مقایسه تطبیقی نظریه عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیقاسم گل حسینی 1 , منیره کاظمی راشد 2 , شهرزاد ساسان پور 3 , داوود ابراهیم پور 4
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر
4 - دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز
کلید واژه: عصبیت ابن خلدون, کاریزمای وبر, نخبگان پارتو, ظهور و سقوط سلسله قاجار,
چکیده مقاله :
تاریخ، دانش واکاوی پیشامدهای گذشته سپری شده است. برمبنای این علم، حوادث تاریخی در یک سلسله زمانی و مکانی مورد بحث و تدقیق قرار می گیرند. هدف این پژوهش، مقایسه ی تطبیقی نظریه های عصبیت ابن خلدون، کاریزمای وبر و نخبگان پارتو در ظهور و سقوط سلسله قاجار می باشد تا خلاهای تحقیقاتی در رابطه با این موضوع به نوعی انجام گیرند. روش پژوهش مقایسه تطبیقی-تاریخی است. همچنین در این روش از اسناد نیز استفاده خواهد شد. یافته های پژوهش بر این قراراند که ابن خلدون در مقدمه خویش مفهوم عصبیت را در تبیین چونی و چرایی تطور دورانی تاریخ، ظهور و سقوط سلسله ها بکار بسته و تعمیم داده است. عصبیت در نظر ابن خلدون یکپارچگی وهمبستگی اجتماعی میان گروه، قبیله، قوم و ملت است. ماکس وبر نیز منابع سه گانه مشروعیت و اقتدار سیاسی را در جنبش های اجتماعی بر سه وجه (سنت، عقلانیت و کاریزما) دانسته است. کاریزما در اصطلاح به ویژگی و خصوصیت کسی اطلاق می شود که فی نفسه و بشخصه و یا در نظر دیگران، دارای قدرت رهبری فوق العاده است. همچنین در نظریه جابجایی نخبگان پارتو، در بین افراد یک گروه، شایسته ترین افراد آن گروه را نخبگان (Elite) می نامند. نتایج پژوهش بر این قرارند که در پی افول تدریجی سلسله صفوی و حمله افغان ها، عصبیت، کاریزمایی، نخبگی و معالا مشروعیت فرمانروایان و حاکمان صفویه زیر سوال رفت و نادرشاه نیز پس از مدتی فرمانروایی و حکومت جای خویش را به کریم خان زند داد؛ ولی با مرگ کریم خان و در دوران حکومت لطفعلی خان زند، سران اهل قاجار و بخصوص آغا محمد خان قاجار با نیروی عصبیت، کاریزمایی و نخبگی که در میان اهل خویش داشت، در ۱۱۱۷ خورشیدی توانست آنها را مقهور و سبب ظهور سلسله قاجار گردید. ولی باز طی سنت محتوم تطور دورانی تاریخ، مرگ زود هنگام وی، سبب شد که وارثان او ناتوان از بسط و گسترش سیطره خویش در کنار عوامل خارجی جهانی موثر همچون جنگ های ایران و روس، جنگ جهانی اول، دخالت انگلیس، در کنار عوامل داخلی و معالا با کاهش نیروی عصبیت، کاریزما و نخبگی در عقبه حاکمان قاجار، زمینه را برای برکناری احمدشاه و سقوط سلسله قاجار و برآمدن رضا خان و ظهور سلسله پهلوی در ۱۳۰۴ خورشیدی فراهم آورند.
History is the science of analyzing past events. Based on this science, historical events are discussed and studied in a time and space sequence. The purpose of this study is a comparative comparison of the theories of Ibn Khaldun's nervousness, Weber's charisma and Pareto elites in the rise and fall of the Qajar dynasty in order to fill the research gaps in this regard. The research method is comparative-historical comparison. Documents will also be used in this method. The findings of the research are that Ibn Khaldun in his introduction has used and generalized the concept of nervousness in explaining how and why the periodic evolution of history, emergence and fall of dynasties. According to Ibn Khaldun, nervousness is the unity and social solidarity between a group, tribe, people and nation. Max Weber also considers the three sources of legitimacy and political authority in social movements in three aspects (tradition, rationality and charisma). Charisma refers to the character of a person who, in person or in the eyes of others, has extraordinary leadership power. Also in Pareto's elite displacement theory, among the members of a group, the most deserving members of that group are called elites. The results of the study show that following the gradual decline of the Safavid dynasty and the invasion of the Afghans, the nervousness, charisma, elitism and, above all, the legitimacy of the Safavid rulers and rulers were questioned and Nader Shah replaced Karim Khan Zand after a while; But with the death of Karim Khan and during the rule of Lotfali Khan Zand, the leaders of Qajar people and especially Agha Mohammad Khan Qajar with the power of nervousness, charisma and elite among his people, in 1117 A.D. was able to subdue them and cause the emergence of Qajar dynasty. But again, during the inevitable tradition of the evolution of history, his untimely death left his heirs unable to expand their dominance alongside influential global factors such as the Iran-Russia wars, World War I, British intervention, and internal factors. And by reducing the force of nervousness, charisma and elite in Aqaba, the Qajar rulers, to prepare the ground for the removal of Ahmad Shah and the fall of the Qajar dynasty and the rise of Reza Khan and the emergence of the Pahlavi dynasty in 1304 AH.
آرون، ریمون (1396) . مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی ، ترجمه باقر پرهام ، جلد دوم ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی .
ابن خلدون،عبدالرحمن بن محمد(1359) مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی،ج ا ،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اشپولر ، برتولد (1351). تاریخ مغول در ایران ، ترجمه محمود میر آفتاب ، تهران : انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الگار، حامد(1356) دین و دولت در ایران، نقش علما در دوره قاجار، تهران:انتشارات توس.
توین بی ، آرنولد (1378). تاریخ تمدن ، ترجمه آژند، یعقوب ، تهران : انتشارات مولی.
شمیم،علی اصغر(1371) ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات علمی.
طباطبایی،محمد جواد(1373) زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کویر.
کوزر ، لوئیس (1396). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی ، ترجمه ثلاثی ، محسن ، تهران : انتشارات علمی ، چاپ نهم .
کلیفوردباسورث،ادموند() سلسله های اسلامی، ترجمه فریدون بدره ای.
لمبتون،آن(1395). نظریه های دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران:کتاب آزاد.
آقازاده،جعفر و حسینی،سجاد."منابع مشروعیت حکومت آغا محمد خان قاجار" جستارهای تاریخی،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هشتم، شماره دوم،پاییز و زمستان 1396، صص 171-198.
.حجاریان، سعید."نگاهی به مسئله مشروعیت" فصلنامه راهبرد.شماره3 بهار1373.
راش ، مایکل (1388). جامعه و سیاست ،ترجمه منوچهر صبوری ، تهران : انتشارات سمت.
سیدولیلو ، میرمحمود ( 1398) . سفربه درون خود ( کاربست نظریه های شخصیت ...) تهران : انتشارات نارون پژوهش.
مدیرشانه چی،محسن(1373)تاریخ ایران و دیدگاه نخبه گرایی,فصلنامه نگاه نو,فروردین و اردیبهشت 1373.
واعظ،نفیسه." انتقال قدرت از قاجاریه به پهلوی. فصلنامه علوم سیاسی 1382. شماره 24. زمستان 1382/11/1.
http:wwwporseman.com/article/147706
1.laikie , Norman )2004 (. " Analayzing Quantitive Data From Description to Explanation " , SAGE Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi
2.Skocpol, Theda,)2014(. "History and Theory " , Vol.1 ,
No.1, Published by : Wiley for Wesleyan University.
