تأثير اصول فلسفي معادشناختي صدرايي در ترميم نظريه‌هاي معاد جسماني
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهمرتضی حسین زاده 1 , سحر کاوندی 2 , محسن جاهد 3
1 - دانشگاه زنجان
2 - دانشگاه زنجان
3 - دانشگاه زنجان
کلید واژه:
چکیده مقاله :
معاد جسماني از ديرباز در ميان متكلمان و فيلسوفان اسلامي جزو مسائل بحث‌برانگيز بوده است. متكلمان بر اساس مباني و نوع نگاه خود به حقيقت انسان، معادي متفاوت با معاد فيلسوفان را به اثبات رسانده‌اند. در بين فيلسوفان، حكماي مشاء، مباني هستي‌شناختي و انسان‌شناختي خاصي را در جهت تبيين معاد روحاني بكار برده و حكماي اشراق با توجه به آن مباني، معاد مثالي را نتيجه گرفته‌اند. ملاصدرا با استفاده از اصول معادشناختي خاصي در نظام فلسفي خود، معاد جسماني ـ روحاني را تبيين ميكند. اين پژوهش نقش اصول معادشناختي را در بازسازي نظريۀ معاد جسماني بررسي كرده و به اين نتيجه ميرسد كه عدم توفيق متكلمان و حكماي مشاء و اشراق در اثبات معاد جسماني ـ روحاني، ناشي از عدم دستيابي آنها به برخي از اصول معادشناختي بوده و بهمين دليل بود كه معادِ اثبات شدة آنها، از سوي ملاصدرا پذيرفته نشد. متكلمان با عدم دستيابي به اصولي مانند «تشكيك وجود»، «نفس، عامل شيئيت انسان و بدن» و «تجرد نفس و قوة خيال»، معاد انسان و لذات و آلام او را در معاد، مادي دانسته‌اند. ابن‌سينا و شيخ اشراق نيز با عدم دستيابي به اصولي مانند «تجرد قوة خيال»، «آثار خارجي داشتن تصورات، خُلقيات و ملكات» و «ماهيتِ ابصار، اختراع صورتهاي مجردِ مشابه با صورتهاي خارجي توسط نفس» در اثبات معاد جسماني با مشكل مواجه شده‌اند.
Corporeal resurrection has been a controversial issue among Islamic mutakallimūn and philosophers since long ago. Mutakallimūn have demonstrated corporeal resurrection in a different way from philosophers based on their own fundamental principles and approach to the truth of Man. Among philosophers, the Peripatetics employed specific ontological and anthropological principles in order to explain spiritual resurrection and, in the light of such principles, Illuminationists developed their idea of Ideal resurrection. Moreover, based on a series of specific eschatological principles in his own philosophy, Mullā Ṣadrā explained the nature of corporeal-spiritual resurrection. This study aims to examine the role of eschatological principles in the reconstruction of the theory of corporeal resurrection and concludes that the failure of mutakallimūn and Peripatetic and Illuminationist philosophers in demonstrating corporeal-spiritual resurrection originates in their lack of access to certain eschatological principles, which is the reason why Mullā Ṣadrā did not agree with their theory of resurrection. Because of their lack of access to such principles as “gradation of existence”, “the soul as the reason for the thingness of human being and body, and “immateriality of the soul and the faculty of imagination”, mutakallimūn granted a material nature to human resurrection and their joys and pains in this process. Similarly, not having access to some principles such as “immateriality of the faculty of imagination”; “external effects of concepts, dispositions, and habits, and “nature of vision and the soul’s invention of immaterial forms similar to external forms”, Ibn Sīnā and Suhrawardī encountered some difficulties in their demonstration of corporeal resurrection.
