بررسی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ادراک حس معنویت در فضای مساجد (مطالعه موردی: شش مسجد معاصر تهران)
محورهای موضوعی : معماری اسلامی
شیده پرتو
1
,
ویدا نوروزبرازجانی
2
,
شروین میرشاهزاده
3
1 - دانش آموخته دکترای گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،
2 - استادیار گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: ادراک, فضای عبادی, مساجد معاصر, اتمسفر, حس معنویت,
چکیده مقاله :
مسجد از مهم‌ترین و خاص‌ترین بناهای مسلمانان در کشورهای اسلامی است و لزوم مطالعات در حوزه نظری پیرامون گنجینه دیرینه فرهنگ و معماری ایرانی‌اسلامی بر کسی پوشیده نیست. واردشدن حوزه‌های جدید نظری به معماری، مانند موضوع اتمسفر، دریچه‌ای جدید به‌سوی طراحان باز می‌کند که شاید بتوان با تأمل در آن، آنچه را که در سالیان اخیر، طراحی و ساخت مساجد با فقدان آن روبرو است، پوشش داد. این پژوهش با طرح این پرسش که مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ایجاد اتمسفر معنوی مساجد از دیدگاه مخاطبین چه هستند؟ شکل‌گرفته است و هدف آن خوانش اتمسفر مساجد معاصر تهران مبتنی بر تجربه زیسته مخاطبان آنها است. روش پژوهش بر اساس نظریه داده‌بنیاد و تحلیل‌ها به روش کدگذاری سیستماتیک اشتراوس و کوربین با کمک نرم‌افزار MaxQDA بوده است. جهت سنجش مؤلفه‌های استخراج‌شده، شش مسجد در جغرافیای معاصر تهران انتخاب گردیده و توسط نرم‌افزار Expert Choice، تحلیل و مقایسه زوجی بر روی پارامترهای نمونه‌های مورد مطالعه از طریق پرسش‌نامه خبرگان انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اتمسفر معنوی مساجد، مبتنی بر تجربه زیسته مخاطبین، تحت‌تأثیر نُه (9) مؤلفه اصلی قرار دارد که هریک دارای ارزش وزنی مخصوص به خود است. نتیجه‌گیری بحث نشان می‌دهد از بین مؤلفه‌های یافت شده، تناسبات، در رتبه اول و به ترتیب مؤلفه‌های نور، صدا، رنگ، مصالح، تزئینات، دسترسی و موقعیت، در رتبه‌های پس از آن جای دارند. از میان شش مسجد مورد مطالعه پژوهش حاضر، مسجد جامع شهرک غرب، اتمسفر معنوی مطلوب‌تری در ادراک مخاطبین خود ایجاد می‌نماید.
The mosque is one of the most important and special buildings of Muslims in Islamic countries and the introduction of new theoretical fields into architecture, such as the subject of the atmosphere, opens new windows for designers, which may be able to cover what has been lacking in recent years in the design and construction of mosques. This study is formed by asking the question what are the effective components on creating the spiritual atmosphere of mosques from the perspective of the audience and its purpose is to read the atmosphere of contemporary mosques in Tehran based on the lived experience of audiences. The research method is based on the Grounded theory and the analyzes is based on the systematic coding method of Strauss and Corbin with the help of Max QD software.In order to measure the extracted components, six mosques in the contemporary geography of Tehran were selected and paired analysis and comparison on the parameters of the studied samples was done by an expert questionnaire by Expert Choice software.The most important findings and conclusions of the research show that the spiritual atmosphere of mosques, based on the lived experience of the audience, is influenced by 9 main components. Each has its own weight value. Among the found components, proportions are in the first rank and the components of light, sound, color, materials, decorations, access and position are in the next ranks, respectively.
ایمان طلب، حامد و سمیه گرامی (1391) «نسبت معنا و شکل، تطبیق اندیشه معماری مسجد و فرم شناسی نماز»،مطالعات هنر اسلامی شماره ۱۶، صفحه 88-77.
بهزادفــر، مصطفــی(1376) «معماری مســجد و نمای شــهر، در مجموعه مقــالات همایش معماری مســجد؛ گذشــته، حال، آینده»، جلد 2 ،دانشــگاه هنر اصفهان، اصفهان پالاسما، یوهانی (1393) چشمان پوست،معماری و ادراکات حسی، ترجمه رامین قدس، تهران، پرهام نقش.
پرزگومز، آلبرتو (1338) تأملات بهنگام، ترجمه رضا عسگری، نگین جواهریان و باوند بهپور، تهران، معمار نشر.
تربیت جو، علی و غلامرضا اسلامی (1397) «مکالمه انسان و مکان مقدس، جستارى بر نقش مخاطب در فهم قداست مکان»،هویت شهر، شماره ۳۵، صفحه 74-65.
رحمتی، محمد‌حسین (۱۳۷۶) نقش عناصر تجسمی در خلق فضای معنوی بارگاه حضرت معصومه (پایان‌نامه منتشرنشده) دانشگاه تربیت مدرس.
زهدی گهر پور، محمد و یاشار ذکی و روزبه زرین کوب و بهادر زارعی (1397) «تعامل مفهوم هویّت با مفاهیم فضایی» فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای،41-29، (1)9.
شیرازی، محمدرضا (۱۳۸۹) «پدیدارشناسی در عمل، آموختن از تحلیل پدیدار شناختی پالاسما از ویلا مایرآ»،آرامانشهر، شماره ۴، صفحه ۱۳۲-۱۲۵.
صارمی، حمیدرضا و سحر خدابخشی و متین خلاق دوست (1395) «مقایسه تطبیقی جهت‌گیری شبستان مساجد سنتی و معاصر»، شهر ایرانی اسلامی،شماره 24، صفحه ۶۵-۸۴.
فراستخواه، مقصود (۱۳۹۸) روش تحقیق در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه برپایه «گراندد تئوری GTM»،تهران، نشر آگاه.
محمدمنان، رئیسی و عبدالحمید نقره‌کار (1393) «ارزیابی هندسی فضایی مساجد معاصر تهران با استفاده از تحلیل مضمونی متون دینی»،پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره ۴، صفحه 46-30.
مهدوی نژاد، محمدرضا و محمد مشایخی و منیره بهرامی (1393) «الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر»، پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره ۵، صفحه ۱۹-۲، مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و حمیدرضا عظمتی و علی صادقی (1398) «تبیین راهبردی مؤلفه‌های حس معنوی در معماری مساجد ایران»، مطالعات ملی شماره ۲، صفحه 94-78، نژاد ابراهیمی، احد و سام مرادزاده (1397) «مطالعه‌ای در معماری مساجد ایران برای الگو یابی معماری مساجد بوشهر در دوره قاجار»، هنرهای زیبا، شماره ۲۳، صفحه 87-98 نقره‌کار، عبدالحمید (1393) «ارزیابی و نقد طرح و ساختمان جدید مسجد ولیعصر در مجاورت تئاتر شهر»،پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره ۲، صفحه 39-23، نقره‌کار، عبدالحمید (۱۳۹۷) پنج رساله در حکمت هنر، معماری و شهرسازی اسلامی،قزوین، انتشارات جهاد دانشگاهی.
نقی‌زاده، محمد (۱۳۸۵) معماری و شهرسازی اسلامی،تهران، راهیان.
نگین‌تاجی، صمد و مجتبی انصاری و حسنعلی پورمند (۱۳۹۶) «تبیین نسبت رابطه انسان و مکان در فرآیند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی»،نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی،شماره ۴، صفحه ۸۰-۷۱.
نوروزبرازجانی، ویدا (1398) روش شناسی پژوهش کیفی،تهران، یادآوران.
نونژاد، نرگس و الهام ناظمی و حمید صابری (1398) «ارزیابی ادراک معنای مکان در عصراطلاعات (مطالعه موردی فضای شهری سنتی و مدرن شهر اصفهان) »، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای،812-801، (2-1)10.
نیک فطرت کردمحله، مرتضی و حسین ذبیحی و آزاده شاهچراغی (1398) «روایتِ مکان در آثار معماران معاصر از منظر ادبیات تطبیقی فلسفه و معماری با رویکرد پدیدارشناسی (نمونه موردی، موزه هنرهای معاصر تهران) » فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای،834-813، (2-1) 10، هاسپرز، جان و راجر اسکراتن (۱۳۸۵) فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی، ترجمه یعقوب آزند، تهران، دانشگاه تهران.
هرشبرگر، رابرت جی (۱۳۷۸) «مطالعه‌ای درباره معنا و معماری»، ترجمه زینب چاووش‌زاده، فصلنامه معماری و فرهنگ، شماره ۱، صفحه ۱۰۲-۹۹.
هیلــن برانــد، روبرت (1380) معماری اســلامی، ترجمه باقــر آیت‌الله زاده شیرازی، انتشارات روزنه، تهران.
Bryant, A (2017) Grounded Theory & Grounded Theorizing.Pragmatism in Research Practic.NewYork، Oxford University Press.
Corbin, Juliet & Strauss, Anselm (2015) Basic of Qualitative Research (4th Ed) Los Angeles، Sage.
Danielsson, C.B (2011) Experiencing Architecture—Exploring the Soul of the Eye،In Proceedings of the ARCC 2011 Spring Research Conference، Considering Research، Reflecting Upon Current Themes in Architecture Research, 95-102.
Glaser, Barney & Strauss, Anselm (1967) Reprinted (2006) The Discovery of Grounded Theory، Strategies for Qualitative Research،Chicago, IL، Aldine.
Mount, H،& Cavet, J (1955) Multi- sensory enviroments، an exploration of their potential for young people with profound and multiple learning difficulties،British Journal of Special Education, 22(2), 52-55.
Van Manen, M (1977) Linking ways of knowing with ways of being practical،Curriculum Inquiry, (6), 205-228.
