شاخصه‌ها و بایسته‌های رفتار فرانقشی در سازمان‌های آموزشی از منظر قرآن کریم
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامینیکو دیالمه 1 , منا افضلی قادی 2
1 - دانشگاه امام صادق
2 - دانشگاه امام صادق
کلید واژه: شاخصه‌ها و بایسته‌های رفتار فرانقشی در سازمان‌های آموزشی از منظر قرآن کریم ,
چکیده مقاله :
موفقیت سازمان‌ها در عصر حاضر منوط به رفتارهایی فراتر از الزامات رسمی است که پاداش رسمی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد؛ در مدیریت از این کنش‌ها به عنوان رفتار فرانقشی یاد می‌شود. هدف این پژوهش شناسایی شاخصه‌ها و بایسته‌های این اعمال در سازمان‌های آموزشی از منظر قرآن کریم است که به روش بررسی اسناد و مدارک و تحلیل محتوای کیفی و به شیوه استقرایی- قیاسی صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که رفتار فرانقشی در قرآن دارای شاخصه‌هایی از جمله فرآیند‌مداری، خود‌تعالی در راستای اثر‌بخشی سازمان، ذومراتب بودن و وابستگی به توفیقات ربوبی است. بایسته‌های این رفتارها عبارتند از: غایت‌مداری، صیانت از عمل، اکتفا نکردن به منافع دنیوی، پرهیز از گرانباری نقش و رعایت اولویت‌ها در عمل. در نگاه توحیدی برخی از این بایسته‌ها ناظر به وجه ظاهری کنش است که عدم رعایت آن‌ها صورت عمل را خدشه‌دار می‌سازد و دسته دیگر وجه باطنی کنش را نشانه می‌رود که با فقدان آن‌ها، هر چند مطلوبیت ظاهری بر عمل حاکم باشد ولی به جهت باطن، فاقد ارزش است. مقایسه نتایج پژوهش با مدیریت معاصر نشان می‌دهد که علی‌رغم مشترکات موجود، عمده شاخصه‌ها و بایسته‌های رفتار فرانقش در جهان‌بینی توحیدی، در مدیریت یا اساسا مورد عنایت نبوده و یا مغفول مانده است.
The success of organizations at current age depends on behaviors that are beyond formal necessities and no formal reward has been granted to them. In management these acts are called Extra-role behavior. The goal of this research is to identify the characteristic & requirements of these actions in educational organization from the viewpoint of holy Quran that has been done by examination of evidences and documents and analysis of qualitative content and by the inductive-deductive method. The research findings show that extra-role behavior in Quran has characteristic such as Process-Oriented, self–sublimity along the organization’s efficacy, hierarchy and dependency on divine achievements. The requirements of extra-role behavior are include: Purpose-Oriented, protection of action, avoidance of Role Overload & …. In Monotheism view some of necessities are related to the apparent aspect of act that neglecting them damages appearance of action and others are related to internal aspect of act that in their absence the action may have apparent ideality but is worthless and undesired due to its nature. The comparison of research’s results with management shows that despite of commonalities, the whole characteristic & requirements In Monotheism worldview in management has either not been granted or has been neglected
. قرآن کریم. ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
2. نهج‌البلاغه. (1386). ترجمه محمد دشتی. قم: نشر شهاب‌الدین.
3. صحیفه سجادیه. (1391). ترجمه حامد رحمت کاشانی. تهران: نشر پیام عدالت.
4. ابیلی، خدایار. شاطری، کریم. يوزباشي، عليرضا. فرجی ده سرخی، حاتم. (1387). «رفتار شهروندی سازمانی OCB: ویژگی‌ها، ابعاد، متغیرهای پیش‌شرط و پیامدها». اولین کنفرانس ملی مدیریت رفتار شهروندی سازمانی. تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
5. ابوالمعالی، خدیجه. (1392). «تحلیل کیفی متن، استقراء/ قیاس». دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات معارف اسلامی و علوم تربیتی. شماره 1. صص 83-102.
6. باقری، خسرو. (1388). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه. ج1.
7. جوادی‌آملی، عبدالله.(1378). تفسیر موضوعی قرآن کریم، مبادی اخلاق در قرآن. قم: اسراء.
8. حرانی، حسن ابن شعبه. (1379). تحف العقول عن آل الرسول. ترجمه محمد‌باقر کمره‌ای. تهران: کتابچی.
9. حسينى، حسين بن احمد. (1363). تفسير اثنا‌عشرى. تهران: انتشارات ميقات. ج1، 2.
10. دعایی، حبیب‌اله. مرتضوی، سعید. نوری، علی. (1389). «مدل یابی تأثیر درک حمایت سازمانی بر رفتار شهروندی مورد مطالعه: هتل پنج ستاره پارس». پژوهشنامه علمی-پژوهشی مدیریت اجرایی. سال دهم. شماره 1. صص 13-33.
11. دیالمه، نیکو. (1390). «مفهوم شناسی سّنت توفيق و اسباب تحّقق آن از منظر وحی». فصلنامه کتاب قیم. سال اول. شماره 4. صص 93- 116.
12. رعنایی کردشولی، حبیب اله. شکر، عبدالعلی. پور‌مولا، محمدهاشم. شهیدیان، زهرا. (1392). «تبیین رفتارهای شهروندي سازمانی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی». دو فصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت اسلامی. شماره 1. صص 45-82.
13. زین‌آبادی، حسن‌رضا. بهرنگی، محمد‌رضا. نوه ابراهیم، عبد‌الرحیم. فرزاد، ولی‌اله. (1387). «رفتار شهروندی سازمانی معلمان تحليلی بر ماهيت، روش‌شناسی پژوهش، پيشايندها و پسايندها». فصلنامۀ نوآوری‌های آموزشی. شماره 28. صص 75-110.
14. طباطبایی، محمد‌حسین. (1374). ترجمه تفسير الميزان. ترجمه محمد باقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم. ج2، 12، 17، 20.
15. طوسی، محمد بن حسن. (1411 ق). مصباح المتهجد. بیروت: موسسه فقه الشیعه.
16. طيب، عبد‌الحسين. (1378). اطيب البيان في تفسير القرآن. تهران: نشر اسلام. ج3 و11.
17. فضل الله، محمدحسين. (1419 ق). تفسير من وحى القرآن. بيروت: دار الملاك للطباعه و النشر. ج21.
18. فولادوند، عزت‌الله. (1386). «بحثی درباره غایت فلسفه». بخارا. شماره60. صص106-116.
19. قرائتى، محسن. (1383). تفسير نور. تهران: نشر مركز فرهنگى درس‌هايى از قرآن. ج2.
20. قربانی چوبقلو، صمد. صادقی عمروآبادی، بهروز. (1390). «اثرات اخلاق اسلامى بر فاكتورهاى شغلى مبتنى بر مهندسى فرهنگى رفتار شهروندى سازمانى». مهندسی فرهنگی. شماره 61 و 62. صص29-47.
21. قرشى، على اكبر. (1377). تفسير احسن الحديث. تهران: نشر بنياد بعثت. ج4، 11.
22. کليني، محمد بن يعقوب. (۱۳۸۸ق). الاصول من الکافي. بی جا: دار الكتب الاسلاميه. ج2.
23. گال، مردیت. بورگ، والتر. گالف جویس. (1384). روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی. ترجمه احمدرضا نصر و همکاران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. ج1.
24. مدرسى، محمدتقى. (1419ق). من هدى القرآن. تهران: نشر دار محبى الحسين. ج1، 17.
25. مصباح يزدى، محمدتقى. (1391). اخلاق در قرآن. تحقيق و نگارش: محمدحسين اسکندری. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى. ج1.
26. ﻣﺼﺒﺎﺡ ﻳﺰﺩﻱ، ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ. (1388). ﺍﻧﺴﺎﻥﺳﺎﺯﻯ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ. ﻗﻢ: ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺍﻣﺎﻡ ﺧﻤﻴﻨﻰ.
27. مطهری، مرتضی. (1361). عدل الهی. قم: انتشارات اسلامی.
28. مغنيه، محمد‌جواد. (1424 ق). تفسير الكاشف. تهران: نشر دار الكتب الإسلاميه. ج1.
29. مقیمی، محمد. (1384). «رفتار شهروندی سازمانی از تئوری تا عمل». فرهنگ مدیریت. شماره 11. صص19-48.
30. مكارم شيرازى، ناصر. (1374). تفسير نمونه. تهران: دارالكتب الإسلاميه. ج2، 12، 20، 23.
31. Bogler, Ronit. Somech, Anit. (2004). “Influence of teacher empowerment on teachers’ organizational commitment, professional commitment and organizational citizenship behavior in schools”. Teaching and Teacher Education. 20. PP 277-289.
32. Dash, Sangya. Kumar Pradhan, Rabindra. (2014). “Determinants & Consequences of Organizational Citizenship Behavior: A Theoretical Framework for Indian Manufacturing Organisations”. International Journal of Business and Management Invention. Volume 3. PP 17-27.
33. DiPaola, M. F. Tschannen-Moran, M. (2001). “Organizational Citizenship Behavior In Schools and Its Relationship To School Climate”. Journal of School Leadership. No 11. PP 424-447.
34. Henderson, George. (1996). Human Relations Issues in Management. London: Greenwood Publishing Group.
35. Podsakoff, Philip M. MacKenzie, Scott B. Paine, Julie Beth. Bachrach, DanielG. (2000).“Organizational Citizenship Behaviors: A Critical Review of the Theoretical and Empirical Literature and Suggestions for Future Research”. Journal of Management. Volume 26. No 3. PP 513–563.
36. Somech, Anit. Oplatka, Izhar. (2014). Organizational Citizenship Behavior in Schools: Examining the Impact and Opportunities Within Educational Systems. London & New York: Routledge
