تحلیل نظام اجرایی طرح های نوسازی دربافت های فرسوده شهری با تأکید بر بافت فرسوده تهران؛ نمونه موردی: محلات صفا و شهید اسدی
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیحسین کلانتری خلیل آباد 1 , مهدی حقی 2
1 - استاد گروه مدیریت و برنامه ریزی شهری و منطقه ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، جهاد دانشگاهی
2 - کارشناسی ارشد شهرسازی
کلید واژه: نظام اجرایی, بافت فرسوده, تهران, محلات صفا, شهید اسدی,
چکیده مقاله :
نوسازی بافت های فرسوده ضرورتی است که در سطح ملی و کلان پشتوانه‌های متعدد قانونی و پشتیبانی برای آن در نظر گرفته شده است. طبق قانون سالانه 10 درصد از بافت های فرسوده باید نوسازی گردد که به منظور تحقق این هدف، در قالب ستاد بازآفرینی که در سطوح ملی تا شهرستانی تعریف شده، برای همه دستگاه‌های دولتی و عمومی تعیین نقش و وظیفه می‌گردد. در کنار ظرفیت ستاد بازآفرینی، قوانین متعددی نیز ضرورت نوسازی بافت های فرسوده را بیان کرده و برای آن دستورالعمل‌ها و راهکارهایی اندیشیده‌اند که از آن جمله میتوان به قانون نوسازی و عمران شهری، قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری اشاره نمود. بررسی این قوانین نشان از پرداختن به تمام ابعاد نوسازی بافت فرسوده در سطح سیاست گذاری دارد. اما نکته‌ی مبهم آن است که با وجود این قوانین و هدف گذاری‌هایی که صورت گرفته، چرا مسیر حرکت به سوی اهداف کند و در برخی موارد ناممکن شده است. بدین منظور با بررسی قوانین، تجارب داخلی و خارجی و ادبیات موضوع سعی شده تا چارچوبی به منظور تعیین سنجه‌های کلیدی موفقیت طرح های نوسازی در حوزه اجرا به دست آید. نتایج به دست آمده از تحلیل‌ها و مصاحبه‌های تکمیل شده در این مقاله نشان از افتراق عملکردی و هدف گذاری بین بازیگران عرصه نوسازی دارد و نوعی عدم تعادل در توزیع منابع، نقش ها، روابط بین دستگاهی و انتظارات و وظایف تعیین شده‌ی قانونی برای بازیگران عرصه نوسازی وجود دارد.
Renovation of worn-out tissues is a necessity for which there is numerous legal and national support at the national and macro levels. According to the annual law, 10% of these tissues must be renovated, and in order to achieve this goal, a role and task will be assigned to all government and public bodies in the form of a regeneration headquarters defined at the national to city levels. In addition to the capacity of the Reconstruction Headquarters, several laws have also stated the need to renovate worn-out structures and have devised instructions and solutions for it, including the Law on Urban Renovation and Development, the Law on Organizing and Supporting the Production and Supply of Housing, and the Law. He noted the support for the rehabilitation, improvement and renovation of worn-out and dysfunctional urban structures. Examining these laws shows that all aspects of worn-out tissue renovation are addressed at the policy level. But the ambiguous point is that despite these rules and the goals that have been set, why the path to goals is slow and in some cases impossible and the field of implementation is facing something different from the field of policy. For this purpose, by examining the laws, domestic and foreign experiences and literature, an attempt has been made to obtain a framework to determine the key measures of the success of modernization projects in the field of implementation. Data analysis has been done by SWOT method and solutions have been presented by strategic planning method. The results obtained from the analysis and interviews completed in this report show a functional difference and goal setting between the actors in the field of modernization and a kind of imbalance in the distribution of resources, roles, inter-agency relations and legally defined expectations and tasks. There is a field of modernization for the actors. Some of the solutions presented in this plan can be defined as the legal position in the Deputy of Planning and Development of Municipalities for offices, defining the legal position in the Deputy of Planning and Development of Municipalities for offices and activating the renovation house The following is the framework of Sarai Mahallat for purposeful activities in the field of tissue modernization.
حاجی‌علی اکبری، کاوه (1390)، «مرور تجارب دوساله تسهیلگری سازمان نوسازی شهر تهران»، نشریه اینترنتی نوسازی، شماره 2 (13).
حبیبی، کیومرث؛ بهزادفر؛ مصطفی؛ مشکینی، ابوالفضل؛ علیزاده، هوشمند؛ محکی، وحید (1390)، «ارزیابی اثرات طرحهای توسعه شهری بر ساختارشکنی و ارتقای کیفی فضای شهر کهن ایرانی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، سال 1 (4): 28-15.
حقی، مهدی ( 1394)، تحلیل نظام اجرایی طرح های بافت فرسوده باتاکید بر شهر تهران 1384 الی 1394، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، تهران.
سپانلو، ابوالفتح (1389)، طراحی نظام مداخله بهینه برای ساماندهی بافت های فرسوده شهر تهران، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، تهران.
شرکت نوسازان شهر تهران (1389)، ساختار مدیریت فرآیند نوسازی، سازمان نوسازی شهر تهران، تهران.
عندلیب، علیرضا (1386)، نگاهی نو به راهبردها و سیاست‌های نوسازی بافت فرسوده، نشر ری پور، تهران.
عندلیب، علیرضا و حاجی علی اکبری، کاوه (1387)، نوسازی بافت های فرسوده با مشارکت ساکنان؛ محله شهید خوب بخت، منطقه 15 تهران، سازمان نوسازی شهر تهران و نشر ری پور، تهران.
کامروا، محمدعلی (1390)، بررسی طرحهای نوسازی بافت فرسوده تهران در پنجاه سال گذشته (37- 1387) تهران. شهرداری تهران.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین؛ حقی، مهدی؛ موسوی، سید رفیع (1394)، مدیریت بافت های فرسوده شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین؛ صمیمی، محمدرضا؛ صالحی، سیداحمد (1389)، «راهبردهای احیای بافت تاریخی شهر اردکان با استفاده از تکنیک AHP»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، سال 1 (2): 68-49.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین؛ پوراحمد، احمد (1385). برنامه‌ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، تهران.
کلانتری خلیل‌آباد، حسین (1399)، طرح پژوهشی تحلیل نظام اجرایی طرحهای نوسازی در بافت های فرسوده شهری با تأکید بر بافت فرسوده شهر تهران (موردی محلات صفا و شهید اسدی)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی. تهران.
تحلیل نظام اجرایی طرحهای نوسازی دربافت‌های فرسوده شهری باتأکیدبربافت فرسوده تهران؛
نمونه موردی: محلات صفا و شهید اسدی
حسین کلانتری خلیل آباد 1 مهدی حقی 2
1: استاد جهاد دانشگاهی، عضو گروه برنامه‌ریزی
2: کارشناسی ارشد شهرسازی
چکیده:
نوسازی بافت‌های فرسوده ضرورتی است که در سطح ملی و کلان پشتوانه‌های متعدد قانونی و پشتیبانی برای آن در نظر گرفته شده است. طبق قانون سالانه 10 درصد از این بافت‌ها باید نوسازی گردد که به منظور تحقق این هدف، در قالب ستاد بازآفرینی که در سطوح ملی تا شهرستانی تعریف شده، برای همه دستگاه‌های دولتی و عمومی تعیین نقش و وظیفه می‌گردد. در کنار ظرفیت ستاد بازآفرینی، قوانین متعددی نیز ضرورت نوسازی بافت‌های فرسوده را بیان کرده و برای آن دستورالعمل‌ها و راهکارهایی اندیشیده‌اند که از آن جمله میتوان به قانون نوسازی و عمران شهری، قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری اشاره نمود. بررسی این قوانین نشان از پرداختن به تمام ابعاد نوسازی بافت فرسوده در سطح سیاست گذاری دارد. اما نکته‌ی مبهم آن است که با وجود این قوانین و هدف گذاری‌هایی که صورت گرفته، چرا مسیر حرکت به سوی اهداف کند و در برخی موارد ناممکن شده و حوزه‌ی اجرا با چیزی متفاوت از حوزه‌ی سیاست گذاری روبرو است. بدین منظور با بررسی قوانین، تجارب داخلی و خارجی و ادبیات موضوع سعی شده تا چارچوبی به منظور تعیین سنجه‌های کلیدی موفقیت طرحهای نوسازی در حوزه اجرا به دست آید. تحلیل داده‌ها با روش سوات و ارائه راهکارها با روش برنامه‌ریزی استراتژیک صورت گرفته است. نتایج به دست آمده از تحلیل‌ها و مصاحبه‌های تکمیل شده در این گزارش نشان از افتراق عملکردی و هدف گذاری بین بازیگران عرصه نوسازی دارد و نوعی عدم تعادل در توزیع منابع، نقش ها، روابط بین دستگاهی و انتظارات و وظایف تعیین شده‌ی قانونی برای بازیگران عرصه نوسازی وجود دارد. برخی از راهکارهایی که در این طرح ارائه شده میتوان به تعریف جایگاه قانونی در معاونت برنامه‌ریزی و توسعه‌ی شهرداری‌ها برای دفاتر، تعریف جایگاه قانونی در معاونت برنامه‌ریزی و توسعه‌ی شهرداری‌ها برای دفاتر و فعال کردن خانه‌ی نوسازی ذیل چارچوب سرای محلات به منظور فعالیت هدفمند در حوزه نوسازی بافت اشاره نمود.
کلمات کلیدی: نظام اجرایی، بافت فرسوده، محلات صفا و شهید اسدی.
مقدمه:
توجه به بافت های فرسوده سابقه چندانی در ایران - و در پی آن در تهران - ندارد. به منظور بهره برداری از فرصت‌ها در جهت نیل به اهداف مدیریت شهری به خصوص در موضوع تامین مسکن؛ بافت‌های فرسوده تهران به لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی دارای پتانسیل‌های بالایی می‌باشند. وجود زیرساخت‌های تاسیساتی، دسترسی به شریان‌های ارتباطی اصلی شهر، حضور ساکنان بومی و هویت اجتماعی این بافت‌ها و ارتباطات همسایگی میان ساکنین بخشی از پتانسیل بالای نهفته در این بافت‌ها و مزیت آن نسبت به دیگر گزینه‌های توسعه شهری و تامین مسکن می‌باشد.
وقوع زلزله بم در سال 1382 اهمیت توجه به بهبود کیفیت بافت‌های فرسوده را بیش از پیش در شهرهای مختلف کشور که دارای محدوده‌های فرسوده بودند روشن ساخت. بر این اساس سازمان نوسازی شهر تهران از طرف شهرداری تهران مأموریت یافت تا ضمن بررسی موضوع، اقدام به اتخاذ راهکارهای مؤثر در بافت‌های فرسوده شهر تهران نماید.
طبق آمار سازمان نوسازی شهر تهران بافت‌های فرسوده این شهر محدوده ای به وسعت 3268 هکتار را شامل می‌شود که در 21 منطقه شهری پراکنده هستند. جمعیت ساکن در این بافت‌ها 1152000 نفر ارزیابی می‌شود. (عندلیب و علی‌اکبری، 1387 :5)
تجربه چند سال اخیر سازمان نوسازی شهر تهران نشان می‌دهد، اقدامات و مداخلات در بافت‌های فرسوده طیفی از روش‌های مداخله ای مستقیم تا مشارکت با مردم را در بر گرفته است ( حاجی علی‌اکبری، 1390) . اما میزان اثرگذاری این برنامه‌ها در کاهش فرسودگی و پاسخ به مولفه‌های مداخله بهینه در بافت فرسوده برای طرح‌ها نیاز به بررسی دارد.
این پژوهش بر آن است تا با بررسی تجارب دیگر کشورها در خصوص شیوه‌های مداخله در بافت‌های فرسوده و ارزیابی اقدامات صورت گرفته در آن ها، بررسی ادبیات نظری پژوهش و یافتن اهداف و پیش فرض‌های عام مداخله در بافت فرسوده و همچنین ویژگی‌های زمینه ای نمونه‌های مورد بررسی، اقدامات کاربردی در حوزه‌ی اجرای طرحهای نوسازی را شناسایی و از آن طریق با استفاده از ماتریس چهارگانهی وظایف قانونی، اقدامات کنونی، ظرفیت‌های کنونی و روابط بین نهادی وضعیت حوزه‌ی اجرا را در نمونه موردی محلات صفا و شهید اسدی شناسایی نماید.
روش تحقیق
این پژوهش با توجه به بررسی نظام اجرایی نوسازی بافت‌های فرسوده شهری و با توجه به اینکه هدف آن ارائه پیشنهادهایی به مدیریت شهری می‌باشد، از نوع پژوهش‌های کاربردی بوده و روش تحقیق توصیفی است. در این پژوهش ابتدا جهت بررسی زمینه‌های نظری، مفهومی، روش‌های موجود، به کتابخانه‌ها و منابع معتبر علمی مراجعه و متون مرتبط با مدیریت بافت فرسوده در تهران بررسی می‌شود. پس از استخراج معیارهای بررسی نظام اجرایی نوسازی بافت‌های فرسوده و ذی نقشان امر، به منظور بررسی و تحلیل موضوع و کاربست آن در نمونه‌های موردی در نمونه‌های موردی (دو محله از شهر تهران که کمترین و بیشترین آمار نوسازی کالبدی را در سالهای اخیر داشته‌اند) از مصاحبه با مسئولین گذشته و فعلی نهادهای متولی نوسازی بافت در شهر تهران، اساتید و پژوهشگران دانشگاهی و دسته‌بندی شاخص‌ها و نمره دهی آنها با استفاده از تکنیک دلفی بهره گرفته خواهد شد. در نهایت بر اساس مطالعات صورت گرفته، شاخص‌ها و چارچوبی جهت تحلیل نظام اجرایی در سالهای اخیر ارائه می‌گردد. لازم به ذکر است در این پژوهش به منظور تحلیل عملکرد هر یک از طرحهای محلات، علاوه بر مصاحبه با مسئولین و ذی نقشان طرح، از طریق شاخص‌هایی که از مرحله مطالعات به دست آمده و بر اساس اسناد و مستندات طرح، تحلیل می‌شود و در نهایت پیشنهاداتی به منظور اصلاح و یا تکمیل روند مدیریت طرحهای نوسازی بافت‌های فرسوده ارائه می‌گردد.
ادبیات پژوهش:
به منظور دست‌یابی به مولفه‌ها و ابعاد ارزیابی برنامه‌های مداخله در بافت فرسوده تهران، از 4 سطح تحلیل و بررسی استفاده شده است. سطوح مورد بررسی عبارتند از:
• تعاریف و مفاهیم مرتبط با فرسودگی
• تجارب جهانی در زمینه مداخله در بافت‌های فرسوده
• قوانین و دستورالعمل‌های داخلی پیرامون مداخله در بافت فرسوده
• تجارب معاصر مداخله در بافت فرسوده شهر تهران
در واقع با توجه به ماهیت پیچیده بافت‌های فرسوده، به نظر می‌رسد به منظور تدوین مولفه‌های ارزیابی طرحهای مداخله در این بافت ها، توجه به تجارب عملی و قوانین وضع شده در این حوزه تا حدودی کارگشاتر از اتخاذ رویکرد و پارادایم نظری خاصی باشد. به همین منظور پس از بررسی 4 دسته فوق الذکر در پایان این بخش ابعاد و مولفه‌های ارزیابی مداخلات صورت گرفته در بافت فرسوده ارائه گریده است.
الف) تعاریف و مفاهیم فرسودگی:
رسمی‌ترین تعریف نظری بافت‌های فرسوده مربوط به یکی از مصوبات سال 1384 شورایعالی شهرسازی و معماری است. در این سند آمده است:
"مراد از فرسودگی، ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافت‌های شهری است. فرسودگی بافت و عناصر درونی آن یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری آن بافت به وجود می‌آید. پیامد فرسودگی بافت که در نهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر می‌شود، در اشکال گوناگون از جمله کاهش و یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی و نیز نابسامانی‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و تاسیساتی قابل دریافت و شناسایی است. فرسودگی در این تعریف توسط ساختمان‌های قدیمی و ناپایدار، معابر کم عرض با ساکنان متعلق به طبقه کم درآمد و دارای مشکلات اجتماعی تعریف می‌شود."
سطوح نظام مدیریت بافت فرسوده شهری
با توجه به بررسی نظامهای مدیریت پروژه، میتوان مدیریت نوسازی بافت را در سه سطح کلی مدیریتی، پشتیبانی و اجرایی طبقه بندی نمود. در این بخش به بررسی این سه سطح در نظام نوسازی بافت فرسوده تهران پرداخته شده است.
سطح مدیریتی
فرایندهایی هستند که به منظور تدوین اهداف، راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های نظام، صورت می‌گیرند و به طور عمده در نظام برونسپاری نوسازی بافت‌های فرسوده شامل سیاستگذاری می‌باشند.برای مثال، برنامه‌ریزی، نظارت و پایش، از جمله این فرایندها می‌باشند
سطح پشتیبانی
فرایندهایی هستند که موجب تسهیل فرایند نوسازی و فعالیتهای اصلی می‌شوند. این فعالیت‌ها شامل پشتیبانی‌های فنی) تهیه اسناد و طرح‌ها (، حقوقی، مالی، ترویجی، نهادی و ... می‌باشند.
سطح اجرایی
فرایندهایی هستند که در مقیاس اجرایی و توسط ساکنان، سرمایه‌گذاران، پیمانکاران وکارگزاران و از طریق برونسپاری صورت می‌گیرند. این فعالیت‌ها منجر به اجرای پروژه‌های مسکن، خدمات شهری و پروژه‌های ارزش‌افزا و محرك توسعه می‌گردند.
ب) تجارب جهانی در زمینه مداخله در بافت‌های فرسوده:
نحوه مداخله و برخورد با بافت قدیم در بین کشورهای مختلف با توجه به شرایط حاکم سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آنها بوده است. هدف از ارائه و تبیین تجارب سایر کشورها، یافتن الگوها و شیوه‌های مناسب است که با شهرهای ایران انطباق بیشتری داشته باشد و از طرف دیگر با بررسی تجارب گوناگون درباره مداخلات شهری به ویژه سازماندهی بافت‌های فرسوده و قدیمی، امکان دست یافتن به نگرش و دیدگاه جامع تر فراهم می‌شود. بر این اساس به صورت اجمالی به ارائه اهداف و اقدامات صورت گرفته در بافت‌های فرسوده چند کشور پرداخته شده است.
جدول 1: اقدامات صورت گرفته در تجارب جهانی در بافت فرسوده
کالبدی | مدیریتی | اجتماعی | اقتصادی | |
|---|---|---|---|---|
باث/انگلیس | بهسازی خیابان ها زیباسازی معابر تعمیر منازل نصب علائم و آگهی‌های خیابانی | انعقاد قرارداهای اجرایی با پیمانکاران | تماس و گفتگو با مالکان برای جلب همکاری آنها در مرمت ساختمان ها اطلاع رسانی در مورد قوانین و تسهیلات در نظر گرفته شده | معافیت‌های مالیاتی ارائه وام‌های بانکی
|
فاس/ مراکش | ایجاد فضای سبز، فضاهای باز اصلاح شبکه و سایر زیرساخت ها احداث تعدادی آپارتمان ساخت هتل، باشگاههای ورزشی | تملک بناهای مخروبه و اراضی بایر برای ساخت و ساز و یا واگذاری به سرمایه گذاران | آموزش همگانی برای درک اهمیت موضوع توسط مردم واگذاری آپارتمان‌ها و فروش و اجاره آنها با شرایط سهل | جلب مشارکت اقتصادی مردم برای سرمایه گذاری و خرید سهام اعطاء وام منطبق با امکانات افراد کم درآمد به عنوان سرمایه مشارکت |
حفصیه/تونس | ایجاد و اصلاح خیابان و زیرساخت‌های شهری احداث موسسات عمومی آموزشی، بهداشتی، فرهنگی، تفریحی | تامین منابع مالی توسط بخش خصوصی | آموزش عمومی و فعالیتهای تبلیغی ترویجی در میان ساکنین توجیه اهداف خیرخواهانه طرح به منظور اعتمادسازی اخذ نظرات مردم | فراهم کردن شرایط مطلوب برای اجاره نشینان تولید اشتغال از طریق تشوق افراد به فعالیتهای اشتغالزا در زمینه صنایع دستی و .... |
حلب/ سوریه | انتخاب یک منطقه به صورت پایلوت و انجام اقدامات آزمایشی در آن تبدیل پاره ای از فضاها و انبارها به اماکن عمومی، رفاهی و تفریحی | ارائه کمک‌های فنی توسط وزارت همکاری‌های اقتصادی فدرال آلمان | اقدامات اموزشی، توجیهی، تبلیغی آموزش در دبستان ها، دبیرستان‌ها و تبلیغات گسترده شهری | تماس با افراد و سازمان‌های علاقه مند در داخل و خارج برای سرمایه گذاری، کمک و حمایت ایجاد مشاغل غیر آلاینده خارج کردن کاربری‌های نامناسب به خارج بافت |
سیاتل/ آمریکا | ساماندهی شبکه‌های دسترسی اصلاح شبکه‌های دسترسی ایجاد دو پارک شهری | انتخابی هیاتی توسط شهرداری جهت ارزیابی و تصویب طرح ها | راه اندازی خط اتوبوس تندرو و ارزای قیمت راه اندازی تور متروی سیاتل | خرید و بازسازی بناهایکم قیمت و ارزشمدن توسط معماران
|
قاهره/ مصر | ایجاد فضای سبز بازسازی میراث فرهنگی تبئیل فضاهای بلااستفاده به پارک و فضای سبز ایجاد زمین‌های بازی، سالن تفریحات، آمفی تاتر | تهیه پروژه بهسازی قاهره توسط برنامه توسعه سازمان ملل | آموزش مهارت‌های مورد نیاز به ساکنین و اهالی منطقه آموزش ساکنین در زمینه حفظ بهداشت محیط ایجاد مدرسه و تشویق مردم به سواداموزی | آموزش حرفه‌های نجاری، بنایی، لوله کشی، برق، کامپیوترو .... به ساکنین
|
برلین/ آلمان | رفع نیازهای ساکنان تامین خدمات عمومی -اختلاط فضای کار و سکونت -طراحی با کمک مردم محلی | توافق کامل میان کاربران پروژه و مجریان پروژه ایجاد اطمینان و اعتماد میان کاربران پروژه | انجام برنامه‌ریزی اجتماعی برقراری شکل باز تصمیمگیری و استقرار کمیته‌های تصمیمگیری | به‌کار‌گیری روش‌های جدید مالی نوسازی بر پایه نظرات مردم (نوسازی کم هزینه) اقتصادی کردن ساخت و سازها |
منبع: (کلانتری و همکاران، 1394: 88)
ج) قوانین و دستورالعمل‌های داخلی پیرامون مداخله در بافت فرسوده
یکی از موانع تحقق نوسازی بافت‌های فرسوده شهری کمبود پشتوانه‌های حقوقی و قانونی مورد نیاز می‌باشد، به طوری که قبل از دهه 80 صرفأ در قانون نوسازی و عمران شهری (1347) اشاره‌ای ناقص به نحوه انجام مداخلات در محلات قدیمی شهر شده‌است؛ اشاره‌ای که رویکرد تملک را به عنوان راهکار قانونی تجویز می‌نماید. با جدی‌تر شدن موضوع در دهه 80، موضوع نوسازی بافت‌های فرسوده در قانون برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه قرار گرفت و پس از آن نیز قوانین متعددی تصویب گردید. از جمله مهمترین قوانین در این حوزه میتوان به موارد زیر اشاره نمود.
جدول 2 : قوانین و مقررات اسناد بالادستی و حوزه‌های مرتبط
عنوان قوانین و اسناد بالادستی مرتبط | حوزه مرتبط |
قانون شهرداری مصوب سال 1334 | ماده55 - بند14: در مورد شرح وظایف شهرداری ماده111- مبنای قانونی شکل‌گیری سازمان نوسازی |
قانون نوسازی و عمران شهری مصوب 1347 | ماده1: در مورد تکلیف شهرداری به انجام وظایف از جمله خدمات نوسازی محلات و تهیه برنامه و اسناد مورد نیاز |
قانون برنامه چهارم توسعه مصوب 1383 | بند "ب" ماده 30: در الزام دولت به خاتمه عملیات اجرایی نوسازی بافت‌های قدیمی طی مدت 10 سال |
قانون برنامه پنجم توسعه مصوب 1390 | بند "د" ماده 171 : الزام دولت به احیاء و نوسازی بافت‌های فرسوده طی 10 سال |
قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسكن مصوب 1387، آیین‌نامه اجرایی و دستورالعمل مربوطه (دستورالعمل ساز وكار تشكیل، شرح خدمات و ضوابط ناظر بر دفاتر خدمات نوسازی محدوده‌ها و محلات بافت‌های فرسوده و سكونتگاه های غیر رسمی) | ماده2 – بند 7 (قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسكن) : در مورد اعطای اختیار به بخش دولتی در زمینه واگذاری منابع دردست جهت بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و شکل‌گیری بخش غیر دولتی (دفاتر نوسازی محله) ماده 42 آیین نامه اجرایی: درمورد لزوم تشکیل دفاتر خدمات نوسازی توسط بخش خصوصی |
قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری | مواد 4-6-7-8-10: به‌عنوان اصلی‌ترین محل قانونی درمورد مجریان نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری |
طرح جامع 1386 شهر تهران | بندهای 1-17-2 و 2-17-2 : درمورد تبیین راهبردها و سیاست‌های کلان مداخله در بافت فرسوده |
ماده واحده مصوب شورای اسلامی شهر تهران (28/10/88) | در مورد تکلیف شهرداری تهران به تدوین الگوی مدیریتی نوسازی در جهت مدیریت نوسازی بافت‌های فرسوده در هر منطقه |
مأخذ: (شرکت نوسازان، 1389 : 20)
د) تجارب طرحهای نوسازی در بافت‌های فرسوده تهران
بررسی گذرای طرحهای نوسازی بافت فرسوده در شهر تهران را نمی توان فارغ از تحولات سیاسی در دولت مرکزی مورد بررسی قرارداد. اگرچه مقوله نوسازی و بهسازی شهری در نظر اول، امری با ماهیت محلی است و انتظار می‌رود در قالب طرح‌ها و سیاست‌های محلی دنبال شده و تحول یابد، اما ماهیت متمرکز نظام برنامه‌ریزی و مدیریت ایران سبب شده است تا این امر معمولا به طور مستقیم در قالب برنامه‌های توسعه و یا سیاست‌های حمایتی دولت مرکزی و دستگاه‌های وابسته به آن دنبال شود1 .
جدول 3 : جمع بندی اقدامات صورت گرفته در بافت فرسوده شهر تهران
بازه زمانی | ابعاد قانونی و نهادی پشتیبان اصلی | اصول و اهداف | اقدامات | نتایج |
|---|---|---|---|---|
دوره پهلوی اول (1320-1300) | - قانون بلدیه سال 1286 - قانون بلدیه سال 1309 - قانون توسعه معابر١٣١٢ | - مداخلات سنگین در بافت قدیم با تاکید بر تخریب محلات و خیابان کشی - جدایی عملکردهای شهری بنابر نوعی منطقه بندی کم و بیش منعطف | - تخریب دیوارهای کهن تهران در 1311 - نقشه خیابانها (1309) - تخریب محله سنگلج - نقشه شهرسازی (نقشه تهران) 1316 | - آسیب به سازمان کهن محلات شهری - تصویب قوانین تسهیل کننده مداخله |
پهلوی دوم (1357-1320) | - قانون بهسازی و نوسازی و عمران شهری مصوب آذرماه 1347 - طرح جامع تهران (1347) - تاسیس سازمان نوسازی شهر تهران (13547) | - تخریب و پاکسازی - بهسازی محدود (دهه 40) - نوسازی (ایجادمحلات جدید) | - ایجاد مجموعه‌ها و محلات مسكونی جدید مانند تهرانپارس، نازی آباد، یوسف آباد، نارمك، منظریه و ... - تخریب آلونک‌ها و نیز جابجایی ساکنان آنها از جمله به کوی نهم آبان | - طرحهای جامع از دهه 40 به بعد با تلقی تخریبی بودن بیش از 70 درصد بافت‌های شهری - تداوم زوال بافت‌های قدیمی و رخ نمودن پدیده‌هایی چون خرابه نشینی |
دوران پیروزی انقلاب تا پایان جنگ تحمیلی (1368-1357) | - تشكیل شورای گودنشینان با نظارت وزارت كشور (1358) | - بازسازی محلات آسیب دیده از جنگ - پاکسازی و جابجایی ساکنین زاغه‌ها و گودها - بهسازی و تامین خدمات | - تداوم پاکسازی گودهای جنوب (سالهای ابتدایی) - بازسازی بخشهایی از بافت شهری (بطور عمده در مقیاس بلوک‌های شهری) - بهسازی محدود محلات غیررسمی | - تداوم مهاجرت به شهر تهران و ناموفق بودن سیاست‌های تمرکز زدایی - شکل گیری محلات غیررسمی جدید |
دوران سازندگی (1376-1368) | - طرح جامع ساماندهی تهران1370 - برنامه اول و دوم توسعه (1377-1368)
| - تخریب و پاکسازی - ایجاد بزرگراهها و تعریض معابر - طرحهای روانبخشی (فاقد توفیق) | - طرح نواب (طرح بزرگراه شهید نواب صفوی) - اقدامات موردی در قالب تخریب، پاکسازی | - فعال شدن مجدد سازمان نوسازی در قالب طرح نواب |
دوره اصلاحات سیاسی (1384-1376) | - تشکیل شرکت عمران و بهسازی شهری در سال 1375 - برنامه سوم توسعه (1383-1379) | - تداوم تخریب و پاکسازی محدود (خاک سفید، گلزار و غیره) - تداوم ایجاد بزرگراهها و تعریض معابر - تلاش برای بهسازی مشارکتی | - طرح بهسازی مشارکتی محله سیروس - طرح ساخت و ساز بزرگرراه شرق | - تهیه طرحهای متعددی نوسازی در شرکت عمران و بهسازی شهری - ورود بانک جهانی به عرصه بهسازی شهری در ایران |
دوران دولت نهم و دهم (1392-1384) | - برنامه چهارم توسعه (1388-1384) - تجدید ساختار سازمان نوسازی شهر تهران | - نوسازی محله محور و طرحهای منظر شهری - تهیه طرحهای نوسازی برای تمام بافت‌های فرسوده - اسکان مجدد ساکنان بافت‌های فرسوده در محلات نوسازی شده | - بیش از 70 طرح ویژه بافت‌های فرسوده (طرح منظر شهری) و اقدام در محلاتی چون خوب بخت، عودلاجان، صابون پزخانه و غیره. | - ایجاد دفاتر محلی نوسازی - استفاده از یارانه‌ها و معافیت‌های دولتی - تلاش برای جلب سرمایه گذاری خارجی و بخش خصوصی |
دوران دولت یازدهم و دوازدهم (1392-1398) | - برنامه پنجم توسعه - رویکردهای نوین شهرسازی در سازمان نوسازی | - تقویت نقش دفاتر نوسازی - بهره گیری از مشارکت مردم در فرآیند برنامه‌ریزی، طراحی، اجرا | - افزایش پروژه‌های بهسازی محیطی در دستور کار دفاتر | - ساخت پروژه‌های بهسازی محیطی در مناطق مختلف شهر |
مأخذ: (سپانلو، 1389: 81-96)
در این بخش ادبیات نظری و تجارب داخلی و خارجی مرتبط با نظام اجرایی نوسازی بافت‌های فرسوده مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تحلیل نظام اجرایی طرحهای نوسازی بافت‌های فرسوده در شهر تهران، نیاز است تا در انتهای این بخش، معیارها و شاخص‌های تحلیل ارائه شود. با توجه به آنچه در ادبیات مدیریت پروژه بیان گردید، میتوان نظام مدیریت بافت‌های فرسوده در شهر تهران را نیز شامل سه سطح سیاست گذاری، پشتیبانی و اجرایی در نظر گرفت. بدین ترتیب مهمترین فرآیندهای مورد انتظار در هر کدام از این سطوح به صورت نمودار زیر قابل دسته بندی است:
نمودار شماره 1: مهمترین فرآیندهای مورد انتظار در سطوح مدیریت نوسازی بافت‌های فرسوده شهری
منبع: نگارندگان
این مراحل به لحاظ محتوایی شامل مراحل آغازین، برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و ارزیابی هستند. با توجه به هدف پژوهش حاضر، در این بخش بر مرحله‌ی اجرا تاکید شده و همانگونه که نمودار بالا نشان می‌دهد، فرآیندهای اصلی در بعد اجرایی نوسازی بافت‌های فرسوده، طیف وسیعی از اقدامات اجتماعی (اطلاع‌رسانی، آموزش و توانمندسازی) اقدامات مدیریتی (تهیه طرح و برنامه، تعیین محدوده‌ها)، اقدامات اقتصادی (بسترسازی) و اقدامات کالبدی (تخریب، ساخت و واگذاری) را در بر میگیرد. به همین منظور نیاز است تا در هر یک از این 4 بعد، اقدام به احصاء شاخص‌های نظام اجرایی نمود. جدول زیر ابعاد اجرایی نظام نوسازی بافت‌های فرسوده را در 4 بعد فوق، بر اساس مطالب این بخش ارائه می‌دهد. ابعادی که نیاز است با مراجعه به محدوده‌های مد نظر در این طرح، تدقیق و اطلاعات لازم در هر یک برداشت و مورد بررسی قرار گیرد.
[1] در این زمینه حتی دولت مرکزی اقدام به مداخله مستقیم و تاسیس سازمان ها و نهادهای متعدد در سطح استانها و شهرهای مختلف کشور نموده است که اشاره بدان از چارچوب مطالعه حاضر خارج است.
جدول شماره 4 :مولفه‌های موثر در سطح اجرایی فرآیند نوسازی بافت فرسوده
ابعاد | مولفه ها | منبع | توضیحات |
|---|---|---|---|
اجتماعی | آگاهی بخشی | مبانی نظری | اقدامات تبلیغی، تبیین منافع و رویکرد طرح |
اعتماد سازی | مبانی نظری | برنامه‌های فرهنگی، افزایش اعتماد نهادی ساکنان | |
آموزش | مبانی نظری | مهارت‌های شغلی، مسائل مرتبط با طرح (ساخت و ساز، قرارداد مشارکت، کیفیت بنا و ...) | |
نهادسازی محلی | تجارب‌خارجی | ایجاد ویا تقویت نهادهای موجود، حساسیت به مشکلات محلی و جمعی، حل جمعی مساله | |
ایجاد تمایل به مشارکت | مبانی نظری | مطالبه گری، افزایش اعتماد به خود، گسترش امکان کارگروهی | |
ترغیب ساکنین به ماندن | تجارب‌خارجی | رفع معضلات اجتماعی | |
ایجاد حس تعلق به مکان | مبانی نظری | بهبود کیفیت زندگی (محیط زیست، فضاهای عمومی، سرانه‌های خدماتی) | |
ارتقاء تصویر ذهنی ساکنین | مبانی نظری | حفظ و ایجاد پیوندهای کالبدی بافت، خوانایی بافت، رفع معضلات اجتماعی | |
اقتصادی | توانمندسازی ساکنین | تجارب داخلی | ایجاد ارزش افزوده، اعطای تسهیلات و وام |
تسهیلات ساخت و ساز | تجارب داخلی | تخفیفات عوارض، درصد پیشروی | |
حمایت از اشتغال بومی | تجارب‌خارجی | اعطاء وام، ایجاد بازارچه عرضه محصولات | |
هدفمندی منافع توسعه | مبانی نظری | هدفمندی تشویقات ضابطه ای، حمایت از مالکین در قراداد مشارکت | |
تشویق سرمایه گذاران | تجارب داخلی | اعطاء وام ودیعه، مشوق‌های ضابطه ای، مشوق‌های اداری | |
مشوق‌های ضابطه ای | تجارب داخلی | هدفمندی | |
ساماندهی مشاغل | تجارب‌خارجی | انتقال صنایع مزاحم، جانمایی خدمات مورد نیاز | |
قیمت زمین و اجاره | تجارب‌خارجی |
| |
کالبدی | بهسازی محیط عمومی | تجارب‌خارجی | محیط زیست |
تامین زیرساخت ها | تجارب‌خارجی | تناسب زیرساخت‌ها و تاسیسات شهری با ساخت و سازها | |
اصلاح شبکه حمل و نقل | تجارب داخلی | اصلاح شبکه معابر، بازگشائی معابر، حذف و بازگشائی بن بست ها | |
حفظ ارزش‌های تاریخی | تجارب‌خارجی | بناهای تاریخی و واجد ارزش کالبدی-عملکردی | |
ایجاد فضاهای عمومی | تجارب داخلی | بوستان محلی، کتابخانه | |
مرمت و احیای مسکن | تجارب‌خارجی | مرمت بناهای باارزش و تزریق کاربری | |
تجمیع و تنظیم مجدد زمین | تجارب داخلی | از بین بردن ریزدانگی و ناپایداری بناها | |
تامین سرانه خدمات هفتگانه | تجارب‌خارجی | رفع کمبودهای محلی به واسطه توسعه و ایجاد مراکز خدماتی | |
هماهنگی در سیمای آسمان | تجارب داخلی | خط آسمان هماهنگ، نظارت بر نما و طبقات بنا | |
اصلاح ریزدانگی و فرم بافت | تجارب داخلی | تجمیع قطعات | |
مدیریتی | ساختار یکپارچه مدیریتی | تجارب‌خارجی | وجود طرح مصوب با ساختار اجرایی و متولیان معین |
تعامل سازنده بین نهادی | تجارب‌خارجی | هماهنگی شهرداری و اداره ثبت | |
تصویب قوانین کارگشا | تجارب‌خارجی | حل بوروکراسی‌های اداری | |
جامع نگری طرح | تجارب‌خارجی | ارزش نهادن به تمام ابعاد کالبدی، اقتصادی و اجتماعی در احیای بافت | |
نهادینه سازی نوسازی در بافت | مبانی نظری | اهمیت به فعالیتهای اجتماعی به عنوان یکی از خروجی ها | |
فرآیند محور بودن طرح | مبانی نظری | ارزش نهادن به اعتمادسازی و امور اجتماعی در احیای بافت از جمله آموزش، آگاهی بخشی |
منبع: نگارندگان
یافته‌های تحقیق
معرفی محلات هدف
منطقه 13 در منتهی‌الیه بخش شرقی شهر تهران قرار دارد که از شمال به مناطق 4 و 8 و 7 (محور دماوند)، از غرب به منطقه 12 (محور 17 شهریور)، از جنوب به منطقه 14 (محور پیروزی) و از شمال به بزرگراه اسب‌دوانی و سرخه‌حصار (حریم شرق تهران) محدود می‌شود. محلات صفا و اسدی همان‌طور که در نقشه‌ی صفحه بعد نشان داده‌شده، از شمال به خیابان دماوند، جنوب به خیابان پیروزی، غرب به خیابان 17 شهریور و از سمت شرق به بزرگراه امام علی (ع) و پادگان نیروی هوایی منتهی شده‌اند.
نقشه شماره 1: موقعیت محلات شهد اسدی و صفا در منطقه 13 شهر تهران
منبع: (حقی، 1394 : 45)
شناسایی نهادهای موثر در مقیاس محلی اجرای طرحهای نوسازی
بازیگران عرصه ملی و شهری در فصول قبل مورد بررسی قرار گرفتند. با بررسی سطوح اثرگذاری بازیگران عرصه ملی در عرصه محلی میتوان اشاره نمود که بازیگران در حوزه محلی عبارتند از : نماینده دولت (آموزش و پرورش / نهادهای خدمات رسان) / بخش خصوصی/ شهرداری (سرای محله/ معاونت‌های تابعه) / مردم. با توجه به مصاحبه‌های صورت گرفته با مدیریت شهری، دفتر توسعه محله ای و شورایاری محلات، عمده‌ترین نهادهایی که در مقیاس محلی در حوزه اجرای طرحهای نوسازی ایفای نقش میکنند عبارتند از:
· سرای محله
· شهرداری منطقه و سازمان‌های تابع (آتش نشانی، ستاد مدیریت بحران، اداره زیباسازی)
· دفتر توسعه محله ای1
· کمته امداد
· آموزش و پرورش
· دستگاه‌های خدمات رسان (آب، برق، گاز)
· هیات امنای مساجد
· با توجه به بررسی وضع موجود و اقداماتی که نهادهای مختلف در ابعاد چهارگانهی پژوهش حاضر انجام داده‌اند، میتوان نمودار سطح اقدامات این نهادها در بعد اجرایی را بصورت زیر ارائه نمود.
نمودار شماره 2: اقدامات نهادهای مختلف در بافت‌های فرسوده و نوع روابط بین این نهادها در وضع موجود
· همانگونه که در این نمودار مشخص است، چند موضوع در بعد اجرایی دارای خلأ است که عبارتند از:
· 1. نخست ارتباط بین نهادهای مختلفی است که یا در نظام مدیریت شهری دارای نقشی از پیش تعریف شده هستند و یا نقشی برای آنها تعریف نشده و صرفا بخاطر دغدغه ای که دارند در فرآیند نوسازی بافت‌های فرسوده مشارکت میکنند. آنچه بنظر می‌رسد آن است که ارتباط میان نهادهای دارای نقش با یکدیگر از سویی و از سوی دیگر ارتباط بین این نهادها با نهادهای مردمی و محلی که در چرخه نوسازی دارای نقش و یا قدرت اثر هستند موضوع بحث است.
· 2. موضوع دومی که قابل ذکر است، عدم ایفای نقش توسط نهادهایی از جمله آموزش و پرورش، نیروی انتظامی، کمیته امداد، ادارات خدمات رسان از جمله گاز، برق و آب است. برخی از این نهادها علی رغم انکه در بسته تشویقی عام نوسازی که از طرف سازمان نوسازی ابلاغ شده، دارای وظایفی هستند، اما به وظایف خود عمل نکرده و همین موضوع چرخه‌ی پیش بینی شده توسط قانون گذار را در بعد اجرایی با شکست روبرو کرده است.
· 3. موضوع بعدی تعدد نقش‌ها برای نهادهایی همچون شهرداری و دفتر توسعه محلی است. این نهادها و بخصوص دفتر توسعه محلی دارای توان تخصصی و مالی محدودی هستند که قدرت اجرایی نمودن تمام ابعاد اجرایی نوسازی بافت را نداشته و تعدد نقش‌ها و وظایفی که بر عهده آنها قرار داده شده، این احتمال را می‌دهد که وظایف اصلی و کلیدی ای که بر عهده دارند نیز با چالش روبرو سازد.
· 4. موضوع بعدی عدم استفاده از ظرفیت نهادهایی همچون سرای محله در ابعاد دیگری همچون مدیریتی، کالبدی و اقتصادی است. این در حالی است که نهادهای محلی ظرفیتی بیشتر از آنچه در حال حاضر از آن استفاده می‌شود دارند که میتوان برای حل معضلاتی که مانعی در راه نوسازی بافت‌های فرسوده هستند استفاده نمود.
جمع بندی
در این تحقیق سعی شد با بررسی سطح اقدامات صورت گرفته در نمونه موردی محلات فرسوده در شهر تهران و مصاحبه با دخیلان، ابعاد اجرایی طرحهای نوسازی به تفکیک ابعاد مداخله و بازیگران تحلیل و پیشنهاداتی در این خصوص ارائه گردد. کنش میدانی در پیشبرد اقدامات بیان شده در مقاله حاضر وجه تمایز این تحقیق با سایر پژوهش هاست، به نحوی که نگارندگان به مدت سه سال فعالیت در محلات صفا و شهید اسدی اقدام به برآورد نظام اجرایی نوسازی بافت‌های فرسوده و خلاهای موجود در آن چه در ابعاد مداخله و چه در بازیگران سطح محلی نموده اند.
بر اساس چشم انداز پیشنهادی که چارچوبی جهت ارائه راهکارهای اجرایی و پشتیبان برای نهادهای مختلف حوزه اجرا فراهم آورد، میتوان نظام اجرایی بهینه نوسازی بافت‌های فرسوده را که در ابتدای این بخش ارائه گردید بصورت زیر اصلاح نمود.
نمودار شماره 3 : نظام اجرایی پیشنهادی نوسازی بافت‌های فرسوده
بدین منظور نیاز به اتخاذ راهکارهایی است که در جدول زیر ارائه شده است.
جدول5: راهبردهای پیشنهادی به منظور مداخلات در بافت‌های فرسوده
چشم انداز | اهداف کلان | اقدمات سطح پشتیبانی | اقدامات سطح اجرایی | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
اقدام | مجری | اقدام | مجری | |||
هم افزایی بین نهادهای دخیل در فرآیند اجرای طرح تقویت وجهه قانونی نهاد توسعه محله بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی تدوین سند توسعه محله و برنامه جامع اقدام مشترک | تقویت وجهه قانونی نهاد توسعه محله | تعریف جایگاه قانونی در معاونت برنامه‌ریزی و توسعه‌ی شهرداری‌ها برای دفاتر | معاونت برنامه‌ریزی شهرداری کل | ابلاغ رسمی دستورالعمل استفاده از ظرفیت فنی-اجتماعی دفاتر به شهرداری مناطق | معاونت برنامه‌ریزی شهرداری کل سازمان نوسازی | |
تدوین دستورالعمل اخذ بلامانع تجمیع و نوسازی در بافت فرسوده از دفاتر توسعه محله ای
| اداره کل تدوین ضوابط
| ابلاغ رسمی به دفاتر خدمات الکترونیک در خصوص لزوم هماهنگی در صدور دستور نقشه در بافت فرسوده با دفاتر توسعه محله ای | معاونت شهرسازی منطقه | |||
لزوم عضویت دفاتر توسعه محلی و یا گروه‌های مردم نهاد مرتبط با فعالیتهای هر کدام از کمیته‌های شورایاری به منظور جدیت و خلاقیت در راهکارهای پیشنهادی
| شورای شهر | |||||
هم افزایی بین نهادهای دخیل در فرآیند اجرای طرح تقویت وجهه قانونی نهاد توسعه محله بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی تدوین سند توسعه محله و برنامه جامع اقدام مشترک | بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی | تدوین محتوای و استفاده از کارشناسان متخصص در زمینه برگزاری آزمون تخصصی | دانشگا علمی کاربردی شهرداری | برگزاری دوره‌های آموزشی برای هر کدام از نیروهای شاغل در دفتر | دانشگاه علمی کاربردی سازمان نوسازی |
تدوین ساز و کار قانونی استفاده از نظرات دفاتر و شورایاران در تعیین پروژه‌های بافت فرسوده از محل ردیف بودجه سازمان نوسازی | معاونت برنامه‌ریزی کل سازمان نوسازی | در اختیار گذاشتن یک اتاق و میز برای دفاتر توسعه محله ای به منظور پیگری اقدامات مختص بافت فرسوده | شهرداری منطقه | ||
تدوین محتوای دوره‌های آموزشی برای نیروهای شاغل در سرای محله | دانشگاه علمی کاربردی شهرداری | تشکیل جلسات منظم ماهانه با دفاتر توسعه محله ای به منظور نظارت بر اقدامات این دفاتر و همکاری و راهنمایی اقدامات آتی | شهرداری منطقه | ||
فعال کردن خانه‌ی نوسازی ذیل چارچوب سراها به منظور فعالیت هدفمند در حوزه نوسازی بافت | شورای شهر | برگزاری منظم جلسات ستاد بازآفرینی منطق و پیگیری مصوبات با همکاری نیروی معین منطقه مستقر در دفاتر توسعه محلی | شهرداری منطقه |
هم افزایی بین نهادهای دخیل در فرآیند اجرای طرح تقویت وجهه قانونی نهاد توسعه محله بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی تدوین سند توسعه محله و برنامه جامع اقدام مشترک | بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی | تقویت بودجه سرا به منظور دور نمودن انها از فضای کسب درآمد | شورای شهر | تشکیل جلسات منظم ماهانه با دفاتر توسعه محله ای به منظور نظارت بر اقدامات این دفاتر و همکاری و راهنمایی اقدامات آتی | شهرداری ناحیه |
تقویت بنیه فنی و تخصصی سرای محلات | شورای شهر | برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه قراردادهای مشارکت در ساخت با همکاری دفاتر توسعه محلی | دفتر توسعه محلی | ||
هم افزایی بین نهادهای دخیل در فرآیند اجرای طرح | تدوین بسته‌های تشویقی هدفمند در سطح فرادست و خارج کردن تصمیم گیری در حوزه هزینه‌های ساخت و ساز در بافت فرسوده از حوزه کمیته‌های محلی به منظور پرهیز از سلیقه گرایی و یا اعمال نظر مدیران محلی | سازمان نوسازی شهر تهران شورای شهر | در نظر گرفتن حقوق و مزایای مصوب و تحت نظارت سازمان نوسازی برای هر کدام از نیروهای دفاتر | سازمان نوسازی شورای شهر | |
برگزاری منظم جلسات ستاد بازآفرینی منطق و پیگیری مصوبات با همکاری نیروی معین منطقه مستقر در دفاتر توسعه محلی | شهرداری منطقه | ||||
هم افزایی بین نهادهای دخیل در فرآیند اجرای طرح تقویت وجهه قانونی نهاد توسعه محله بهره گیری از مشارکت نهاد توسعه محله و سایر نهادهای مردمی در بعد مدیریتی تدوین سند توسعه محله و برنامه جامع اقدام مشترک | تدوین سند توسعه محله و برنامه جامع اقدام مشترک | تصویب تهیه طرح سند توسعه محلات و پایه شدن این طرح به منظور تخصیص بودجه به مناطق | معاونت برنامه‌ریزی شهرداری کل | تعریف برنامه‌های مشترک در حوزه‌های اجتماعی و کالبدی با دفتر توسعه محلی | شهرداری منطقه شهرداری ناحیه سرای محلات |
برگزاری کارگاه‌های مساله یابی در بافت فرسوده و ارائه‌ی دسته بندی شده مشکلات به نهادهای بالادست | دفتر توسعه محلی سرای محلات | ||||
تدوین برنامه سالانه برای اعضای شورایاری و تصویب آن در منطقه و گزارش گیری ماهانه از روند پیشرفت فعالیت ها | شورای شهر |
منبع: نگارندگان
منابع:
حقی، مهدی ( 1394) تحلیل نظام اجرایی طرح های بافت فرسوده باتاکید بر شهر تهران 1384 الی 1394. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر، تهران.
سپانلو، ابوالفتح (1389) طراحی نظام مداخله بهینه برای ساماندهی بافت‌های فرسوده شهر تهران.تهران:مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
شرکت نوسازان شهر تهران (1389) ساختار مدیریت فرآیند نوسازی. تهران: شرکت نوسازان شهر تهران.
عندلیب، علیرضا (1386) نگاهی نو به راهبردها و سیاست‌های نوسازی بافت فرسوده.تهران: نشر ری پور.
عندلیب، علیرضا و حاجی علی اکبری، کاوه (1387) نوسازی بافت‌های فرسوده با مشارکت ساکنان؛ محله شهید خوب بخت، منطقه 15 تهران. تهران: سازمان نوسازی شهر تهران و نشر ری پور .
علی اکبری، کاوه (1390) مرور تجارب دوساله تسهیلگری سازمان نوسازی شهر تهران.نشریه اینترنتی نوسازی (2) .13.
کامروا، محمد علی (1390) بررسی طرحهای نوسازی بافت فرسوده تهران در پنجاه سال گذشته (37- 1387) .تهران.شهرداری تهران.
کلانتری، حسین و مهدی حقی و سید رفیع موسوی (1394) مدیریت بافت‌های فرسوده شهری. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی
1. Bahrainy, Hossein and Aminzadeh , Behnaz (2007) “Autocratic urban design: the case of the Navab Regeneration Project in central Tehran” , IDPR , Vol: 29 (2007) , Issue: 2
2. Carmon,Naomi (1999) Three Generations of Urban Renewal policies:Analysis and Policy Implications;in Geoforum,No.30,1999,pp.145-158.
3. Cameron, Stuart (1992) Housing, Gentrification And Urban Regeneration Policies Urban Studies, Vol. 29, P: 3-14
4. Cameron,Stuart,Doling,John (1994) Housing Neighbourhoods And Urban Regeneration Stuart Cameron And Urban Studies, Vol. 31, No. 7,P: 1211-1223
5. Elander, Ingemar (1995) Policy Networks And Housing Regeneration In England And Sweden Urban Studies, Vol. 32 , No. 6
6. Simon Rojo, Marian (2007) . Strategies for housing regeneration in city centres. An opportunity to incorporate bioclimatic criteria in Lavapies, Madrid (Spain) . In: "International Conference ENHR 2007. Sustainable Urban Areas", 25-28 June 2007, Rotterdam.
7. Tallon ,Andrew (2010) Urban Regeneration And Renewal ,Routledge
8. Waltherr hamer,hardt (1987) careful urban renewal: an experiment and an example, international building exhibition berlin.
Analysis of the executive system of renovation plans in worn-out urban textures with emphasis on worn-out textures of Tehran;
Case study: Safa and Shahid Asadi neighborhoods
abstract
Renovation of worn-out tissues is a necessity for which there is numerous legal and national support at the national and macro levels. According to the annual law, 10% of these tissues must be renovated, and in order to achieve this goal, a role and task will be assigned to all government and public bodies in the form of a regeneration headquarters defined at the national to city levels. In addition to the capacity of the Reconstruction Headquarters, several laws have also stated the need to renovate worn-out structures and have devised instructions and solutions for it, including the Law on Urban Renovation and Development, the Law on Organizing and Supporting the Production and Supply of Housing, and the Law. He noted the support for the rehabilitation, improvement and renovation of worn-out and dysfunctional urban structures.
Examining these laws shows that all aspects of worn-out tissue renovation are addressed at the policy level. But the ambiguous point is that despite these rules and the goals that have been set, why the path to goals is slow and in some cases impossible and the field of implementation is facing something different from the field of policy. For this purpose, by examining the laws, domestic and foreign experiences and literature, an attempt has been made to obtain a framework to determine the key measures of the success of modernization projects in the field of implementation. Data analysis has been done by SWOT method and solutions have been presented by strategic planning method. The results obtained from the analysis and interviews completed in this report show a functional difference and goal setting between the actors in the field of modernization and a kind of imbalance in the distribution of resources, roles, inter-agency relations and legally defined expectations and tasks. There is a field of modernization for the actors.
Some of the solutions presented in this plan can be defined as the legal position in the Deputy of Planning and Development of Municipalities for offices, defining the legal position in the Deputy of Planning and Development of Municipalities for offices and activating the renovation house The following is the framework of Sarai Mahallat for purposeful activities in the field of tissue modernization.
Keywords: executive system, worn texture, Safa and Shahid Asadi neighborhoods
[1] دفتر توسعه محله‌ای زیر مجموعه سازمان نوسازی است که سازمان هم از جمله سازمان های زیرمجموعه شهرداری محسوب می شود. ولی با توجه به اینکه در این گزارش سعی بر آن است تا بصورت متمرکز فعالیت های این دفاتر بررسی گردد به عنوان مجموعه ای مستقل مورد بررسی قرار گرفته است.
