ارتقای ژنتیکی ویژگی‌ها و توانایی‌های انسان از منظر اخلاق و فقه
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصیاکرم صفیری 1 , زهرا سادات میرهاشمی 2
1 - دانشگاه شهید مطهری
2 - استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه الزهرا (س)
کلید واژه: فناوری ژنتیک, ارتقای ژنتیکی, اصلاح نژاد ژنتیکی, مصالح و مفاسد, ارزش‌های اخلاقی.,
چکیده مقاله :
چکیده: فناوری ژنتیک و کاربردهای انسانی آن یکی از مسائل نوپیدای علمی است که امکان ارتقای ژنتیکی نیروها و توانایی‌های انسان و تبدیل او به «ابر انسان» را نیز فراهم آورده است. ارتقای ژنتیکی نیروهای انسان، نوعی ایجاد تغییر، تبدیل یا اصلاح ژنتیکی است که موجب بالا بردن کارکرد برخی اندام‌های بدن حتی فراتر از حد طبیعی انسان می‌شود. هدف از این عمل درمان افراد بیمار نیست، بلکه تقویت خصوصیات ژنتیکی یک شخص سالم است. اصول و قواعد کلی اخلاقی و حکم عقل که مبتنی بر مصالح و مفاسد استفاده از این فناوری است، راهنمای ما در رسیدن به‌حکم اخلاقی ارتقای نیروهای انسانی از طریق این فناوری است. این مقاله برای دستیابی به‌حکمی روشن و صحیح در مورد ارتقای ژنتیکی نیروهای انسانی از منظر اخلاق و فقه، به بررسی کامل مصالح و مفاسد هرکدام از انواع تقویت ژنتیکی توانایی‌های انسان؛ یعنی ارتقای ژنتیکی نیروهای انسانی توسط انتخاب ژنتیکی رویان و ارتقای ژنتیکی نیروهای انسانی توسط نوترکیبی ژنتیکی پرداخته و به‌طور مفصل نگرانی‌های خود و مفسده‌ها و ضررهای مترتب بر این عمل را بیان نموده و با غیراخلاقی دانستن هرگونه به‌کارگیری فناوری ژنتیک درزمینۀ ارتقای ژنتیکی نیروهای انسانی و با توجه به ضررهای مترتب بر آن، پیشنهاد ممنوع کردن آن را توسط قانون مطرح کرده است.
Abstract: Genetic technology and its application on man is one of the newly discovered scientific issues that helps genetic modification of human forces and capacities to change him into a super-human. Genetic modification of human capacities is creating a change, altering or genetically modifying human genes so that some organs function beyond natural limits of humans. Genetic modification does not pursue treatment of people with certain diseases; rather, it reinforces genetic characteristics of a healthy human. The general ethical codes and principles as well as the rule of wisdom that are based on the advantages and disadvantages of using this technology, serve as guidelines for us in issuing an ethical rule on reinforcing human capacities through this technology. To that end, this paper intends to have access to a crystal clear ethical rule on genetic modification based on ethics and Fiqh or Islamic jurisprudence. We will study genetic modification of human capacities by genetic selection of the embryo in comparison with genetic modification of human capacities through genetic recombinant. In the meantime, we will discuss in detail the disadvantages and damages coming from genetic modification, highlight its unethical manners and propose its prohibition by law.
منابع
- قرآن کریم.
- اعلامیۀ بین‌المللی داده‌های ژنتیک انسانی.
- اعلامیۀ جهانی ژنوم انسانی و حقوق بشر.
- آرامش، کیارش. (1389) «شبیه‌سازی انسان از دیدگاه اخلاق: نگرش‌های عرفی و شیعی»، ژنتیک - حقوق، اخلاق، روانشناسی. (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدمهدی آخوندی و دیگران، تهران: پژوهشگاه ابن‌سینا، چاپ اول.
- آهنی، علی و کیومرث سلیمی‌نژاد و علیرضا میلانی‌فر و حمیدرضا خرم خورشید. (1389) «تشخیص ژنتیکی پیش از تولد و پیش از لانه گزینی: پیش‌درآمدی بر ملاحظات اخلاقی»، ژنتیک - حقوق، اخلاق، روانشناسی (مجموعه مقالات). زیر نظر محمدمهدی آخوندی و دیگران، تهران: پژوهشگاه ابن‌سینا، چاپ اول.
- بریانت، جان و لیندا باگوت لاوله و جان سرل. (1388) مقدمه‌ای بر اخلاق زیستی، ترجمۀ حسن رهنما و دیگران، تهران: جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه ابن‌سینا، چاپ اول.
- پور جواهری، علی. (1383) پیوند اعضاء در آیینه فقه، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول.
- پیترز، تد. (1386) بازی در نقش خدا، ترجمۀ عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: نشر نی، چاپ اول.
- ترو، الن. (1379) مهندسی ژنتیک.(فن دستکاری موجودات زنده)، ترجمۀ محمدحسین صنعتی، محمود خضاب و چکامه عظیم پور، تهران: انتشارات مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک وتکنولوژی زیستی، چاپ اول.
- تسخیری، محمدعلی. (بی‌تا) «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، مجله فقه اهل‌بیت علیهم‌السلام، قم: مؤسسه دائرۀ المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، شمارۀ 52.
- جعفری، غلامرضا. (بی‌تا) «طرح ژنوم انسان و دیدگاههای استاد علامه جعفری»، سروش اندیشه، سال چهارم، شماره چهاردهم.
- جعفری، محمدتقی. (1381) طرح ژنوم انسانی، تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری، چاپ اول.
- جکسون، جان اف. (1388) شما و ژنتیک (آموزش همگانی اصول دانش ژنتیک)، ترجمۀ محمدحسین صنعتی، علیرضا موجودی و سکینه عباسی، تهران: مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی، چاپ اول.
- جواهری، حسن. (1423ق./2002م.) خصائص الجینوم البشری: قراءات فقهیه معاصره فی معطیات الطب الحدیث، بیروت: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ اول.
- خداپرست، امیرحسین و غزاله، حجتی. (1389) «گریز از آرمانشهر نقد اخلاقی افلاطون‌گرایی ژنتیک». ژنتیک - حقوق، اخلاق، روانشناسی (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمدمهدی آخوندی و دیگران، تهران: پژوهشگاه ابن‌سینا، چاپ اول.
- دبیری، حبیب‌الله. (1377) انقلاب ژنتیک، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی فن و هنر، چاپ اول.
- طباطبایی، سید محمدحسین. (1374) تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ پنجم.
- طبرسی، فضل بن حسن. (1372) مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم.
- طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا) التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
- علم الهدی، سید محمدحسن. (1387) «ژنتیک و فقه». دومین کنگره بین‌المللی اخلاق پزشکی ایران.
- غفاری، سعید رضا و مریم رفعتی. (1389) «تقویت توانایی‌های انسانی»، ژنتیک – حقوق، اخلاق، روانشناسی (مجموعه مقالات)، تهران: پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی- ابن‌سینا، چاپ اول.
- فوکویاما، فرانسیس. (1383) آینده پسا انسانی ما، ترجمه حبیب‌الله فقیهی نژاد، تهران: مؤسسه انتشاراتی ایران، چاپ اول.
- فیض کاشانی، محمد محسن. (1429ق.) رسائل فیض کاشانی، تصحیح بهراد جعفری، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری، چاپ اول.
- قائنی، محمد بن محمدحسین. (1427ق.) المبسوط فی فقه المسائل المعاصرة- المسائل الطبیّه. قم: مرکز فقه الائمة الاطهار، چاپ اول.
- کاظمی، جواد. (1347) مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی‌جا، مکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة.
- محسنی قند‌هاری، محمد آصف. (1424ق.) الفقه والمسائل الطبیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1374) تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- موریسون و بوید. (1372) شیمی آلی، ترجمه مهدی بکاولی، مجید هروی، محمد رحیمی زاده، بی‌جا: نشر بنفشه، چاپ اول.
- موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1378) تحریر الوسیله، قم: انتشارات دار العلم، چاپ هشتم.
- مؤمن قمی، محمد. (1415ق.) کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- نوبهار، رحیم. (بهمن و اسفند 1383) «اعلامیۀ بین‌المللی داده‌های ژنتیک انسانی: دغدغه‌ها، رویکردها و سازگاری‌های آن با دیدگاههای اسلامی»، نامۀ مفید، سال دهم، شماره 46.
- هیل، والتر انساین. (1386) مقدمه‌ای بر مهندسی ژنتیک، ترجمۀ صادق ولیان بروجنی و محمد رونقی، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول.
- Beauchamp, Tom L. & Leroy, Walters. (2003) Contemporary Issues in Bioethics, Thomson, U.S.A.
- Coady, T. (2009) “Playing God”, in J. Savulescu, N. Bostrom (eds.), Human Enhancement, Oxford University Press.
- Cohen, Cynthia B. & Leroy,Walters. (2003) “Gene Transfer for Therapy or Enhancement”, in David H. Smith, Cynthia B. Cohen (ed.), A Christian Response To The New Genetics (Religious, Ethical and Social Issues), Rowman & Littlefield Publishers, Inc, U.S.A.
- Coors, Marilyn E. (2003) The Matrix: Charting a Ethics of Inheritable Genetic Modification, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., U.S.A.
- Holland, Stephen. (2003) Bioethics (A philosophical Introduction), Blackwell Publishing Ltd. G.B., First Publish.
- Lartigue C. & J. I., Glass. & et al. (2007) “Genome Transplantation in Bacteria: Changing One Species to Another”, Science 317.
- Savulescu, Julian. (2009) “Genetic Enhancement”, in Helga kuhse, Peter Singer (ed.), Companion to Bioethics, Wiley-Blackwell. Ltd, Second Edition.
- www.thehumanfuture.org/commentaries/annas-genism.html [Annas, G. (2001) “Genism, Racism, and the Prospect of Genetic Genocide”].
