بررسی حریم شخصی در فضاهای باز خانه‌های سنتی مازندران با استفاده از تکنیک نحو فضا
محورهای موضوعی : جایگاه حکمت علمی اسلام در خلق آثار شهرسازی و معماری
روح اله رحیمی
1
,
سید محسن موسوی
2
,
مهديه بيشمي
3
,
سحر امینی گوهرریزی
4
1 - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
4 - کارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد کرمان، کرمان، ایران
کلید واژه: حریم شخصی, خانه‌های سنتی مازندران, نحو فضا, فضای باز,
چکیده مقاله :
خانه، مهم‌ترین مکان برای بازیابی آرامش و تجدید دوباره حیات در زندگی انسان‌ها است. محلی برای بودن در کنار خانواده، تعاملات اجتماعی، استراحت، انجام فعالیت‌های موردعلاقه و رهایی از تنش‌های روزمره انسان می‌باشد. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی بسیاری از تعاریف زندگی روزمره ما دچار تغییر شده‌اند. مفهومی که به‌طور قطع کماکان حفظ‌شده است مفهوم حریم شخصی انسان‌ها می‌باشد. معماران سنتی ایران سعی بر طراحی خانه‌های همگام با حفظ اصول محرمیت در فضاهای باز و بسته خانه‌ها داشته‌اند اما به‌مرورزمان با رشد آپارتمان‌نشینی، پیشرفت تکنولوژی ساخت و تلفیق فرهنگ غرب با فرهنگ ایرانی- اسلامی، رعایت اصول محرمیت در خانه‌ها مخصوصاً در فضاهای باز روبه‌زوال رفته است. استان مازندران ازجمله مناطقی است که دچار تغییرات نامناسب ساختمان‌سازی بسیاری شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناخت و بررسی نقش مؤلفه‌های اثرگذار از نحو فضا بر میزان حریم خصوصی در فضاهای باز خانه‌های سنتی شهر مازندران می‌باشد. این پژوهش با استخراج الگوهای رعایت حریم خصوصی در خانه‌های مازندران در پی یافتن الگوهای کالبدی حفظ حریم خصوصی در فضاهای باز خانه‌های مازندران است. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات میدانی به یافتن الگوها و سپس با استفاده از تکنیک نحو فضا و نرم‌افزار Depthmap به بررسی شاخص‌های عمق، ارتباط و هم پیوندی و ایزویست در بناها پرداخته خواهد شد. نتایج به دست آمده از پژوهش حاضر نشان خواهد داد که فضای باز بر میزان محرمیت فضایی نقش مهم و اساسی دارد همچنین هندسه و موقعیت قرارگیری حیاط نسبت به بنا تأثیر دوچندانی بر میزان دید رؤیت‌پذیر ناظرین به فضاهای مختلف خانه دارد. به گونه‌ایی که در حیاط‌هایی که دارای هندسه نامنظم و قرارگیری در بخش‌های میانی، پشتی و جانبی می‌باشند، میزان رؤیت‌پذیری از درب ورودی به بخش‌های مختلف خانه به حداقل می‌رسد. همچنین با افزایش شاخص عمق و ارتباط در فضاهای باز خانه‌های سنتی میزان حریم خصوصی افزایش پیدا می‌کند.
Home is the most important place to restore peace and revitalize human life. It is a place to be with family, social interactions, relax, do favorite activities and get rid of daily human tensions. With the passage of time and the advancement of technology, many definitions of our daily lives have changed. A concept that is still firmly preserved is the concept of human privacy. Traditional Iranian architects have tried to design houses while maintaining the principles of privacy in open and closed spaces of houses, but over time, with the growth of apartment living, development of construction technology and the integration of Western culture with Iranian-Islamic culture, observance of privacy in homes, especially in open spaces, has declined. Mazandaran province is one of the regions that has undergone many inappropriate construction changes. The main purpose of this study is to investigate the role and knowledge of the components affecting the syntax of space on the open spaces of traditional houses in Mazandaran. This study seeks to find physical patterns of privacy in the open spaces of Mazandaran houses by extracting patterns of privacy in Mazandaran houses. In this research, first, through field studies, patterns are found and then, using the space syntax technique and Depthmap software, the indices of depth, connection and interconnection and isoust in the building will be studied. The results of the present study showed that open space has an important and fundamental role on the level of spatial privacy and also the geometry and location of the yard relative to the building has a double effect on the visibility of observers to different spaces of the house. In such a way that the yards that have irregular geometry and are located in the middle, back and side sections, the visibility of the entrance door to different parts of the house is minimized and also the privacy is increased by increasing the depth and caution index in traditional open house he does.
اقبالی، سید رحمان و پدرام حصاری (1392)، «رویکرد مدولار و پیش ساختگی در مسکن انعطاف‌پذیر»، مسکن و محیط روستا، 32(143)، 53-68.
امینی گوهرریزی، سحر و علی یظهری کرمانی (1400)، «تحلیل الگوی فضایی حیاط مرکزی در باغ مزار شاه نعمت‌الله ولی ماهان با استفاده از تکنیک نحو فضا»، فصلنامه اندیشه معماری، 5 (9)، 55-67.
پیوسته‌گر، یعقوب؛ علی اکبر حیدری و مریم کیایی (1395)، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه»، صفه، 26(2). 60-39.
جوزی، سیدعلی و تانیا جعفری نسب (1393)، «بررسی آثار محیط زیستی ساخت‌وساز پروژه مسکن مهر شهرستان محمودآباد مازندران»، محیط‌شناسی، 40 (3)، 603-619.
نقی‌زاده، محمد (1387)، شهر و معماری اسلامی، تجلیات و عینیات، مانی، اصفهان.
حکیم، بسیم سلیم (1380)، شهرهای اسلامی: اصول شهرسازی و ساختمانی. ترجمه محمدحسن ملک احمدی و عارف اقوامی، چاپ اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران.
حیدری، علی‌اکبر؛ یعقوب پیوسته گر؛ سارا محبی نژاد و مریم کیایی (1397)، «ارزیابی شیوه‌های ایجاد محرمیت در سه نظام پیمون بزرگ، کوچک و خرده پیمون در پیکرهبندی مسکن ایرانی-اسلامی با استفاده از تکنیک نحو فضا»، فصلنامه مرمت و معماری ایران، 8 (16)، 51-68.
ریسمانچیان، امید و سایمون بل (1389)، «شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکرهبندی فضایی شهرها»، نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 43، 49-56.
شاه‌چراغی، آزاده و علیرضا بندرآباد (1395)، محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی، سازمان جهاد دانشگاهی، تهران.
عبدالهی ملایی، شاهرخ و علی جوان فروزنده (1400)، «گونه شناسی حیاط و نظام استقرار فضاهای پر و خالی در معماری بومی خانه‌های قاجار (مطالعه موردی: خانه‌های بافت تاریخی شهر اردبیل)»، فصلنامه علمی اثر، 42 (1)، 117-98.
کیایی، مهدخت؛ حسین سلطان‌زاده و علی اکبر حیدری (1398)، «سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا (مطالعه موردی: شهر قزوین)»، باغ نظر، 16 (71)، 61-76.
معماریان، غلامحسین (1373)، آشنایی با معماری مسکونی ایرانی-گونه شناسی درون‌گرا، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
مؤمنی، کوروش و ندا ناصری (1394)، «بررسی ابزارها و روش‌های ایجاد محرمیت در خانه‌ی زینت الملک شیراز منطبق بر آیات و روایات اسلامی»، فصلنامه علمی - پژوهشی قطب علمی معماری اسلامی، 3 (4)، 18-35.
مظاهری، مجتبی؛ امید دژدار و جلیل موسوی (1397)، «تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌های ایرانی با بهره‌گیری از روش نحو فضا»، هویت شهر، سال دوازدهم، 108-97.
نقره‌کار، سید عبدالمجید (1387)، درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. چاپ اول، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
Bell, d. S., White, M., Griffiths, A., Darlow, A., Tylor, T., Wheeler, B., & Lovell, R. (2020), Spending time in the garden is positively associated with health and wellbeing: Results from a national survey in England. Landscape and Urban Planning.
Hillier, B. (2004). Designing safer streets: An evidence-based approach. Planning in London, 45-49.
Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajews ki, T., & Xu, J.
(1993). Natural movement; Or configuration and attraction in urban pedstrain movement, Environment and planning B. Planning and design, 29-66.
Hillier, B., & Vaughan, L. (2007). The city as one thing. Progress in planning, 205-230.
Mostafa, A. & Hassan, F. (2010). Using space syntax analysis in detecting privacy:a comparative study of traditional and modern house layouts in erbil city, Iraq, Asian Social Science, 6(8), 157-166.
Turner, Alasdair and Doxa, Maria and O’Sullivan, David and Penn, Alan (2001) From isovists to visibility graphs: a methodology for the analysis of architectural space. Environment and Planning B: Planning and Design, 28 (1). pp. 103-121.
Wiener, J. M., Gerald, F., Rossmanith, N., Reichelt, A., Mallot, H. A., & Bulthoff, H. H. 2007, “Isovist analysis captures properties of space relevant for locomotion and experience”, Perception, vol. 36, pp. 1066-1083.
Young, k.; Chung, J.; Kong, E.; Shin, H. & Heo, J. (2015). A study on the design methodologies for activating (Hiller & Vaughan, 2007).
