کارکرد نماد رنگ در اسطوره‌زایی و اسطوره‌زدایی بر اساس نمایشنامۀ «چهار صندوق» بهرام بیضایی
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایرانعلی یاراحمدی 1 , زهرا سیدیزدی 2 , حمید جعفری قریه علی 3
1 - دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان
2 - دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان
3 - دانشگاه ولی‌عصر(عج) رفسنجان
کلید واژه: اسطوره¬زایی, اسطوره¬زدایی, بازخوانی اسطوره, بهرام بیضایی و چهار صندوق.,
چکیده مقاله :
اسطوره ها فهم نیاکان ما از پدیده های اطرافشان را بازگو می کنند. بسیاری از اسطوره ها، در سیر تکاملی خود پس از بازخوانی و بازتولید، معمولاً با دو مفهوم عمدۀ اسطوره زایی و اسطوره زدایی عجین شده اند. از فعّالان این عرصه، بهرام بیضایی است. او در نمایشنامۀ «چهار صندوق» به ساختن و پرداختن اسطوره ای در بی زمان و بی مکان اقدام کرده است. در پژوهش حاضر، میزان تأثیرپذیری متن یادشده از اسطوره های باستانی ایران زمین و همچنین نقش بیضایی در تولید عناصر اساطیری با توجّه به کارکرد نماد رنگ بررسی می شود. پرسش مبنایی این است که نقش نماد رنگ در نمایشنامۀ «چهار صندوق» چیست؟ همچنین پژوهندگان می‌کوشند تا چگونگی اسطوره زایی و اسطوره زدایی در متن بیضایی را بررسی کنند. حاصل پژوهش بیانگر آن است که روایت بیضایی از طرفی ارتباطی عمیق با اساطیر مربوط به جغرافیای محل زندگی او دارد و از طرفی می کوشد تا اسطوره زایی و اسطوره زدایی را در بطن نمایشنامه برجسته کند. خودداری از نمایش تفوّق خیر بر شر در پایان، استفادۀ نمادین از رنگ ها به جای نام های شخصیّت های نمایشنامه و واگردانی نمادها به ویژه در رنگ ها، نشانه ای از اسطوره زدایی در نمایشنامۀ چهار صندوق است. در این اثر مانند اسطوره با ماجرای خلقت روبه رو هستیم. البته خلقتی که با تغییراتی مواجه است. اهریمن (مترسک) نه به اراده و قدرت خدا، بلکه به دست موجوداتی ناقص (رنگ ها)، آنگونه که خود معترفند، خلق می شود. این مؤلّفه، نشانه ای از دخل و تصرّف بیضایی در اسطوره هاست.
Myths reflect our ancestors' understanding of their surrounding phenomena. Many myths, in their evolution after re-reading and reproduction, have been usually compounded with the two main concepts of mythologizing and demythologizing. In Iran, one of the towering figures in this field is Bahram Beyzaie. One of his works is a play called "Chahar Sandough", in which he has constructed and addressed myths wich is not bound to any time or place. This study investigates the influence of the ancient myths of Iran as well as the role of Beyzai on the production of mythological elements with regard to the function of the color symbol in the text of the play. The research question deals with the role of the color symbol in the play "Chaahaar Sandough".The authors of this paper will also attempt to examine the manner of mythologization and demythologization in Beyzai’s text. The result of the research indicates that the Beyzai’s narrative, on the one hand, has a deep connection with the myths related to the geography of his place of residence, and and on the other hand, he tries to highlight the mythologization and demythologization in the play. Refusal to show the superiority of good over evil in the end of the play, the symbolic use of colors instead of the characters' names and the reversal of symbols, especially colors, are all signs of demythologization in "Chaahaar Sandough" play. In this play, like a myth, we face the story of creation. Of course, the story of creation that is confronted with changing. The devil (scarecrow) is created not by the will and power of God, but by imperfect beings (colors), as they themselves admit. This component is a sign of the Beyzai manipulation of myths.
آیتن، جوهانز (1396) کتاب رنگ، ترجمه محمدحسین حلیمی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اسماعیل¬پور، ابوالقاسم (۱۳۸۷) اسطوره، بیان نمادین، تهران، سروش.
الیاده، میرچا (۱۳۸1) اسطوره، رؤیا، راز، ترجمۀ رؤیا منجم، تهران، علم.
بوکور، مونیک دو (۱۳94) رمزهای زندهْ جان، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، مرکز.
بهار، مهرداد (۱۳۸1) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگه.
بیضایی، بهرام (۱۳58) چهار صندوق، تهران، روزبهان.
بی¬نظیر، نگین و محمدعلی خزانه¬دارلو (۱۳94) «جهان¬بینی اسطوره¬ای؛ اسطوره¬زایی و اسطوره-زدایی در داستان¬های بیژن نجدی»، فصلنامه¬ ادبیات پارسی معاصر، سال پنجم، شماره ۴، زمستان، صص ۱-۲۴.
پناهی، مهین (1385) «روانشناسی رنگ در مجموعه اشعار نیما ( براساس روانشناسی رنگ ماکس شولر) فصلنامه پژوهش‌های ادبی، ش 12 و 13 تابستان و پاییز، صص 49 -82.
حسن‌لی، کاوس و لیلا احمدیان (1386) «کارکرد رنگ در شاهنامه (با تکیه بر سیاه و سپید) ادب‌پژوهی، ش 2، تابستان، صص 143-165.
حیدری، فرزانه و دیگران (۱۳95) «نقد جامعه¬شناختی نمایشنامه چهار صندوق بهرام بیضایی»، سال اول، دوره اول (۱)، بهار و تابستان، صص ۱۳۹-۱۶۱.
ستاری، جلال (۱۳74) اسطوره و رمز؛ مجموعه مقالات، تهران، سروش.
---------- (۱۳76) اسطوره در جهان امروز، تهران، مرکز.
سرلو، خوان ادواردو (۱۳۸8) فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، تهران، دستان.
شامیان ساروکلایی، اکبر و مریم افشار (۱۳92) «نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن) در سینمای بهرام بیضایی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، سال نهم، شماره ۳۳، زمستان، صص ۱۱۷-۱۳۷.
شمیسا، سیروس (۱۳70) بیان، تهران، فردوس.
شوالیه، ژان و آلن گربران (۱۳79) فرهنگ نمادها؛ اساطیر، رؤیاها، رسوم و.
.
، جلد ۲ و ۳، ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی، ویراسته علیرضا سید احمدیان، تهران، جیحون.
عبدی، محمد (۱۳۸3) غریبۀ بزرگ، زندگی و سینمای بهرام بیضایی، تهران، ثالث.
فریزر، جیمز جورج (۱۳۸2) شاخه¬ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران، آگه.
قاسم¬زاده، سید علی و حسین¬علی قبادی (۱۳91) «دلایل گرایش رمان¬نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر»، فصلنامه ادب¬پژوهی، شماره ۲۱، پاییز، صص ۳۳-۶۳.
قاسم‌زاده، سیدعلی و ناصرنیکوبخت (1382) «روانشناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی شماره 2، پاییز و زمستان، صص 145-156.
لوشر، ماکس (۱۳۸9) روان¬شناسی رنگ¬ها، ترجمۀ ویدا ابی¬زاده، چاپ بیست و ششم، تهران، درسا.
محمدی، ابراهیم و دیگران (۱۳92) «اسطوره¬شکنی و اسطوره¬سازی رمانتیک در شعر احمد شاملو»، فصلنامه ادب¬پژوهی، شماره ۲۴، تابستان، صص ۱۰۵-۱۲۸.
مخبر، عباس (۱۳96) مبانی اسطوره¬شناسی، تهران، مرکز.
مکاریک، ایرنا ریما (۱۳۸3) دانشنامه¬ نظریه¬های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه.
وارنر، رِکس (۱۳79) «مفهوم اسطوره»، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل¬پور، دوماهنامۀ کتاب ماه هنر، آذر و دی، صص ۱۶-۲۵.
وهابی دریاکنار، رقیه و مریم حسینی (۱۳96) «اسطوره قربانی در آثار بهرام بیضایی»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، سال سیزدهم، شماره ۴۹، زمستان، صص ۲۹۹-۳۳۷.
---------------------------- (۱۳96) «انواع بازنويسي و بازآفرينی¬های بهرام بيضايي از داستان‌هاي کهن»، دوفصلنامه¬ زبان و ادبیات فارسی، سال بیست و پنجم، شماره ۷۹، بهار و تابستان، صص ۳۰۳-۳۲۹.
هینلز، جان (۱۳68) شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران، چشمه.
