تحلیل ابعاد به مثابه روشی برای پژوهش در «شهر اسلامی»
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیبهادر زمانی 1 , احسان بابائی سالانقوچ 2
1 - دانشیار، گروه شهرسازی، دانشكده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان
2 - دانش آموخته دکتری شهرسازی اسلامی، دانشكده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان
کلید واژه: روش کیفی, نظریه زمینه‌ای, تحلیل ابعاد, شهر اسلامی,
چکیده مقاله :
آشنایی با امکانات و توانمندی های نظام پژوهش کیفی و راهبردهای خاص آن همچون نظریه زمینه‌ای به منظور تولید دانش و دکترین و آفرینش نظریه‌های معتبر علمی با هدف ارتقای سطح آگاهی از واقعیت‌ها و کمک به پیش‌بینی و حل مسائل موجود شهر و شهرسازی اسلامی ضرورت دارد. نظریه زمینه‌ای به عنوان یکی از راهبردهای روش کیفی در دهه‌های اخیر دارای خوانش‌های گوناگونی شده است. تحلیل ابعاد یکی از خوانش‌های نظریه زمینه‌ای است که توسط شاتزمن ابداع و در نظام‌های علمی و رشته‌های گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است با این حال این روش با وجود قابلیت های آن در پژوهش‌های شهری کاربست کمتری داشته است. مقاله حاضر قابلیت‌های این روش را برای پژوهش به طور عام و پژوهش در مورد شهر اسلامی به طور خاص نشان می دهد. بر این اساس پاسخگویی به دو سوال مورد نظر است: فرایند و قابلیت روش تحلیل ابعاد چیست؟ بر اساس امکانات و قابلیت‌های روش تحلیل ابعاد، این روش تا چه اندازه برای پژوهش درباره شهر اسلامی قابلیت کاربست دارد؟ مقاله در دو بخش اصلی سازمان یافته است. در بخش نخست، پیشینه، بنیادهای فلسفی و مبانی نظری و مراحل و گام‌های روش تحلیل ابعاد مورد بحث قرار گرفته و کوشش شده تا امکانات و قابلیت‌های این روش برای پژوهش مورد بحث قرار گیرد. در بخش دوم مقاله این روش برای یک نمونه پژوهش در حوزه مطالعات شهری مورد استفاده قرار گرفته است. در این قسمت انگاره شهر اسلامی در اندیشه متفکران و اندیشمندان گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته و سعي شده ابعاد و شیوه‌های متعدد مورد استفاده برای برساخت این انگاره بررسی و چارچوبی تبیینی در این خصوص ارائه شود. نتایج این بخش شش مدل مشخص از شهر اسلامی در متون و روایت‌های مربوطه شامل مدل سکونتگاه (و نه شهر) اسلامی؛ مدل شهر بی‌زمان؛ مدل کالبدی؛ مدل شهر مسلمانان؛ مدل تمدن اسلامی؛ مدل شهر قلمرو مسلمانان را به دست می‌دهد. یافته‌های این پژوهش ضمن تاکید بر فواید و سودمندی تحلیل ابعاد برای پژوهش‌های شهری، هر گونه استفاده از این روش را - همچون سایر روش‌های کمی و کیفی - مستلزم توجه به هماهنگی و تناسب میان ویژگی های روش و جنبه‌های گوناگون پژوهش و به طور خاص اهداف پژوهش و سبکِ شناختی پژوهشگر می‌داند.
The applicability of the qualitative research system and its specific strategies namely grounded theory is worth considering for contributing to the knowledge with the valid scientific theories and doctrines in order to raise the level of awareness and to help predict and solve the existing problems of the urbanity and urban planning particularly in Islamic contexts. Grounded theory as one of the strategies of qualitative method has been developed with various readings in recent decades. Dimensional analysis as one of the readings of the grounded theory, being devised by Schutzman has been applied in various scientific disciplines; however, this method has been less used in urban research. This paper demonstrates the capabilities of this method for research in general and Islamic city research in particular. Accordingly, two questions are asked: What is the process and capability of the dimensional analysis method? To what extent is this method applicable to Islamic city research? The paper is organized into two main sections. In the first section, the background, philosophical foundations and theoretical underpinnings and steps of the dimensional analysis method are discussed taking into consideration the possibilities and capabilities of this method for research. In the second part of the paper, this method is used for a sample study in Islamic urban context. In this section, the concept of Islamic city has been studied by various scholars scrutinizing the various dimensions and methods used to construct this concept and provide an explanatory framework in this regard. The results of this section come up with six distinct models of Islamic city in related texts and narratives, including Islamic habitat (not city) model; timeless city model; physical model; Muslims’ city model; Islamic civilization model; and city-in-Muslims’ territory model. The findings of this study not only emphasize the advantages and usefulness of dimensional analysis for urban research, but it also implies that any use of this method –such as any other quantitative and qualitative methods – requires its own related ontological and epistemological considerations and adaptation in line with the research details particularly its aim/s and question/s.
ابراهیمی، محمدحسن، (1375)، «مدخل بحث درباره شهر اسلامی»، مجله آبادی، س6، ش22، ص 22-19.
احمدی دیسفانی، یداله، و علی‌آبادی، محمد، (1390)، «کنکاشی در باب شکل شهر سنتی از منظر اندیشه اسلامی»، باغ نظر، س 8، ش 19، ص 30-17.
افشار نادری، کامران، (1375)، «مشترکات شهرسازی جهان اسلام»، مجله آبادی، س6، ش22، ص 53-46.
بابائی، احسان، مسعود، محمد، زمانی، بهادر، و ربیعی، کامران (1396)، «تحلیل موقعیت به‌مثابه روشی برای پژوهش در خصوص شهر اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، س 7، ش 27، ص 28-17.
خدایی، زهرا، و تقوایی، علی‌اکبر، (1390)، «شخصیت‌شناسی شهر اسلامی؛ با تأکید بر ابعاد کالبدی شهر»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش4، ص 113-103.
داوری اردکانی، رضا (1375)، «ملاحظاتی درباره طرح مدینه اسلامی»، مجله آبادی، س6، ش 22، ص 11-4.
رجایی، فرهنگ (1392)، مشکله هویت ایرانیان امروز، نشر نی، تهران.
فکوهی، ناصر (1387)، انسان‌شناسی شهری، نشر نی، تهران.
فلاحت، سميه، (1390)، «برساخت مفهوم شهر اسلامي»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش3، ص 45-35.
موحد، علی، شماعی، علی، و زنگانه، ابوالفضل، (1391)، «بازشناسی هویت کالبدی در شهرهای اسلامی ( مطالعه موردی: شهر ری)»، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، ش5 ، ص 52-37.
میرمحمدی، حمیدرضا، (1375)، «سیما و بافت شهرهای اسلامی»، مشکو‌ة، ش53 ، ص 189-178.
نقی‌زاده، محمد (1387)، شهر و معماری اسلامی، انتشارات مانی، اصفهان.
نقی‌زاده، محمد، (1390)، «ریشه‌های شهر اسلامی در متون اسلامی»، کتاب ماه هنر، ش155، ص 26-12.
نوحی، حمید، (1388)، شهر اسلامی از واقعیت تاریخی، نوستالژی مدنی و اتوپیا تا حقیقت دینی، تأملات در هنر و معماری، گنج هنر، تهران، ص 300-261.
یوسفی فر، شهرام، (1382)، «تاریخ شهر و شهرنشینی در جوامع اسلامی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش74، ص 51-42.
Allen, Natalie & Davey, Mark. (2017). “The value of constructivist grounded theory for built environment researchers”, Journal of Planning Education and Research, 0739456X17695195.
Blumer, Herbert. (1969). Symbolic interactionism: Perspective and method, University of California Press.
Bollo, C. & Collins, T. (2017). “The power of words: Grounded theory research methods in architecture and design”. Paper presented at the meeting of Architecture of Complexity, ARCC 2017 Conference, Salt Lake City.
Bonham, Jennifer, & Wilson, Anne. (2012). “Bicycling and the life course: The start-stop-start experiences of women cycling”, International Journal of Sustainable Transportation, 6(4), 195-213.
Bowers, Barbara, & Schatzman, Leonard. (2009). “Dimensional analysis”, Developing grounded theory: The second generation, 86-126.
Charmaz, Kathy. (2000). Grounded theory: Objectivist and constructivist methods. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research, 2nd ed. (pp. 509–536). Thousand Oaks, CA: Sage.
Charmaz, Kathy. (2006). Constructing grounded theory, London: Sage.
Charmaz, Kathy. (2014). Constructing grounded theory, Sage.
Clarke, Adele E., Friese, Carrie, & Washburn, Rachel S. (Eds.). (2016). Situational analysis in practice: Mapping research with grounded theory (Vol. 1), Left Coast Press.
Clarke, Adele E. (2005), Situational analysis: Grounded theory after the postmodern turn, Sage.
Clarke, Adele E. (2007), Grounded theory: Critiques, debates, and situational analysis, The Sage handbook of social science methodology, 423-442.
Clarke, Adele E., Friese, Carrie, & Washburn, Rachel S. (2018). Situational analysis: grounded theory after the interpretive turn, Sage Publications.
Corbin, Juliet M., & Strauss, Anselm. (1990). “Grounded theory research: Procedures, canons, and evaluative criteria”, Qualitative Sociology, 13(1), 3-21.
Dunne, Ciarán. (2011). “The place of the literature review in grounded theory research”, International Journal of Social Research Methodology, 14(2), 111-124.
Faehnle, Maija, Bäcklund, Pia, Tyrväinen, Liisa, Niemelä, Jari, & Yli-Pelkonen, Vesa. (2014). “How can residents’ experiences inform planning of urban green infrastructure? Case Finland.”, Landscape and Urban Planning, 130, 171-183.
Glaser, Barney G. (1992). Emergence versus forcing: Basics of grounded theory analysis. Mill Valley, CA: Sociology Press.
Glaser, Barney G. and Strauss, Anselm (1967), The Discovery of Grounded Theory, Shicago: Adine Publishing Company.
Glaser, Barney G. (1998). Doing grounded theory: Issues and discussions, Sociology Press.
Glaser, Barney G. (2001). The grounded theory perspective: Conceptualization contrasted with description, Sociology Press.
Glaser, Barney G. (2007). Doing formal grounded theory: A proposal, Sociology Press.
Jacobson, N. (2001). “Experiencing recovery: A dimensional analysis of recovery narratives”, Psychiatric Rehabilitation Journal, 24(3), 248.
Kempster, Stephen, & Parry, Ken W. (2011). “Grounded theory and leadership research: A critical realist perspective”, The leadership quarterly, 22(1), 106-120.
Kools, Susan, McCarthy, Marianne, Durham, Roberta, & Robrecht, Linda (1996). “Dimensional analysis: Broadening the conception of grounded theory”, Qualitative Health Research, 6(3), 312-330.
Lee, Frederic S. (2015). Critical Realism, Method of Grounded Theory, and Theory Construction. Handbook of Research Methods and Applications in Heterodox Economics.
Lynch, Kevin. (1984). Good city form, MIT press.
Lyndon, Audrey. (2008). “Social and environmental conditions creating fluctuating agency for safety in two urban academic birth centers”, Journal of Obstetric, Gynecologic, & Neonatal Nursing, 37(1), 13-23.
McCarthy, Marianne (2003b). “Situated clinical reasoning: Distinguishing acute confusion from dementia in hospitalized older adults”, Research in Nursing & Health, 26(2), 90-101.
McCarthy, Marianne C. (2003a). “Detecting acute confusion in older adults: Comparing clinical reasoning of nurses working in acute, long‐term, and community health care environments”, Research in Nursing & Health, 26(3), 203-212.
McCarthy, Marianne, Ruiz, E., Gale, B., Karam, C., & Moore, N. (2004). “The meaning of health: perspectives of Anglo and Latino older women”, Health Care for Women International, 25(10), 950-969.
McGrath, Moriah McSharry. (2013). Neighboring in Strip City: A Situational Analysis of Strip Clubs, Land Use Conflict, and Occupational Health in Portland, Oregon.
Mills, Jane, Bonner, Ann, & Francis, Karen. (2006). “The development of constructivist grounded theory”, International Journal of Qualitative Methods, 5(1), 25-35.
Nordwall, Ulf, & Olofsson, Thomas. (2013).” Architectural caring. Architectural qualities from a residential property perspective”, Architectural Engineering and Design Management, 9(1), 1-20.
Oliver, Carolyn. (2011). “Critical realist grounded theory: A new approach for social work research”, British Journal of Social Work, 42(2), 371-387.
Pursley-Crotteau, Suzanne, McGuire Bunting, Sheila & Burke Draucker, Claire (2001), grounded theory and hermeneutics: contradictory or complementary methods of nursing research. In Schreiber, R. S., & Stern, P. N. (Eds.). Using grounded theory in nursing. Springer Publishing Company.
Robrecht, Linda C. (1995). “Grounded theory: Evolving methods”, Qualitative Health Research, 5(2), 169-177.
Salin, Ossi, & Pesso, Kaija. (2017). “Open Minds, Open Spaces: Mind-Set Changes During Urban Walking”, Space and Culture, 20(4), 385-398.
Schatzman, Leonard. (1986). The structure of qualitative analysis, Paper presented at the World Congress of Sociology: International Sociology Conference, Delhi, India.
Schatzman, Leonard. (1991). “Dimensional analysis: Notes on an alternative approach to the grounding of theory in qualitative research”, Social organization and social process: Essays in honor of Anselm Strauss, 303-314.
Shankar, Avi, & Goulding, Christina. (2001). “Interpretive consumer research: two more contributions to theory and practice”, Qualitative Market Research: An International Journal, 4(1), 7-16.
Simeone, Luca, Secundo, Giustina, & Schiuma, Giovanni . (2017). “Adopting a design approach to translate needs and interests of stakeholders in academic entrepreneurship: The MIT Senseable City Lab case”, Technovation, 64, 58-67.
Squires, Allison. (2004). “A dimensional analysis of role enactment of acute care nurses”, Journal of Nursing Scholarship, 36(3), 272-278.
Strauss, A. L. & Corbin, Juliet. (1990). The basics of qualitative analysis: Grounded theory procedures and techniques. Thousand Oaks, CA: Sage.
Strauss, Anselm Leonard (1993), Continual permutations of action, AldineTransaction.
Strauss, Anselm Leonard, & Corbin, Juliet. (1998). Basics of qualitative research: Procedures and techniques for developing grounded theory.
Suddaby, Roy. (2006). “From the editors: What grounded theory is not”, Academy of Management Journal, 49(4), 633-642.
Thompson, S. (2006). “The quest for hurtful environments: a qualitative researcher’s journey”, Urban Policy and Research, 24(1), 17-38.
Wamsler, Christine. (2016). “From Risk Governance to City–Citizen Collaboration: Capitalizing on individual adaptation to climate change”, Environmental Policy and Governance, 26(3), 184-204.
