تحلیل عناصر مفهومی هنر در سروده‌های شاعران قرن ششم هجری
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور
کلید واژه: معني شناسي, معني شناسي مفهومي, مؤلّفه هاي معنايي, مفهوم هنر, شعر قرن ششم.,
چکیده مقاله :
در اين پژوهش نويسنده با ياري گرفتن از مباني معني شناسي مفهومي به استخراج مؤلّفه هاي معنايي نشان دار شده براي مفهوم هنر در شعر قرن ششم پرداخته و با نگاهي انتقادي و ويرايشي به سازه هاي شناسانده شده براي معني-شناسي مفهومي، به بازبيني اين سازه ها و كاربرد شناسي آنها در پژوهش هاي زباني و ادبي روی آورده است. پس از دسته بندي مؤلّفه هاي معنايي در حوزه هاي هم بسته با هر مؤلّفه، پانزده حوزۀ معنايي گوناگون براي مفهوم هنر در سروده-هاي شاعران قرن ششم به دست آمده است. حوزه هاي معنايي زبان ادبي، حكمت عملي، مدح، زيبايي شناسي، صناعت، اخلاق و خُلق و خوي، نقد اجتماعي، جنگ، انسان شناسي، جانور شناسي، دين، كيهان شناسي، زیست بوم شناسي، عرفان و عشق حوزه هايي هستند كه به ترتيبِ گستردگيِ دامنه، مؤلّفه هاي معنايي مفهوم هنر را دربرگرفته اند. در حوزۀ زبان ادبي، پديدار هاي متنوّع هستي شناختي با ابزار هاي تشبيه و استعارۀ كِنايي كارمايۀ تصوير سازي شاعرانه قرار گرفته اند. در حوزۀ معنايي مدح، هنر ويژگي ممدوح، بازبستۀ وي و نا توان در برابر وي گزارش شده است. مؤلّفه هاي گِرد آمده در حوزۀ زيبايي شناسي نشان می‌دهد شعر قرن ششم زمینه‌ساز گفتمان زيبايي‌شناسي بوده است. حوزۀ معنايي صناعت نيز از فنون و حرفه‌هاي گوناگوني برساخته شده است. خصايل فردي و اجتماعي در حوزۀ معنايي اخلاق و خُلق‌وخوي گِرد آمده اند. نا كامروايي شاعران قرن ششم از هنر خويش، حوزۀ معنايي نقد اجتماعي را مفهوم گذاري-كرده است. جنگاوري و ویژگی ابزار جنگي نيز براي مفهوم هنر نشانه گذاري شده است. هنر همچنين در حوزۀ انسان‌شناسي مَلَكه اي انساني برشمرده شده و با وجود این، ويژگي جانوران گوناگون نيز دانسته شده است. خدا شناسي و دين و لازمۀ نشان داريِ دين نيز براي هنر مفهوم گذاري شده است. سرانجام هنر ويژگي جهان و اجرام كيهاني گزارش شده و با مؤلّفه هاي متفرّدي از زیست بوم شناسي، عرفان و عشق مفهوم دار شده است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد هنر در چهارچوب مطالعاتي اشاره شده، مفهومي بسيار فراگير و خلاف پنداشت هاي متعارَف امروز دارد.
In this research the author has elicited the marked semantic features / components of art concept in the poetry of 6th century with using the principles of conceptual semantics. With a critical and editorial look at the structures identified for conceptual semantics, he has reviewed these structures and their application in the field of linguistic and literary research. After classification of semantic features in relevant fields with every feature, fifteen various semantic fields acquired for art concept in the poems of 6th century poets. These semantic fields in order of extenting their domains are: literary language, practical wisdom, eulogy, aesthetics, craft, morality and habitude, social criticism, war, anthropology, zoology, religion, cosmology, ecology, mysticism and love. In literary language field, the diverse ontological phenomenon have been the materials for the poetical imagery with figurative devices, i.e. simile and implicit metaphor. In the semantic realm of praise, the art of the praiseworthy feature, incapable, has been reported against him. The components obtained in the field of aesthetics show that the poetry of the sixth century was the basis of the discourse of aesthetics. The semantic field of industry has been obtained from various techniques and professions. Individual and social characteristics are grouped in the semantic domain of morality and temperament. Non gratification of poets in 6th century from their art has conceptualized the semantic field of social criticism. Also warfare and the quality of martial instrumen are also marked for the concept of art. Art has also been enumerated in the field of anthropology of human habits and, nevertheless, has been considered as a feature of various animals. Theism, religion and requisite for earmarking the religion also conceptualized for art. Finally, art has been reported as a feature of the universe and cosmic objects and has been conceptualized with singular semantic features of ecology, mysticism and love. The research findings show that art has a very comprehensive concept in the framework of the mentioned studies and is contrary to the conventional notions of today. The research findings prove that art in the studied framework has a most comprehensive and despite to usual assumptions concept.
انوری ابیوردی (1376) دیوان انوری، به کوشش محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ پنجم، تهران، شرکت علمی و فرهنگی.
انوری، حسن (سر¬ویر استار) (1386) فرهنگ بزرگ سخن (8 جلد) چاپ پنجم، تهران، سخن.
چامسکی، نوام (1390) زبان و ذهن، ترجمۀ کوروش صفوی، چاپ پنجم، تهران، هرمس.
چومسکی، نُعام [نوام چامسکی] (1374) ساخت‌های نحوی، ترجمۀ احمد سمیعی، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
خاقانی شروانی، افضل¬الدّین بدیل¬بن¬علی (1375) دیوان خاقانی (2 جلد) ویر استۀ دکتر میرجلال‌الدّین کزّازی، تهران، مرکز.
---------------------------------- (1382) دیوان خاقانی شروانی، به¬کوشش و تصحیح دکتر ضیاء‌الدّین سجّادی، چاپ هفتم، تهران، زوّار.
دهخدا، علی اکبر (1387) لغت نامه (لوح فشرده) تهران، دانشگاه تهران.
راسخ¬ مهند، محمّد و دیگران (1393) فرهنگ توصیفی نحو، تهران، علمی.
سجّادی، سیّد¬جعفر (1373) فرهنگ معارف اسلامی (3¬جلد) چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران.
-------------- (1379) فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاّصدرا، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سنایی، مجدود¬بن¬آدم (1329) حدیقۀ¬الحقیقه و طریقۀ¬الشّریعۀ، به ¬تصحیح محمّد¬تقی مدرّس رضوی، تهران، کتابخانۀ سپهر.
---------------- (1381) دیوان حکیم سنایی، با مقدّمۀ بدیع¬الزمان فروزانفر، به¬اهتمام پرویز بابایی، تهران، آزاد¬مهر.
سوانه، پیر (1391) مبانی زیبایی¬شناسی، ترجمۀ محمّد¬رضا ابوالقاسمی، چاپ دوم، تهران، ماهی.
سوزنی سمرقندی (1338) دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، به¬تصحیح دکتر ناصر¬الدّین شاه-حسینی، تهران، امیر¬کبیر.
شقاقی، ویدا (1394) فرهنگ توصیفی صرف، تهران، علمی.
صفوی، کوروش (1384) فرهنگ توصیفی معنی¬شناسی، تهران، فرهنگ معاصر.
------------ (1390) درآمدی بر معنی¬شناسی، چاپ چهارم، تهران، سوره¬مهر.
طبیب¬زاده، امید (1393) دستور زبان فارسی، چاپ دوم، تهران، مرکز.
فرشیدورد، خسرو (1384) دستور مفصّل امروز، چاپ دوم، تهران، سخن.
فلکی شروانی، حکیم نجم¬الدّین¬محمّد (1345) دیوان فلکی شروانی، به¬ا هتمام ¬و¬ تصحیح شهاب طاهری، تهران، کتابخانۀ سنایی.
قوامی رازی، شرف¬الشّعرا بدر¬الدّین (1334) دیوان قوامی رازی، به ¬تصحیح¬ و ¬¬اهتمام محدّث اُرموی، تهران، چاپخانۀ سپهر.
لیکاف، جورج و جانسون، مارک (1395) فلسفۀ جسمانی (ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشۀ غرب) (2¬جلد) ترجمۀ جهانشاه میرزا¬بیگی، چاپ دوم، تهران، آگاه.
لیکاف، جورج (1395) قلمرو تازۀ علوم شناختی (2¬جلد) ترجمۀ جهانشاه میرزا¬بیگی، تهران، آگاه.
مصفّی، ابوالفضل (1357) فرهنگ اصطلاحات نجومی همراه با واژه¬های کیهانی در شعر فارسی، تبریز، مؤسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.
معزّی، امیر¬الشّعرا محمّد¬بن¬عبد¬الملک نیشابوری (1318) دیوان معزّی، به¬کوشش عبّاس اقبال، تهران، کتابفروشی اسلامیّه، ناتل¬خانلری، پرویز (1345) شعر و هنر، تهران، شرکت سهامی ایران چاپ.
نظامی گنجوی، الیاس¬بن¬یوسف (1380) دیوان قصاید و غزلیّات نظامی گنجوی، به کوشش سعید نفیسی، چاپ هفتم، تهران، فروغی.
----------------------- (1385 الف) اقبال¬نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
----------------------- (1385ب) خسرو¬و¬شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
----------------------- (1385 ج) شرف¬نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
----------------------- (1385 د) لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
----------------------- (1385 و) هفت¬پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
----------------------- (1385 ھ) مخزن¬الاسرار، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ هفتم، تهران، قطره.
Aristotle (1995) The Complete Works of Aristotle, The revised oxford translation, Jonathan Barnes (ed.) 6th printing, Princeton, Princeton University Press.
Brown, Keith (ed.) (2005) Encyclopedia of Language and Liguistics, 2nd ed, Oxford, Elsevier.
Bussmann, Hadumod (2006) Routledge Dictionary of Language and Linguistics, Gregory Trauth & Kerstin Kazzazi (trans, & eds.) London and New York, Routledge.
Cruse, David Alan (1986) Lexical Semantics, Cambridge, Cambridge University Press.
Crystal, David (2008) A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed, Singapore, Blackwell Publishing Ltd.
Lakoff, George and Turner, Mark (1989) More than Cool Reason, a Field Guide to Poetic Metaphore, Chicago and Londo, The University of Chicago Press.
Lakoff, George (1987) Women, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the Mind, Chicago and Londo, The University of Chicago Press.
Leech, Jeoffery Neil (1980) Explorations in Semantics and Pragmatics, Amsterdam, John Benjamind B.V.
--------------------- (1985) Semantics, The Study of Maning, 2nd ed, Harmondsworth, Penguin Books.
Lyons, John (1979) Semantics, Vol, 2, Cambridge, Cambridge University Press.
------------ (1995) Linguistic Semantics, An Introduction, New York, Cambridge University Press.
------------ (1996) Semantics, Vol, 1, New York, Cambridge University Press.
Malmkjær, Kirsten (ed.) (2002) 2nd ed, The Linguistic Encyclopedia, London & NewYork, Routledge.
Plato (1997) Complete Works, John M, Cooper (ed.) Indianapolish, Hackett Publishing Company, Inc.
Searle, John Rogers (1979) Expression and Meaning, Studies in the Theory of Speech Acts, New York, Cambridge University Press.
------------------- (1983) Inentionality, An Essay in the Philosophy of Mind, Cambridge, Cambridge University Press.
Ullmann, Stephen (1963) The Principles of Semantics, Oxford, Basil Blackwell.
