تاثیرات مگامال‌ها بر هویت محله‌ای در شهر تهران؛ مطالعه موردی: اطلس مال نیاوران
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیاسماعیل شیعه 1 , مهسا حاجیانی 2
1 - استاد گروه شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران
2 - کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری دانشگاه علم و صنعت ایران
کلید واژه: بازار, مجموعه‌های تجاری بزرگ مقیاس, مگامال, هویت محله‌ای, هویت مکانی, اطلس مال,
چکیده مقاله :
بازارها، نقش اساسی و غیر قابل انکاری در هویت‌بخشی فرهنگی، ملی و بومی به شهرهای ایرانی - اسلامی بر عهده داشته‌اند، به نحوی که حیات شهر در پیوند با بازار رقم می‌خورد؛ اما با تغییر و تحول این‌گونه فضاهای تجاری و شکل‌گیری مجتمع‌های تجاری در فضای مدرن و به‌خصوص با تاسیس مگامال‌ها نگرانی‌های جدی درباره تاثیرات این فضاها بر هویت‌های مکانی به وجود آمده است. بر این اساس سوال اصلی مقاله حاضر آن است که احداث و فعالیت مگامال‌ها چه تاثیری بر هویت‌های جمعی و به طور مشخص هویت محله‌ای به جا خواهد گذاشت؟ پیش‌فرض اصلی نویسندگان آن است که هویت محله‌ای (به عنوان یک سطح از هویت مکانی) پدیده‌ای متغیر است و تحت تاثیر بافت‌های شهری و عناصری مانند مگامال‌ها قرار گرفته و تضعیف می‌شود. به منظور بررسی این فرضیه، مورد مطالعاتی اطلس مال که در منطقه نیاوران در حال احداث است، انتخاب شد. این پژوهش با رویکرد آینده‌پژوهی انجام شده و روش تحقیق آن ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی بوده است. در ابتدا وضعیت کنونی هویت محله‌ای با روش نظرسنجی و با حجم نمونه 300 نفری از اهالی سه محله اطراف (محلات بلافصل) پروژه مورد سنجش قرار گرفت. همچنین برای پیش‌بینی تاثیرات احتمالی پروژه بر هویت محله‌ای ساکنان توأمان از روش‌های مراجعه به خبرگان دانشگاهی، مراجعه به مطلعین و خبرگان محلی و نیز بررسی تاثیر سه مجتمع در حال فعالیت (تیراژه، ارگ و کوروش) استفاده شد. یافته اصلی مقاله آن است که هویت محله‌ای فعلی در محلات سه‌گانه اطراف اطلس مال در حدی قوی (بالاتر از میانگین) قرار دارد و دیگر آنکه تاثیر اطلس مال بر هویت محله‌ای اهالی، در ارتباط با (و منوط به) شش پیشران کلیدی دیگر مانند مصرف گرایی، حضور برندهای خارجی، معماری مدرن، ترافیک و حمل و نقل، ازدحام و شلوغی بازدید کنندگان، قیمت زمین و املاک قرار دارد. در نهایت باید گفت پیش‌بینی می‌شود تاثیرگذاری پروژه اطلس مال بر هویت محله‌ای به صورت بسیار تدریجی، آهسته و کند خواهد بود و امکان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای کاهش اثرات منفی آن وجود دارد که این مهم بر عهده مدیران شهری و مدیریت پروژه، پیش و پس از شروع فعالیت‌های مجتمع اطلس مال است.
Throughout history, markets have played a major undeniable role in shaping the cultural, national and native identity in Iranian-Islamic cities, so that the urban life is closely associated with the market. However, given recent changes in market dynamics and the emergence of modern supersized malls, serious concerns are being raised about the impact of these spaces on local identities. That said, the main purpose of this research is to investigate the influence of construction and activity of large-scale shopping centers on the collective identity in general and neighborhood identity in particular. The authors’ primary assumption is that neighborhood (as a level of place identity) is a variable influenced by urban textures and is weakened by elements such as megamalls. Atlas Mall project (under construction) in the Niavaran district was chosen as a case study to investigate this hypothesis. A futurological approach was adopted in the research with a combination of quantitative and qualitative methods. The current status of neighborhood identity was measured by a survey with a sample of 300 respondents who were the residents of three (immediate) surrounding neighborhoods. Referring to academic expertise, referring to informants and local experts, and also the studies on the impact of three operating shopping centers (Tirazheh, Arg and Kourosh) were used to predict the potential effects of Atlas Mall on the residents’ neighborhood identity. The findings show that the neighborhood identity in the three neighborhoods is strong (above average) and the impact of Atlas Mall on the residents’ identity is associated with (and under the influence of) six other key drivers: consumerism, the presense of foreign brands, modern architecture, traffic and transportation, crowdedness, and the price of real properties. It can be predicted that the impact of Atlas Mall on neighborhood identity will be gradual, so some planning and policy-making efforts can be done, before and after its inauguration, by urban managers or the project managers in order to reduce the impacts.
اباذري، يوسف و کاظمی، عباس (1384)، «رویکردهاي نظري خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی»، نامۀ علوم اجتماعی، شماره 25.
احمدی، معصومه (1395)، «مروری بر مطالعات مراکز خرید در ایران»، نشریه روایت، شماره 7.
احمدیه، حسن (1390)، حس مکان در میان شهروندان تهرانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
امیر کافی، مهدی و فتحی، شکوفه (1390)، «بررسی عوامل موثر بر دلبستگی به منطقه مسکونی؛ مطالعه موردی: شهر کرمان»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره 5، شماره 1، بهار.
آذری، نرگس (1392)، تجربه مدرنیته به روایت فضاهای تجاری شهر، انتشارات تیسا، تهران.
آهور، ایران؛ جاجرمی، کاظم؛ نظریان، اصغر و مشیری، رحیم (1391)، «از بازار تا بزرگ بازار»، فصلنامه آمایش محیط، شماره 20.
بنت، اندی ( 1386)، فرهنگ و زندگی روزمره، ترجمه لیلا جو افشانی و حسن چاوشیان، اختران، تهران.
بنیاد دایره‌المعارف فارسی (1392)، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میر سلیم، ذیل واژه بازار، باژ، (حرف پ، جزوه سوم).
بهزادفر، مصطفی (1378)، هویت شهر نگاهی به هویت شهر تهران، نشر شهر، تهران.
بيگلري، اسفندیار (1355)، بازارهای ایرانی، هنر و مردم، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
پرتویی، پروین (1394)، پدیدار شناسی مکان، فرهنگستان هنر، تهران.
پیرنیا، محمد کریم (1372)، آشنایی با معماری اسلامی ایران؛ «ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری»، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
پهلوان، سمیه (1392)، بررسی تاثیرات ایجاد ابر طرح های شهری بر فرآیند توسعه اجتماعات محلی (نمونه مطالعاتی طرح الماس شرق مشهد)، دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد.
جنكينز، ريچارد (1381)، هويت اجتماعي، ترجمه تورج ياراحمدي، شیرازه، تهران.
حداد عادل، غلامعلی (1378)، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، تهران.
دوران، بهزاد (1387)، هویت اجتماعی رویکردها و نظریه‌ها، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران.
رجبی، آزیتا (1386)، ریخت‌شناسی بازار، نشر آگاه، تهران.
رجبی، آزیتا و سفاهن، افشین (1388)، «بازارهای ایرانی تجسم اندیشه‌های پایدار»، فصلنامه جغرافیا، دوره 3، شماره 11.
رلف ، ادوراد (1389)، مکان و بی مکانی، مترجمان: محمدرضا نقصان محمدی، کاظم مندگاری، ظهیر متکی، آرمانشهر، تهران.
سلگی، فاطمه (1392)، مطالعه تیپولوژی رفتار خریداران مراکز خرید در تهران (مطالعه موردی؛ مرکز خرید میلاد نور و گلدیس)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
شکوئی، حسین (1383)، دیدگاه‌هاي نو در جغرافیاي شهري، جلد اول، انتشارات سمت، تهران.
شولتز، کرسیتین نوربرگ (1389)، روح مکان، ترجمه محمدرضا شیرازی، رخ داد نو، تهران.
ضياءتوانا، محمد حسين (1380). بازار قیصریه لار، نشر نی، تهران.
عبداللهی، مجید؛ صرافی، مظفر و توکلی‌نیا، جمیله (1389)، «بررسي نظري مفهوم محله و بازتعريف آن با تأكيد بر شرايط محله‌هاي شهري ايران»، پژوهش‌هاي جغرافياي انساني، تابستان، شماره 72.
فاضلی، محمد (1382)، مصرف و سبک زندگی، صبح صادق، تهران.
فرزام شاد، مصطفی (1386)، مبانی برنامه‌ریزی و طراحی مراکز تجاری، چاپ اول، انتشارات جهان جام جم، تهران.
کاظمی، عباس و حسین‌آبادی، مهدی (1388)، «تیپولوژی خریداران در مرکز خرید شهر؛ مطالعه موردی: مرکز خرید بوستان»، نامه علوم اجتماعی، شماره 37.
کاظمی، عباس (1388)، پرسه‌زنی و زندگی روزمرۀ ایرانی، چاپ اول، انتشارات آشیان، تهران.
گوین، دیوید (1395)، «تاریخچه مراکز خرید در ایالات متحده آمریکا»، ترجمه رضا بصیری مژدهی و حمیده فرهمندیان، نشریه روایت، فروردین، شماره هفتم.
مایلز، استیون و مایلز، مالکوم (1392)، شهرهای مصرفی، ترجمه محمدحسن خطیبی بایگی، نشر تیسا، تهران.
محمدپور، احمد و بهمنی، مریم (1389)، «زنان، پاساژ و مصرف نشانه‌ها»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شماره 47.
معصومی، سلمان (1390)، توسعه محله‌ای در راستای پایداری کلان‌شهر تهران؛ مطالعه موردی: محله‌های منطقه 10 تهران، نشر جامعه و فرهنگ، تهران.
میرمقتدایی، مهتا (1389)، معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها، هنرهای زیبا، تهران.
نصرتی، روح اله (1392)، مطالعه جامعه‌شناختی - انسان‌شناختی کنش نیروهای بازار در میدان اقتصادی؛ مطالعه موردی: بازار قدیمی تهران و بازار نوین هایپر استار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
نوری، شیوا (1393)، سنجش اثرات کیفی ناشی از اجرای مگاطرح های شهری بر ارتقای اقتصاد محلی (مورد پژوهی: طرح دریاچه شهدای خلیج فارس واقع در منطقه 22 شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
Asli, tokman (2001), Negotiating tradition modernity and identity in consumer space, PhD thesis in bilkent university (Ankara).
Azadarmaki, marzieh. (2014), the Synchronic Continuty of the Traditional Bazar – Traditional and Modern Bazar: Tajrish and Ghaem Shopping Center. Journal of Socio – Cultural Change. Vol 1, No 1.
Barton, Hugh, (2003), Shaping Neighborhoods: A Guide for Health, Sustainability and Vitality, Spon Press.
Blummer, M (1985), the Rejuvenation of Community Studies? Neighbour, Networks and Policy Context, Harcourt Brace Jovanovich, New York.
Christopher, Raymond M, Brown Gregory, and Weber Delene. (2010), “The measurement of place attachment: Personal, community, and environmental.”, Journal of Environmental Psychology: 1-13.
Droseltis, Orestis, and Vivian L Vignoles, (2010), “Towards an integrative model of place identification.”, Environmental Psychology: 23-34.
Herna´ ndez, Bernardo, Carmen M Hidalgo, Esther M Salazar-Laplace, and Stephany Hess, (2007) “Place attachment and place identity in natives and non-natives.”, Environmental Psychology: 310 -319.
Knez, Lgor, (2005),”Attachment and identity as related to a place and its perceived climate.”, Environmental Psychology: 201 -218.
Oktay, D. (2002), “The quest for urban identity in the changing contex of the city.”, Cities: 261-271.
Pitt, M. (2009). “Towards defining shopping centres and Their Management systems”, Journal of etail & Leisure Property, Vol. 8, 1, 39–55 .
Proshansky, H M, A M Fabian, and R Kaminoff,(1983),”Place-identity:physical world socialization of the self.”, Journal of Environmental Psychology: 57- 83.
URL1: http://betonpasargad.com/projects/atlas-mall/
