نقد و بررسي كاركردگرايي با نگاهي به علم النفس ملاصدرا
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
1 - دانشگاه آزاد اسلامي
کلید واژه:
چکیده مقاله :
رابطة نفس و بدن يكي از مسائل و معضلات فلسفه است. نظرية دوگانه انگاري جوهري (دكارتي و افلاطوني) يكي از راه‌حلهاي اين معضل است. آنها معتقدند نفس و بدن دو جوهر و قلمرو متفاوت هستند و داراي ويژگيهاي خاص خود. فلاسفة ذهن معاصر براي برون‌رفت از مشكلات دوگانه‌انگاري جوهري، ديدگاه‌هايي اتخاذ كرده‌اند. نظريه‌هاي رفتارگرايي و اينهماني ذهن و بدن، نفس بعنوان جوهر را انكار كرده و بجاي لفظ «نفس»، ذهن و حالات ذهني را بكار ميگيرند و بترتيب معتقدند: حالات ذهني همان حالات رفتاري و مغزيند. اما حاميان كاركردگرايي با عنايت به مشكلات دوگانه‌انگاري و ديدگاه‌هاي رفتارگرايي و اينهماني ذهن و مغز، تفسيري بيطرفانه از ذهن (مجرد يا فيزيكي بودن ذهن) دارند و حالات ذهني را همان حالات كاركردي ميدانند كه بر اساس درونداد، برونداد و ساير حالات ذهني، نقشهاي كاركردي خاصي را ايفا ميكنند. حكما و متكلمان اسلامي نيز با معضل نفس و بدن و دوگانه انگاري جوهري (افلاطوني) مواجه بود‌ه‌اند. ابن‌سينا و سهروردي تقدم نفس بر بدن (نظرية افلاطون) را انكار نموده اما ذات نفس را مجرد و بدن را جسماني ميدانند. بيشتر متكلمان، نفس بعنوان جوهر مجرد و قائم بذات را رد نموده و نفس را جسم لطيف ميدانند. ملاصدرا همانند كاركردگرايان، به مشكلات جوهر مجرد دانستن يا جسماني بودن نفس واقف بوده و معتقد است: ذات نفس، مجرد صرف و مادي صرف نيست بلكه نفس در ابتدا جسماني است و سپس با حركت جوهري، مجرد ميگردد؛ نفس بر اساس وحدت حقة ظلّيه، جامع و برزخ جسمانيت و تجرد است و بر اساس حالات مراتبش، مادي و مجرد ميگردد. هرچند هم كاركردگرايان و هم ملاصدرا، مجرد و جسماني بودن محض ذهن (نفس از نگاه ملاصدرا) را انكار نموده‌اند اما ملاصدرا از آنجايي كه هستي را منحصر به طبيعت ندانسته، دقيقتر از كاركردگرايان ـ كه نگاه فيزيكاليستي به ذهن دارندـ رابطة نفس و بدن را تبيين كرده است.
The relationship between the body and the soul is one of the complex issues in philosophy. The Cartesian and Platonic dualism is one of the solutions offered for this problem. Descartes and Plato believed that the soul and body are two different substances and enjoy their own particular domains and features. Contemporary philosophers of the mind have also introduced a number of views in order to resolve the problems of substantial dualism. The theories of behaviorism and the identity of the mind and body deny the substantive nature of the soul and employ the words “mind” and “mental states” instead of the word “soul” and maintain that mental states are the same behavioral and brain-related states. However, while acknowledging the problems of dualism, the behavioral approaches, and the standpoint of the identity of the mind and brain, the advocates of functionalism provide an impartial interpretation of the mind (its being abstract or concrete) and believe that mental states are the same functional states which perform certain functional roles based on mental input and output and other mental states. Islamic philosophers and mutikallimun have also tackled the enigma of the soul and body and Plato’s substantial dualism. Ibn Sina and Suhrawardi deny the priority of the soul to the body (Platonic theory) but consider the essence of the soul and body to be immaterial and corporeal, respectively. Most mutikallimun reject the idea of the soul as an immaterial and self-subsistent substance and view it as a delicate kind of body. In line with functionalists, Mulla Sadra was well aware of the problems associated with considering the soul as an immaterial or corporeal substance and argued that the essence of the soul is not purely immaterial or material; rather, it is initially corporeal and then becomes immaterial through trans-substantial motion. He also stated that, based on the shadowy true unity, the soul is an intermediate world inclusive of both materiality and immateriality and becomes material and immaterial based on the states of its grades. Although both functionalists and Mulla Sadra reject the mind’s (the soul in Mulla Sadra’s view) being purely immaterial or corporeal, Mulla Sadra provided a more accurate explanation of the body-soul relation in comparison to functionalists, who hold a physicalist view of the mind. This is because he does not limit being exclusively to nature.
