بازخوانی سیر تطور معناشناسی صفات الهی نزد اندیشمندان اسلامی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
1 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی
کلید واژه:
چکیده مقاله :
يکي از پردامنه ترين حوزه هاي مسائل توحيدي، تبيين صفات الهي است. وجود اين صفات در ميان آيات و روايات، همواره اين پرسش جدّي را در ميان متکلمان اسلامي برانگيخته است که با چه قواعد زبان‌شناختي ميتوان به فهم صحيح آنها دست يافت؟ در طول حيات فکري مسلمانان با سه رويکرد اصلي در تبيين صفات الهي مواجه ميشويم: رويکرد نخست که مشبّهه، حشويه و مجسّمه و در ادامه سلفيه از قائلان آن هستند، ضمن آنکه آيات صفات را بر ظاهرشان حمل ميكنند، صفات خبري را با تشبيه و تکيّف براي خداوند ثابت ميدانند. رويکرد دوم که در ميان غالب صاحبنظران اهل حديث رواج دارد، ضمن انتساب صفات خبري به خداوند، در تبيين کيفيت انتساب آنها توقف کرده و فهم معناي آن را به خداوند واگذار ميكنند. رويکرد سوم برخلاف دو ديدگاه پيشين، با وجود برخي اختلاف روشها در تعامل با صفاتي که ظاهر ابتدايي آنها با احکام قطعي عقل مخالفت دارد، شيوة تأويل را برگزيده اند. گروهي از متقدمان و در ادامه معتزله و اماميه پيروان حقيقي چنين ديدگاهي هستند. در اين پژوهش برآنيم تا با شيوة تحليل محتوا، ضمن گزارش دقيق اين سه رويکرد به ارزيابي و کارآمدي آنها بپردازيم.
One of the extensive realms of tawhidi (related to oneness of God) problems pertains to the explanation of Divine Attributes. The existence of such attributes in different Qur’anic verses and traditions has always raised a serious question among Islamic mutikallimun as to which linguistic principles could assist in grasping a correct understanding of them. In the history of Muslim thinkers three main approaches have been developed regarding the explanation of Divine Attributes: The first approach is supported by anthropomorphists (mushabbaha), literalists (hashwiyyah), corporealists (mujassamah), and then revivalists (salafiyya); while interpreting the verses on attributes based on their surface meaning, they maintain that predicative Divine Attributes can be demonstrated through assimilation and qualification. The second approach is mainly prevalent among the people of hadith; while ascribing predicative attributes to God, they are content with the mere explanation of the quality of their attribution and leave the understanding of their meanings to God. Unlike the proponents of the previous two approaches, those of the third approach, despite some methodological differences in interaction with attributes whose primary appearance is in contrast with conclusive rational principles, have adopted the method of t’awil or esoteric exegesis. A group of early thinkers and, following them, the Mu‘tazilites and Shi‘ites are among the true advocates of this approach. Here, following the method of content analysis, the author intends to provide an accurate account of these three approaches and, at the same time, evaluate their efficiency.
