تحلیل جامعه‌شناختی شعر «شاملو» و «ابوماضی» بر پایة نظریة «زالامانسکی»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانمرجان علی اکبرزاده زهتاب 1 , حسین یزدانی 2
1 - دانشگاه آزاد اسلامي واحد ورامين- پيشوا
2 - دانشگاه پیام نور
کلید واژه: ادبیات تطبیقی, جامعه‌شناسی ادبیّات, شاملو, ابوماضی و هنری زالامانسکی.,
چکیده مقاله :
تحولات اجتماعی از آغاز قرن بیستم تا‌کنون در ادبیات ایران و لبنان بازتابی ویژه داشته است و شعر «شاملو» در ادبیات معاصر ایران و «ابوماضی» در ادبیات معاصر لبنان از منظر بازتاب تحوّلات اجتماعی اهمیّتی ویژه دارند. مقالۀ پیش روی با هدف تبیین بازتاب رخدادهای اجتماعی در شعر شاملو و ابوماضی بر پایة نظریّۀ محتواهای مسلط «هنری زالامانسکی» مبنی بر «جامعه‌شناسی ادبیّات» با رویکردی توصیفی- تحلیلی بر اساس مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی انجام شده است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که تحوّلات اجتماعی معاصر ایران و لبنان در شعر شاملو و ابوماضی، کارکردی آشکار داشته و مضامینی مشترک در شعر متعهّد این دو شاعر ایرانی و لبنانی پدید آورده است. پاسخ و راهكار این دو شاعر در قبال معضلات جامعۀ خود -كه از ديدگاه زالامانسكي، اين پاسخ در انواع ادبي گوناگون متبلور مي‌شود- «مبارزه براي آزادي» است. شاملو مبارزه با خفقان رژیم پهلوی و ابوماضی مبارزه در برابر ستم‌های حکومت عثمانی را به تصوير كشيده است. مفاهیمی چون رنج مهاجرت، وطن‌دوستی، انتقاد از فقر و رنج مردم، شکوه از استبداد حاکم، روشنگری و ظلم‌ستیزی، آزادی‌خواهی و عدالت‌جویی از مفاهيم اجتماعي شعر این دو شاعر است. اين مضامين با توجه به نظريۀ زالامانسكي كه برخي ادبا تنها به روايت تجربه‌هاي اجتماعي خود بدون بهره‌مندي از زيبايي‌آفريني ادبي مي‌پردازند و رويكرد برخي ديگر خلاقانه و هنرمندانه است، توسط هر دو با تخيّل‌گرايي و تصويرآفريني شاعرانه سروده شده است.
Social developments have been reflected in Iranian and Lebanese literature since the beginning of the twentieth century in an especial way, and the poems of Ahmad Shamloo in contemporary Iranian literature and the poems of Abu Mazi in contemporary Lebanese literature have had special importance in terms of reflecting social developments.The present article aims to explain the reflections of social events in Shamloo and AbuMazi’s poetry based on the dominant content theory in Henri Zalamansky's sociology of literature with a descriptive-analytical approach based on the American School of Comparative Literature.The results of the research show that the contemporary social developments in Iran and Lebanon have a clear function in Shamloo and Abu Mazi's poetry and have created common themes in the poetry of these two Iranian and Lebanese poets.The two poets' response to the problems of their society - which, from Zalamansky's point of view, is reflected in various literary forms - is "the struggle for freedom". Shamloo depicts the struggle against the oppression of the Pahlavi regime and Abu Madi depicts the struggle against the oppression of the Ottoman empire.Concepts such as the hardships of immigration, patriotism, criticism of poverty and suffering of the people, complaining about the ruling tyranny, enlightenment and struggle against oppression, freedom-seeking and seeking justice are the social concepts of the poetry of these two poets.
آرین‌پور، یحیی (1375) از صبا تا نیما؛ تاریخ 150 سال ادب فارسی، جلد 1، چاپ ششم، تهران، زوّار.
ابوماضی، ایلیا (2006) دیوان ابوماضی، مقدمه صلاح¬الدّین الهواری، طبع الاول، بیروت، دارُ و مکتبُ الهلالِ.
امن‌خاني، عيسي و عايشه خوجه (1395) «ادبيات كودك و ايدئولوژي¬هاي معاصر»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبيات فارسي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات اجتماعي جهاد دانشگاهي، شماره 42، صص 139-166.
انوشیروانی، علیرضا (1389) «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، دوفصلنامۀ ادبیّات تطبیقی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، شماره 1، صص 15-35.
البرهومی، خلیل (1993) ایلیا ابوماضی شاعرُ السُوالِ والجمالِ، طبع الاول، بیروت، دارُالکتبِ العلمیّه.
پیرانی شال، علی (1388) «سرگشتگی و پیچیدگی در شعر ایلیا ابوماضی و عمر خیام»، مجلّةُ الجمعیّةِ العلمیّةِ الایرانیّةِ للغةِ العربیّةِ و آدابِها، شماره 13، صص ۱۹-۳۵.
ترجانی‌زاده، احمد (1348) تاریخ ادبیّات عرب از دورۀ جاهلیّت تا عصر حاضر، تبریز، شمس.
تلطّف، كامران (1394) سياست نوشتار: پژوهشي در شعر و داستان معاصر، ترجمۀ مهرك كمالي، تهران، نامك.
جعفری گل‌نسایی، طیّبه و مهدی نیک‌منش (1397) «مقایسۀ عشق پدرانه در شعر احمد شاملو و نزار قبّانی با تکیه بر آرای اریک فروم»، پژوهش‌نامۀ ادب غنایی، دانشگاه سيستان و بلوچستان، شماره ۳۰ ، صص ۵۳-72.
حسین‌پور چافی، علی (1384) جریان‌های شعری معاصر فارسی، تهران، امیر‌کبیر.
رماک، هنری (1391) «تعریف و عملکرد ادبیّات تطبیقی»، ترجمۀ فرزانه علوی‌زاده، فصلنامۀ ادبیّات تطبیقی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان)، شماره 6، صص 54-73.
روشن‌فکر، کبری (1386) «جلوه رمانتیسم مثبت در آثار سهراب سپهری و ایلیا ابوماضی»، فصلنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد مشهد، شماره 13، صص ۱۳۵-150.
زالامانسكي، هانري (1377) بررسي محتواها، مرحله¬اي اساسي در جامعه¬شناسي ادبيات معاصر؛ درآمدي بر جامعه¬شناسي ادبيات، ترجمة محمّدجعفر پوينده، تهران، نقش جهان.
سرکیسیان، آیدا (1378) «سال‌شمار احمد شاملو»، ماه‌نامۀ بایا، شماره 4 و 5، صص 19-21.
شاملو، احمد (1384) مجموعه آثار، دفتر یکم؛ شعرها، چاپ ششم، تهران، نگاه.
شراره، عبدالّطیف (1965) ایلیا ابوماضی، طبع الثانی، بیروت، دار صادر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران، سخن.
--------------------- (1392) موسیقی شعر (بخش شعر منثور)، تهران، آگه.
عسگری حسنکلو، عسگر (1387) «سير نظریّه¬هاي نقد جامعه¬شناختي ادبيات»، فصلنامۀ ادب-پژوهی، دانشگاه گيلان، شماره 4، صص 43-64.
عظیمی، محمّد (1384) «ویژه‌نامۀ احمد شاملو»، فصلنامۀ گوهران، شماره 9 و 10، صص 16-27.
الفاخوری، حنّا (1995) الجامِعُ فی تاریخِ الادَبِ العَربّیِ الحَدیثِ، جلد 2، طبع الثانی، بیروت، دارُالجبلِ.
قانون‌پرور، محمدرضا (1395) مناديان قيامت: نقش اجتماعي سياسي ادبيات در ايران معاصر، ترجمۀ مريم طرزي، تهران، آگه.
کبوتری، جواد و دیگران (1396) «نگاهی تطبیقی به شعر احمد شاملو و احمد مطر؛ با رویکرد تحلیل روان‌شناختی بر پایه نظریۀ شخصیت فروید»، فصلنامۀ مطالعات ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد جيرفت، شماره ۴۴، صص ۹-29.
گلدمن، لوسين (1381) جامعه‌شناسی ادبیّات (دفاع از جامعه‌شناسی رمان)، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، تهران، هوش و ابتکار.
محسني‌نيا، ناصر و فائزه رحيمي (1391) «بررسي و مقايسۀ اشعار اجتماعي و انسان‌گرايانۀ مهدي اخوان ثالث و ايليا ابوماضي»، فصلنامۀ ادبيات تطبيقي، دانشگاه شهيد باهنر كرمان، شمارۀ 6، صص 161-186.
المعوش، سالم (1977) ایلیا ابوماضی بَینَ الشرقِ و الغربِ فی رِحلَةِ التَشَرُّدِ و الفَلسَفَةِ و الشّاعریةِ، بیروت، دارُالمنالِ.
ملك‌پايين، مصطفي و دیگران (1395) «واكاوي برون‌متني و درون‌متني اشعار متعهّد شاملو در دهه‌هاي بيست و سي»، فصلنامۀ متن‌پژوهي ادبي، دانشگاه علامه طباطبائي، سال بیستم، شماره 69، صص 67-97.
ولك، رنه (1383) تاريخ نقد جديد، ترجمۀ سعيد ارباب شيراني، جلد 5، تهران، نيلوفر.
هداره، محمّدمصطفی (1994) بُحوثٌ فی الاَدَبِ العربیِ الحَدیثِ دارُالنَهضَةِ العَرَبیّةِ، بیروت، دارُالمنالِ.
