بازنمایی گستره و عناصر شاخص محلۀ لنبان اصفهان در دورۀ قاجاریه
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیمهسا پایه‌دار 1 , محسن افشاری 2
1 - دانش آموختۀ کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان
2 - استادیار گروه معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان
کلید واژه: بازنمایی, محله, لنبان, قاجاریه, اصفهان,
چکیده مقاله :
زندگی در شهرهای سنتی ایران تا اواخر دورۀ قاجاریه در قالب محله انتظام و معنا می‌یافت که در پی توسعه‌های شهری دورۀ پهلوی دچار تخریب و گسست کالبدی و کارکردی گردید. به مرور زمان تغییر سبک زندگی و تسریع در روند آن موجب تحولات معنایی، انزوا و نابودی ساختار محلات از حافظۀ جمعی شهروندان گردید. از آن‌جا که محله بستر زندگی جاری در شهر قدیمی و مهم‌ترین مقیاس سکونتی محسوب می‌شود مطالعۀ ساختار و عناصر شاخص آن حائز اهمیت است. حال آن‌که پیرامون ساختار محلات شهر اصفهان در دورۀ قاجاریه و به منظور شناخت هریک از محلات با دیدگاه مطالعات تاریخ معماری تحقیق زیادی صورت نگرفته است. در این راستا محلۀ لنبان که از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین محلات اصفهان و واقع در جانب غربی این شهر بوده است در دورۀ مذکور مورد مطالعه قرارخواهد گرفت. هدف این بازنمایی تدقیق و ترسیم پیشینۀ تاریخی یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی ایران است. پژوهش حاضر از روش تاریخی‌تفسیری و با استفاده از منابع مکتوب معتبر تاریخی صورت پذیرفته است. داده‌‌های تاریخی که وجود محله از آن نشات می‌گرفت و یا برای افراد محلی اهمیت داشت به عنوان مولفه‌های شاخص از منابع گوناگون شامل نقشه‌ها، سفرنامه‌ها، تاریخ‌نگاری‌ها و ... تدوین و استخراج شد و با نگرشی متفاوت در پنج دستۀ شاخصه‌های طبیعی، تاریخی، اقتصادی و شغلی، جمعیتی و کالبدی تبیین گردید. در نهایت با استفاده از مطالعات انجام شده و تطبیق با نقشۀ سیدرضاخان گسترۀ این محله در شهر دورۀ قاجاریه بازترسیم شد و شناخت عناصر شاخص در این محله و موقعیت‌یابی آنان صورت پذیرفت. این مطالعات نه تنها به لحاظ تاریخ‌نگاری شهری ارزشمند است بلکه چنان که ساختاری برگرفته از رفتارها و فعالیت‌های انسان‌ها در بازۀ زمانی طولانی و منطبق با محیط طبیعی خود بوده است برای فرایند ارتقاء کیفی شهرهای امروزی امری ضروری است.
Life in the traditional cities of Iran until the end of the Qajar period was organized in the form of a neighborhood, which suffered a physical and functional rupture following the urban development of the Pahlavi period. Over time, changing the lifestyle and accelerating its process caused semantic changes, isolation and destruction of neighborhood structures from the collective memory of citizens. Since the neighborhood is the bedrock of current life in the old city and the most important residential scale, it is important to study its structure and key elements. However, not much research has been done on the structure of neighborhoods in Isfahan during the Qajar period and in order to identify each neighborhood from the perspective of architectural history studies. In this regard, Lonban neighborhood, which is one of the oldest and largest neighborhoods in Isfahan and located in the western part of the city will be studied in the mentioned period. The purpose of this recognition is to examine and map the historical background of one of the most important historical cities of Iran. The present research has been done by historical-interpretive method and using valid written historical sources. Historical data from which the existence of the neighborhood originated or was important to local people were compiled and extracted as key components from various sources, including maps, travelogues, historiographies, etc., and with different perspectives on the five categories of natural, historical, economic and occupational, demographic, and physical characteristics were explained. Finally, using the studies and matching with Seyyed Reza Khan’s map, the area of this neighborhood in the city of Qajar period was redrawn and the key elements in this neighborhood were identified and their positioning was done. These studies are not only valuable in terms of urban historiography, but as a structure derived from human behaviors and activities over a long period of time and in accordance with their natural environment, it is essential for the process of improving the quality of today’s cities.
ابن رسته، احمدبن عمر و احمدبن اسحاق یعقوبی (1892م)، الاعلاق‌النفیسه ویلیه‌کتاب‌البلدان، نشردارصاد، بیروت-لبنان، جلد1، 7 جلد.
آصف، محمدهاشم (1352)، رستم التواریخ، تدوين توسط محمد مشیری ، انتشارات امیرکبیر، تهران.
اصفهانی، حمزه (1366)، تاریخ پیامبران و شاهان، انتشارات امیرکبیر، تهران.
الاصفهانی، محمد مهدی بن محمدرضا (1368)، نصف‌جهان فی تعریف الاصفهان، تدوين توسط منوچهر ستوده، انتشارات امیرکبیر، تهران.
امیرخانی، آرین و پرهام بقایی و محمدرضا بمانیان (1388)، «تاملی بر چگونگی ساماندهی میدان‌های شهری»، کتاب ماه هنر، شماره 136، 26-30.
ایمانیه، مجتبی (بدون تاريخ)، تاریخ فرهنگ اصفهان(مراکز تعلیم از صدراسلام تاکنون)، انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان.
باستانی راد، حسن (1391)، «کوی(محله) در شهرهای ایرانی سده‌های نخستین اسلامی»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره دهم، 1-30، بهار و تابستان.
باستانی راد، حسن و دل‌آرا مردوخی (1392)، «گونه‌شناسی جای‌نام‌ها در جغرافیای تاریخی ایران»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره دوازدهم، 21-50.
بهشتی‌نژاد، سید محمدعلی (1388)، مسجد و محله لنبان، انتشارات فرهنگ و مردم، اصفهان.
پارسی، فرامرز وکاوه منصوری و نگار بدری (۱۳۹۰)، «بررسي نظام اجتماعي در ساختار شهرهاي ايران و تبیین جایگاه محلات به مثابۀ نظام اجتماعی شکل‌دهنده به شهر قاجاری»، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، 969-994.
تحویلدار، حسین بن محمد ابراهیم (1342)، جغرافیای اصفهان: جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر، تدوين منوچهر ستوده، چاپخانه دانشگاه تهران، تهران.
ثقه‌الاسلامی، عمیدالاسلام و بهناز امین‌زاده (1392) «بررسی تطبیقی مفهوم و اصول به کار رفته در محله ایرانی و واحد همســایگی غربی»، هویت شهر، شماره سیزدهم، سال هفتم، 31-44.
جناب، سیدعلی (1393)، احصائیه خانه‌ها و محلات اصفهان، تدوين رضوان پورعصار، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، اصفهان.
جناب، میرسیدعلی (1386)، آثار و ابنیه تاریخی اصفهان، تدوين رضوان پورعصار، سازمان فذهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، اصفهان.
جناب، میرسیدعلی و ژان شاردن (1376)، الاصفهان، تدوين محمدرضا ریاضی، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
حموی، یاقوت بن عبدالله (1380)، معجم البلدان، تدوين اصغر مهرپرور و محمد جوزی، ترجمه علی‌نقی منزوی، جلد 1، 2 جلد، سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه)، تهران.
رجائی، عبدالمهدی و محمدعلی چلونگر و مرتضی نورائی (1390)، «تاریخ‌نگاری محلی عصر قاجار ومولفه‌های آن»، مطالعات اسلامی؛ تاریخ و فرهنگ، 29-52، بهار و تابستان.
رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم (1352) آثار ملی اصفهان، انجمن آثار ملی، تهران.
سالاری پور، علی‌اکبر؛ حمیدرضا رمضانی؛ نادر زالی و مریم صفای کارپور(1397)، «بررسی کیفیت روابط همسایگی درون محله ایرانی اسلامی و نقش آن در دلبستگی به مکان مطالعۀ موردی: محلۀ ساغریسازان شهر رشت»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 34، 35-88.
سرائی، محمدحسین و فریبا بهرامی و شیرین مهره‌کش (1391)، «مولفه‌های هویت بخش محله‌های تاریخی شهر، بافت پیرامون مسجد جامع شهر اصفهان»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره هشتم، 27-36.
سروش، مهرنوش (1385)، «بازاندیشی در شیوۀ فهم تاریخ معماری»، گلستان هنر، شماره ششم، 76-80.
سند127/1 (24 ربیع الثانی 1339ه.ق.)، «دکاکین بازار بیدآباد»، اسناد موقوفات اصفهان، اصفهان، دفتر اول.
سند 233638/297 (1316)، «صورت اسامی مسابقه‌های رسمی ورزشی و زورخانه‌ها و بنگاه‌های ورزشی اصفهان در سال تحصیلی 1316-1317ش»، آرشیو اسناد ملی ایران.
شعله، مهسا (1385)، «دروازه‌های قدیم در خاطره جمعی شهر معاصر ریشه‌یابی رشته‌های خاطره‌ای»، هنرهای زیبا، شماره 27، 17-26، پاییز.
شفقی، سیروس (1381)، جغرافیای اصفهان، دانشگاه اصفهان، اصفهان.
شیعه، اسماعیل (1393)، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.
قبادیانی، ناصرخسرو (1384)، سفرنامه ناصرخسرو قبادياني به انضمام روشنايي نامه و سعادت نامه، انتشارات اساطیر، تهران.
قزوینی، زکریابن محمد (1373)، آثارالبلادواخبار العباد، ترجمه میرزا جهانگیر قاجارانتشارات امیرکبیر، تهران.
کاشانی‌جو، خشایار و الیناز فتح‌العلومی(1394)، «بازشناسی نقش محــلات در شــهرهای ایرانی - اسـلامی»، همایش ملــی معماری و شهرسازی ایرانی اســلامی، دانشگاه پیام نور اســتان گیلان، مرکز رشت، بهار.
کلانتری خلیل آباد، حسین؛ مهدی حقی و محسن دادخواه(1393)، «مولفه‌های اجتماعی الگوی شهرســازی ایرانی و اسلامی»، نقش‌جهان، شماره اول، دوره چهارم، 17-26.
مافروخی، فضل‌بن‌سعده (1385)، محاسن اصفهان، تدوين عباس اقبال‌آشتیانی، سازمان فرهنگی‌تفریحی شهرداری، اصفهان.
مبارکه‌ای، سیدعلی (1360)، نورالنور فی کشف احوال بنت موسی ابن جعفر، کتابفروشی کمالی، اصفهان.
محمدی، جمال و سیدرضا آزاده(1397)، «مقایسه تطبیقی محله‌های نوساز و قدیمی اصفهان از نظر میزان انطباق‌پذیری با شاخص‌های ایرانی- اسلامی(مطالعه موردی:محله جویباره و شهرک نگین).» مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 34، 23-34.
مردانی، سیده زهرا (1394)، «طبقه‌بندی آراء متفکران مطالعات شــهر اسلامی»، باغ نظر، شماره 35، سال دوازدهم، 65-74.
مهدوی، سید مصلح‌الدین (1387)، اعلام اصفهان، تدوين غلام‌رضا نصراللهی، جلد دوم، سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، اصفهان.
موقر، حمیدرضا و احسان رنجبر و محمدرضا پورجعفر(1394)، «بازشناسی مفهوم محله در شــهرهای کویری ایران؛ نمونه مطالعاتی: محله‌های شهرنایین»، مطالعات معماری ایران، شماره هشتم، 35-56.
نصیری، محمدرضا (1384)، اثرآفرینان زندگینامۀ نام آوران فرهنگی ایران (از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی، تدوين حسین محدث‌زاده، مینا احمدیان و حبیب‌الله عباسی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
هولتسر، ارنست (1355)، ایران در یکصد و سیزده سال پیش، تدوين محمد عاصمی، وزارت فرهنگ وهنر(مرکز مردم شناسی ایران)، تهران.
وزیری، احمدعلی‌خان(1385)، جغرافیای کرمان به ضمیمه رساله دهات کرمان، تدوين محمد ابراهیم باستانی پاریزی، نشرعلم، تهران.
Arigoni, Danielle (2001), Affordable housing and smart growth making the connection, Washington D.C., National Neighborhood Coalition.
Sauer, Carlo (2009) “forward to historical geography”, Annals of the association of American geographers, 31, 1-24.
