بررسی فقهی تضمین اصل سرمایه در اوراق استصناع
محورهای موضوعی : فقه مدنی حقوق خصوصیمعصومه مظاهری 1 , حمیده گوشی دهقی 2
1 - دانشگاه شهید مطهری
2 - دانشگاه شهید مطهری
کلید واژه: عقد استصناع, تضمین اصل سرمایه, ملازمه بین سود و زیان, اوراق استصناع تنزیلی, اوراق استصناع به همراه اجاره به شرط تملیک. ,
چکیده مقاله :
چکیده: در شریعت اسلام با توجه به قاعدۀ ملازمه بین سود و زیان، اصل این است که در عملیات تجاری بازگشت اصل سرمایه تضمین نمی شود و به دست آوردن سود حقیقی همیشه با احتمال ضرر و خسارت همراه است. حال آنکه در ابزارهای مالی اسلامی از جمله اوراق استصناع، پرداخت مبلغ اسمی مندرج در اوراق در سررسید توسط ناشر اوراق تضمین می شود. به این ترتیب، دارندگان اوراق که سرمایه گذاران عملیات تجاری می باشند، همان طور که در فرض کاهش ارزش پروژه با دریافت مبلغ اسمی اوراق (اصل سرمایه)، ضرری را متحمل نخواهند شد در فرض افزایش ارزش پروژه نیز با دریافت مبلغ اسمی اوراق، نسبت به ارزش افزوده پروژه هیچ استحقاقی نخواهند داشت. اما با تحلیل فرآیند انتشار این اوراق مشخص خواهد شد که در اوراق استصناع مبتنی بر تنزیل دریافت مبلغ اسمی اوراق بر اساس استحقاق خريدار دين در سررسيد نسبت به دريافت كل مبلغ دين مي باشد. هم‌چنین تضمين اصل سرمايه توسط ناشر اوراق استصناع تنزيلي مطابق با مسئولیت بایع نسبت به تأدیه مبیع می‌باشد. به علاوه دارندگان اوراق به عنوان خريدار دين تنها مالك دين در ذمۀ مديون شده و نسبت به سبب ايجاد دين يعني پروژه سفارش داده شده هيچ گونه مالكيتي نخواهند داشت؛ به اين ترتيب افزايش يا كاهش ارزش پروژه در ميزان مطالبۀ آنها از ناشر تأثيري نخواهد داشت. در حالی كه دارندگان اوراق استصناع به همراه اجاره به شرط تمليك مالكان مشاع پروژه مي باشند، در صورت افزايش قيمت پروژه نسبت به مبلغ اسمي اوراق، حق مطالبۀ اين ارزش افزوده را خواهند داشت؛ زیرا طبق قاعدۀ ملازمه بین نماء و درک، مالک عین همان طور که متحمل خسارات وارد بر عین می‌شود، مستحق برخورداری از افزایش ارزش عین نیز خواهد بود. هم‌چنین كاهش ارزش پروژه نسبت به قيمت اسمي اوراق استصناع به همراه اجاره به شرط تمليك، بايد به مالكان مشاع آن يعني سرمايه‌گذاران وارد شود.
Abstract:In Islamic Sharia law, with respect to the rule of the association of profit and loss, basically the principal capital return is not guaranteed. Therefore, gaining real profit is always associated with the possibility of loss and damage. Whereas in Islamic financial mechanisms such as commissioned manufacture bonds, the payment of the nominal value included in the bonds is guaranteed by the publisher in due date. Therefore, the owners of the bonds who are the investors of transactions will not sustain a loss or receive a reward for the reduction or increase in the value of the project upon receiving the nominal value of the bonds (principal capital). However, an analysis of the procedure for publication of the bonds, makes it clear that in commissioned manufacture bonds based on interest, the receipt of nominal value of the bonds will be realized according to the entitlement of the owners in due date proportionate to the total value of the amount due. Also guaranteeing the principal capital by the publisher of the commissioned manufacture bonds is according to the liability of the seller to pay for the object of sale. Moreover, the owners of the bonds as the buyers only own the amount due in duty of the debtor and they shall have no right in project thus commissioned. In this sense, any increase or reduction in the value of the project will have no effect in the amount of their claim. Whereas the owners of commissioned manufacture bonds along with rent with an ownership option are the joint owners of the project, thus in case of increase in project value in connection with the nominal value of the bonds, they are entitled to claim the value added. This is because according to the rule of logics the owner of actual property deserves to take a share of the increase in value of actual property value as he is to sustain the damages incurred on the actual property. Similarly, the reduction in project value in proportion to the nominal value of the commissioned manufacture bonds along with the rent with an ownership option, must be attributable to the joint owners, i.e. investors.
منابع
- ابن منظور، جمال الدين محمد بن مكرم. (1414ق.) لسان العرب، بيروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع، چاپ سوم.
- احمد بن فارس بن زکریا، ابوالحسین. (1404ق.) معجم مقائيس اللغة، قم: انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- اشتهاردى، على پناه. (1417ق.) مدارك العروة، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر، چاپ اول.
- امامى، سيد حسن. (1374) حقوق مدنی، تهران: کتاب¬فروشی اسلامیه، چاپ دوازدهم.
- بحرانى، محمد سند. (1428ق.) فقه المصارف و النقود، قم: مكتبة فدك، چاپ اول.
- تسخیری، محمد علی. (پاییز1386) «مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی»، فصلنامۀ اقتصاد اسلامی، شماره بیست و هفتم.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1382) صد مقاله در روش تحقیق علم حقوق، تهران: کتابخانۀ گنج دانش، چاپ اول.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن. (1409ق.) وسائل الشيعه، قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام، چاپ اول.
- حسينى شيرازى، سيد محمد. (بی¬تا) إيصال الطالب إلى المكاسب، تهران: منشورات اعلمى، چاپ اول.
- رشتى گيلانى نجفى، ميرزا حبيب الله. (1407ق.) فقه الإماميه: قسم الخيارات، قم: كتاب¬فروشى داورى ، چاپ اول.
- شهید ثانی، زين الدين بن على جبعی عاملی. (1413ق.) مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، قم: مؤسسه المعارف الإسلاميه، چاپ اول.
- شهید صدر، سيد محمد. (1420ق.) ماوراء الفقه، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزيع، چاپ اول.
- ــــــــــ . (1401ق.) البنك اللاربوي، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، چاپ هفتم.
- شیخ انصارى، مرتضى محمدبن امین. (1415ق.) كتاب المكاسب، قم: كنگرۀ جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، چاپ اول.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1387ق.) المبسوط في فقه الإماميه: تهران: المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفريه، چاپ سوم.
- ــــــــــ . (1400ق.) النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الكتاب العربي، چاپ دوم.
- طباطبايى يزدى، سيد محمد كاظم. (1419ق.) العروة الوثقى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق.) الكافي، تهران: دار الكتب الإسلاميه، چاپ چهارم.
- محقق حلّي، نجم الدين جعفر بن حسن. (1408ق.) شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعيليان، چاپ دوم.
- مصوبات کمیتۀ فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار WWW.RDIS/RECORDSKE.ASP.
- موسویان، سید عباس. (پاییز و زمستان 1386) «اوراق بهادار استصناع: مکمل بازار سرمایۀ ایران»، دو فصلنامۀ جستارهای اقتصادی، سال چهارم، شمارۀ 8.
- ــــــــــ .(1389) «نقش اوراق استصناع در تأمین مالی مسکن»، مجموعه مقالات گفتارهایی درباره اوراق بهادار (صکوک)، به اهتمام مجتبي كاوند. تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
- موسوی بجنوردى، سيد حسن. (1419ق.) القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی، چاپ اول.
- موسوى خمينى، سيد روح اللّه. (1421ق.) كتاب البيع، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)، چاپ اول.
- ــــــــــ . (بي¬تا) تحريرالوسيله، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول.
- مؤمن قمی، محمد. (1415ق.) کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسين حوزۀ علميۀ قم، چاپ اول.
- نظر پور، محمد نقی. (تابستان 1385) «عملیات بازار باز از طریق اوراق استصناع، مشکلات و راه حل¬ها»، فصلنامۀ تخصصی اقتصاد اسلامی، شماره22.
