بازشناسی مولفه های معنایی کوچه های شهر ایرانی - اسلامی؛ مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر ساری
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیرسول عبدی ملک کلایی 1 , عبدالمجید نورتقانی 2 , مهدی سعدوندی 3
1 - دانشجوی دکتری دانشگاه هنر اصفهان
2 - استادیار دانشگاه گلستان
3 - استادیار دانشگاه هنر اصفهان
کلید واژه: مولفه‌های معنایی, انتظام معنا, کوچه, بافت تاریخی,
چکیده مقاله :
از گذشته‌های دور کوچه بخش مهمی از فضاهای شهری در بافت شهرهای ایران محسوب می‌شد به گونه‌ای که در کنار نقش کارکردی خود برای تامین ارتباط و دسترسی محل رخداد بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی نیز بود. بسیاری از این رفتارهای اجتماعی بر مبنای منظومه‌ای از معانی رخ می‌دهند. برای انجام این پژوهش کوچه‌های بافت تاریخی شهر ساری بعنوان نمونه کالبدی - فرهنگی انتخاب شد چرا که این شهر سابقه‌ای طولانی در شهرسازی پیش و پس از اسلام داشته و تحولات مختلفی را پشت سر گذاشته است. این پژوهش بر مبنای روش تحقیق تحلیل عامل اکتشافی که شاخه‌ای از تحقیق همبستگی است انجام شده و با شیوه تحلیل ماتریس کواریانس صورت گرفته است. این تحقیق بدنبال اکتشاف منظومه معانی پنهان در پس رفتارها و فعالیت‌های جاری در کوچه‌های بافت تاریخی این شهر است. برای بدست آوردن ابزار سنجش مناسب در ابتدا تعدادی مصاحبه نیمه ساختار یافته با تعدادی از اهالی صورت گرفت و از نتایج، بخشی از معانی کوچه استخراج گردید. با روش مشاهده، فعالیت‌های جاری در کوچه ها در طول مدت پژوهش ثبت شد و نتایج در جدول هدف - محتوی پیاده شد. معانی بدست آمده با منابع اسنادی تکمیل شد و سپس پرسشنامه اولیه تهیه شد و بین نمونه آماری توزیع و نتایج اولیه بدست آمد. با توجه به نتایج، این پرسشنامه اصلاح و پرسشنامه نهایی تهیه شد و بین جامعه آماری توزیع و نتایج نهایی جمع‌آوری گردید. نتایج پژوهش نشان دهنده تداوم سنت و ارزش های اجتماعی بر گرفته از تعالیم اسلامی در ترکیب با فرهنگ ایرانی در بافت‌های تاریخی است. کسب احترام و تایید اجتماعی از مهمترین ارزش های سکونت در مکان و تداوم آن در فرهنگ ایرانی -اسلامی است. در مدل نهایی پژوهش نقش سایر مولفه‌های موثر در شکل گیری شبکه معانی کوچه نشان داده شده است.
In addition to its functional role to provide communication and access to the venue of social and cultural activities, for a long time, the alley was considered as an important part of urban spaces in the context of Iranian cities. Many of these social behaviors are based on a set of meanings. For this research, the alleys of the historical context of Sari city were selected as a physical-cultural case study, because this city has a long history from pre-Islamic to the post-Islamic urban planning undergoing various changes. This research is based on the exploratory factor analysis research method which is a branch of correlation research and has been done by the analysis of covariance matrix method. This research seeks to explore the system of hidden meanings behind the current behaviors and activities in the alleys of the historical context of this city. In order to obtain appropriate measurement tools, a number of semi-structured interviews were conducted with a number of residents and some of the meanings of the alley were extracted from the results. By observation method, current activities in the alleys were recorded during the research period and the results were implemented in the objective-content table. The obtained meanings were completed with documentary sources and then a preliminary questionnaire was prepared and distributed among the statistical sample and the preliminary results were obtained. According to the results, the questionnaire was edited and the final questionnaire was prepared and distributed among the statistical population and the final results extracted. The results of the research show the continuity of tradition and social values derived from Islamic teachings in combination with Iranian culture in historical contexts. Gaining respect and social approval are other most important values of living in this place with the pattern of Iranian-Islamic culture. In the final research model, the role of other effective components in the formation of the network of alley meanings is shown.
آلتمن، اروین (1382)، محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات 2.
حبیب، فرح (1385)، کند و کاوی در معنای شکل شهر، نشریه هنرهای زیبا، شماره 2، 14-5.
سالاری پور، علی اکبر؛ رمضانی، حمیدرضا؛ زالی، نادر و مریم صفای کارپور (1397)، «بررسی کیفیت روابط همسایگی درون محله ایرانی اسلامی و نقش آن در دلبستگی به مکان - مطالعة موردی: محله ساغریسازان شهر رشت»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، سال نهم، شماره 34، 35-46.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و الهه حجازی (1393)، روش های تحقیق در علوم رفتاری، نشر آگه، تهران.
سعدوندی، مهدی و محمد مهوش (1394)، «آسیب شناسی شاخص سازی مفاهیم اسلامی در معماری اسلامی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره 21، 47-56.
سلطان زاده، حسین (1362)، روند شکل گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران، انتشارات آگاه، تهران.
فلاحت، محمد صادق (1385)، «ﻣﻔﻬﻮم حس مکان و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪه آن»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 26، 66-57.
قاسمی اصفهانی، مروارید (1394)، اهل کجا هستیم؟ هویت بخشی به بافت‌های مسکونی، انتشارات روزنه.
قاسمی، وحید (1389)، «بررسی تاثیر بافت محلات بر هویت اجتماعی، نمونه موردی اصفهان»، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶهای ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮي و روستایي، سال دوم، شماره هفتم، 136-113.
قاضی زاده، سیده ندا (1390)، حس تعلق در فضای باز مجتمع‌های مسکونی، بررسی ارزش های موفق در مجتمع‌های مسکونی شهر تهران، پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران.
قطبی، علی اکبر (1387)، «مفهوم هویت و معماری امروز ایران»، آیینه خیال، شماره 10، 83-78.
لبیب زاده، راضیه و مهدی حمزه نژاد (1397)، «مدل سازی معنایی در ساختار شهر و بررسی دیدگاه‌های اسلامی درباره آن»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، سال هشتم، شماره سد و دوم، ص43-60.
نظیف، حسین (1392)، «پایداری اندام های معماری ایرانی در گذار»، مجله باغ نظر، سال دهم، شماره 24، 68-57.
نقره کار، عبدالحمید (1391)، «تحقق پذیری هویت اسلامی در آثار معماری»، مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره 7، 12-5.
نقی زاده، محمد (1379)، «رابطه هویت سنت معماری ایران با مدرنیسم»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 7، 91-79.
نقی زاده، محمد (1385)، «مدخلی بر تبیین معنای معماری»، دوفصلنامه مدرس معماری، دوره 1 شماره 1، 95-81.
نورتقانی، عبدالمجید (1395)، «ساخت، رواسازی، پایاسازی ابزار رمزگشایی انتظام معنای مسکن ترکمن»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، دوره 35، شماره 156.
Alexander. Christopher. (1977), A Pattern Language, Town, Buildings, Construction, Oxford University Press.
Coolen, Henny. (2011): The meaning of dwelling features conceptual and methodological issues, Thesis Delft University of Technology.
Després, C. (1991), The meaning of home: Literature review and directions for future research and theoretical development. Journal of Architectural and Planning Research, 8, 96-155.
Gehl, yan. (2008), Life in the space between the buildings.
Gustufson, per (2001), “Meaning of Place:Everyday Experience and Theoretivcal Conceptualizations”, Journal of Environmental Psychology, vol 21, 5-16.
Lewicka, Maria.(2011): Place attachment :How far have we come in the last 40 years?, Journal of Environmental Psychology.
Hayward, d. G(1975), Home as environmental and psychological concept . Landscape, 20, 2-9.
Kaufman, S. (1986), The Ageless Self: Sources of Meaning in Late Life. University of Wisconsin, Madison.
Marcus, C. C. (1995), House as a mirror of self. Exploring the deeper meaning of home. Berkeley, CA: Conari Press.
Myers J. N. , Myers L. A. and Omer C. T. (2003), “Exploring the Term of the Auditorclient relationship and the quality of Earnings: A case for Mandatory Auditor rotation?”, The Accounting Review, Vol. 78, Issue 3, 779-799.
Rapoport, Amos (1982), The Meaning of Built Environment.
Relph, Edward, (1976), Place and Placelessness. London: Pion.
Sennett R (1990), The Conscience of the Eye. New York: Norton & Company.
Shamai, Shmuel (1991), “Sence of Place: An Empirical Measurement”, Geoforum, vol. 22, no 3, 347-358.
Sime. D. Jonathan (1986), “Creating places or designing spaces”, Journal of Environmental Psychology, vol 6, 49-63.
Tuan, Yi-Fu, (1975), “Place; An Experiental Perspective”, Geographical Review, vol 65, no. 2, 151-165.
Zingmark, K, Norberg, A. , & Sandman, P. o. (1995), “The experience of being at home throughout the life span. Investigation of persons aged from 2 to 102”, International Journal of Aging and Human Developmemt, 41(1), 47-62.
