نقش و جایگاه زنبور در تصویر ساخت‌های مثنوی معنوی
محورهای موضوعی : تحلیل متون نظمروحالله كريمي نورالدین وند 1 , امیرحسین سعیدی پور 2
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه فرهنگیان
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان
کلید واژه: مولانا, مثنوی معنوی, زنبور, تصویرپردازی, مفاهیم اخلاقی و عرفانی.,
چکیده مقاله :
در جهان‌بینی شاعران عرفان‌گرا و اخلاق‌مدار، تصویر یکی از کارآمدترین راهبردها برای بیان مفاهیم متعالی عرفانی و اخلاقی محسوب می‌شود.مولانا، یکی از سرشناس‌ترین چهره‌های تصویرپرداز در قلمرو ادب عرفانی در خلال بیان داستان‌ها و تعالیم عرفانی و پندآموز خود در مثنوی معنوی، با عملکرد هوشمندانه و هنری به کارگیری تصویر، به ملموس کردن مفاهیم برای مخاطبان خود پرداخته است. در میان اغلب سروده‌های او و به طور خاص در مثنوی معنوی طبیعت و پدیده‌های آن جایگاه ویژهای دارند. یکی از جانورانی که مولوی در مثنوی به‌صورت ویژه از آن نام برده و به تصویرسازی و مضمون‌آفرینی پرداخته، زنبورعسل و وابسته‌های آن (شهد، عسل، موم و نیش) می‌باشد. مولوی با آگاهی از اهمیت این حشره در قرآن کریم و با تأکید بر برخی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی آن، به برقراری پیوند میان این جانور و برخی از ابعاد زندگی انسان‌ها پرداخته و از این حشره در ساخت تصویرهای حقیقی و مجازی مثنوی برای بیان مفاهیم عرفانی و اخلاقی بهره گرفته است. در این پژوهش کوشیده شده تا ضمن اشاره به تصویر ساخت‌های مولوی از زنبور در مثنوی، از طریق تحلیل صور خیال زنبور و بررسی آن ها در مثنوی به تحلیل معانی و مفاهیم عمیق عرفانی و اخلاقی نهفته در ورای این تصاویر پرداخته و از طریق بررسی و بسط این تصاویر به شناخت و آگاهی نسبت به این جانور و تصویرهای آن در مثنوی دست یابند.
Abstract In the worldview of mystical and ethical poets, image is one of the most effective strategies to express the transcendent mystical and moral concepts. Rumi, one of the most famous illustrators in the realm of mystical literature, while telling his stories and mystical and instructive and teachings in Masnavi M'anavi, has made the concepts tangible for his audience with his intelligent and artistic performance in using images. Amongst most of his poems, especially in Masnavi, nature and its phenomena have a special stance. One of the creatures that Rumi specifically illustrates and mentions in Masnavi is bee and its belongings (nectar, honey, wax and sting).Being aware of the importance of this insect in the Holy Qur'an and emphasizing on some of the most important aspects of its life, Rumi has established a link between this creature and some aspects of human life and used this insect to create real and virtual images of Masnavi to express mystical and moral concepts.Referring to Rumi's illustrations of bees in Masnavi by analyzing its imagery, this study tried to analyze the profound mystical and moral meanings and concepts hidden in these images and achieve knowledge and awareness of this creature and its images in Masnavi through their investigation and expansion.
فهرست منابع کتاب‌ها قرآن کریم.
شیمل، آن ماری، (1370)، شکوه شمس، ترجمۀ حسن لاهوتی، چاپ دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فتوحی، محمود، (1389)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.
تاجدینی، علی، (1383)، فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا، تهران: سروش.
شعبانی، معصومه، (1386)، شاخۀ مرجان (رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی)، تهران: ثالث.
شفیعی کدکنی، محمد رضا، (1397)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ بیستم، تهران: آگه.
معین، محمد، (1384)، فرهنگ دو جلدی، (به گردآوری عزیز الله علیزاده)، جلد اول، چاپ سوم، تهران: ادنا.
مکارم شیرازی، ناصر، (1390)، تفسیر نمونه، چاپ سی و سوم، جلد یازدهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
عبداللهی، منیژه، (1381)، فرهنگ نامۀ جانوران در ادب فارسی، تهران: پژوهنده. بخش نخست الف – ش.
پاک‌نژاد، رضا، (1361)، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، جلد پنجم، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
زمانی، کریم، (1391)، شرح جامع مثنوی معنوی، جلد اول، دوم، سوم، چارم، پنجم ، ششم.چاپ های چهلم، سی‌ام، بیست و سوم، بیست و دوم، نوزدهم، بیستم. تهران: اطلاعات.
شمیسا، سیروس، (1374)، بیان، چاپ پنجم، تهران، فردوس.
شریفی، محمد، (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو – معین.
پور نامداریان، تقی، (1383)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ پنجم، تهران: علمی و فرهنگی.
خیریه، بهروز، (1384)، نقش حیوانات در داستان‌های مثنوی معنوی، تهران: فرهنگ مکتوب.
گلپرورفرد، نازنین، (1388)، انسان طبیعت معماری، تهران: طحان.
مقالات کلاهچیان، فاطمه و سیده نادیا حیدریان، (1392)، «تصویر طبیعت در غزلیات مولوی»، مجلۀ عرفانیات در ادب فارسی، شمارۀ 16، صص 71- 92.
ممتحن، مهدی و فاطمه قربانی، بهار (1393)، «نماد عنکبوت و زنبورعسل در قرآن و مثنوی»، فصلنامۀ مطالعات قرآنی، سال پنجم، شمارۀ 17، 157- 172.
فتوحی، محمود، (1381)، «تصویر خیال»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز (زبان و ادب فارسی)، شمارة 185، 103- 134.
پویان، حکیمه،آبان (1388)، «زندگی اسرار آمیز زنبورعسل»، مجلۀ نامۀ جامعه، شمارۀ 62، صص 96- 105.
مشیری، محمد، اسفند (1345)، «مهندسی زنبورعسل»، مجلۀ هلال، شمارۀ 65، صص 13- 16.
فتوحی، محمود، (1380)، «تحلیل تصویر دریا در مثنوی»، مجلۀ شناخت، پاییز شمارۀ 31، صص 1- 24.
عباسی، ولی الله، (1386)، «نقد و بررسی نظریۀ نمادین در باب زبان وحی»، مجلۀ الهیات و حقوق، شمارۀ 5، 533– 566
گلچین، میترا، (1384)، «جایگاه کنایه در مثنوی مولانا»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال پنجاه و ششم، شمارۀ 3، صص 95- 114.
پایان‌نامه اکبری، محمد، آبان (1389)، جلوه‌های طبیعت (طبیعت‌گرایی عرفانی) در دفتر اول مثنوی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز مشهد.
