موضع سهروردی در باب منطق؛ دگردیسی بنیادین از سنت ارسطویی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیدمصطفی عابدی جیغه 1 , مرتضی شجاری 2
1 - دانشگاه تبریز
2 - دانشگاه تبریز
کلید واژه: حکمت اشراق منطق طریقیت منطق سنت ارسطویی سهروردی,
چکیده مقاله :
در اندیشۀ سهروردی منطق برخلاف سنت ارسطویی طریقیت خود را نسبت به شناخت از دست میدهد و جایگاه منطق به بعد از تحقق حکمت موکول میشود. سنت ارسطویی، تمام دانش آدمی را بجز مبادی شناخت به حیطۀ شناخت حصولی وارد ساخته و معرفت را امری نظری تلقی میکند؛ اما شیخ‌اشراق با حضوری دانستن شناخت، آن را از حیطۀ تفکر مفهومی و حصولی بیرون میکشد و شناخت را در گام نخست پیشانظری تصور مینماید. سهروردی حکمت را نخست از طریق شهود بدست می‌آورد و سپس برای آن برهان اقامه مینماید. وی با چرخشی بنیادین تفکر مفهومی را بر پایۀ تفکر حضوری استوار میسازد و ساحت حضور را معیار ساحت حصول قرار میدهد و با این تلقی، برخلاف جهت اندیشه ارسطویی قدم برمیدارد و تلقی ارسطویی را مبنی بر اینکه تفکر حصولی معیار هرگونه اندیشه يی است نقض مینماید.
In contrast to Aristotelian tradition, in Suhrawardī’s philosophy, logic loses its instrumentality regarding knowledge and its place is established after the realization of wisdom. Aristotelian philosophy includes the whole human knowledge, except the principles of knowledge, within the domain of acquired knowledge and considers knowledge to be a theoretical affair. However, through acknowledging the presential nature of knowledge, Suhrawardī extracts it from the realm of conceptual and acquired thought and maintains that it is primarily pre-theoretical. He initially attains wisdom through intuition and then adduces some arguments for it. Then, by a fundamental turn, he argues that conceptual thought is based on presential thought and emphasizes that the realm of presence is the criterion for the realm of acquisition.
ابن¬سینا (1404ق) شفا، منطق، مقدمه ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی نجفی، جلد1.
ابن¬عربی، محیی¬الدین (بي¬تا) الفتوحات المکیه، بیروت، دارالصادر.
ابوريان، محمدعلی(1372) مباني فلسفه اشراق از ديدگاه سهروردي، محمدعلي شيخ، تهران: انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي.
ارسطو (1385) متافیزیک، محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو، چاپ 2.
ارسطو (1378) منطق (ارگانون)، ترجمه میرشمس¬الدین ادیب¬ سلطانی، تهران: انتشارات نگاه، چاپ1.
تسلر، ادوارد (1395) کلیات تاریخ فلسفه یونان، ترجمۀ حسن فتحی، تهران: انتشارات حکمت، چاپ1.
توحیدی، ابوحیان (بی‌تا) الامتاع و المؤانسه، عبدالله، قم: الشریف الرضی، جلد1.
جوادی آملی، عبدالله (1387) عین نضاخ، تحریر تمهید القواعد، قم: اسراء.
حکمت، نصرالله؛ حاجی¬زاده، محبوبه (1391) «نور در فلسفۀ سهروردی»، دو فصلنامه فلسفی شناخت، پژوهشنامة علوم انساني، شمارة 1، بهار و تابستان.
حمدالهی اسکویی، احمد (1391) «جایگاه منطق در تقسیمبندی علوم ارسطو»، پژوهشهای فلسفی دانشگاه تبریز، سال 6، بهار و تابستان.
ديباجي، سيدمحمدعلي (1386) «فاعليت الهي از ديدگاه سهروردي»، فصلنامه انديشه ديني دانشگاه شيراز، شماره 24، پاييز.
رازی، قطب الدین (بی‌تا) شرح المطالع، قم: انتشارات کتبی نجفی.
راس، دیوید (1377) ارسطو، ترجمۀ مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز، چاپ1.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380) التلویحات، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد1، چاپ 3.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380الف) المشارع و المطارحات، مجموعه مصنفات، شيخ اشراق، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد1، چاپ3.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380ز) بستان القلوب، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد3، چاپ 3.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380ج) حکمة¬الاشراق، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد2، چ3.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380و) روزی با جماعت صوفیان، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد3، چاپ3.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی (1380هـ) هیاکل النور، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، جلد31، چاپ3.
شجاری مرتضی(1388) انسان شناسی در عرفان و حکمت متعالیه، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ 1.
شهرزوری، شمس¬الدین محمد (1372) شرح حکمه¬الاشراق، تصحیح حسین ضیائی¬تربتی، تهران: انتشارات پژوهشگاه، چاپ1.
شیرازی، قطب¬الدین (1379) شرح حکمه الاشراق، باهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ضیائی تربيتي حسین (1384) معرفت و اشراق در اندیشۀ سهروردی، سیما نوربخش، تهران: نشر فرزان، چاپ1.
عباسي داکانی، پرویز (1386) سهروردی و غربت غربی، تهران: نشر علم، چاپ1.
قیصری، داوود (1354) شرح فصوص الحکم، بکوشش جلال¬الدین آشتیانی، تهران: انتشارات خوارزمی.
ملاصدرا (1354) المبدأ و المعاد، تصحيح سيدجلال الدين آشتياني، تهران: انجمن حكمت و فلسفه ايران.
Armstrong, A.H. (2008) The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, Cambridge University Press.
Bertolacci, Amos (2011) The ‘Ontologization’ of Logic, Metaphysical Themes in Avicenna’s Reworking of the Organon, Methods and Methodologies, edited by Margaret Cameron and John Marenbon, Brill, Leiden, Boston.
Code, Alan (1986) “Aristotle’s Investigation of a Basic Logical Principle: Which Science Investigates the Principle of Non-Contradiction”, Journal of Philosophy, volume 16, number 3, September.
Di Giovanni, Matteo (2011) Averroes and the Logical Status of Metaphysics, Methods and Methodologies, edited by Margaret Cameron and John Marenbon, Brill, Leiden, Boston.
