونی، عدد 2.72 را نشان میدهد. با توجه به اینکه این عدد در مقیاس 1 تا 4 محاسبه شده است، میتوان نتیجه گرفت که کارشناسان حدوداً 57 درصد از 100 درصد نمرۀ ممکن را به این شاخص دادهاند. یا برای درک بهتر موضوع با تسامح اینگونه میتوان عنوان کرد که از منظر کارشناسان، حدود 43 درصد از فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، خارج از وظایف قانونی و ذاتیِ این سازمان است.
- فعالیتهای اجتماعی و فرهنگیِ شهرداری تهران، انطباق نسبی با امر اجتماعی و فرهنگی دارد. میانگینِ نمرۀ بهدستآمده از مقولههای سهگانۀ انطباق مفهومی (تمایز با امر نمایشی، تمایز با امر سیاسی و تمایز با امر اقتصادی)، عدد 0.65 را نشان میدهد. این عدد بیانگر آن است که از منظر کارشناسان هرچند اقدامات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، انطباق کامل با امر اجتماعی و فرهنگی ندارد و گاه آغشته به برخی اغراض نمایشی، سیاسی و اقتصادی است، درمجموع میتوان اذعان نمود که انطباق نسبی میان این امور با امر اجتماعی و فرهنگی به معنای جامعهشناختی آن وجود دارد.
- فعالیتهای اجتماعی و فرهنگیِ شهرداری تهران، انطباق سازمانی ضعیفی دارد. میانگینِ نمرۀ محاسبهشده برای این شاخص، عدد 0.51 را نمایش میدهد. این وضعیت حاکی از آن است که در بخش قابل توجهی از فعالیتهای اجتماعی و فرهنگیِ شهرداری تهران، نوعی موازیکاری با وظایف سایر سازمانها مشهود است. در اینجا نیز به منظور سهولت در درک موضوع میتوان اینگونه عنوان کرد که بر اساس میانگین بهدستآمده، نزدیک به نیمی از فعالیتهایی که ذیل عنوان اجتماعی و فرهنگی توسط شهرداری تهران به مرحله اجرا درمیآید، به طور موازی در دستورکار سایر سازمانها و دستگاهها نیز قرار دارد.
- فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، وضعیتِ متوسطی از مجموعِ شاخصهای سهگانه (انطباق قانونی، مفهومی و سازمانی) را به نمایش میگذارد. میانگینِ امتیاز نهایی محاسبهشده برای مجموعِ فعالیتهای اجتماعی و فرهنگیِ سازمان شهرداری، عدد 8.67 را نشان میدهد. با توجه به اینکه این نمره در مقیاس 0 تا 16 محاسبه شده است(4)، ميتوان اذعان نمود که طبق نتايج اين بررسي، فعاليتهاي حوزۀ اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران، انطباق قانوني -مفهومي- سازمانيِ متوسط و حتي ضعيف، با امر اجتماعي و فرهنگي دارد. از اینرو بازنگري و تغيير در اين حوزه از فعاليتها و وظايف سازمان شهرداري ضروري به نظر ميرسد.
اما بديهي است که انجام هرگونه بازنگري و يا به تعبيري غربالگري در وظايف اجتماعي و فرهنگي سازمان شهرداري، مستلزم بررسيهاي مقايسهاي و اولويتبنديِ حوزههاي فعاليتي برحسب شاخصهاي مورد بررسي است. براي اين منظور در ادامه، اولويتبنديِ حوزههاي نهگانۀ فعاليت اجتماعي و فرهنگيِ شهرداري تهران بر اساس شاخصهاي سهگانه (انطباق قانوني، انطباق مفهومي و انطباق سازماني) و همچنين بر اساس امتياز نهايي در قالب نمودارهاي مربوطه نمايش داده شده است.
شکل 2: نمودار اولویتبندی حوزههاي فعاليت اجتماعي و فرهنگي شهرداري
بر اساس ميزان انطباق قانوني
اطلاعات نمودار بالا حاکی از آن است که هیچ کدام از حوزههای نهگانۀ مورد بررسی، نمرۀ کامل (میانگینِ نمرۀ 4) از شاخص انطباق قانونی کسب نکردهاند. با نگاهی به ترکیب نمرههای بهدستآمده میتوان دریافت که حوزههای مورد بررسی از منظر شاخص انطباق قانونی در 4 سطح، شاملِ انطباق مطلوب، انطباق متوسط، انطباق ضعیف و انطباق خیلی ضعیف قابل دستهبندياند.
بر این اساس میتوان اذعان نمود که فعالیتهای «حوزۀ فرهنگیِ» شهرداری، انطباق بالایی با قانون شهرداریها دارد و بیشترین نزدیکی را به وظایف قانونیِ شهرداری نشان میدهد. در سطح دوم، فعالیتهای حوزههای سلامت، توسعۀ فضاها، آسیبهای اجتماعی و مطالعات و پژوهش قرار دارد که میزان انطباق متوسط با وظایف قانونی شهرداری دارد. در سطح سوم، فعالیتهای حوزۀ ورزش و حوزۀ بانوان قرار گرفته که انطباق قانونی ضعیف را به نمایش میگذارد و بالاخره در سطح آخر، فعالیتهای حوزۀ دینی و مذهبی و حوزۀ آموزش و مشارکتهای شهروندی جای گرفته است که انطباق بسیار ضعیف با قانون شهرداریها دارد.
شکل 3: اولویتبندی حوزههاي فعاليت اجتماعي و فرهنگي شهرداري
بر اساس ميزان انطباق مفهومي
اطلاعات نمودار بالا نشان میدهد که اکثر حوزههای فعالیت اجتماعی و فرهنگیِ سازمان شهرداری، انطباق مفهومی بالایی با امر اجتماعی و فرهنگی دارند و به تعبیری میتوان اذعان نمود که اطلاقِ صفت اجتماعی و فرهنگی به این فعالیتها چندان دور از واقعیت نخواهد بود. همچنین همانطور که مشاهده میشود، به غیر از دو حوزۀ دینی- مذهبی و مشارکتهای اجتماعی، سایر حوزهها تقریباً بیش از سهچهارم نمرۀ ممکن را در این شاخص کسب کردهاند و اختلاف چندانی نیز بین میانگینِ نمرات کسبشده در این حوزهها مشاهده نمیشود.
شکل 4: اولویتبندی حوزههاي فعاليت اجتماعي و فرهنگي شهرداري
بر اساس ميزان انطباق سازماني
با نگاهی به ترکیب نمرههای بهدستآمده در شاخص انطباق سازماني میتوان دریافت که حوزههای مورد بررسی از منظر شاخص انطباق قانونی در سه سطح، شاملِ انطباق مطلوب، انطباق متوسط و انطباق ضعیف قابل دستهبندياند.
بر اين اساس دو حوزۀ مطالعات و پژوهش و مشارکتهاي اجتماعي به ترتيب با کسب ميانگين نمرۀ 0.67 و 0.64 در مقولۀ انطباق سازماني مطلوب دستهبندي ميشود. به عبارت ديگر اين دو حوزه از فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران، کمترين ميزان موازيکاري (به ترتيب 0.33 و 0.36) با وظايف ساير سازمانها را نشان ميدهد. اما در سطح دوم، حوزههاي بانوان، توسعۀ فضاها، سلامت، آسيبهاي اجتماعي، فرهنگي و ورزش قرار گرفتهاند که از ميزان انطباق سازماني متوسط برخوردار بوده و متوسط نمرۀ موازيکاري سازماني در آنها، عددي بين 40 تا 50 درصد است. همانطور که مشاهد ميشود، حوزۀ فعاليتهاي ديني و مذهبي سازمان شهرداري، بيشترين ميزان موازيکاري سازماني (با ميانگينِ نمرۀ 0.64) را دارد و در سطح سوم، يعني انطباق سازماني ضعيف قرار ميگيرد.
شکل 5: اولویتبندی حوزههاي فعاليت اجتماعي و فرهنگي شهرداري
بر اساس امتیاز نهایی
با توجه به ميانگينِ نمرههای بهدستآمده ميتوان حوزههاي يادشده را بر اساس امتياز نهايي در چهار سطح مطلوب، متوسط، ضعيف و خيلي ضعيف دستهبندي نمود. بر اين اساس حوزۀ فرهنگي با کسب ميانگينِ نمرۀ 10.69 در سطح اول (مطلوب)، حوزههاي سلامت و پژوهش و مطالعات به ترتيب با کسب ميانگينِ نمرۀ 9.57 و 9.42 در سطح دوم (متوسط)، مقولههای توسعۀ فضاها، آسيبهاي اجتماعي و ورزش به ترتيب با کسب ميانگينهاي 8.91، 8.70 و 8.64 در سطح سوم (ضعيف) و دو حوزۀ ديني- مذهبي و مشارکتهاي شهروندي به ترتيب با ميانگينهاي 4.75 و 4.71 در سطح چهارم (خيلي ضعيف) قابل دستهبندياند.
نتيجهگيري و پيشنهادها
نتایج پژوهش حاضر در مجموع حاکی از آن است که مهمترين چالش در حوزۀ فعاليتهاي اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران در وهلۀ اول، ورود اين سازمان به برخي امور و فعاليتهايي است که خارج از وظايف ذاتي و قانوني آن است. در وهلۀ دوم، موازيکاري و همپوشاني بخشي از اين فعاليتها با ساير سازمانها قرار دارد و در نهايت در سطحِ سوم، غلبۀ رويکرد نمايشي در برخي فعاليتهايي است که ذيل عنوان وظايف اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران دستهبندي ميشود.
به عبارت بهتر، سازمان شهرداری در دورههای مختلف فعالیت خود، اقداماتی را خارج از وظایف قانونی خود و در قالب مسئولیت اجتماعی در دستورکار قرار داده است که تکرار این اقدامات رفتهرفته توقعات و انتظارات عمومی را متوجه این سازمان کرده و در واقع آن مرزبندی میان مسئولیت قانونی و مسئولیت اجتماعی در وظایف این سازمان به مرورِ زمان کمرنگ شده است؛ به نحوی که این مسئولیت اجتماعی به مسئولیت قانونی مدیریت شهری تبدیل شده است. همین موضوع را میتوان نقطۀ شروع مسائل بعدی در این حوزه دانست. اقدامات یادشده از آنجا که بدون برنامهریزی و خارج از ساختار قانونی طرحریزی شده است، عموماً الزامات مدیریتِ واحد شهری در آنها مدنظر قرار نگرفته و همین امر منجر به بروز ناهماهنگیها، موازیکاریها، چندبارهکاریها و در نهایت کماثر شدن این اقدامات شده است. از سوی دیگر، وجود اين طيف وسيعِ وظايف و تعهدات در مواردي منجر به غلبۀ رویکرد نمایشی در سطوح مختلف اين سازمان شده است. به این معنی که بخشي از فعاليتهاي مربوط به اين حوزه به مجموعهای از اقداماتِ نمایشی سطحی تقلیل یافته و تهیۀ عکس و تصویر از مسئولان و مجريان در حین اجراي فعاليتها و برگزاری برنامهها به عنصرِ محوریِ این اقدامات تبدیل شده است.
در نهایت با توجه به ميانگينِ نمرههای نهایی، حوزههای نهگانۀ فعالیت اجتماعی و فرهنگیِ شهرداری در چهار سطح دستهبندی شد. «حوزۀ فرهنگي» با کسب بالاترین امتیاز در سطح اول (مطلوب)، حوزههاي «سلامت» و «پژوهش و مطالعات» در سطح دوم (متوسط)، حوزههاي «توسعۀ فضاها»، «آسيبهاي اجتماعي» و «ورزش» در سطح سوم (ضعيف) و در نهایت دو حوزۀ «ديني- مذهبي» و «مشارکتهاي شهروندي» در سطح چهارم (خيلي ضعيف) جای گرفتند.
بنابراين طبق نتایج پژوهش حاضر، بازنگری در وظایف اجتماعی و فرهنگیِ مدیریت شهری ضرورت دارد. اما سؤال مهمی که در اینباره مطرح میشود این است که بازنگری یادشده اصولاً بر مبنای کدام معیار باید انجام شود؟ سناریوهای مختلفی در تدوین کاربست، قابل ردیابی است.
یکی از سناریوها این است که بازتعریف امر اجتماعی و فرهنگی در فعالیتهای سازمان شهرداری دقیقاً مطابق با معیار انطباق قانونی مدنظر قرار گیرد و فهرست فعالیتها برحسب میزان انطباق با قانون شهرداریها غربال شود و اموری که در این اولویتبندی از جایگاه متزلزلی برخوردارند، از دستورکار سازمان کنار گذاشته شود. ایراد این سناریو آن است که در صورت تحقق آن، دو مسئلۀ مهم قابل انتظار خواهد بود: اول اینکه آنچه با عنوان «مسئولیتهای اجتماعیِ» سازمان شهرداری قلمداد میشود، به طور کلی با خلأ مواجه شده، میتوان انتظار داشت که سیلِ توقعات مردمیِ شکلگرفته در این حوزهها، مدیریت شهری را با چالشها و مسائل جدیدی روبهرو سازد. نکتۀ دوم اینکه بخش قابل توجهی از چالشها و ابهاماتِ موجود، از جمله چالشهای مربوط به موازیکاریهای بینسازمانی و همپوشانی وظایف و نیز تضادِ مفهومیِ بخشی از فعالیتها با امر اجتماعی و فرهنگی، کماکان به قوت خود باقی خواهد ماند.
سناریوی دوم، تمرکز بر رفع ناهماهنگیها و همپوشانی عملکردهاست و سناریوی سوم، تمرکز بر مفهوم امر اجتماعی و فرهنگی و غربالگریِ فعالیتها بر اساس میزان انطباقِ مفهومی آنها با امر اجتماعی و فرهنگی. این دو سناریو نیز به دلایل مشابه با آنچه در سناریوی اول عنوان شد، با مشکلات و چالشهایی مواجهاند. شاید بتوان مسئلۀ اساسی هر سه سناریو را در مفهوم «یکجانبهنگری» خلاصه نمود. به عبارت بهتر، حوزۀ اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با مسائل چندوجهی دست به گریبان است و بنابراین بدیهی است که اتخاذ رویکرد تکوجهی در بازنگریِ سیاستها و فعالیتهای این حوزه نهتنها مسائل یادشده را تقلیل نخواهد داد، بلکه ممکن است حتی مشکلی به مشکلات قبلی نیز بیفزاید.
بر این اساس سناریوی پیشنهادی پژوهش حاضر بر بازنگریِ همهجانبۀ فعالیتهای هر کدام از حوزههای نهگانه برحسبِ ترکیبِ شاخصهای سهگانه تکیه دارد. این بازنگری بر اساس امتیاز نهایی محاسبهشده برای هر فعالیت انجام شد و در نتیجۀ آن، فعالیتهای هر حوزه در سه مقولۀ «تداوم»، «تعدیل» و «تغییر» دستهبندی گردید. گزینۀ تداوم به فعالیتهایی مربوط است که امتیاز نهایی بالا دارد و پیشنهاد میشود که به صورت فعلی حفظ و تداوم یابد. گزینۀ تعدیل، به اموری اشاره دارد که پیشنهاد میشود در فهرست فعالیتها حفظ شود، اما رویههای اجرای آن (با توجه به مسائلی که در یافتهها ذکر شده است) مورد جرح و تعدیل قرار گیرد. در نهایت گزینۀ تغییر به اموری مربوط است که به جهت عدم انطباق قانونی- مفهومی- سازمانی با وظایف شهرداری، پیشنهاد میشود از فهرست فعالیتها کنار گذاشته شود. مطابق با مدل یادشده، کاربست پژوهش در قالب جدولی در متن مقاله ارائه شده است.
جدول 12: کاربست پژوهش جهت بازنگري در وظايف مديريت شهري
بر اساس انطباقِ قانوني -مفهومي- سازماني
ردیف | حوزههای فعالیت | تداوم | تعدیل | تغییر |
1 | حوزۀ ديني و مذهبي | - اطلاعرسانی و افزایش آگاهیهای شهروندان درباره مسائل دینی - انجام فعالیتهای تبلیغی در راستای فضاسازی دینی و انقلابی شهر - ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی | - اجرای طرحهای توسعه و ترویج فرهنگ اسلامی و قرآنی با محوریت... - ترویج فرهنگ ایثار و شهادت - ترویج فرهنگ قرآن، نماز و معارف اسلامی | - ترویج فرهنگ عفاف و حجاب - احیای امر به معروف و نهی از منکر |
2 | حوزۀ ورزش | - ارائه خدمات ورزشی - برگزاری مسابقات ورزشي | - برگزاری دورههای آموزشی - برگزاری گردهماییهاي ورزشي - برگزاری نمایشگاههاي ورزشي - برگزاری همایشها و جشنوارههای علمی و تخصصی | - برگزاری جلسهها و نشستهاي ورزشي - برگزاری تورها و بازدیدهاي ورزشي |
3 | حوزۀ فرهنگي | - اطلاعرسانی و فرهنگسازي درباره حقوق و تکالیف شهروندی | - اجرای جشنوارههای آیینی، فرهنگی و هنری و تجسمی - ترویج فرهنگ و ادب فارسی - نکوداشت مناسبت‌ها و شخصيتهاي دینی، ملی و انقلابی | ـــــ |
4 | حوزۀ بانوان | - فعالیتهای حوزه توانمندسازی بانوانِ سرپرست خانوار و سایر مددجویان | - فعالیتهای هنری حوزه بانوان - فعالیتهای آموزشی در حوزه بانوان - جشنها و مراسم در حوزه بانوان | - بازدید از خانواده شهدا، جانبازان و مددجویان - تورها و بازدیدهای موزه بانوان |
5 | حوزۀ سلامت | - فعالیتهای آموزشی - ارتقای فرهنگ حفظ محیطزیست | - فعالیتهای آموزش پیشگیری از رفتارهای پرخطر - فعالیتهای آموزش ترویج فرهنگ سلامت - فعالیتهای آموزش سلامت شهروندی - فعالیتهای آموزش بهداشت روانی | ------- |
6 | حوزۀ مشارکتهای اجتماعی | ـــــ | - فعالیتهای بخش آموزشهای شهروندی - فعالیتهای بخش مدارس (حمایت از مدارس) | - فعالیتهای بخش مراسم شهروندی - فعالیتهای بخش مسابقات شهروندی - فعالیتهای بخش اردوها و بازدیدها - فعالیتهای بخش جلسهها و نشستها |
7 | حوزۀ مطالعات و پژوهش | - انجام مطالعات و پژوهشهای لازم در ارتباط با نیازهای شهر - ارزیابی و تهیه پیوست اجتماعی طرحها و پروژهها - اجراي افکارسنجیها و نظرسنجيهاي اجتماعي و فرهنگي | - ايجاد پایگاه دادههای اجتماعی و فرهنگی شهر تهران | - حمايت از پايان‌نامههاي دانشجويي |
8 | حوزۀ آسيبهاي اجتماعي | - تشويق دستگاههاي ذيربط به مشارکت در بحث پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي | - فعاليتهاي مرتبط با اصلاح کالبدي و کاهش فضاهاي بيدفاع شهري - توسعه خدمات پیشگیری از آسیبهای اجتماعی - توانمندسازی آسیبدیدگان اجتماعی و قشرهاي در معرض آسیب | ـــــ |
9 | حوزۀ توسعۀ فضاها | - توسعۀ فضاهای رفاهی و خدماتی - توسعۀ فضاهای هنری | - توسعۀ فضاهای سلامت - توسعۀ فضاهای ورزشی - توسعۀ فضاهای فرهنگی | - توسعۀ فضاهای دینی |
پی‌نوشت
1. این معیار در ابتدای کار، 20 درصد در نظر گرفته شده بود، اما پس از جمعآوری و بررسی دادههای دور اول مشخص شد که به غیر از دو مورد از گویهها، در سایر گویههای مورد بررسی، اختلافنظرهای موجود زیر 15 درصد است. بنابراین تصمیم گرفتیم معیار اجماع را به عدد 15 درصد ارتقا دهیم.
2. براي تهيۀ اين فهرست به شرح وظايف سازمان شهرداري و نيز گزارش عملکرد اجتماعي و فرهنگي اين سازمان رجوع شده و از تلفيق اطلاعات بهدستآمده از اين دو منبع، فهرست نهايي تدوين شده است. این فهرست در پیوست گزارش ارائه شده است.
3. این حوزهها عبارتند از: حوزۀ فرهنگی، حوزۀ سلامت، حوزۀ پژوهش و مطالعات اجتماعی و فرهنگی، حوزۀ توسعۀ فضاهای اجتماعی و فرهنگی، حوزۀ آسیبهای اجتماعی، حوزۀ ورزش، حوزۀ بانوان، حوزۀ دینی و مذهبی و حوزۀ مشارکتهای اجتماعی.
4. مقياس امتياز نهايي از مجموع چهار مقياسِ «تمايز با امر نمايشي» (0 تا 1)، «تمايز با امر سياسي» (0 تا 1)، «تمايز با امر اقتصادي» (0 تا 1) و «عدم موازيکاري سازماني» (0 تا 1) که بر اساس شاخص انطباق قانوني (1 تا 4) وزن گرفتهاند، ساخته شده است. بنابراين ميتوان عنوان کرد که مقياس امتياز نهايي، طيفي را شکل ميدهد که کمترين نمرۀ آن صفر و بيشترين نمرۀ آن 16 است.
منابع
آشوري، داریوش (1386) تعریفها و مفهوم فرهنگ، تهران، آگه.
برکپور، ناصر (۱۳۸۵) حکمروایی شهری و نظام اداره شهرها در ایران، اولین کنفرانس برنامهریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
توسلی، محمد (۱۳۹۹) شصت سال ایستادگی و خدمت: خاطرات مهندس محمد توسلی، تهران، کویر.
رضائیان، محسن (1397) «آشنایی با روش دلفی»، نشریه دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، شمارۀ 12، صص 1093-1094.
سايت شهرداري تهران، بازگشت به مأموریتهای اصلی حوزه فرهنگی و اجتماعی، قابل دسترسی در:
https://www، tehran، ir/Tehran99-Manager/News-anager
شکوهی بیدهندی، روح الله (1389) مطالعه تطبیق وظایف و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با 14 کلان شهر جهان، همایش جایگاه ورزش همگانی در سلامت و شادی، شركت انديشه سراي شهر، شهرداری تهران، تهران، ایران.
صالحی‌امیری، سیدرضا و دیگران (۱۳۹۱) «نقش معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری در تأمین امنیت اجتماعی شهروندان»، فصلنامه مدیریت شهری، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، دوره چهارم، شماره ۱۲، صص ۲۹–۴۱.
فتحی واجگر، کوروش (1383) برنامهریزی آموزش ضمن خدمت کارکنان، تهران، سمت.
کمیته حکمروایی شهری (1397) گزارش وضع موجود و شناسایی مسائل حکمروایی کلانشهر تهران، معاونت برنامهریزی و توسعه شهری و امور شورا، شهرداری تهران.
گیدنز، آنتونی (1378) جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوري، چاپ پنجم، تهران، نشرنی.
متوسلي، محمد (1382) توسعه اقتصادي؛ مفاهيم، مباني نظري، نهادگرایی و روششناسی، تهران، سمت.
نامخواه، مجتبی (1396) «بازگشت به امر اجتماعی»، روزنامۀ فرهیختگان، مورخ 11/06/1396.
ووسنو، روبرت (1399) جامعهشناسـی فرهنـگ: نظریهای دربارۀ رابطۀ اندیشه و ساختار اجتماعی، ترجمه مصطفی مهرآیین، تهران، کرگدن.
هابرماس، یورگن (1384) نظریه کنش ارتباطی: عقل و عقلانیت جامعه، ترجمۀ کمال پولادی، جلد اول، تهران، مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
Bourdieu, P (1993) Sociology in Question, Sage, London.
Goodman CM (1987) The Delphi technique: a critique, Journal of advanced nursing, 12(6), 729- 34.
Kim CH, Yeo K (2018) Beyond consensus: a review of Delphi research published in Malaysian social science journals, International Journal of Business & Society, 3 (19) .
Skulmoski GJ, Hartman FT, Krahn J (2007) The Delphi method for graduate research, Journal of Information Technology Education: Research, 6(1), 1-21.
Rowe G, Wright G (1999) The Delphi technique as a forecasting tool: issues and analysis, International journal of forecasting, 15(4), 353-75.
[1] * دانشیار گروه جامعهشناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران sml.jahani@gmail.com
[2] . Panel
[3] . Iteration
[4] . Controlledfeedback
[5] . Snowball
