تأثیرپذیری اقبال لاهوری از مولوی در ترسیم چهرۀ انسان کامل
محورهای موضوعی : تحلیل متون نظم
سیدعلی کرامتی مقدم
1
(پردیس شهید بهشتی مشهد)
کلید واژه: مولوی, اقبال لاهوری, تأثیرپذیری, جامعۀ متعالی و انسان کامل,
چکیده مقاله :
محمد اقبال لاهوری شاعر، فیلسوف، سیاست‌مدار و متفکّر مسلمان پاکستانی است که اشعار زیادی به زبان فارسی سروده و مورد استقبال بسیاری از مسلمانان واقع شده است. بین اشعار او و اشعار مولوی شباهتهای فراوانی وجود دارد که این دو شاعر بزرگ را به هم نزدیک گردانیده است. سئوال اصلی پژوهش آن است که اقبال و مولوی چه هدفی را در شعر میجستهاند و چه عواملی سبب پیوند فکری و محتوایی آن دو شده است؟ دیگر آن که هر کدام از این دو چه تصویری از انسان کامل در اشعار خود ترسیم نمودهاند؟ با مطالعه و بررسی اشعار این دو شاعر مشاهده میشود که در درجۀ نخست اقبال در ساختار و محتوای اشعار خود تحت تأثیر مولوی بوده به حدّی که در بسیاری از اشعارش از ملّای روم به صراحت یاد کرده است. عامل دیگر این پیوند، تشابه فلسفۀ فکری و اعتقادی این دو شاعر بزرگ است؛ اندیشۀ هر دوی آنها از آبشخور دین و عرفان اسلامی سرچشمه گرفته و آنها را مقبول عام و خاص ساخته است. اقبال همانند مولوی در پی ایجاد تحوّل در فرد برای رسیدن به تکامل فردی و اجتماعی و بنیان نهادن یک جامعۀ آرمانی و متعالی بوده و برای ساختن چنین جامعهای تصویری از یک انسان کامل در اشعار خود ترسیم نموده است. در این پژوهش چگونگی ترسیم یک انسان کامل در شعر اقبال لاهوری و میزان تأثیرپذیری او از مولوی، بررسی و تبیین شده است.
1. قرآن کریم.
2. اسلامی ندوشن، محمدعلی، دیدن دگر آموز و شنیدن دگر آموز، تهران: امیرکبیر،1370.
3. اقبال لاهوری، محمد، کلیات اقبال، به کوشش فرید مرادی، تهران: نگاه،1388.
4. اقبال، جاوید، زندگی و افکار علامه اقبال لاهوری، ترجمۀ شهیندخت کامران مقدم، ج1، مشهد: به نشر،1372
. 5. انصاری، شهره، «سیمای انسان کامل در مثنوی»، فرهنگ،1374، ش16، (64-33)
6. بقایی(ماکان)، محمد، «گفتگو: اقبال؛ فردوسی برون مرز»، مجلۀ چشم انداز ارتباطات فرهنگی،1385، ش27، (11-3).
7. پریمی، علی،«جستاری در مفهوم و ماهیت تجربه دینی از دیدگاه اقبال لاهوری»، معرفت،1391، ش183، (84-69).
8. دبیران، حکیمه،«رموز زندگی از نظر علامه اقبال لاهوری»، مطالعات شبه قاره، 1389، ش2،(34-21)
9. دشتی، سیدمحمد،«انسان کامل در فصوص و مثنوی»، هفت آسمان،1384، ش28،(86-61)
10. رادفر، ابوالقاسم،« بازتاب کلام علی (ع) در اشعار اقبال لاهوری»، فرهنگ،1379، ش33 – 36،(258-243).
11. رادفر، ابوالقاسم، «جایگاه اقبال لاهوری در حوزه ادبیات تطبیقی و تأثر او از شاعران فارسی زبان تا عصر حافظ»، ادبیات تطبیقی، سال دوم، دوره جدید،1389، ش3،(134- 117).
12. ریاض، محمد،«اقبال لاهوری و شعرای سبک عراقی»، هلال،1351، ش122، (26-21).
13. زهرا کاظمی، سیده‌فلیحه،« اقبال پیرو مولوی»، کیهان فرهنگی، 1377، ش146، (27-25
). 14. سرگل‌زائی، محمد،«انسان کامل از دیدگاه علامه اقبال لاهوری» کیهان فرهنگی، 1379، ش171،(40-38)
15. سیدنعیمالدین،«همانندیهای سبک جلاالدین رومی و اقبال لاهوری»، ترجمۀ سهیلا صارمی، فرهنگ، 1372، ش14، (209-193).
16. صلاحیمقدم، سهیلا، «پروین اعتصامی و اقبال لاهوری دو شاعر و مصلح اجتماعی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 1386، ش112،(53- 46)
17. عبدالحکیم، خلیفه. عرفان مولوی، ترجمۀ‌احمد محمدی و احمد میر علایی.تهران: امیرکبیر،1356.
18. فراقی، تحسین،«متأثران از مولوی: تأثیر مولوی بر اندیشه محمد اقبال لاهوری»، آینه میراث، 1386، ش38 (344-331).
19. قدرت اللهی، احسان،«انسان کامل، در جهان شناسی مولانا»، کیهان فرهنگی،1378، ش154،(49-47)
20. کافی، مجید،«اقبال لاهوری و جامعه‌شناسی معرفت،روش‌شناسی علوم انسانی»،1378،ش21،(83-59).
21. کرامتیمقدم، سیدعلی، از فراسوی حماسه تا بلندای عرفان، مشهد: سخنگستر،1393.
22. کی منش، عباس،«اقبال در مکتب استاد ایرانی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 1381، ش164، (66- 47).
23. محمدخان، مهر نور، «شعر اقبال، حماسه شور و تحرک و سرود آزادی و حریت»، مجموعه مقالههای همایش بین المللی اقبال لاهوری، به کوشش سیدجواد مرتضایی، دانشگاه فردوسی مشهد،1391.
24. مؤذنی، علی محمد،«ذهن و زبان اقبال در پرتو قرآن»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،1382، ش165، (16-1).
25. مولوی، ديوان كبير(كليات شمس تبريزي)، توفيق سبحاني،. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي،1386.
26. مولوی، جلالالدین، مثنوی معنوی، تهران، هرمس،1386.
27. واعظی، مرادعلی،«اسرار خودی اقبال، نگرشی نو به عرفانی پویا و زندگی ساز»، مجلۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند، 1382، ش3،(193- 177).
28. یوسفی پور، پوران،«تأثیر آیات و احادیث در اشعار اقبال لاهوری»،ادبیات فارسی،1385،ش5،(179-154).
