بررسی مناسبات دولت و بازار در دهه نخست جمهوری اسلامی ایران (1357-1368)
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظری
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
کلید واژه: ایران دولت بازار اقتصاد سیاسی جامعه شناسی سیاسی,
چکیده مقاله :
پس از انقلاب اسلامی، روابط دولت و بازار سنتی به عنوان یک نهاد اجتماعی-اقتصادی دگرگون شد. در ابتدای انقلاب، اعضای برجستۀ جامعۀ بازار، بخش های بزرگی از اقتصاد ایران را از طریق مدیریت بنیادهای انقلابی و نهادهای دولتی در دست گرفته، روابط نزدیکی با رهبران جمهوری اسلامی برقرار نمودند. اما در سال های بعد، تغییراتی در این روابط به وجود آمد. در بررسی این دگرگونی و برای تبیین روابط دولت و بازار در دهه نخست جمهوری اسلامی، این فرضیه قابل طرح است که در دهۀ یادشده، سیاست های یکسان و مشابهی در قبال بازار وجود نداشت. دولت موقت به سیاست های لیبرالی در حوزۀ اقتصاد باور داشت، اما تحت تأثیر مصوبات شورای انقلاب، فضای انقلابی و نابسامانی های پس از انقلاب، در عمل به اجرای مصوبات شورای انقلاب پرداخت. با سقوط دولت موقت و روی کار آمدن دولت های چپ گرا، قدرت بازار سنتی به ویژه در عرصههای سیاسی و اقتصادی به چالش گرفته شد. در مقابل، بازار هم تلاش کرد تا مانع تسلط و استیلای کامل دولت بر اقتصاد و بخش خصوصی گردد. روش پژوهش، تبیینی و گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی بوده است.
After the Islamic Revolution, the relationship between the state and the traditional bazaar as a socio-economic institution changed. At the beginning of the revolution, prominent members of the bazaar community took control of large sections of Iran's economy through the management of revolutionary and state institutions, and established close relations with the leaders of the Islamic Republic. But in the following years, there were changes in these relationships. For studying this transformation and explaining the relationship between state and the bazaar in the first decade of the Islamic Republic, it can be hypothesized that in the mentioned decade, there were no similar policies towards the bazaar. The Provisional or Movaghat state believed in liberal policies in the field of economics, but under the influence of the resolutions of the Revolutionary Council, the revolutionary conditions and the post-revolutionary unrest, it practically implemented the resolutions of the Revolutionary Council. With the fall of the Provisional government and the rise of left-wing state, traditional bazaar power was challenged, especially in the political and economic spheres. On the contrary, the bazaar tried to prevent the state from dominating the economy and the private sector. The research method is explanatory and data collection is library and documentary.
احمدی امویی، بهمن (1385) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، گام نو.
---------------- (1396) اقتصاد سیاسی صندوق¬های قرض¬الحسنه و مؤسسات اعتباری، تهران، پارسه.
اشرف، احمد (1375) «نظام صنفی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، گفت¬وگو، شماره 17، صص 17-47.
اکرمی، ابوالفضل (1379) «بازرگانی و مبادلات غیر نفتی: شبکه توزیع کالاهای اساسی و ضروری مصرفی در کشور»، تازه¬های اقتصاد، شماره 89، صص 51-54.
امیراحمدی، هوشنگ و منوچهر پروین (1381) ایران پس از انقلاب، ترجمه علی فرشیدزاده، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بارسقیان، سرگه (1386) «میرحسین موسوی و ماجرای اختلاف¬ها در حزب جمهوری اسلامی»، شهروند، شماره 77.
بازرگان، مهدی (1363) انقلاب ایران در دو حرکت، چاپ پنجم، تهران، نهضت آزادی ایران.
بحرانی، محمدحسین (1388) طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320-1380) تهران، آگاه.
بشیریه، حسین (1379) جامعه¬شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران، نشر نی.
----------- (1381) دیباچه¬ای بر جامعه¬شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی، تهران، نگاه معاصر.
بنی¬صدر، ابوالحسن (1357) اقتصاد توحیدی، بی¬جا¬، بی¬نا.
بهداد، سهراب و فرهاد نعمانی (1386) طبقه و کار در ایران، ترجمه محمود متحد، تهران، آگاه.
پسران، محمدهاشم ( 1373) «برنامه¬ریزی و تثبیت اقتصادی»، ایران¬نامه، شماره 49، صص 75-96.
حاضری محمدعلی و مهدی حسین¬زاده فرمی (1390) «نقش سیاسی بازار: تحلیل تحولات دهه اول پس از انقلاب اسلامی»، دانش سیاسی، شماره 1، صص61-86.
دربیگی، بابک (1375) «فروشگاه¬های زنجیره¬ای رفاه؛ ضرورت اجتماعی یا اقتدار سیاسی»، گفتگو، شماره 13، صص 19-28.
دلفروز، محمدتقی (1393) دولت و توسعۀ اقتصادی، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت¬های توسعه گرا، تهران، آگاه.
دیگار، ژان پیر و دیگران ( 1377) ایران در قرن بیستم (بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یک¬صد سال اخیر)، ترجمه هوشنگ مهدوی، تهران، البرز.
رزاقی، ابراهیم (1375) گزیده اقتصاد ایران، تهران، امیرکبیر.
رفیع¬پور، فرامرز (1376) توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
روزنامه اطلاعات، 07/01/1359.
-------------، 31/01/1359.
-------------، 08/04/1359.
-------------، 10/08/1359.
-------------، 22/02/1360.
-------------، 31/01/1362.
روزنامه جمهوری اسلامی، 16/02/1360.
--------------------، 15/01/ 1364.
--------------------، 20/01/1364.
روزنامه کیهان، 16/11/1359.
-----------، 25/11/ 1366.
عادلخواه، فریبا (1376) «شرکت¬های مضاربه¬ای و صندوق¬های قرض¬الحسنه»، گفتگو، شماره 15، صص 11-30.
عسگری، علی (1369) بررسی نقش و اثرات صندوق‌های قرض¬الحسنه و سیستم پولی و بانکی کشور، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده اقتصاد.
غفاریان، متین (1388) بازار و دولت: بررسی دوره 1367-1357، پایان¬نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
قانون تعزیرات حکومتی (1367) مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام، دوره اول، شماره 1، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی.
قدیری اصلی، باقر (1385) «نگاهی به سیاست¬های اقتصادی دولت»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 21 (3و4)، صص 144-153.
قلی طایفه، عباسعلی و احسان کیانی (1395) نهضت آزادی ایران از تأسیس تا انشعاب، تهران، صمدیه.
کدی، نیکی (1383) نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت¬خواه، تهران، قومس.
کمیجانی، اکبر و علی عسگری (1370) «تشکیلات و عملکرد صندوق¬های قرض¬الحسنه و جایگاه آنها در سیستم پولی و بانکی کشور»، تحقیقات اقتصادی، شماره 44، صص 1-35.
گزارش رئیس گروه بازرسی بانک¬ها و صندوق¬های قرض‌الحسنه بانک مرکزی (1381) مجله و بانک اقتصاد، شماره 23، صص 12-13.
مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی.
مصلی¬نژاد، غلامعباس (1384) دولت و توسعۀ اقتصادی در ایران، تهران، قومس.
موثقی، سید احمد (1385) «اقتصاد سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 71، صص 311-354.
موسویان، سید عباس (1383) «طرحی برای سامان¬دهی صندوق¬های قرض الحسنه»، گفتگو، شماره 15، صص 35-55.
مهرجو، بهراد (1392) فرجام بازار؛ خاطرات اسدالله عسگر اولادی، تهران، کارآفرین.
مهرجو، بهراد و متین غفاریان (1388) «اقتصاد دهه 60 ویژه دوران جنگ بود»، ماهنامه صنعت و توسعه، شماره 27، صص 39.
نقیب¬زاده، احمد (1379) درآمدی بر جامعه¬شناسی سیاسی، تهران، سمت.
نورث، داگلاس سی (1377) نهادها و تغییرات نهادی عملکرد اقتصادی، ترجمه حمیدرضا معینی، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
نی، ویکتور و ریچارد سوئدبرگ (1387) اقتصاد سیاسی، ترجمه رضا مجیدزاده و آصفه توکلی، مجله اقتصاد سیاسی، شماره 8و7، صص 75-114.
هیرو، دیلیپ (1386) ایران در حکومت روحانیون، ترجمه محمدجواد یعقوبی دارابی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، باز.
¬یزدی، ابراهیم (1387) «هم بازرگان لیبرال سیاسی بود، هم بهشتی و مطهری»، شهروند، شماره 65، صص 17.
Alizadeh, P (2000) ed, The Economy of Iran: The Dilemmas of an Islamic State, London: I, B, Tauris.
Amirahmadi, H (1990) Revolution and Economic Transition: The Iranian Experience, Albany: State University of New York Press.
Amuzegar, J (1993) Iran’s Economy under the Islamic Republic, London: I, B Tauris.
---------------- (2004 ) "Iran's Economy: Status, Problems and Prospects", Prepared for Conference Iran After 25 Years of Revolution: A Retrospective and a Look Ahead, Wilson International Center for Scholars, 16-17 November.
Ehteshami, A, (1995) After Khomeinism, London and New York: Rut ledge press.
Katouzian, H (1981) The Political Economy of Modern Iran 1926–1979, New York: University Press.501-522.
Keshavarzian, A, (2007) Bazar and State in Iran: the Politics of the Tehran Bazaarplace, Cambridge: Cambridge University Press.
Mazarei, A, (1996)The Iranian Economy under the Islamic Republic: Institutional Change and Macroeconomic Performance (1979-1990), Cambridge Journal of Economics, , vol, 20, issue 3, 289-314.
Moaddel, M (1991) Class struggle in post revolutionary Iran, Middel East studies V.23.
Pesaran, M, H. (1982) ‘‘The System of Dependent Capitalism in Pre- and Post- Revolutionary Iran, International Journal of Middle East Studies Vol, 14, No, 4.
Piech, K (2016) Political Economy, An Introduction to the Theory of Economic Policy, See discussions,¬stats,¬and¬ author profiles for this publication at: https://www.
researchgate.
net/publication/308530946.
Rahnema, A, & Nomani, F (1990) The Secular miracle: religion, Politics and economic policy in iran, London: Zed book press.
Razavi, H, and Vaki,F, (1982) The Political Environment of Economic Revolutionary Iran, International Journal of Middle East Studies 14.
