فلسفه بازي و بازي فلسفي در دوران كرونا
محورهای موضوعی : «فلسفه و کودک» و نهاد آموزش و پرورش
نادیا مفتونی
1
(دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران)
کلید واژه: بازي, فلسفة بازی, سرگرمی, آموزش فلسفه, دوران كرونا, فارابی,
چکیده مقاله :
بازي، تفریح، سرگرمي و لذت، در آثار فارابی مورد توجه قرار گرفته و با تأکید بر چارچوبهای اخلاقی و اعتدال و سعادت، مجاز بلکه در جای خود ضروری قلمداد شده است. او از آنها بعنوان آثار مفيد هنر نیز ياد کرده است. از نگاه فارابی، انسانهای سختکوش و پرتلاشی که سعی بیشتر و جدیتری در راه تحقق سعادتهای عقلی دارند، باید بمیزان متناسب با آن، از استراحت بیشتری بهره ببرند و بدینوسیله برای ادامة راه سعادت تجدید قوا کنند. بازی و سرگرمی در بسیاری از موارد با محاکات همراه است. لفظ محاکات را ابوبشر متی در ترجمه فن شعر ارسطو بکار برده است. محاکات یا میمسیس ارسطو بمعنای همان تقلیدی است که میمون و طوطی انجام میدهند. بوعلی سینا و خواجه نصیر و علامه حلی نیز این محاکات را تکرار کرده‌اند. فارابی محاکات را بمعنایی مطرح کرده که میتواند فراتر از تقلید صرف و با خلاقیت همراه باشد؛ او قوة خیال را دارای سه توانایی حفظ صور حسی، تصرف در آن صور و محاکات محسوس و معقول توسط صور محسوس دانسته است. در توانايي سوم، آدمی در ازای یک صورت حسی، صورت حسی دیگری قرار میدهد که معمولاً در این تصویرسازیها، با معنایی همراه است. همچنین خیال از معقولات و مفاهیم کلی و فلسفی و عقلی محاکات میکند. محاکات میتواند با هدف بازی و سرگرمی نیز صورت پذیرد. از آنجا که کاربرد بازی و لعب و سرگرمی از نگاه فارابی اخلاقی تلقی شده و آشکارا دربارة لعب و لذت و استراحت سخن گفته و این امور را فی‌ذاته مذموم و مردود نمیداند، معلمان میتوانند بازیهای گوناگون را در آموزش بکار بندند. نگارنده برای آموزش در رشته فلسفة اسلامی و دروس عرفان و فلسفه و منطق، بازیهای متنوعی را در دوران کرونا بکار گرفته و به اقتضای آموزش مجازی که الزام این ایام است، از سامانه دانشگاه تهران برای برگزاری کلاسهای مختلف خود استفاده میکند. شاید همۀ ابعاد آموزش مجازی نسبت به آموزش حضوری قدری ملال‌آور و ناخوشایند باشد، اما مزیت بازیهای متنوع ویژه‌یی در این سامانه وجود دارد که آن را در آموزش حضوری نمیتوان یافت. البته این سامانه همان سامانه جهانی مودل است که دانشگاه تهران هم آن را برای آموزش انتخاب کرده است.
Game, amusement, and pleasure are the issues that always reflected on Fārābī’s works to the extent that he considered them as necessary and useful artworks within the framework of moral, moderate and happy considerations. For him, those who work hard and are serious for attaining their rational happiness should enjoy a kind of tranquility and rest in order to feel refreshed in following up their objectives. Game and amusement are often accompanied with imitative images. The word imitation or mimesis is used by Abū Bashār Mattā in the translation of Aristotle’s Art of Poetics. Aristotle’s mimesis is the same imitation as monkey or parrot also does it. Ibn Sīnā, Khwajah Naṣīr al-Dīn Ṭūsī, and ‘Allāmah Ḥillī also used this term in their works. For Fārābī the meaning of mimesis is more than imitation and is associated with creation. In his view the faculty of imagination contains three potencies of preserving the sensory forms, and then possessing and imitating them. Man in the third one juxtaposes a sensory form with another sensory form which is usually coupled with a meaning. Moreover, imagination imitates universal and philosophical concepts and the intellectuals. Mimesis may take place with the aim of carrying out an amusement and game. Since in Fārābī’s view game and amusement are used in moral sense and he referred to them openly so they are not indecent and disapproved. Teachers can use from games in their teaching. In teaching Islamic philosophy, gnosis, and logic in coronavirus period, the author used from various games and utilized the facilities of Tehran University. Usually, cyberspace classroom is prosy as compare to the real classrooms but there are certain merits in cyberspace classroom that real classrooms lack them. Of course, Tehran University uses the same international model system for teaching students.
ابن‌سينا (1315) رساله در روانشناسی، مقدمه و حواشی و تصحیح محمود شهابی، تهران: کتابخانه خیام.
ابن‌سينا (1331) رسالۀ نفس، تصحيح موسي عميد، تهران: انجمن آثار ملي.
ابن‌سينا (1331) طبیعیات دانشنامه علایی، مقدمه و حواشی و تصحیح محمد مشکوة، تهران: انجمن آثار ملی.
ابن‌سينا (1359) عیون الحکمة، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم.
ابن‌سينا (1363) المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نوراني، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامي دانشگاه مك‌گيل.
ابن‌سينا (1364) النجاة، تحقيق محمدتقي دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (1375) الاشارات و التنبیهات، بهمراه شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سينا (1396) المختصر الاوسط فی المنطق، مقدمه و تصحیح سیدمحمود یوسف ثانی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه.
ابن‌سينا (1400) رسائل، تحقيق محسن بيدارفر، قم: بیدار.
ابن‌سينا (1404ق/ الف) التعليقات، تحقيق عبدالرحمن بدوي، قم: مكتبه الاعلام الاسلامي.
ابن‌سينا (1404ق/ ب) الشفاء، الطبيعيات، مقدمه ابراهيم مدكور، قم: كتابخانه آيت‌الله العظمي مرعشي.
ابن‌سينا (1405ق) جوامع علم الموسيقی، تحقيق زكريا يوسف، قم: كتابخانه آيت‌الله العظمي مرعشي.
ابن‌سينا (1428ق) الشفاء، ج4، مقدمه و تحقیق ابراهیم مدکور، قم: ذوی القربی.
سهروردی، شهاب‌الدین (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1376) اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1388) منطق التجرید، در الجوهر النضید، تصحيح محسن بيدارفر، قم: بيدار.
فارابی، ابونصر محمدبن محمد (2003م) آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و تعلیقات علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
فارابی، ابونصر محمدبن محمد (بی‌تا/ الف) المنطقیات، ج1، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی.
فارابی، ابونصر محمدبن محمد (بی‌تا/ ب) موسیقی کبیر، تحقیق و شرح غطاس عبدالملک خشبه، قاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
متی بن یونس، ابوبشر (1967م) کتاب ارسطوطالیس فی فن الشعر، مقدمه زکی نجیب محمود، ترجمه و تحقیق شکری محمد عیاد، قاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
مفتونی، نادیا (1393الف) پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان، تهران: سروش.
مفتونی، نادیا (۱۳۹۳ب) فارابی و فلسفه هنر دینی، تهران: سروش.
