بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعه¬یافتگی (مطالعه موردی: استان خوزستان)
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهریسعید امان پور 1 , سارا آموزگار 2 , مسلم عارفی 3
1 - دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز
2 - مدرس مدعو دانشگاه لرستان
3 - دانشجو
کلید واژه: فناوری اطلاعات و ارتباطات, شکاف دیجیتالی, توسعهیافتگی, استان خوزستان, تکنیک پرومته,
چکیده مقاله :
امروزه ICT بعنوان یکی از مهمترین شاخص های توسعه یافتگی در نظر گرفته می شود و نقش اساسی در تحولات جوامع ایفا می کند. لذا تحلیل فضایی این شاخص برای درک تحولات جغرافیایی جوامع از ضروریات اساسی می باشد که باید به دقت بررسی گردد. هدف این مقاله که از لحاظ پژوهشی کاربردیست، بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی میباشد. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات در این مقاله استفاده از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعۀ نشریات رسمی کشور است. جامعۀ آماری تحقیق، 24 شهرستان استان خوزستان و شاخصهای مورد بررسی در این تحقیق 18 شاخص فناوری اطلاعات و همچنین 31 شاخص برای بررسی تعیین سطوح توسعهیافتگی آنها میباشد. در این تحقیق به دلیل نابرابری‌های توسعه در بین شهرستان های استان، ابتدا شهرستانها براساس شاخصهای توسعهیافتگی، به سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم شدند. برای تعیین میزان شکاف دیجیتال بین شهرستانها در هر گروه بر اساس میزان برخورداری از شاخصهای ICT از تکنیک PROMTEHEE، استفاده شده و هرگروه خود به سه بخش برخوردار، نیمه برخوردار، و محروم تقسیم شده است. برای وزن‌دهی شاخصهای مورد استفاده در سطح‌بندی از روش AHP استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شهرستانهای اهواز و هفتکل، به ترتیب دارای بالاترین و پایین‌ترین سطوح برخورداری از شاخصهای توسعهیافتگی و شهرستانهای ایذه، شادگان و اندیکا برخوردارترین شهرستانها و آبادان، رامهرمز و باوی محرومترینها از لحاظ شاخصهای ICT دربین سایر شهرستانها هستند.
Today, ICT is considered as one of the most important indicators of development and plays a key role in the transformation of societies. Therefore, spatial analysis of this index is one of the basic necessities to understand the geographical changes of societies that must be carefully examined. The purpose of this article, which is applied in terms of research, is to investigate the use of ICT indicators in the cities of Khuzestan province according to the extent to which they have development indicators. The technique of collecting statistics and information in this article is using documentary and library methods and studying the official publications of the country. The statistical population of the study is 24 cities of Khuzestan province and the indicators studied in this research are 18 information technology indicators and also 31 indicators to determine the levels of their development. In this study, due to development inequalities between the cities of the province, first the cities were divided into three groups based on the indicators of development: privileged, semi-privileged and deprived. To determine the amount of digital divide between cities in each group based on the degree of ICT indicators, the PROMTEHEE technique was used. The AHP method was used to weight the indicators used in the grading. The research results show that Ahvaz and Haftkol counties have the highest and lowest levels of development indicators, respectively, and Izeh, Shadegan and Indika counties have the highest counties and Abadan, Ramhormoz and Bavi counties are the most deprived in terms of ICT indicators among other counties.
- باستانی، سوسن و شهناز میزبان (1386)، بررسی شکاف جنسیتی در کاربرد کامپیوتر و اینترنت دانشجویان دانشگاه¬های شهرستان تهران، نشریۀ مطالعات زنان، سال 5، شمارۀ 1، صص. 45-64.
- بخشی، محمدرضا؛ رجب پناهی، زینب؛ ملائی، سیدحسن کاظمی، محمدی، داود (1390)، ارزیابی وضعیت نوآوری در منطقه جنوب غرب آسیا و تعیین جایگاه ایران، کاربرد روش تصمیم گیری پرومته، فصلنامۀ سیاست علم و فناوری، سال سوم، شمارۀ 3، صص. 19-33.
- حریری، نجلا و نسترن زمانی¬راد (1391)، بررسی شکاف دیجیتالی بین نسل¬ها از نظر آشنایی، علاقه و استفاده از فناوری¬های اطلاعات و ارتباطات، فصلنامۀ علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دورۀ 28، شمارۀ 1، صص. 3-20.
- ذاکر شهرستانک، مینا (1387)، شکاف دیجیتالی در جامعۀ جهانی و ایران و نقش کتابخانه-ها در کاهش این شکاف در سطح ملی و جهانی، ماهنامۀ اطلاع یابی و اطلاع رسانی، شمارۀ 10، صص35-45.
- رسول رویسی، مرتضی (1381)، شکاف دیجیتالی: چالشی در برابر کشورهای در حال توسعه، ماهنامۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال هفدهم، شماره¬های 181و 182، صص. 188-205.
- رهگذر، محمدحسین (1389)، فناوری اطلاعات، تهران، انتشارات ماه علوم و فنون.
- زنگی¬آبادی، علی؛ علیزاده، جابر؛ احمدیان، مهدی (1390)، تحلیلی بر توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی (با استفاده از تکنیک TOPSIS و AHP)، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، شماره 13، صص. 69-84.
- سلطانی، لیلا (1385)، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش تقاضای سفرهای شهرستانی (نمونۀ موردی: شهرستان اصفهان)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهرستانی، دانشگاه اصفهان.
- فرجی سبکبار، حسنعلی؛ خاکی، افشین؛ نعمتی، مرتضی (1388)، ارزیابی نقش ICT در توانمندسازی زنان روستایی (مطالعۀ موردی: روستای قرن آباد)، نشریۀ علمی – پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید، سال هفتم، شمارۀ 22، صص. 159-173.
- فرشاد، سیامک؛ ابراهیمی، بابک؛ خاوندکار، احسان (1385)، مدل¬های برنامه¬ریزی شهرستانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (با رویکرد تأسیس شهرستان الکترونیک)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات.
- کفاش چرندابی، ندا و آل¬شیخ، علی¬اصغر (1391)، ارایۀ مدلی ترکیبی در GIS بر مبنای روش PROMETHEE و الگوریتم PSO برای تعیین اماکن مناسب جهت احداث بیمارستان، فصلنامۀ آمایش محیط، شمارۀ 19، صص. 99-119.
- کیانی، اکبر (1390)، شهرستان هوشمند ضرورت هزارۀ سوم در تعاملات یکپارچۀ شهرستانداری الکترونیک (ارائۀ مدل مفهومی - اجرایی با تأکید بر شهرستانهای ایران)، فصلنامۀ آمایش محیط، دوره 4، شمارۀ 14، صص. 39-64.
- مؤمنی¬راد، اکبر و طلایی مشعوف، علی¬اصغر (1389)، کاهش شکاف دیجیتالی، نشریۀ تکنولوژی آموزشی، دورۀ 26، شمارۀ 1.
- فرجی سبکبار، حسنعلی؛ نصیری، حسین؛ حمزه، محمد؛ رفیعی، یوسف؛ سلمانوندی، شاپور (1389)، تحلیل تناسب اراضی به منظور استقرار مراکز خدمات روستایی با استفاده از روش‌های PROMETHEE II و مقایسه زوجی در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش سلطانیه، شهرستان ابهر)، نشریۀ توسعه روستایی، دورۀ دوم، شمارۀ 2، صص. 95-118.
- نکویی، نازیلا (1384)، شهرستانهای موفق دنیا در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقایسه با کلان شهرستانهای ایران، سازمان آمار و خدمات کامپیوتری شهرستانداری اصفهان، سال اول، شمارۀ 2.
Reference -Bakhshi, Mohammad Reza; Panahi, Rajab; Mollaei, Zeynab; Kazemi, Hassan; Mohammadi, Davood (2001), Evaluation of Innovation in South West Asia Countries and Determine of Iran’s Position: Application of PROMETH, journal of science & technology policy, volume 3, issue 3, pp. 19-33. [in persion].
-Bastani, susan & mizban, shahnaz (2007), gender gap in computer and internet use: a study among state- university students in Tehran, women’s studies sociological and psychological, volum 5, issu 1, pp. 45-64, [in persion].
-Bell, M (2003), the use of multi-criteria decision-making methods in the integrated assessment of climate changes: implications for IA practitioners, Sociol-Economic Planning Sciences, 37, pp. 289-316.
-Bertolini, M, M, Braglia (2006), Application of the AHP Methodology in Making a Proposal for a Public Work Contact.17 January, International Journal of Project Management, Volume 24, Issue 5, pp424.
-Faraji Sabokbar, Hassanali; Nasiri, Hossein; Hamzeh, Mohamad Rafii, Yusef; Salmanvandi, Shapour (2011), Analysis of land suitability for locating rural service centers using PROMETHEE II and pair-wise comparison methods in GIS environment; Case Study: Soltanieh County, Abhar City, journal of community development (rural and urban communities), volume 2, issue 2, pp. 95-118 [in persion].
-Faraji Sabokbar, Hassanali; Khaki, Afshin; Nemati, Morteza (2009), Assessing the Role of ICT in Empowering Rural Women (Case Study: Gharn Abad Village), Iranian Journal of Geography Association, Seventh Year, No. 22, pp. 159- 173 [in persion].
-Farshad, siamak; ebrahimi, babak; khavandkar, ehsan (2006), models of urban planning based on information and communication technology (with the founding approach of electronic city), second international conference on ICT management [in persion].
-Hariri, Nadjla & Zamani Rad, Nastaran (2012), Investigation of the Digital Gap between Generations in Terms of the Familiarity, Interest, and Usage of Information and Communication Technology, information processing and management, volume 28, issue 1, pp. 3-20 [in persion]
-Kaffash Charandabi, Neda; Alesheikh, Ali Asghar (2012), Providing a Combined Model in GIS Based on PROMETHEE Method and PSO Algorithm to Determine Suitable Places for Hospital Construction, quarterly of journal environmental based territorial planning, volume 19, issue 5, pp. 99-119 [in persion].
-Kiani, Akbar (2011), The Smart City of the Thousand Third Necessities in Integrated E-Municipality Interactions (Presenting a Conceptual-Executive Model with Emphasis on Iranian Cities), quarterly of journal environmental based territorial planning, volume 14, issue 4, pp. 39-64 [in persion].
-Marshal, Melissaj, (2004), Citizen Participation and the Neighborhood Context: A New at the Coproduction of Local Public Goods, Political Research Quarterly, pp22
. -Mohanty William k.m. Yanger Walling, Sankar Kumar Nath and Indrjit Pal (2007), First Order Seismic Microzonation of Delhi, India Using Geographic Information System (GIS)”, Natural Hazarad, NO: 40, PP: 254- 260.
-Momeni Rad, Akbar and mashouf Tallaei, Ali Asghar (2010), Digital Gap Reduction, Educational Technology Journal, Volume 26, Number 1 [in persion].
-Nekoui, Nazila (2005), Successful Cities of the World in Information and Communication Technology Compared to Iranian Metropolises, Isfahan Municipality Computer Statistics and Services Organization, Vol. 1, No. 2 [in persion].
-Noveck, B.S., (2003), “Designing Deliberative Democracy in Cybers Pace: The Role of the Cyber-lawer, Boston University, Journal of Science and Technology, pp 3.
-Patricia, J. P. (2003), E-government, E-Asean Task force” UNDP-APDIP Journal, pp 34.
-Rahgozar, Mohammad Hossein (2010), Information Technology, Tehran, Science and Technology Monthly Publication [in persion].
-Rasool Roysi, Morteza (2002), The Digital gap: A Challenge to Developing Countries, Political-Economic Information Monthly, 17th Year, Issues 181 & 182, pp. 188-205 [in persion].
-Saaty, T, L (1980), The Analytival Hieararchy Process: Planning, Priority Settin”,Resource Allocation, McGraw – HillBook, Co. New York.
-Shwar, R, Kimbeley, P (1999), Information Technology and Facilitating National Trade”; translated by Mohammad Lotfi; Institute for Research and Studies in Commerce Press; First Edition (in Persian). Tehran.
-Soltani, Leila (2006), Application of Information and Communication Technology in reducing Demand Urban Travel (Case Study: Isfahan City), Master of Geography and Urban Planning, University of Isfahan ([in persion].
-Zaker shahrak, mina (2008), the digital gap in the international community and iran and the role of libraries in reducing the gap in the national and global level, information and communication monthly, no. 10, pp. 35-45 [in persion].
-Zangiabadi, Ali; Alizadeh, Jaber; Ahmadian, Mehdi (2011), An Analysis of the Development of East Azarbaijan Provinces (Using TOPSIS and AHP Techniques), New Attitudes in Human Geography, Issue13,pp.69-84[inpersion]
بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعهیافتگی
(مطالعه موردی: استان خوزستان)
سعید امانپور1 - دانشیار، گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، خوزستان، ایران.
سارا آموزگار - مدرس مدعو، گروه جغرافیا، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
مسلم عارفی - دانشجوی دکتری، رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
تاريخ دريافت: 21/05/1399 | تاريخ پذیرش: 05/01/1400 |
چکیده
امروزه ICT بعنوان یکی از مهمترین شاخصهای توسعه یافتگی در نظر گرفته میشود و نقش اساسی در تحولات جوامع ایفا میکند. لذا تحلیل فضایی این شاخص برای درک تحولات جغرافیایی جوامع از ضروریات اساسی میباشد که باید به دقت بررسی گردد. هدف این مقاله که از لحاظ پژوهشی کاربردیست، بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی میباشد. تکنیک گردآوری آمار و اطلاعات در این مقاله استفاده از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعۀ نشریات رسمی کشور است. جامعۀ آماری تحقیق، 24 شهرستان استان خوزستان و شاخصهای مورد بررسی در این تحقیق 18 شاخص فناوری اطلاعات و همچنین 31 شاخص برای بررسی تعیین سطوح توسعهیافتگی آنها میباشد. در این تحقیق به دلیل نابرابری‌های توسعه در بین شهرستان های استان، ابتدا شهرستانها براساس شاخصهای توسعهیافتگی، به سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم شدند. برای تعیین میزان شکاف دیجیتال بین شهرستانها در هر گروه بر اساس میزان برخورداری از شاخصهای ICT از تکنیک PROMTEHEE، استفاده شده و هر گروه خود به سه بخش برخوردار، نیمه برخوردار، و محروم تقسیم شده است. برای وزن‌دهی شاخصهای مورد استفاده در سطح‌بندی از روش AHP استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که شهرستانهای اهواز و هفتکل، به ترتیب دارای بالاترین و پایین‌ترین سطوح برخورداری از شاخصهای توسعهیافتگی و شهرستانهای ایذه، شادگان و اندیکا برخوردارترین شهرستانها و آبادان، رامهرمز و باوی محرومترینها از لحاظ شاخصهای ICT دربین سایر شهرستانها هستند.
کلید واژگان: فناوری اطلاعات و ارتباطات، شکاف دیجیتالی، توسعهیافتگی، استان خوزستان، تکنیک پرومته.
نحوه استناد به مقاله: امانپور، سعید، آموزگار، سارا و عارفی، مسلم (1400)، بررسی و تحلیل فضایی شکاف دیجیتال و سطوح توسعهیافتگی (مطالعه موردی: استان خوزستان)، پژوهشنامه جغرافیا و نظامهای فضایی، 2 (1)، 75- 91. http://jgss.ir/Article/14778
http://jgss.ir/Article/14741
|
[1] 1- نویسنده مسئول مقاله: Amanpour@scu.ac.ir
مقدمه
رشد شهری با سرعت بی‌سابقه ای در سراسر جهان در حال وقوع است و اثرات خارجی آن بر محیط زیست و جامعه آشکار است. امروزه با توسعه‌ی شهرنشینی، جوامع با چالش‌های فراوانی برای ایجاد زیرساخت‌ها و تامین نیازهای روزافزون ساکنین روبرو شده‌اند. پس از گذر عصر کشاورزی و عصر صنعتی، وارد عصر دانش و ارتباطات شده‌ایم و روز به روز فناوری‌ها و تسهیلاتی که ارتباطات و سایر امور را تسهیل می‌کنند وارد زندگی مردم می‌شوند؛ پس می‌توان از این فناوری‌ها در جهت کاهش یا حتی حذف مشکلات پیش روی جوامع استفاده کرد (مهدی‌زاده، 1398: 1). شهرها و کلانشهرها نوع جدیدی از مشکلات را تولید می‌کنند؛ مدیریت زباله، کمبود منابع، آلودگی هوا، نگرانی سلامت انسان، ترافیک و کهنگی زیرساخت‌ها عمده ترین مشکلات موجود در میان پایه فنی، فیزیکی و مشکلات مواد می‌باشند. این بحران‌ها عمدتا ناشی از رشد سریع جمعیت، رشد مصرف منابع طبیعی همراه با صنعتی شدن، شهرنشینی، جهانی شدن، افزایش کشاورزی و شیوه زندگی پرمصرف هستند (بهزادفر، 1382: 18). بیشترین آسیب‌های زیست محیطی و ناپایداری در توسعه از پیامدهای شهرنشینی و توسعه‌ی صنعتی است؛ در نتیجه مهمترین نقاط برای تاثیرگذاری و تغییر جهت به سمت توسعه‌ی پایدار از کانون‌های شهری نشات می‌گیرد.
یكي از مؤلفه‌هاي مهم توسعه به‌ويژه توسعۀ پايدار، توسعۀ متوازن مناطق شهرستاني و روستايي در ابعاد گوناگون است و اين امر، رويكرد جامع‌نگر در برنامه‌هاي توسعه را مي‌طلبد. در شرايط جهان امروز، توسعه مبتني بر فناوري اطلاعات از جمله مؤلفه‌هاي مهم توسعه است كه با توجه به اهميت فناوري اطلاعات، می‌توان از آن به عنوان اهرمي در راستاي كاهش شکاف‌های توسعه ياد كرد (رهگذر، 1389: 3). با شروع هزارۀ سوم، فناوری اطلاعات به عنوان عمده‌ترین محور تحول و توسعه در جهان شناخته شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز به گونه ای با زندگی مردم عجین گردیده است که رویگردانی و بی‌توجهی به آن، اختلالی عظیم را در جامعه به وجود می‌آورد (Noveck, 2003: 3). فناوری اطلاعات و ارتباطات بعنوان یکی از عمده‌ترین محورهای تحول و توسعه در جهان امروزی مطرح شده به گونه‌ای که همه خدمات مورد نیاز شهروندی از طریق شبکه‌های اطلاع رسانی تأمین میشود (کیانی، 1390: 4). همچنین روند كنوني كسب وكار مؤيد آن است كه فناوري اطلاعات، جهان شمول شده و به تعميق خود بر جهان ادامه می‌دهد به طوري كه نظام‌هاي اجتماعي بدون به كارگيري مظاهر آن بسختي می‌توانند به حيات خود ادامه دهند (Shwar and Kimbeley, 1999: 17). وجود اختلاف اجتماعی و فرهنگی و تفاوت معنی‌دار در برخورداری از امکانات و همچنین تفاوت بینش و آگاهی موجود در مناطق مختلف یک کشور ناشی از تفاوت در شناخت و بهره‌گیری از فناوریهای نوین است. مسئله ناشی از آن است که تمرکز قدرت سیاسی و اقتصادی باعث تمرکز امکانات و پتانسیل‌ها در برخی از مناطق میشود و تعداد بسیاری از مناطق دیگر از امکانات و توانایی‌ها محروم می‌مانند. این بدان معناست که از پتانسیل‌های موجود آنها استفاده مناسب نمی‌شود. پیشرفت‌های شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات و مظاهر عینی آن در قالب ابزارها و شیوه‌های نوین ارتباطی، تحول عمیقی در سطوح مختلف زندگی اجتماعی و فعالیت‌های روزمرۀ افراد جامعه ایجاد کرده است. هر چند که به کارگیری دستاوردهای حاصل از این فناوری‌ها در جوامع امروز امری اجتناب ناپذیر است، آشنایی و علاقه‌مندی آحاد و اقشار مختلف جامعه به این پدیده نوین و به تبع آن، رواج استفاده از آن در میان گروه‌های جامعه به دلایل مختلف، یکسان نخواهد بود (حریری و زمانی راد، 1391: 4). نابرابری بهره‌مندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطوح ملی و بین المللی یکی از مهمترین چالش‌های جهانی عصر حاضر است که توجه دولت‌ها، سیاست گذاران و مدیران کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه را به خود جلب کرده است. اين نابرابري كه خود را به صورت شكاف ديجيتالي نشان مي‌دهد در كشورهاي كمتر توسعه يافته عميق‌تر است (Marshal, 2004: 22). در سال‌های اخیر توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات تمام جنبه‌های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده و انسان شهرنشین به دلیل ماهیت وجودی شهر بعنوان یک سیستم پیچیده از این قاعده مستثنی نبوده است. در این بین استان خوزستان نیز با وجود منابع و معادن غنی طبیعی جزء مناطق محروم کشور محسوب میشود که این امر در متفاوت بودن سطوح توسعه یافتگی و همچنین نابرابری در شاخصهای فناوری اطلاعات در شهرستانهای این استان بی تأثیر نبوده است. محرومیت و عدم توسعه استان خوزستان در بین استان‌های کشور و وجود نابرابری در توسعه شهرستانهای این استان سبب شده است تا در این استان و بالاخص در شهرستانهای محروم استان به دلیل کمبود امکانات زیربنایی دستیابی به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی محدود و نابرابر باشد، لذا با توجه به اهمیت موضوع و با هدف بررسی میزان بکارگیری شاخصهای ICT در سطح شهرستانهای استان خوزستان با توجه به میزان برخورداریشان از شاخصهای توسعهیافتگی، این پژوهش می‌کوشد تا با بررسی سطوح توسعهیافتگی شهرستانهای استان و بررسی میزان شکاف دیجیتال (دسترسی به فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی) گامی در جهت رفع این نابرابری‌ها بردارد و به سوالات اساسی زیر پاسخ دهد:
· آیا استان خوزستان در بین سطوح توسعه یافته کشور قرار دارد؟
· شاخصهای توسعه یافتگی در شهرستانهای استان خوزستان به ترتیب اولویت کدام هستند؟
· آیا دسترسی به خدمات و امکانات از لحاظ شاخصهای فناوری اطلاعات در شهرستانهای استان خوزستان یکسان است؟
پیشینه‌ی تحقیق:
فهیمه حاج اسماعیلی و همکاران در سال 1397 در تحقیقی با عنوان "مقایسه‌ی سطوح چهارگانه‌ی شکاف دیجیتالی بر حسب متغیرهای جمعیتی، مورد مطالعه: شهر رفسنجان" با هدف بررسی تاثیر متغیرهای جمعیت شناختی بر سطوح چهار گانه شکاف دیجیتالی مدل ون دایک و بررسی 600 نمونه از جامعه‌ی شهروندی رفسنجان به این نتیجه رسیدند که متغیرهای جنسیت و وضعیت تاهل بر دو سطح شکاف دیجیتالی تاثیرگذارند که طبق آن دسترسی انگیزشی و سواد و مهارت دیجیتالی در افراد مجرد بیش از افراد متاهل است.
عیسی زاده روشن و همکاران در سال 1397 در تحقیقی با عنوان "بررسی رابطه‌ی علی بین شکاف دیجیتالی و شکاف درآمدی در استان‌های ایران" و با استفاده از اطلاعات شاخص ضریب جینی بعنوان شکاف درآمدی و نیز شاخص پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات به این نتیجه رسیدند که اولا علیت دو طرفه بین شکاف دیجیتالی و شکاف درآمدی در کوتاه مدت و بلند مدت در کل استان‌های ایران وجود دارد، دوما با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، کاهش شکاف دیجیتالی سبب کاهش نابرابری درآمد و کاهش شکاف درآمدی میشود و همچنین افزایش شکاف درآمدی مانع پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و افزایش شکاف دیجیتالی میشود.
علی خلجی در سال 1398 در تحقیقی با عنوان "سطوح جدید شکاف دیجیتالی در سراسر جهان"، به بررسی و تبیین مفهوم شکاف دیجیتال در سطح جهانی و سطح درون کشورها پرداخت و یادآور شد که بروز شکاف دیجیتال می‌تواند تاثیرات زیادی در تجارت الکترونیک، اقتصاد، آموزش و سطح اجتماعی و فرهنگی کشورها داشته باشد و پس از اتمام مراحل تحقیق به این نتیجه رسید که شکاف دیجیتالی مفهومی گسترده، پیچیده، چند بعدی و فراتر از دسترسی فیزیکی به فناوریهای ارتباطی است.
شهره نصری و همکاران در سال 1399 در تحقیقی با عنوان "بررسی مسئله‌ی شکاف دیجیتال در ایران بر اساس رویکرد جدید " نظام نوآوری مبتنی بر مسئله" ، ضمن ارزیابی وضعیت شکاف دیجیتالی بر اساس مدل آمادگی شبکه ای، برای نخستین بار با رویکرد جدید « نظام نوآوری مبتنی بر مسئله» بعنوان چهارچوبی نظامند برای تحلیل مسئله‌ی شکاف دیجیتالی و ارائه‌ی توصیه‌های سیاسی، به این نتیجه رسیدند که ایران در مقایسه با کشورهای بررسی شده در در این پژوهش شکاف دیجیتالی شایان توجهی دارد و ضعف در زمینه‌ی توسعه‌ی زیرساخت‌های دیجیتالی، ناهماهنگی و موازی کار‌ی‌های متعدد در لایه‌ی سیاست گذاری و نا آگاهی مردم و نداشتن مهارت‌های لازم در خصوص بکارگیری فاوا به ویژه در مناطق محروم، از جمله عوامل موثر بر تشدید شکاف دیجیتالی در ایران بوده اند.
هادی عباسی و همکاران در سال 1399 در تحقیقی با عنوان " شناسایی عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی در ایران، (نمونه موردی: روستاهای استان قم) با رویکرد دلفی و سلسه مراتب فازی "، در پی دستیابی به راهبردهای علمی و عملی ثابت کردند بر اساس آمارهای موجود شکاف دیجیتالی یا فقر اطلاعاتی به وضوح در بین کشورها به خصوص در بین مناطق شهری و روستایی کاملا مشهود است. و در آخر به این نتیجه رسیدند که طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی در توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاهای ایران با هدف کاهش شکاف دیجیتالی صورت گرفته است.
مبانی نظری:
وجود زیر ساخت‌های سنتی در خدمات‌رسانی و اطلاعات شهری، رشد جمعیت، افزایش تقاضای کاربری و ناتوانی پایگاه‌های عملیاتی – اطلاعاتی، سبب بروز گلوگاه‌های خدمات رسانی شهری گردیده است. در این میان استفاده از ساختارهای مجازی فناوری اطلاعاتی و ارتباطی مبتنی بر، برنامهریزی استراتژیک شهری موجب ایجاد دامنۀ وسیعی از امکانات خدمات رسانی و اطلاعات شهری، حذف گلوگاه‌های اطلاعاتی و کاهش توسعۀ فیزیکی و غیر منطقی شهرستانها، کوتاه شدن چرخۀ زندگی عملیاتی پروژه‌های زیربنایی و افزایش راندمان اطلاعاتی خواهد بود (فرشاد و همکاران، 1385: 6).
فناوری اطلاعات و ارتباطات ممکن است به عنوان مجموعه‌ای از فناوری‌ها وکاربرد‌های مربوط به آن در نظر گرفته شود که پردازش، ذخیره سازی وانتقال اطلاعات را برای انواع گسترده‌ای از کاربران و مشتریان ممکن می‌سازد (سلطانی، 1385: 27). به بیان ساده تر، فاوا را می‌توان فناوری‌ها و ابزارهایی دانست که افراد آنها را برای تفهیم، توزیع، گردآوری اطلاعات و ارتباط داشتن با دیگران (اعم از افراد وگروه‌ها و یا سازمان‌ها)، از طریق رایانه‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای مرتبط به هم به کار می‌گیرند. به عبارت دیگر، فاوا رسانه‌ای است که از فناوریهای رایانه‌ای و ارتباطات، برای جریان و تبدیل اطلاعات استفاده میکند (شاهیوندی و همکاران، 1391: 4).
شکاف دیجیتالی اختلاف سطح در دستیابی به امکانات سخت افزاری و تجهیزات نرم افزاری در بهره‌وری از دانش و معرفت روز آمد در سطح ملی و بین المللی است (ذاکر شهرستانک، 1389: 35). به معناي ديگر، شكاف ديجيتالي، به وجود نابرابري در دسترسی و استفاده از فناوریهای ارتباطي و اطلاعاتی (ICT) بين كشورهاي توسعه يافته و عقب مانده اشاره میکند اما واقعيت اين است كه بروز شكاف ديجيتالي بين كشورهاي غني و فقير، به نبودن حداقل امکانات زيربنايي، مثل سطح پايين سواد، آموزش و ساختار فرهنگي-اجتماعي در كشورهای عقب مانده و كمتر توسعه يافته، بر می‌گردد (مؤمنی راد و طلایی مشعوف، 1389: 8). در واقع شکاف دیجیتالی به معنای فرصت از دست رفته برای گروه‌های محدودی است که توانایی استفادۀ مؤثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بهتر شدن زندگیشان را ندارند. به عبارت دیگر شکاف دیجیتالی به معنی نبود رایانه، نبود آموزش و دسترسی میباشد (رسول رویسی، 1381: 27).
به طور کلی شکاف دیجیتالی به اختلاف میان افراد، خانواده‌ها، بخش‌های تجاری و نواحی جغرافیایی در رابطه با فرصت‌های دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفادۀ آنها از اینترنت برای فعالیت‌های مختلف اشاره میکند (Particia, 2003: 34). در تعریفی دیگر، شکاف دیجیتالی به اختلاف‌های نظام مندی بر می‌گردد که در استفاده از کامپیوتر و اینترنت وجود دارد. شکاف دیجیتالی یک پدیدۀ اجتماعی چند بعدی است که باعث نابرابری در سطح جهانی، ملی و فردی میشود (باستانی و میزبان، 1386: 46). بر اساس تعریف سازمان تعاون و توسعۀ اقتصادی (OECD)، شکاف دیجیتالی عبارت است از شکاف میان اشخاص، خانواده‌ها، مشاغل و نواحی جغرافیایی در تفاوت سطح اقتصادی و اجتماعی با ملاحظۀ فرصت‌های دسترسی آنها به فناوری اطلاعات و ارتباطات (فرجی سبکبار و همکاران، 1388: 163).
محدوده مورد مطالعه
استان خوزستان با مساحت 64 هزار کیلومتر مربع بین 29 درجه و 57 دقیقه تا 33 درجه و صفر دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 47 درجه و 40 دقیقه تا 50 درجه و 33 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در جنوب غربی ایران قرار دارد و از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و مشرق با استان های چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، از جنوب شرقی با استان بوشهرستان، از جنوب با خلیج فارس و از مغرب با کشور عراق هم مرز است. بر اساس آمار سرشماری سال 1394، جمعیت استان 4531720 نفر میباشد. از نظر تقسیمات سیاسی، این استان شامل 24 شهرستان، 67 بخش، 77 شهرستان و 144 دهستان میباشد (سالنامۀ آماری استان خوزستان، 1393).
شکل 1: موقعیت استان خوزستان در کشور ایران
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش توصیفی–تحلیلی انجام شده است. گردآوری آمار و اطلاعات، با استفاده از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعۀ نشریات رسمی کشور انجام شده است. جامعۀ آماری تحقیق، 24 شهرستان استان خوزستان میباشد که بر اساس تقسیمات سیاسی اداری در سال 1391 صورت گرفته است. شاخصهای مورد بررسی 18 شاخص اصلی فناوری اطلاعات و 31 شاخص در قالب 7 بخش در رابطه با توسعهیافتگی شهرستانهای استان میباشد که اطلاعات آنها ازسالنامۀ آماری سال 1394 استان خوزستان جمع آوری شده است (جدول شماره1 و جدول شماره2). با توجه به اینکه برخی از شهرستانهای این استان مانند اهواز به دلیل مرکزیت و اهمیتی که نسبت به دیگر شهرستانها داشته‌اند، دارای امکانات و سطح برخورداری بیشتری نسبت به دیگر شهرستانها مانند باوی، هفتکل، لالی و ... هستند ابتدا شهرستانهای استان از لحاظ سطوح توسعهیافتگی بررسی شده و در گروه‌های (برخوردار، نیمه برخوردار، محرم) قرار گرفتند، سپس وضعیت برخورداری از شاخصهای ICT در هر گروه از طریق تکنیک پرومتهPROMTEHEE بررسی شد و در سه سطح برخوردار، نیمه برخوردار و محروم قرار گرفتند. برای وزن‌دهی شاخص‌ها از روش AHP در نرم افزار Expert choice و برای انجام محاسبات آماری از نرم افزارهای spss و exel و برای نمایش داده‌ها و تهیه نقشه‌های مورد نیاز از نرم افزارArc GIS استفاده شده است.
جدول 1: شاخص مورد بررسی در برخورداری از فناوری اطلاعات و ارتباطات
معیار | زیر معیار |
زیرساخت‌های ICT | نسبت تعداد ICT شهرستانی به جمعیت شهرستان نسبت تعداد ICT روستایی به جمعیت روستا |
خدمات پستی
| نسبت تعداد پست بانک به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد دفتر پست شهرستانی به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد دفتر پست روستایی به جمعیت روستا، نسبت تعداد نمایندگی پستی به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد آژانس شهرستانی به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد صندوق پست شهرستانی به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد صندوق پست روستایی به جمعیت روستا، نسبت تعداد پست پیشتاز به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد پست تلفنی به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد پست تصویری به جمعیت شهرستان |
تلفن | نسبت تعداد تلفن همراه مشترکین به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد تلفن ثابت به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد تلفن مصوبه به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد BTS تلفن همراه به جمعیت شهرستان |
ارتباطات | نسبت تعداد کاربران اینترنت به جمعیت شهرستان، نسبت تعداد کاربران رایانه به جمعیت شهرستان |
منبع: (نگارندگان،1399)
جدول 2: شاخصهای مورد استفاده در تعیین سطوح توسعه یافتگی
معیارها | زیرمعیارها |
نیروی انسانی | سهم جمعیتی، درصد باسوادی، درصد شاغلین دولتی، درصد شاغلین آزاد، فرصت شغلی، میزان جمعیت فعال، میزان جمعیت فعال شاغل |
سرزمین | سهم مساحتی، تعداد شهرستان، تعداد بخش، تعداد دهستان، تعداد آبادی دارای سکنه |
بهداشت و درمان | ضریب موسسات درمانی، تعداد تخت بیمارستانی، ضریب مراکز بهداشتی، ضریب خانه بهداشت، ضریب داروخانه آزمایشگاه، ضریب پزشک عمومی ضریب پزشک متخصص |
عمران‌شهرستانی | فضای سبز، خدمات شهرستانی، تعداد پروانه ساختمان، مساحت پروانه ساختمان |
انرژی | جایگاه فروش نفت و گاز، جایگاه فروش بنزین، جایگاه فروش مواد سوختی |
شاخص فرهنگی | تعدادکانون‌های فرهنگی هنری، تعداد بازدیدکنندگان از موزه و بناهای تاریخی، ضریب کتابخانه عمومی |
حمل و نقل | تعداد آژانس‌های مسافرتی، تعداد ترمینال |
منبع: (نگارندگان،1399)
فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) روشی است منعطف، قوی و ساده که برای تصمیم گیری در شرایطی که معیار های متضاد، انتخاب بین گزینه ها را با مشکل مواجه می سازند، مورد استفاده قرار می‌گیرد (Bertolini& Braglia, 2006: 424). این تکنیک یک روش ارزیابی چند معیاره ریاضی در فرآیند تصمیم سازی است( Mohanty &et al, 2007: 254).
این روش در سال 1980 توسط توماس ال ساعتی ابداع شده است. AHP (فرآیند تحلیل سلسله مراتبی) یکی از تکنیک‌های معتبر و قوی در تصمیم گیری چند معیاره میباشد. این تکنیک به ما این امکان را می‌دهد تا شاخص‌ها را به صورت زوجی با یکدیگر مقایسه کرده و امتیاز آنها را نسبت به تنها یک شاخص بسنجیم تا نهایتاً به یک امتیاز مجموع برای هر شاخص دست یابیم (زنگی آبادی و همکاران، 1389: 76). این تکنیک به برنامه ریز کمک میکند تا یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها را با توجه به هدف برای رفع مشکلات انتخاب نماید (Saaty, 1980: 108).
مدلهای تصمیم گیری چند معیاره (MADM) رویکرد رسمی برای ایجاد اطلاعات و ارزیابی تصمیم گیری در مسائل متعدد و با اهداف متناقض می‌باشند (Bell, 2003: 209). این مدل‌ها دارای تکنیک‌های مختلفی می‌باشند که یکی از آنها خانواده پرومته میباشد (بخشی و همکاران، 1390: 23). جی بی بارنز PROMETHEE I (رتبهبندی جزیی) و PROMETHEE II (رتبه بندی کامل) را ابداع کرده و برای اولین بار در سال 1982 در کنفرانسی در دانشگاه لاوال در شهرستان کبک کشور کانادا ارائه شد. وینکه و بارنز آن را بسط دادند (نصیری و همکاران، 1389: 107). در سال‌های اخیر روش PROMETHEE بعنوان یکی از کارآمدترین روش‌های MADM (روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره) مورد توجه محققان قرار گرفته است. این روش بر پایه مقایسات زوجی شکل گرفته است که به کمک مفهوم روابط فرا رتبه‌ای به رتبهبندی گزینه‌های مطرح در مسائل تصمیم‌گیری می‌پردازد (کفاش چرندابی و آل شیخ،1391 : 100).
یافته ها
فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT) به عنوان پارادايم جديد حاکم بر توسعه، با اثرگذاري بر نحوه تفکر و عمل و تغيير الگوهاي کار و زندگي، محوريت تمامي جنبه‌هاي تحول و پيشرفت قرار گرفته و در واقع هم علت توسعه و هم نشان توسعه يافتگي محسوب مي‌شود. با توجه به رشد روزافزون منفعت‌هاي اتخاذ اين فناوري جهت پيشبرد اهداف اقتصادي، اجتماعي و سياسي و نيل به توسعه پايدار، تدوين و تبعيت از استراتژي‌ها و رويکردهاي مناسب جهت به کار گيري ICT در کشور ما نيز يک الزام است. در اين ميان با توجه به نقش بنيادي فناوري اطلاعات و ارتباطات در دست يابي به توسعه پايدار و با علم به اين که شکاف ديجيتال ميان مناطق، عدالت فضايي و جغرافيايي را تحت الشعاع قرار داده و توسعه نامتعادل مناطق کشور را دامن مي‌زند؛ لذا هر طرح و برنامه اي در زمينه توسعه ICT، بايد بر اساس مطالعه و شناخت وضع موجود فناوري اطلاعات و ارتباطات در مناطق و در جهت حذف و يا کاهش شکاف ديجيتال صورت گيرد (ضرابی و همکاران، 1396: 1).
در این قسمت ابتدا با استفاده از نرم افزار Expert choice و با روش AHP وزن هرکدام از شاخص ها تعیین شده است.
جدول 3: وزن نهایی شاخصهای توسعهیافتگی
معیارها | زیرمعیارها | وزن نهایی |
نیروی انسانی (142.) | سهم جمعیتی | (104.) |
درصد باسوادی | (185.) | |
درصد شاغلین دولتی | (112.) | |
درصد شاغلین آزاد | (097.) | |
فرصت شغلی | (129.) | |
میزان جمعیت فعال | (219.) | |
میزان جمعیت فعال شاغل | (153.) | |
سرزمین (200.) | سهم مساحتی | (233.) |
تعداد شهرستان | (255.) | |
تعداد بخش | (204.) | |
تعداد دهستان | (142.) | |
تعداد آبادی دارای سکنه | (166.) | |
بهداشت و درمان (251.) | ضریب موسسات درمانی | (469.) |
تعداد تخت بیمارستانی | (396.) | |
ضریب مراکز بهداشتی | (167.) | |
ضریب خانه بهداشت | (123.) | |
ضریب داروخانه ،آزمایشگاه | (383.) | |
ضریب پزشک عمومی | (107.) | |
ضریب پزشک خصوصی | (117.) | |
عمران شهرستانی (250.) | فضای سبز | (262.) |
خدمات شهرستانی | (322.) | |
تعداد پروانه ساختمان | (225.) | |
مساحت پروانه ساختمان | (191.) | |
انرژی (249.)
| جایگاه فروش نفت و گاز | (135.) |
جایگاه فروش مواد سوختی | (281.) | |
جایگاه فروش بنزین | (332.) | |
شاخص فرهنگی (229.) | تعدادکانون های فرهنگی | (199.) |
تعداد بازدیدکنندگان از موزه و بناهای تاریخی | (153.) | |
ضریب کتابخانه عمومی | (335.) | |
حمل ونقل (143.) | تعداد آژانس های مسافرتی | (135.) |
تعداد ترمینال | (152.) |
منبع: (محاسبات نگارندگان بر اساس اطلاعات سالنامه آماری استان1395.)
باتوجه به اطلاعات به دست آمده در جدول شماره 3 (وزن‌دهی شاخصهای توسعهیافتگی استان) می‌توان میزان اهمیت شاخصهای توسعه شهرستانهای استان را بر اساس روش AHP و با استفاده از نرم افزار Expert choice به شرح زیر تشریح نمود:
ü در بین معیارهای سطح اول؛ معیار بهداشت و درمان با (251.) درصد دارای بیشترین اهمیت و پس از آن معیارهای عمران شهرستانی و انرژی به ترتیب با (250.) و (249.) درصد قرار دارند.
ü در خصوص زیر معیارها نیز وزن‌های متفاوتی مربوط به هر معیار داده شده که در رابطه با معیار نیروی انسانی زیرمعیار جمعیت فعال با (219.) درصد بیشترین اهمیت را دارا میباشد.
ü مهمترین شاخص مربوط به معیار سرزمین زیر معیار تعداد شهرستان با (255.) درصد میباشد.
ü مهمترین شاخص مربوط به معیار بهداشت و درمان زیرمعیار تعداد موسسات درمانی با (469.) میباشد.
ü مهم ترین شاخص مربوط به معیار عمران شهرستانی زیرمعیار خدمات شهرستانی با (322.) میباشد.
ü مهم ترین شاخص مربوط به معیار انرژی زیر معیار جایگاه فروش بنزین (332) میباشد.
ü مهمترین شاخص مربوط به معیار فرهنگی زیر معیار کتابخانه عمومی با (335.) میباشد.
ü مهمترین شاخص مربوط به معیار حمل و نقل زیرمعیار تعداد ترمینال با (152.) میباشد.
در ادامه با توجه به وزن‌های تعیین شده برای هر شاخص در قالب مدل پرومته اقدام به سطح‌بندی شهرستانهای استان در سه سطح برخوردار نیمه برخوردار و محروم شده است.
جدول 4: سطح‌بندی شهرستانهای استان خوزستان از لحاظ شاخصهای توسعهیافتگی با تکنیک پرومته
Phi- | Phi+ | Phi | شهرستان | رتبه | سطح توسعه |
0.2836 | 0.6258 | 0.3422 | اهواز | 1 |
برخوردار |
0.2857 | 0.6174 | 0.3317 | بندر ماهشهر | 2 | |
0.3056 | 0.5856 | 0.2800 | اندیمشک | 3 | |
0.2824 | 0.5251 | 0.2427 | ایذه | 4 | |
0.3528 | 0.5521 | 0.1996 | آبادان | 5 | |
0.3588 | 0.5490 | 0.1907 | بهبهان | 6 | |
0.3871 | 0.5086 | 0.1215 | دزفول | 7 | |
0.4284 | 0.5414 | 0.1130 | شوشتر | 8 | |
0.3992 | 0.5040 | 0.1048 | شوش | 9 |
نیمه برخوردار |
0.4748 | 0.4724 | 0.0024- | شادگان | 10 | |
0.4789 | 0.4712 | 0.0077- | امیدیه | 11 | |
0.5043 | 0.4431 | 0.0612- | مسجد سلیمان | 12 | |
0.5251 | 0.4636 | 0.0615- | خرمشهرستان | 13 | |
0.5061 | 0.4395 | 0.0666- | رامهرمز | 14 | |
0.5294 | 0.4405 | 0.0889- | باغملک | 15 | |
0.5242 | 0.4259 | 0.0983- | دشت آزادگان | 16 | |
0.5380 | 0. 4363 | 0.1017- | لالی | 17 |
محروم |
0.5465 | 0.4437 | 0.1028- | گتوند | 18 | |
0.5419 | 0.4210 | 0.1209- | اندیکا | 19 | |
0.5474 | 0.3968 | 0.1506- | هویزه | 20 | |
0.5505 | 0.3981 | 0.1524- | هندیجان | 21 | |
0.5704 | 0.3738 | 0.1969- | رامشیر | 22 | |
0.6377 | 0.3371 | 0.3006- | هفتکل | 23 | |
0.6807 | 0.2674 | 0.4133- | باوی | 24 |
منبع: (نگارندگان1399)
شکل 2: سطح‌بندی شهرستانهای استان خوزستان از لحاظ سطح توسعهیافتگی
بر اساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 4 و شکل شماره 2 (سطح‌بندی شهرستانها از نظر شاخصهای توسعهیافتگی از طریق تکنیک پرومته) ملاحظه میشود که هر کدام از شهرستانهای استان خوزستان در سطح متفاوتی از توسعه قرار گرفتند.
ü در سطح استان خوزستان شهرستان اهواز و بندر ماهشهر به ترتیب در رتبه‌های اول و دوم قرار دارند.
ü شهرستانهای هفتکل و باوی نیز در رتبه‌های آخر جای دارند.
ü بر اساس سطح‌بندی انجام شده شهرستانهای استان خوزستان؛ شهرستانهای اهواز، بندر ماهشهر، اندیمشک، ایذه، آبادان، بهبهان، دزفول و شوشتر جز شهرستانهای برخوردار استان می‌باشند.
ü شهرستانهای شوش، شادگان، امیدیه، مسجد سلیمان، خرمشهرستان و رامهرمز جز شهرستانهای نیمه برخوردار استان می‌باشند.
ü شهرستانهای لالی، گتوند، اندیکا، هویزه، هندیجان، رامشیر، هفتکل و باوی جز شهرستانهای محروم استان می‌باشند.
در راستای سنجش وضعیت شاخصهای ICT در شهرستانهای استان خوزستان پس از مشخص کردن معیارها و زیر معیارها میزان اهمیت هریک از شاخص‌ها از طریق روش سلسله‌مراتبی AHP با استفاده از نرم افزار Expert choice محاسبه شده است.
جدول 5: ضریب اهمیت معیارها وزیرمعیارهای ICT
زیرساخت های ICT (500.) | ضریب اهمیت زیرمعیارهای ICT | ICT شهرستانی (0.587) |
ICT روستایی (0.413) | ||
خدمات پستی (100.) | دفتر پست شهرستانی (0.096) | |
دفتر پست روستایی (0.087) | ||
آژانس شهرستانی (0.101) | ||
صندوق پست شهرستانی (0.086) | ||
صندوق پست روستایی (0.080) | ||
پست بانک (0.143) | ||
پست پیشتاز (0.102) | ||
پست تصویری (0.083) | ||
پست تلفنی (0.097) | ||
نمایندگی پست (0.125) | ||
تلفن (250.) | تلفن همراه (0.257) | |
تلفن ثابت (0.217) | ||
تلفن مصوبه (0.214) | ||
BTS (0.312) | ||
ارتباطات (500.) | مشترکین دیتا (0.600) | |
کاربران رایانه (0.400) |
منبع: (نگارندگان1399)
بر اساس داده‌های جدول شماره 5 (وزن‌دهی معیارهای ICT) در بین معیارهای سطح اولICT معیار ارتباطات و زیرساخت‌ها با (500.) درصد دارای بیشترین اهمیت را دارند. در خصوص زیر معیارها باید گفت که تعداد مشترکین دیتا با (600.) درصد اهمیت نسبت به همه زیر معیارها دارای بیشترین اهمیت و بعد از آن زیر معیار ICT شهرستانی با (587.) درصد اهمیت و ICT روستایی با (413.) و کاربران رایانه با (400.) درصد اهمیت نسبت به کل زیر معیارها در سطح بعدی قرار دارند.
جدول 6: رتبهبندی شهرستانهای برخوردار از نظر شاخصهای ICT با استفاده از تکنیک پرومته
Phi- | Phi+ | Phi | شهرستان | رتبه |
0.0441 | 0.3178 | 0.2737 | ایذه | 1 |
0.0587 | 0.3033 | 0.2446 | اندیمشک | 2 |
0.1134 | 0.2486 | 0.1352 | شوشتر | 3 |
0.2041 | 0.1578 | 0.0463- | اهواز | 4 |
0.2026 | 0.1556 | 0.0470- | دزفول | 5 |
0.2145 | 0.1476 | 0.0669- | بندر ماهشهر | 6 |
0.2879 | 0.0688 | 0.2191- | بهبهان | 7 |
0.3136 | 0.0393 | 0.2743- | آبادان | 8 |
منبع: (نگارندگان1399)
شکل 3: سطح بندی شهرستان های برخوردار استان خوزستان از نظر شاخص های ICT
بر اساس داده‌های جدول شماره 6 (رتبهبندی شهرستانهای توسعه‌یافته در شاخصهای ICT) در بین شهرستانهای برخوردار استان خوزستان، شهرستانهای ایذه و اندیمشک به ترتیب رتبه‌های اول و دوم را در برخورداری از امکانات ICT کسب نموده‌اند و شهرستانهای بهبهان و آبادان رتبه‌های پایانی قرار گرفته‌اند.
جدول 7: رتبهبندی شهرستانهای نیمه برخوردار از نظر شاخصهای ICT
Phi- | Phi+ | Phi | شهرستان | رتبه |
0.2944 | 0.6216 | 0.3272 | شادگان | 1 |
0.3064 | 0.5713 | 0.2649 | امیدیه | 2 |
0.3104 | 0.5722 | 0.2619 | شوش | 3 |
0.3414 | 0.5029 | 0.1615 | خرمشهرستان | 4 |
0.5311 | 0.3849 | 0.1462- | مسجدسلیمان | 5 |
0.5165 | 0.3612 | 0.1553- | دشت آزادگان | 6 |
0.6173 | 0.2604 | 0.3569- | باغملک | 7 |
0.6008 | 0.2435 | 0.3573- | رامهرمز | 8 |
منبع: (نگارندگان1399)
شکل 4: سطح بندی شهرستان های نیمه برخوردار خوزستان از نظر شاخص های ICT
بر اساس جدول شماره 7 (رتبهبندی شهرستانهای درحال توسعه در بخش ICT) در بین شهرستانهای نیمه برخوردار استان خوزستان شهرستانهای شادگان و امیدیه به ترتیب رتبه‌های اول و دوم و شهرستانهای باغملک و رامهرمز در رتبه‌های آخر قرار دارند.
جدول 8: رتبه بندی شهرستانهای محروم از نظر شاخصهای ICT
Phi- | Phi+ | Phi | شهرستان | رتبه |
0.0000 | 0.5000 | 0.5000 | اندیکا | 1 |
0.0714 | 0.4286 | 0.3572 | گتوند | 2 |
0.1863 | 0.3137 | 0.1274 | لالی | 3 |
0.2269 | 0.2731 | 0.0463 | هویزه | 4 |
0.3081 | 0.1919 | 0.1161- | هندیجان | 5 |
0.3839 | 0.1161 | 0.2677- | رامشیر | 6 |
0.3880 | 0.1120 | 0.2760- | هفتکل | 7 |
0.4355 | 0.0645 | 0.3710- | باوی | 8 |
منبع: (نگارندگان1399)
شکل 5: سطح بندی شهرستانهای محروم استان خوزستان از نظر شاخص های ICT
بر اساس داده‌های جدول شماره 8 (رتبهبندی شهرستانهای محروم در شاخصهای ICT) در بین شهرستانهای محروم استان خوزستان، شهرستانهای اندیکا و گتوند در رتبه‌های اول و دوم و شهرستانهای هفتکل و باوی در رتبه‌های آخر قرار دارند.
نتیجه‌گیری
با توجه به مفاهيم و مطالب گفته شده در مورد فناوري اطلاعات و ارتباطات و همچنين با توجه به نتايج به دست آمده از تحقیق، به اين نتيجه رسيديم که شهرستانهای استان خوزستان به دلیل تفاوت در دسترسی به خدمات و امکانات از لحاظ شاخصهای فناوری اطلاعات دارای وضعیت مشابهی نیستند و نابرابری در سطح تمامی شهرستانها مشهود است. استان خوزستان با وجود منابع و معادن غنی طبیعی جزء مناطق محروم کشور محسوب میشود که این امر باعث ضعف زیرساختی در این استان گشته است و در متفاوت بودن سطوح توسعهیافتگی و همچنین نابرابری در وجود شاخصهای فناوری اطلاعات در شهرستانهای این استان بی تأثیر نبوده است، لذا در این پژوهش در مرحله اول شهرستانهای استان خوزستان از لحاظ سطح توسعهیافتگی مورد بررسی قرار گرفته و رتبهبندی شدند. زیرا شهرستان‌هایی مانند اهواز و ماهشهر که جز شهرستانهای توسعه یافته استان می‌باشند بالطبع از شهرستان‌هایی مانند باوی،لالی، هویزه که جز شهرستانهای محروم استان می‌باشند وضعیت مطلوب‌تری در برخورداری از فناوریهای ارتباطی خواهند داشت. پس در این تحقیق ابتدا شهرستانها را از لحاظ توسعهیافتگی در سه گروه (برخوردار، نیمه برخوردار، محروم) سطح‌بندی شده‌اند به طوری که هر کدام از شهرستانهای استان خوزستان در سطح متفاوتی از توسعه قرار گرفتند. به بیان کامل‌تر در این تحقیق برای معنی دار بودن تفاوت در برخورداری از امکانات ICT اقدام به تقسیم بندی شهرستانهای استان در سه سطح شد تا هر شهرستان در رابطه با برخورداری از امکانات ICT با شهرستانهای مشابه خود از نظر توسعهیافتگی مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه با بررسی سطوح توسعه یافتگی شهرستانهای استان اقدام به گروه‌بندی شهرستانها در سه گروه برخوردار نیمه برخوردار و محروم شد. با توجه به شاخصهای برخورداری از امکانات ICT اقدام به سطح‌بندی شهرستانها در بخش ICT در گروه‌های برخوردار نیمه برخوردار و محروم شد که در قسمت بحث در همین تحقیق نتایج نشان داده شده است. بر اساس نتایج بدست آمده وجود تفاوت و نابرابری بین شهرستانهای مورد مطالعه از نظر برخورداری از شاخصهای فناوری اطلاعات تایید می‌گردد. این شکاف و کمبود در بین شهرستانهای نیمه برخوردار و محروم به مراتب بیشتر است. به عبارتی شهرستان‌هایی که به لحاظ سطوح توسعهیافتگی در رده‌های بالای توسعه جای دارند در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز وضعیت به مراتب بهتری دارند، از این رو نیاز است تا مسئولین استانی در جهت رفع نابرابری‌های توسعه‌ای بین شهرستانها اقدام نمایند. با توجه به اینکه عمده برخورداری از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در گرو ایجاد زیرساخت‌های مناسب شهرستانی میباشد و همچنین اینکه شهرستانهای محروم استان فاقد این زیرساخت‌ها می‌باشند نیاز است تا مسئولین استانی در وهله اول اقدامی برای برنامهریزی در جهت کاهش نابرابری‌های توسعه‌ای در بین شهرستانهای استان داشته باشند. به همین منظور پیشنهاداتی در راستای کاهش سطوح توسعهیافتگی بین شهرستانهای استان و به دنبال آن کاهش میزان شکاف دیجیتال میان شهرستانهای استان خوزستان ارائه شده که در زیر به آنها اشاره میشود:
· برنامهریزی در جهت توسعه همه جانبه استان و توجه ویژه به شهرستانهای محروم استان.
· توسعه خدمات عمومی و زیربنایی شهرستانی و روستایی (راه، آب، برق، گاز، خدمات پستی و ..) از طریق توسعه و تجهیز زیرساخت‌ها
· افزایش خدمات عمومی شهرستانی و روستایی، افزایش سرمایه‌گزاری های دولتی و خصوصی.
· ایجاد زیرساخت‌های شهرستانی و خدماتی مناسب بخصوص در شهرستانهای محروم استان.
· افزایش حجم سرمایه گذاری‌های دولتی و خصوصی در ایجاد زیرساخت‌های شهرستانی.
· فراهم کردن تجهیزات و زیرساخت های ICT توسط دولت در راستای تسهیل روند الکترونیکی شدن برای همه.
· تلاش برای به صرفه کردن هزینۀ استفاده از امکانات ICT به دلیل عدم توان مالی کاربران در بعضی از شهرستانها.
· توجه دولت به این زمینه در سطح کلان تا به طور خودکار این روند در سطوح خرد کشور، بهتر و سریعتر اجرا شود.
· فرهنگ سازی، نظارت وکنترل بیشتر مسئولین در زمینه فراگیر شدن استفاده از امکانات ICT.
· برگزاری دوره‌های آموزشی در حوزۀ فناوری اطلاعاتی.
· افزایش آگاهی عمومی در مورد فواید و مزایای استفاده از این فناوری‌ها.
· افزایش سرعت دسترسی به این فناوری‌ها.
· پشتیبانی بیشتر مسئولین از مقوله الکترونیکی کردن امور شهرستانی از نظر قانونی، فنی، مالی و ...
· افزایش خدمات ارتباطی و اطلاعاتی بخصوص در نواحی روستایی و شهرستانهای محروم استان.
منابع
- باستانی، سوسن و شهناز میزبان، (1386)، بررسی شکاف جنسیتی در کاربرد کامپیوتر و اینترنت دانشجویان دانشگاههای شهرستان تهران، نشریۀ مطالعات زنان، سال 5، شمارۀ 1، صص. 45-64.
- بهزادفر، مصطفی، (1382)، ضرورت ها و موانع ایجاد شهر هوشمند در ایران، «فصلنامه هنرهای زیبا»، دوره 15،صص14-27.
- بخشی، محمدرضا و رجب پناهی، زینب و ملائی، سیدحسن کاظمی و محمدی، داود، (1390)، ارزیابی وضعیت نوآوری در منطقه جنوب غرب آسیا و تعیین جایگاه ایران، کاربرد روش تصمیم گیری پرومته، فصلنامۀ سیاست علم و فناوری، سال سوم، شمارۀ 3، صص. 19-33.
- حاج اسماعیلی، فهیمه و کاظمی، حسین، (1397)، مقایسه سطوح چهارگانه شکاف دیجیتالی بر حسب متغیرهای جمعیتی. مورد مطالعه: شهر رفسنجان، مجله مسائل اجتماعی ایران، سال نهم، شماره2، صص 27-48.
- حریری، نجلا و نسترن زمانیراد، (1391)، بررسی شکاف دیجیتالی بین نسلها از نظر آشنایی، علاقه و استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات، فصلنامۀ علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دورۀ 28، شمارۀ 1، صص. 3-20.
- خلجی،علی، (1398)، سطوح جدید شکاف دیجیتال در سراسر جهان، نشریه رشد فناوری، دوره15، شماره 59.
- ذاکر شهرستانک، مینا، (1387)، شکاف دیجیتالی در جامعۀ جهانی و ایران و نقش کتابخانهها در کاهش این شکاف در سطح ملی و جهانی، ماهنامۀ اطلاع یابی و اطلاع رسانی، شمارۀ 10، صص35-45.
- رسول رویسی، مرتضی، (1381)، شکاف دیجیتالی: چالشی در برابر کشورهای در حال توسعه، ماهنامۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال هفدهم، شمارههای 181و 182، صص. 188-205.
- رهگذر، محمدحسین، (1389)، فناوری اطلاعات، تهران، انتشارات ماه علوم و فنون.
- زنگیآبادی، علی و علیزاده، جابر و احمدیان، مهدی، (1390)، تحلیلی بر توسعهیافتگی شهرستانهای استان آذربایجان شرقی (با استفاده از تکنیک TOPSIS و AHP)، فصلنامه علمی – پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، شماره 13، صص. 69-84.
- سلطانی، لیلا، (1385)، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش تقاضای سفرهای شهرستانی (نمونۀ موردی: شهرستان اصفهان)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهرستانی، دانشگاه اصفهان.
-ضرابی، ا.، و بابانسب، ر.، و رحیمی چم خانی، ع.، و علیزاده اصل، ج.، و کهزادی، ا، (1396). تحلیل فضایی و اولویت بندی استان های ایران به منظور برنامه ریزی و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات. جغرافیا و برنامه ریزی, 21(59), 197-220.
- عباسی کسبی، هادی و مجیدی قهروردی، نسیم و نصرالهی، اکبر، (1399)، شناسایی عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی در ایران مورد مطالعه: روستاهای استان قم با رویکرد دلفی و سلسله مراتب فازی؛ مجله رسانه و فرهنگ، شماره 19،133-163.
- عیسی زاده روشن، یوسف و پورفرج، علیرضا، (1397)؛ بررسی رابطه علی بین شکاف دیجیتالی و شکاف درآمدی در استان های ایران، مجله سیاست های راهبردی و کلان، شماره22،107-131
- فرجی سبکبار، حسنعلی و خاکی، افشین و نعمتی، مرتضی، (1388)، ارزیابی نقش ICT در توانمندسازی زنان روستایی (مطالعۀ موردی: روستای قرن آباد)، نشریۀ علمی – پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دورۀ جدید، سال هفتم، شمارۀ 22، صص. 159-173.
- فرجی سبکبار، حسنعلی و نصیری، حسین و حمزه، محمد و رفیعی، یوسف و سلمانوندی، شاپور، (1389)، تحلیل تناسب اراضی به منظور استقرار مراکز خدمات روستایی با استفاده از روش‌های PROMETHEE II و مقایسه زوجی در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش سلطانیه، شهرستان ابهر)، نشریۀ توسعه روستایی، دورۀ دوم، شمارۀ 2، صص. 95-118.
- فرشاد، سیامک و ابراهیمی، بابک و خاوندکار، احسان، (1385)، مدلهای برنامهریزی شهرستانی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (با رویکرد تأسیس شهرستان الکترونیک)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات.
- کفاش چرندابی و ندا آلشیخ، علیاصغر، (1391)، ارایۀ مدلی ترکیبی در GIS بر مبنای روش PROMETHEE و الگوریتم PSO برای تعیین اماکن مناسب جهت احداث بیمارستان، فصلنامۀ آمایش محیط، شمارۀ 19، صص. 99-119.
- کیانی، اکبر، (1390)، شهرستان هوشمند ضرورت هزارۀ سوم در تعاملات یکپارچۀ شهرستانداری الکترونیک (ارائۀ مدل مفهومی - اجرایی با تأکید بر شهرستانهای ایران)، فصلنامۀ آمایش محیط، دوره 4، شمارۀ 14، صص. 39-64.
- مؤمنیراد، اکبر و طلایی مشعوف، علیاصغر، (1389)، کاهش شکاف دیجیتالی، نشریۀ تکنولوژی آموزشی، دورۀ 26، شمارۀ 1.
- مهدی زاده، معین، (1398)، بررسی رابطه‌ی بین شهر هوشمند و توسعه‌ی پایدار و چالش های دستیابی به شهر هوشمند پایدار،«نشریه علمی تخصصی شباک»، سال پنجم، شماره 46
- نصری، شهره و قاضی نوری، سید سپهر و منتظر، غلامعلی، (1399)، بررسی مسئله شکاف دیجیتالی در ایران بر اساس رویکرد جدید نظام نوآوری مبتنی بر مسئله، نشریه علمی مدیریت اطلاعات، دوره 6، شماره1.
- نکویی، نازیلا، (1384)، شهرستانهای موفق دنیا در زمینۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقایسه با کلان شهرستانهای ایران، سازمان آمار و خدمات کامپیوتری شهرستانداری اصفهان، سال اول، شمارۀ 2.
- Bell, M (2003), the use of multi-criteria decision-making methods in the integrated assessment of climate changes: implications for IA practitioners, Sociol-Economic Planning Sciences, 37, pp. 289-316.
- Bertolini, M& M, Braglia (2006), Application of the AHP Methodology in Making a Proposal for a Public Work Contact.17 January, International Journal of Project Management, Volume 24, Issue 5, pp424.
- Marshal, Melissaj, (2004), Citizen Participation and the Neighborhood Context: A New at the Coproduction of Local Public Goods, Political Research Quarterly, pp22.
- Mohanty William k.m. Yanger Walling& Sankar Kumar Nath and Indrjit Pal (2007), First Order Seismic Microzonation of Delhi, India Using Geographic Information System (GIS)”, Natural Hazarad, NO: 40, PP: 254- 260.
- Noveck, B.S., (2003), “Designing Deliberative Democracy in Cybers Pace: The Role of the Cyber-lawer, Boston University, Journal of Science and Technology, pp 3.
- Patricia, J. P. (2003), E-government, E-Asean Task force” UNDP-APDIP Journal, pp 34.
- Rahgozar, Mohammad Hossein (2010), Information Technology, Tehran, Science and Technology Monthly Publication [in persion].
- Saaty, T, L (1980), The Analytival Hieararchy Process: Planning, Priority Settin”, Resource Allocation, McGraw – HillBook, Co. New York.
- Shwar, R, Kimbeley, P (1999), Information Technology and Facilitating National Trade”; translated by Mohammad Lotfi; Institute for Research and Studies in Commerce Press; First Edition (in Persian). Tehran.
