مقایسه الگوی وزن در غزل معاصر و الگوی خانلری از وزن غزل فارسی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشگاه شیراز
کلید واژه: غزل معاصر وزن عروض الگوی خانلری نوآوری,
چکیده مقاله :
یکی از جنبههای اصلی تحول غزل معاصر، تغییر نسبی دایره عروضی و ورود وزنهای تازه به این قالب است. با این حال در پژوهشها، تنها به بررسی وزنهای تازۀ برخی از شاعران بسنده شده و الگوی وزنی غزل معاصر استخراج و تحلیل نشده است. در این مقاله به روش تحلیلی- تطبیقی، ابتدا وزن بیش از 2500 غزل از ده شاعر برجستۀ معاصر استخراج و با الگوی خانلری از وزنهای غزل مقایسه شده است. همچنین میزان سنتگرایی شاعران در پیروی از الگوی وزن کهن و نوآوری آنان در استفاده از وزنهای تازه، تحلیل و مقایسه شده است. نتایج نشان میدهد که از میان بیست وزن اصلی غزل، سیزده وزن همچنان از وزنهای اصلیاند و وزنهایی دیگر به این الگو اضافه شده است؛ هر چند بسامد سرودن غزل بر اساس الگوی خانلری، در کل پانزده درصد کمتر از معدل غزل فارسی است. همچنین در غزل معاصر از وزنهای کوتاه کاسته و بر وزنهای متوسط، بلند و دولختی افزوده شده است. البته وزنهای متوسط، بیشترین بسامد را در غزل معاصر دارد. از شاعران معاصر، بهبهانی و منزوی بیشترین نوآوری و الگوشکنی را در وزن غزل داشتهاند و عارف قزوینی، رهی معیری، شهریار و مردانی، بیشترین انطباق را با سنتهای عروضی نشان دادهاند و محمدعلی بهمنی، عماد خراسانی، فرخی یزدی و ابتهاج، در حد فاصل نوآوری و سنت قرار گرفتهاند.
One of the main aspects of the development of contemporary Ghazal is the relative change in the prosodic circle and introducing new meters. However, researches are only focused on studying the new metrical patterns of some poets, and metrical patterns of contemporary Ghazal have not been analyzed. Adapting an analytic-comparative method, in this research, the meters of more than 2500 Ghazals of 10 prominent contemporary poets have been identified and then these meters have been compared with Khanlari’s pattern of Persian Ghazal meters. Moreover, poets’ tendencies regarding following the traditional metrical patterns and their innovations in employing new meters have been analyzed and compared. The results show that 13 among 20 major meters, proposed in Khanlari's pattern, are still considered the main Ghazal meters, and other meters are added to this pattern; however, the frequency of composing Ghazals based on Khanlari's pattern, is in general 15% less than the average in Persian Ghazals. In contemporary Ghazal, the frequency of the short meters is decreased, while the frequency of the medium, long and overlong meters are increased; however, medium meters are the most frequent in contemporary Ghazal. Among the contemporary poets, Behbahani and Monzavi are the most innovative and ingenious in employing Ghazal meters. Aref Qazvini, Rahi Mo'ayyeri, Shahriar and Mardani have shown the highest conformity with the traditional prosody while poets like Mohammad Ali Bahmani, Emad Khorasani, Farrokhi Yazdi and Ebtehaj are somewhere between the innovation and tradition.
آرینپور، یحیی(1387). از صبا تا نیما، ج 2، چاپ نهم. تهران: زوار.
ابتهاج، هوشنگ (1381). سیاه مشق، چاپ سوم. تهران: کارنامه.
ابومحبوب، احمد (1382). گهوارهی سبز افرا، زندگی و شعر سیمین بهبهانی. تهران: ثالث.
بهادری، محمدجلیل و طغیانی، اسحاق(1391). بررسی موسیقی کناری و بیرونی غزلیات شهریار، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی فسا، شمارهی 5، بهار، صفحههای 11- 30.
بهبهانی، سیمین (1388). مجموعه اشعار، چاپ چهارم. تهران: نگاه.
بهمنی، محمدعلی (1390). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
حسنلی، کاووس (1383). گونههای نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
حسینپور چافی، علی (1390). جریانهای شعری معاصر فارسی از کودتا(1332) تا انقلاب(1357)، چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
حقوقی، محمد( 1388). مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران، نظم- شعر، چاپ هشتم. تهران: قطره.
روزبه، محمد رضا (1379). سیر تحول در غزل فارسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: روزنه.
___________(1381). ادبیات معاصر (شعر). تهران: روزگار.
رهی معیری (1379). دیوان کامل، به اهتمام کیومرث کیوان، چاپ سوم. تهران: مجید.
زرقانی، مهدی( 1391). چشم انداز شعر معاصر ایران، جریانشناسی شعر معاصر ایران در قرن بیستم، تحریر دوم. تهران: ثالث.
شریفی، فیض (1393). شعر زمان ما 6، سیمین بهبهانی. تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1390). با چراغ و آینه، چاپ سوم. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس(1386). سیر غزل در شعر فارسی، ویرایش دوم. تهران: علم.
شهریار، محمدحسین (1388). دیوان، چاپ سی و پنجم. تهران: نگاه.
صبور، داریوش (1370). آفاق غزل فارسی. تهران: گفتار.
عارف قزوینی (1357). دیوان. تهران: جاویدان.
عظیمی، محمد (1369). از پنجرههای زندگانی، برگزیدهی غزل امروز ایران. تهران: آگاه.
عماد خراسانی (1389). دیوان، چاپ پنجم. تهران: نگاه.
فرخی یزدی (1363). دیوان، به اهتمام حسین مکی، چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
کرمی، محمدحسین(1389). عروض و قافیه در شعر فارسی، چاپ سوم. شیراز: دانشگاه شیراز.
کرمی، محمدحسین و مرادی، محمد(1389). بررسی گونههای وزن در غزل شاعران بزرگ سدههای دهم، یازدهم و دوازدهم. مجلهی فنون ادبی،
دانشگاه اصفهان، شمارهی 3، صفحات 1-18. کمالی، مهدی، کهدویی، محمدکاظم و الهامبخش، سیدمحمود (1388). بررسی آماری اوزان غزلهای بیدل دهلوی و مقایسهی آن با وزن غزل فارسی و سبک هندی، فنون ادبی، شمارهی 1، پاییز و زمستان، صفحههای 107- 126.
ماهیار، عباش (1387). عروض فارسی، چاپ دهم. تهران: قطره.
مدرسی، فاطمه و کاظمزاده، رقیه (1389). بررسی موسیقی در غزلهای سیمین بهبهانی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، شمارهی 3، تابستان، صفحههای 163- 179.
مرادی، سکینه (1390). بررسی وزن در شعر سیمین بهبهانی، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی فسا، شمارهی 3، تابستان،
صفحههای 95- 111. مرادی، محمد (1389). جریانشناسی غزل شاعران جوان استان فارس، در سالهای پس از جنگ. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
مردانی، نصرالله (1376). قانون عشق، مجمعه شعر. تهران: صدرا.
منزوی، حسین (1388). مجموعه اشعار، به کوشش حسین فتحی. تهران: نگاه.
موسوی، علیاصغر (1386). جادوی وزن در غزلهای قهرمان، نامهی فرهنگستان، شمارهی 36، صفحههای 68- 78.
ناتل خانلری، پرویز (1327). تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل. تهران: دانشگاه تهران.
Elwell-Sutton, L.P(1976). The Persian Metres. Cambridge University Press
.
